,

.

Αθανάσιος Τσακνάκης

Θεολόγος – Φιλόλογος

*

*    *

*    *    *

 

Φ α ε σ φ ό ρ α     Ε ρ α ν ί σ μ α τ α

 

*    *    *

*    *

*

 Σύναγμα Β΄

……….Τα «Φαεσφόρα Ερανίσματα» φιλοδοξούν να αποτελέσουν μία συλλογή από ευσύνοπτα χωρία και ρητά Ελλήνων, Λατίνων, Ιταλών, Ισπανών και Πορτογάλων διανοουμένων, μεταφρασμένα – όπου κρίνεται απαραίτητο – ή μεταγλωττισμένα, αναλόγως, στην νέα ελληνική γλώσσα. Η συλλογή είναι διαρθρωμένη σε «Συνάγματα», καθένα εκ των οποίων φιλοξενεί αποσπάσματα και αποφθέγματα ενός πνευματικού δημιουργού. Την παρουσίαση εμπλουτίζουν ενίοτε βιογραφικά στοιχεία, διευκρινιστικά σχόλια και διαφωτιστικές αναλύσεις. Σκοπός των «Φαεσφόρων Ερανισμάτων» είναι η τέρψη των αναγνωστών, αλλά και η αφύπνιση τής διάνοιάς τους. Η ηλεκτρονική ή έντυπη αναπαραγωγή και διάδοσή τους, καθώς και η τυχόν μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες, επιτρέπεται υπό τον απαρέγκλιτο όρο τής αυστηρής διατήρησης τής απόλυτης ακεραιότητας τού περιεχομένου των «Συναγμάτων».

Γαληνός ο Ενδοξότατος

«Περί ψυχής παθών και αμαρτημάτων»

Βιογραφικά Στοιχεία

……….Καταγόμενος από την περικλεή Πέργαμο τής Ιωνίας, γιός τού καλλιεργημένου και ευκατάστατου γεωμέτρη και αρχιτέκτονα Νίκωνα, ο Γαληνός γεννήθηκε στα 129 μ.Χ. Σε ηλικία 20 ετών, αμέσως μετά τον θάνατο τού πατέρα του και έχοντας κληρονομήσει μεγάλη περιουσία, ξεκίνησε τις οχταετείς σπουδές του στην Ιατρική, προς την οποία τον είχε ωθήσει, από την νεανική ηλικία, ο ίδιος ο Νίκων. Φοίτησε στις σχολές τής Σμύρνης, τής Κορίνθου και τής Αλεξάνδρειας, εκ των οποίων η τελευταία φημιζόταν γιά τις αλματώδεις προόδους της στον χώρο τής Ανατομίας. Μετά την επιστροφή του στην γενέτειρα Πέργαμο, διορίστηκε ιατρός των Μονομάχων, κατόπιν μεσολάβησης τού αρχιερέα τού Ασκληπιού. Σε ηλικία 33 ετών εγκαταστάθηκε στην Ρώμη όπου, πέρα από την ευδόκιμη άσκηση τής επιστήμης του, στην οποία διακρίθηκε κατ’ εξοχήν ως ανατόμος και χειρουργός, ασχολήθηκε με δημόσιες διαλέξεις επί ιατρικών θεμάτων και συνέχισε τις φιλοσοφικές μελέτες του, οι οποίες ανέκαθεν αποτελούσαν άλλον έναν τομέα των πολυσχιδών ενδιαφερόντων του. Στα 168 μ.Χ. ανέλαβε καθήκοντα αυτοκρατορικού αρχίατρου υπηρετώντας τον στωικό φιλόσοφο και φωτισμένο αυτοκράτορα Μάρκο Αυρήλιο, τον οποίο, όμως, δεν ακολούθησε στην εκστρατεία του εναντίον των Γερμανών. Παραμένοντας στην Ρώμη, αφιερώθηκε με έξοχο ζήλο στην συγγραφή, επιτυχώς κρατώντας τον εαυτό του μακριά από την έντονη δημόσια ζωή. Άγνωστος παραμένει ο τόπος και το έτος τού θανάτου του. Απεβίωσε είτε στην Ρώμη είτε στην Πέργαμο είτε κάπου στην Σικελία, μεταξύ τού 200 και τού 210 μ.Χ.

