,.
Ἡ καταλυτικὴ συμβολὴ τοῦ ταγματάρχη Μαντούβαλου Θεόδωρου στὴν εὐόδωση τοῦ Βορειοηπειρωτικοῦ Ἀγῶνα (12 Ἰουλίου – 18 Ὀκτωβρίου 1914)
.
……….Δημοσίευμα τῆς ἐφημερίδας «Ἤπειρος» τῆς 1ης Αυγούστου 1914, περιέγραφε τὴν κατάσταση στὴν Πρεμετή μετὰ τὴν ἀνάληψη τῆς στρατιωτικῆς καὶ πολιτικῆς διοικήσεως τοῦ τομέα ἀπὸ τὸν ταγματάρχη Θεόδωρο Μαντούβαλο. Τὸ δημοσίευμα συμπλήρωνε καὶ Ἔκθεση τοῦ Ὑπουργοῦ Στρατιωτικῶν Δ. Δούλη ἀναφερόμενη στὸ ἦθος καὶ τὶς ἱκανότητες τοῦ καπετὰν Ταΰγετου: «Ὁ ἀξιωματικὸς Θεόδωρος Μαντούβαλος διὰ τῆς διακρινούσης αὐτὸν διοικητικῆς ἱκανότητος κατώρθωσε νὰ συμπήξῃ τὰ ἀνταρτικὰ ἀποσπάσματα εἰς ὀργανικὰ τμήματα ὑπὸ ἑνιαίαν διοίκησιν ἀποτελέσαντα Σύνταγμα, ὅπερ διῲκησεν ἐξόχως συντελέσας ὡς ἐκ τούτου κατὰ μέγα μέρος εἰς τὴν εὐόδωσιν τοῦ Ἱεροῦ Ἀγῶνος τῆς Βορείου Ἠπείρου. Ἐδικαίωσε πλήρως τὰς προσδοκίας καὶ ἐλπίδας τοῦ ὑποφαινομένου. Ἐπεδείξατο αὐταπάρνησιν, φιλοπατρίαν καὶ διοικητικὴν ἱκανότητα ἀρίστην».
……….Ἡ ἀνάθεση τῆς διοικήσεως τοῦ τομέα Πρεμετῆς στὸν Μαντούβαλο, ἔγινε διότι ἐκδηλώθηκε στάση ὡρισμένων ὁπλαρχηγῶν μὲ κίνδυνο ἀκόμα καὶ πυρπολήσεως τοῦ Ἀργυροκάστρου. Τότε τὴν πολιτικὴ καὶ στρατιωτικὴ διοίκηση Πρεμετῆς εἶχε ὁ ἐπίσης Μανιάτης Μαυροειδῆς. Προέκυψαν ὅμως προστριβὲς μὲ τὸν Ἀπ.Παπαγεωργίου – Φιλώτα, ἀπὸ τὴν Καρδίτσα. Καὶ οἱ δύο πρὶν παρουσιαστοῦν ἐθελοντικὰ στὴν Β. Ἤπειρο ὑπηρετοῦσαν ὡς ἀξιωματικοὶ πυροβολικοῦ στὴν Ταχύβολον Πυροβολαρχία Κλεισούρας. Ὁ Παπαγεωργίου ὑπὸ τὸν λοχαγὸ Μαυροειδῆ. Ἄξιοι πολεμιστὲς καὶ οἱ δύο, δὲν προσδιορίζεται ἐπακριβῶς ποιοὶ οἱ λόγοι τῆς ἀντιπαραθέσεως. Γεγονὸς εἶναι ὅτι ὁ Μαυροειδῆς γιὰ νὰ μὴν χυθῇ ἀδελφικὸ αἷμα, ἀποχώρησε τοῦ ἀγῶνος καὶ ἐπέστρεψε στὴν Ἑλλάδα.
……….Ἐπειδὴ ὅμως ἡ γραμμὴ τῆς Κλεισούρας ἔμεινε ἀφρούρητη λόγῳ τῆς ἀποδιοργανώσεως, ὁ Δούλης τηλεγράφησε στὸν Μαντούβαλο νὰ σπεύσῃ στὴν Πρεμετή, καὶ νὰ ἐπαναφέρῃ τὴν τάξη. Μὲ τὴν ἄφιξή του τὴν έπόμενη ἡμέρα, συγκροτήθηκε πολεμικὸ Συμβούλιο μὲ συμμετοχὴ ἀρχηγῶν Σωμάτων καὶ ὁπλαρχηγῶν, κατὰ τὸ ὁποῖο ἀποφασίστηκε ἡ ἕνωση ὅλων τῶν ἀνταρτικῶν Σωμάτων σὲ ἕνα Σῶμα τακτικοῦ στρατοῦ, τὸ ὁποῖο ὀνομάσθηκε Σύνταγμα Πρεμετῆς. Καθοριστικὸ ρόλο στὴν ἡρεμία καὶ σύμπνοια ποὺ έπῆλθε, ἔπαιξε ὁ σεβασμὸς ποὺ ἐνέπνευσε ἡ προσωπικότητά του μεταξὺ τῶν ὁπλαρχηγῶν καὶ ἀξιωματικῶν.
