ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΟΥ ΒΟΣΠΟΡΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΑΡΔΑΝΕΛΙΩΝ (Ιστορική προσέγγιση των διαφόρων καθεστώτων)

,

ΤΑ ΣΤΕΝΑ ΤΩΝ ΔΑΡΔΑΝΕΛΙΩΝ,

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:
Γεωπολιτικὰ Συμφέροντα – Ἀπό τὴ Μυθολογία στὴν Ἱστορία – Καθεστὼς τῶν Στενῶν (1774-1918) – Ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν (1920) – Ἡ Συνθήκη τῆς Λωζάνης γιὰ τὰ Στενὰ (1923) – Ἡ Συνθήκη τοῦ Μοντραὶ (1936) – Ἐπιμύθιο.

,

……….Στὶς 10 Αὐγούστου τοῦ 1914, τὰ γερμανικὰ καταδρομικὰ «Goeben» και «Breslau» (Γκαίμπεν και Μπρεσλάου), καταδιωκόμενα ἀπό τὸν βρετανικὸ στόλο στὴ Μεσόγειο, εἰσῆλθαν στὰ Στενὰ τῶν Δαρδανελλίων. Σὲ αἴτημα τῆς Βρετανίας πρὸς τὴν «οὐδέτερη» τότε τουρκία, νὰ συλλάβῃ τὰ γερμανικὰ πλοῖα ἤ νὰ τὰ ἀναγκάσῃ νὰ ἐξέλθουν πάλι στὴ Μεσόγειο, ἡ Πύλη ἀνακοίνωσε ὅτι εἶχαν ἀγοραστεῖ ἀπό τὴν ἴδια καὶ μαζὶ μὲ τὰ πληρώματά τους, ἀποτελοῦσαν μονάδες τοῦ στόλου της.

……….Μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ μεγάλου πολέμου (28/7/14), ἡ Πύλη μὲ διακοίνωσή της στὶς 3/8, διακήρυξε τὴν οὐδετερότητά της μεταξὺ τῶν ἐμπολέμων. Παράλληλα ἔλαβε μέτρα [ναρκοθέτηση, διάπλους μόνο τὴν ἡμέρα], ποὺ κατέστησαν τὴν διεύλευση τῶν Στενῶν σχεδὸν ἀδύνατη. Ἡ διπρόσωπη στάση τῆς Πύλης δὲν ἄργησε ν’ ἀποκαλυφθῇ.

……….Ἀρχικά ἡ ΑΝΤΑΝΤ δέχτηκε τὶς δικαιολογίες, προσπαθῶντας ν’ ἀποφύγῃ τὴν δημιουργία νέου μετώπου. Μετὰ ὅμως ἀπό τὴν ἀποστολή βοήθειας τοῦ Κάϊζερ στὴν Πύλη μέσῳ βουλγαρίας καὶ Ρουμανίας, καὶ τὴν ἐπίθεση κατὰ τῶν ρωσικῶν λιμένων στὴν Μαύρη Θάλασσα στις 29 Οκτωβρίου, ὅταν ὁ τούρκικος στόλος μὲ ναυαρχίδα τὸ Goeben ὑπό τὴν διοίκηση τοῦ ναυάρχου Σουσόν (καὶ χωρὶς προηγούμενη κήρυξη πολέμου), βομβάρδισε τὰ ρωσικὰ λιμάνια τῆς Ὀδησσοῦ, τῆς Σεβαστούπολης, τῆς Θεοδοσίας, καὶ τοῦ Νοβοροσίσκ στὸν Εὔξεινο Πόντο, ἡ Ῥωσία τὴν 1η Νοεμβρίου, κήρυξε τον πόλεμο κατά της ὀθωμανικής αυτοκρατορίας·  στὶς 3 Νοεμβρίου οἱ Σύμμαχοι βομβάρδισαν τὰ τουρκικὰ ὀχυρά στὰ Δαρδανέλλια καὶ στὶς 5 καὶ 6 Νοεμβρίου, κήρυξαν τὸν πόλεμο κατὰ τῆς τουρκίας, ἡ Βρετανία καὶ Γαλλία ἀντίστοιχα.

……….Πρὶν τὴν ἔναρξη τοῦ Α’Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918), ἡ ὀθωμανική αὐτοκρατορία ποὺ μόλις εἶχε βγεῖ ἡττημένη ἀπό τὸν πρῶτο βαλκανικὸ πόλεμο, βρισκόταν σὲ παρακμή. Στὴν ἐξουσία τὶς παραμονὲς τοῦ πολέμου εἶχαν ἀνέλθει οἱ νεότουρκοι, οἱ ὁποῖοι ἔδειχναν ἀνενδοίαστα τὴν γερμανοφιλία τους. Κατόπιν συμφωνιῶν στρατιωτικῆς συνεργασίας, Γερμανοὶ στρατιῶτες, μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν στρατηγὸ Liman von Sanders, ἀναδιοργάνωσαν τὶς ἔνοπλες δυνάμεις καὶ τὴν ἄμυνα τῆς αὐτοκρατορίας. Οἱ κινήσεις αὐτές δὲν διέφυγαν τῆς προσοχῆς τῆς Ἀγγλίας, τῆς Γαλλίας καὶ ἰδίως τῆς Ῥωσίας, ἡ ὁποία δὲν ἤθελε νὰ δῇ τὸν ἐαυτό της ἀποκομμένο ἀπό τὰ νότια σὲ περίπτωση ἔναρξης πολέμου ἐναντίον τῆς Γερμανίας.[ ]