……….Σε πολλά σχετικά κείμενα, ελληνικά και ξένα, ο επιφανής Έλληνας ιατρός και φιλόσοφος εμφανίζεται ως Κλαύδιος Γαληνός ή Claudius Galenus. Η παρεξήγηση ξεκίνησε από την λανθασμένη απόδοση τής λατινικής συντομογραφίας «Cl.», που προηγείτο τού κυρίου ονόματός του, η οποία, όμως, δεν υποκρύπτει το λατινικό όνομα «Claudius», όπως αρχικά θεωρήθηκε, αλλά την τιμητική προσφώνηση «Clarissimus», δηλαδή «Ενδοξότατος», σημαντική μαρτυρία τού υψηλού κύρους του τόσο πριν, όσο και μετά τον θάνατό του. Εξάλλου, σε καμμία ιστορική πηγή δεν αναφέρεται, ούτε καν υπονοείται, ότι ο πολυγραφότατος Γαληνός απέκτησε ποτέ λατινικό προωνύμιο (praenomen).

Εργογραφικά Στοιχεία

……….Ο Γαληνός υπήρξε ο χρονικά τελευταίος εκ των κορυφαίων ιατρών τού αρχαίου ελληνισμού. Συνέγραψε γύρω στα 800 έργα ιατρικού, φιλοσοφικού και ρητορικού περιεχομένου, από τα οποία φαίνεται να σώζεται περίπου το ένα πέμπτο. Θαυμαστής τού κλεινού Ιπποκράτη, τού θεϊκού Πλάτωνα και τού περίλαμπρου Αριστοτέλη, μελέτησε εμβριθώς τα κείμενά τους και δίδαξε την συνάφεια μεταξύ ιατρικής και φιλοσοφίας, καθώς και την αδιαμφισβήτητη υποχρέωση κάθε ενάρετου ιατρού να είναι απαραιτήτως και φιλόσοφος. Τα πολύτιμα συγγράμματά του, επί σειρά αιώνων, υπήρξαν αναντικατάστατοι αρωγοί των ιατρών, τόσο τού ευρωπαϊκού-χριστιανικού, όσο και τού αραβικού-μουσουλμανικού κόσμου.

……….Το παρόν Σύναγμα είναι προϊόν ανθολόγησης από το «Περί ψυχής παθών και αμαρτημάτων» έργο τού Γαληνού, το οποίο χωρίζεται σε δύο μέρη: (α΄) το «Περί διαγνώσεως και θεραπείας των εν τηι εκάστου ψυχήι ιδίων παθών» και (β΄) το «Περί διαγνώσεως και θεραπείας των εν τηι εκάστου ψυχήι αμαρτημάτων». Πρόκειται γιά ένα από τα πάντοτε επίκαιρα, διαφωτιστικά και λίαν ωφέλιμα φιλοσοφικά-ψυχολογικά έργα τού διαπρεπούς επιστήμονα.

……….Στο τέλος κάθε αποσπάσματος, εντός παρενθέσεως, σημειώνεται ο αριθμός α΄ ή β΄, ανάλογα προς το μέρος τού έργου όπου εντοπίζεται το χωρίο. Γιά την παρούσα νεοελληνική μετάφραση έγινε χρήση τής φωτοτυπικής αναπαραγωγής, εκ μέρους τού αθηναϊκού εκδοτικού οίκου Δ. Ν. Παπαδήμα, τής στερεότυπης έκδοσης Teubner (Λειψία, 1884), «Claudii Galeni Pergameni, Scripta minora» (επιμέλεια των I. Marquardt, I. Mueller και G. Helmreich), καθώς και η ψηφιακή μορφή τής πολύτομης έκδοσης τού Karl Gottlob Kühn, «Claudii Galeni Opera Omnia» (Leipzig, 1823).

……….Σημείωση: γιά την μετάφραση τού αρχαιοελληνικού όρου «αμάρτημα» (αστοχία, ατόπημα, σφάλμα) προτιμήθηκε ο νεοελληνικός όρος «σφάλμα» (λανθασμένη εκτίμηση), προς αποφυγήν νοηματικών παρερμηνειών.

Γαληνού τού Ενδοξοτάτου εκ τού

«Περί ψυχής παθών και αμαρτημάτων»

……….«Είπα ότι το σφάλμα γεννιέται από μία ψευδή δοξασία, ενώ το πάθος από κάποια άλογη δύναμη, μέσα μας, που δεν πείθεται από την λογική» (α΄).

……….«Όσοι άνθρωποι ανέθεσαν σε άλλους την κριτική γιά τον εαυτό τους, γιά το τι είδους χαρακτήρες είναι, σε λίγα τους είδα να σφάλλουν, ενώ όσοι θεώρησαν άριστους τους εαυτούς τους και δεν επέτρεψαν σε άλλους να τους κρίνουν, τους είδα να κάνουν μέγιστα και πλείστα σφάλματα» (α΄).

……….«Όπως ακριβώς σε όλο τον βίο και σε κάθε τέχνη τις εμφανείς υπεροχές και τις διαφορές των πραγμάτων δύναται να τις γνωρίζει κάθε άνθρωπος, ενώ τις λεπτές μόνον οι μυαλωμένοι και οι ειδικοί, έτσι συμβαίνει και με τα σφάλματα και τα πάθη» (α΄).

……….«Όποιος λοιπόν επιθυμεί να γίνει καλός και ενάρετος, ας γνωρίζει ότι κατ’ ανάγκη αγνοεί πολλά από τα σφάλματά του» (α΄).

……….«Κατά την γνώμη μου, ακόμη και το να φτάσει κάποιος να αγαπά ή να μισεί πολύ σφοδρά οποιοδήποτε πράγμα, είναι πάθος. Ορθά, λοιπόν, συνηθίζεται να λέγεται ότι άριστο είναι το μέτρο αφού, χωρίς μέτρο, τίποτε δεν γίνεται σωστά» (α΄).

……….«Όταν, λοιπόν, ακούσεις γιά κάποιον, από αυτούς που βρίσκονται στην πόλη, ότι επαινείται από πολλούς επειδή δεν κολακεύει κανέναν, πλησίασέ τον, και με την πείρα σου κρίνε αν είναι τέτοιος που λένε ότι είναι. Πρώτα, εάν τον δεις να πηγαίνει συχνά στις κατοικίες των πλουσίων και των πολύ ισχυρών ή των μοναρχών, να ξέρεις ότι μάταια άκουσες ότι αυτός ο άνθρωπος είναι πάντοτε φιλαλήθης, επειδή τις τέτοιου είδους κολακείες τις ακολουθεί το ψεύδος, και έπειτα, εάν τον δεις να χαιρετά ή να συνοδεύει τέτοιου είδους ανθρώπους ή να δειπνεί μαζί τους. Αυτός, που επιλέγει τέτοιον τρόπο ζωής, όχι μόνον δεν είναι φιλαλήθης, αλλά κατ’ ανάγκη συγκεντρώνει και κάθε λογής κακία, όντας φιλοχρήματος ή φίλαρχος ή μεγαλομανής ή φιλόδοξος ή ένα από αυτά ή όλα αυτά μαζί. Όποιον, όμως, δεν χαιρετά ούτε συνοδεύει τους πολύ ισχυρούς ή πλούσιους ούτε δειπνεί μαζί τους και διάγει μετρημένη ζωή και ελπίζεις ότι θα σου πει την αλήθεια, αυτόν προσπάθησε να τον γνωρίσεις βαθύτερα, να δεις τι είδους χαρακτήρας είναι, πράγμα που γεννιέται από την συχνότερη συναναστροφή, και αν τον βρεις τέτοιου είδους άνθρωπο, μίλησέ του κάποτε κατ’ ιδίαν και παρακάλεσέ τον ευθέως να σου δηλώσει αν βλέπει σε σένα κάποιο από τα πάθη που προαναφέραμε, ώστε να του χρωστάς μέγιστη χάρη και να τον θεωρείς σωτήρα μεγαλύτερο από εκείνον που θα σου έσωζε το σώμα εάν αρρώσταινες» (α΄).

……….«Είναι συνήθεια των ανθρώπων να μισούν όσους λένε την αλήθεια» (α΄).

……….«Μην νομίζεις ότι ο εαυτός σου είναι κάτι άλλο εκτός από άνθρωπος» (α΄).