……….[ ]Ἡ γεωγραφικὴ θέση τῶν Στενῶν εἶναι ξεχωριστή. Οἱ δύο στρατηγικῆς σημασίας πορθμοὶ – τὰ Δαρδανέλλια καὶ ὁ Βόσπορος – ἀποτελοῦν τὴν μόνη θαλάσσια δίοδο προκειμένου τὰ πλοῖα νὰ προσεγγίσουν τὴν Μαύρη Θάλασσα, ἤ πρὸς τὴν ἀντίθετη κατεύθυνση, τὴν Μεσόγειο. Ἡ δίοδος αὐτή ἦταν ἀπαραίτητη στὸ παρελθόν, προκειμένου νὰ διευκολυνθῇ τὸ ἐμπόριο καὶ ἡ μεταφορὰ μὲ πλοῖα τῶν σιτηρῶν ποὺ παράγονταν στὶς ἀπέραντες στέπες τῆς Ῥωσίας. Ὁ ρόλος τῶν Στενῶν ἀναβαθμίστηκε περισσότερο ἐφ’όσον ἡ παραγωγὴ τῶν πετρελαιοπαραγωγῶν χωρῶν γύρω ἀπό τὴν Κασπία Θάλασσα φορτώνεται σὲ πλοῖα διαμέσου τοῦ ἀγωγοῦ ποὺ ἑνώνει τὸ Μπακοῦ μὲ τὴν Μαύρη Θάλασσα.

……….Ἀπό πλευρᾶς στρατιωτικῆς τακτικῆς, ὁ ἔλεγχος τῶν Στενῶν ἀποτελεῖ συγκριτικὸ πλεονέκτημα γιὰ τὸν ἀμυνόμενο. Τόσο ἡ στενότητα τοῦ χώρου ποὺ δὲν ἐπιτρέπει τὴν συγκέντρωση μεγάλων δυνάμεων, ὅσο καὶ ἡ φυσικὴ διαμόρφωση τοῦ χώρου, τὸν καθιστοῦν μὲ τὴν κατάλληλη βέβαια ὀχύρωση, ἀπροσπέλαστο προπύργιο γιὰ τοὺς ἐπιτιθέμενους, τουλάχιστον ἀπό τὴν πλευρὰ τῆς θάλασσας. Γιὰ τοὺς λόγους αὐτούς, ἀπό τὴν ἀρχαιότητα, τὰ Στενὰ – τὸ σημεῖο ἕνωσης Εὐρώπης καὶ Ἀσίας – ἀποτέλεσαν τὸ «μῆλον τῆς ἔριδος» γιὰ πολλὰ κράτη.

……….[ ]Πρὶν ἀκόμη λήξη ὁ Α’ Παγκόσμος Πόλεμος, ἡ ὀθωμανική αὐτοκρατορία εἶχε ἤδη ἡττηθεῖ καὶ ὑπόγραψε στὶς 30 Οκτωβρίου 1918 τὴν Ἀνακωχή τοῦ Μούδρου, μὲ τὶς δυνάμεις τῆς ΑΝΤΑΝΤ. Μετὰ τὴν Ἀνακωχή, ὁ βρετανικὸς κυρίως στόλος εἰσῆλθε στὰ Στενὰ καὶ ἀφοῦ ἐκκαθάρισε τὶς νάρκες, τὰ παρέδωσε στὴν διεθνὴ ναυσιπλοῒα. Ἡ Ἀγγλία καὶ ἡ Γαλλία κατέληξαν στὴν συμφωνία νὰ παραμείνῃ ἡ Κωνσταντινούπολη ὑπό τουρκικὴ κυριαρχία καὶ νὰ ἰδρυθῇ Διεθνὴς Ἐπιτροπή Στενῶν ποὺ θὰ ἔλεγχε τὴν ἐλεύθερη διέλευση. Οἱ προτάσεις ὑποβλήθηκαν στὸν σουλτάνο στὶς 11 Μαῒου 1920, καὶ κατόπιν πιέσεων, ὑπογράφηκε ἡ Συνθήκη στὸ Δημαρχεῖο τῶν Σεβρῶν, προάστιο τῶν Παρισίων, στὶς 10 Αὐγούστου 1920.

……….Ἡ Ἑλλάδα ἐφ’ὅσον μὲ τὴν ἴδια Συνθήκη τῆς εἶχε παραχωρηθεῖ ὁλόκληρη ἡ Ἀνατολική Θρᾲκη ἔως τὴν γραμμὴ τῆς Τσατάλτζας, ἔγινε συγκύριος τῶν Στενῶν, κατέχοντας τὴν εὐρωπαϊκή τους πλευρά. Ἡ συγκεκριμένη ὅμως Συνθήκη, ὑπήρξε ἡ πλέον βραχύβια καὶ οὐσιαστικά δὲν ἐφαρμόσθηκε ποτέ.

Ὁλόκληρο τὸ κείμενο γιὰ τὴν διαχρονικὴ σημασία τῶν Στενῶν μπορεῖτε νὰ διαβάσετε στό : www.e-istoria.com

Αφήστε μια απάντηση