……….«Η σοφία είναι ομοίωση προς τον Θεό» (α΄).

……….«Ας είναι αυτό το πρώτο μάθημά σου στην φιλοσοφία: να υπομένεις την αρνητική στάση των άλλων» (α΄).

……….«Καθένας μας πρέπει να ασκείται, σχεδόν διά βίου, εφόσον σκοπεύει να γίνει τέλειος άνθρωπος» (α΄).

……….«Είναι αισχρό, ενώ κάποιος ανακινεί τα πάντα, επί πολλά έτη, ώστε να γίνει πολύ καλός ιατρός ή ρήτορας ή γραμματικός ή γεωμέτρης, εσύ να αποκάμνεις εξαιτίας τής μακροχρόνιας πορείας που θα σε κάνει ενάρετο άνθρωπο» (α΄).

……….«Αφού καταλαγιάσει ο θυμός, θα σκεφτείς σωφρονέστερα πόσα πλήγματα πρέπει να επιφέρεις στον άξιο τιμωρίας» (α΄).

……….«Ότι ο θυμός σε τίποτε δεν διαφέρει από την μανία, μπορούμε να το καταλάβουμε από αυτά που κάνουν όσοι θυμώνουν» (α΄).

……….«Έχω την πεποίθηση ότι και το να προκαλείς κάτι ανίατο σε έναν άνθρωπο είναι έργο είτε περιορισμένης μανίας είτε κάποιου άλογου και άγριου ζώου. Μόνον ο άνθρωπος διαθέτει κατ’ εξαίρεση το λογικό. Εάν το απορρίψει και παραδοθεί στον θυμό, διάγει βίο ζώου και όχι ανθρώπου» (α΄).

……….«Ακόλαστος είναι εκείνος ο άνθρωπος, τού οποίου η λογική δεν κολάζει την επιθυμητική δύναμη» (α΄).

……….«Να απέχουμε από τα ελκυστικά εδέσματα και να τρώμε με μέτρο τα υγιεινά» (α΄).

……….«Χαίρεται όποιος προκόβει σε εκείνο που έχει αγαπήσει» (α΄).

……….«Πρώτα, θα ανταγωνιστούμε εκείνους που έχουν τις ίδιες επιδιώξεις με εμάς, ώστε να τους υπερβούμε, επειδή αυτός είναι ο πλέον όμορφος ανταγωνισμός και, αμέσως μετά από αυτούς, τους εαυτούς μας» (α΄).

……….«Επίλεξε τον άριστο βίο και η συνήθεια θα τον κάνει ευχάριστο» (α΄).

……….«Κάθε λύπη είναι πάθος» (α΄).

……….«Η φύση των νέων είναι πρόθυμη στο να λυπάται εύκολα, αλλά και να θυμώνει και να ορέγεται» (α΄).

……….«Μερικά παιδιά δέχονται εύκολα την ενάρετη παιδεία, ενώ άλλα δεν ωφελούνται καθόλου. Αυτό, βέβαια, δεν αποτελεί αιτία γιά να παραμελούμε τα παιδιά. Πρέπει να τα αναθρέφουμε με άριστες αρχές. Εάν η φύση τους δεχτεί να ωφεληθεί από την φροντίδα μας, θα γίνουν ενάρετοι άνθρωποι. Εάν δεν δεχτεί, η ευθύνη δεν θα είναι δική μας» (α΄).

……….«Η οχιά και ο σκορπιός δεν πρόκειται να δώσουν ούτε καν την εντύπωση ότι έχουν εξημερωθεί» (α΄).

……….«Νομίζω ότι το να επιθυμείς να σε επαινούν όλοι οι άνθρωποι μοιάζει με το να θέλεις να κατέχεις όλα τα αποκτήματά τους» (α΄).

……….«Είναι αισχρό, ενώ δίνουμε τόση αξία στην ελευθερία που προέρχεται από τους ανθρώπινους νόμους, να μην ασχολούμαστε με την αληθινή και φυσική ελευθερία, ζώντας υποδουλωμένοι σε αισχρές, ασελγείς και τυραννικές αρχόντισσες, την φιλοχρηματία, την συμφεροντολογία, την φιλοδοξία, την φιλαρχία και την μεγαλομανία. Δεν θα δίσταζα, ωστόσο, να πω ότι βάση όλων αυτών είναι η πλεονεξία. Ποιός, από εκείνους που την έχουν στην ψυχή τους, δύναται να γίνει καλός και ενάρετος;» (α΄).

……….«Εάν απαλλάξεις εκείνον, που σκοπεύει να αναζητήσει την αλήθεια, από την αλαζονεία, την φιλαυτία, την μεγαλομανία, την φιλοδοξία, την δοκησισοφία και την φιλοχρηματία, όπως έχω πει, οπωσδήποτε θα φτάσει στην αλήθεια» (β΄).

……….«Έπειτα, δεν είναι άξιοι έσχατης περιφρόνησης όσοι διάγουν δυστυχή βίο εξαιτίας τής απερίσκεπτης συγκατάθεσής τους σε εσφαλμένες ιδέες; Οι ψευδείς, σχετικά με τον σκοπό τού βίου, ιδέες είναι που οδηγούν, όπως όλοι ομολογούν, στην δυστυχία» (β΄).

……….«Αρχή πάμπολλων σφαλμάτων είναι η ψευδής άποψη γιά τον σκοπό τού βίου, επειδή από αυτήν, όπως ακριβώς από κάποια ρίζα, φυτρώνουν τα κατά μέρος σφάλματα» (β΄).

……….«Έχοντας σεβαστεί τους εαυτούς τους, πόθησαν την πλέον αληθινή τιμή, αυτήν που είχαν ως άριστη δύναμη μέσα στην ψυχή τους, αυτήν να ασκήσουν και να τελειοποιήσουν, και είναι προφανές ότι αναφέρομαι στην λογική. Ευφραίνονται πολύ περισσότερο όσοι την γυμνάζουν και της δίνουν την οικεία ευεξία, παρά όσοι υποδουλώνουν το σώμα τους στις ηδονές. Εξάλλου, σε καμμία άλλη δυνατότητα δεν διαφέρουμε από τους τράγους, τα σκυλάκια, τους χοίρους, τα πρόβατα και τους όνους, ούτε κάποια άλλη θεωρία ευφραίνει την ψυχή τού ευφυούς ανθρώπου, πέρα από την αναλυτική, αφού κάποιος προοδεύσει, βέβαια, σε αυτήν» (β΄).

……….«Προφανές είναι ότι μόνον η λογική μας θα ανακαλύψει την φύση των πραγμάτων» (β΄).

*   *   *

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

• Galen, problems and prospects, Εκδόσεις The Wellcome Institute, London, 1981.
• Galeno – Obra, Pensamiento e Influencia, Εκδόσεις UNED, Madrid, 1991.
• Meyer-Steineg, T., Μία μέρα από την ζωή τού Γαληνού (σε μετάφραση τού Α. Δ. Μαυρουδή), Εκδόσεις University Studio Press, 2000.
• Sarton, G., Galen of Pergamon, Εκδόσεις University of Kansas Press, Lawrence (KS), 1954.
• Studi su Galeno – Scienza, filosofia, retorica e filologia – Atti del Seminario svolto a Firenze (13 novembre 1998), Έκδοση τού Dipartimento di Scienze dell’ Antichità dell’ Università di Firenze, Firenze.

Αθανάσιος Τσακνάκης

03/03/2015

***

Σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων:

……….Το κείμενο αυτό αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία τού συγγραφέα.

……….Επιτρέπεται η δωρεάν αναδημοσίευση στο διαδίκτυο και μόνον, αυτούσιου και χωρίς αλλαγές τού παρόντος κειμένου, μόνον μετά από άδεια τού συγγραφέα, και με τον αυστηρό όρο να αναφέρονται σαφώς ο συγγραφέας και η αρχική πηγή δημοσίευσης, και εφ’ όσον η αναδημοσίευση περιλαμβάνει το σύντομο βιογραφικό τού συγγραφέα, και την σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων.

……….Απαγορεύεται η αφαίρεση ή προσθήκη λέξεων, φράσεων και η με κάθε άλλο τρόπο τροποποίηση ή αλλοίωση τού κειμένου και τού περιεχομένου του.

***