……….Ὁ διορισμὸς τοῦ Μαντούβαλου ἐπισήμως ἔγινε στὶς 27 Ἰουλίου 1914 μὲ ἐπίσημο κυβερνητικὸ ἔγγραφο τοῦ Δ.Ν.Δούλη.
Ἀριθμ.Πρωτ.1204
Αὐτόνομος Ἤπειρος
Ὑπουργεῖον Στρατιωτικῶν.
Τὸν ταγματάρχην τῆς αὐτονόμου Μαντούβαλον Θεόδ. διορίζομεν Στρατιωτικὸν καὶ πολιτικὸν διοικητὴν Πρεμετῆς ἀπὸ 12 Ἰουλίου (π.ἡμ.) ἐνεστῶτος ἔτους.
Ἐν Ἀργυροκάστρῳ τῇ 27 Ἰουλίου 1914
Ὁ Ὑπουργὸς τῶν Στρατιωτικῶν
Δ.Ν.Δούλης
……….Πρῶτο μέλημα τοῦ Μαντούβαλου, ἡ έπαναφορὰ τῆς τάξεως, διότι ὑπῆρχε κίνδυνος νὰ χαθῇ ἡ Πρεμετὴ ἀπὸ τοὺς ξεθαρεμένους ἀλβανούς. Οἱ ἐννέα λόχοι μὲ τοὺς ὁποίους συγκρότησε τὸ Σύνταγμα Πρεμετῆς, διαδραμάτισαν σημαντικὸ ρόλο στὸν διεξαγόμενο ἀγῶνα. Τὴν έποχὴ ἐκείνη οἱ ἀλβανοὶ ἐνεργοῦσαν καθημερινὰ ἐπιθέσεις σὲ ὅλο τὸν τομέα Πρεμετῆς, διότι τὰ Ἑλληνικὰ Σώματα εἶχαν ἐντολὴ νὰ μὴν κάνουν χρήση τῶν ὅπλων τους, παρὰ μόνο σὲ περίπτωση ἄμυνας. Μετὰ ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐξέλιξη, ὁ Μαντούβαλος ἀποφάσισε νὰ κόψῃ τὸν ἀέρα τῶν ἀλβανῶν ἀναλαμβάνοντας πολεμικὴ δράση.
……….Στὶς 4 Αὐγούστου συνῆψε νικηφόρα μάχη στὴν Μάτζανη Κλεισούρας, στὶς 2 Σεπτεμβρίου στὸ Κοπρέντσι, στὶς 12 Σεπτεμβρίου στὴν Βελούσα κοντὰ στὸν Ἄψο ποταμό, στὶς 27 Σεπτεμβρίου στὴν Τσέπανη, ὅπου οἱ ἀλβανοὶ τράπηκαν σὲ φυγὴ καὶ ἀπωθήθηκαν σὲ βάθος 5 χιλιομέτρων, καὶ στὶς 10 Ὀκτωβρίου στὸ Τόσκιοϊ καὶ στὸ Βενοκάσι, παίρνοντάς τους φαλάγγι ἔως τὸ Βεράτι. Μετὰ δὲ ἀπὸ αὐτὴν τὴν μάχη ἡ ὁποία ἦταν σκληρὴ καὶ ἀποφασιστική, οἱ ἀλβανοί ὑπέστησαν τόσο σοβαρὲς ἀπώλειες ὥστε δὲν τόλμησαν νὰ ἐνοχλήσουν ξανὰ τὸν τομέα Πρεμετῆς.
……….Ἐκφράζοντας τὴν εὐγνωμοσύνη της ἡ Ἐπιτροπὴ Ἐθνικῆς Ἀμύνης Πρεμετῆς πρὸς τὸν Μαντούβαλο, ἔγραψε: «Ἡ ἡρωϊκὴ ἐπίθεσις τοῦ ὑπὸ τὰς διαταγὰς σας Συντάγματος τῆς 10ης Ὀκτωβρίου ἐν ταῖς θέσεσι Μούζακας – Τόσκιοϊ κατὰ τῶν ἀπαισίων ἀλβανῶν, ἐχθρῶν τῆς πίστεως καὶ τῆς πατρίδος καὶ ἡ ἐντελὴς κατατρόπωσις αὐτῶν ἐσημείωσε νέαν χρυσὴν σελίδα εἰς τὴν Ἠπειρωτικὴν ἱστορίαν καὶ τὴν νεωτέραν Ἑλληνικὴν τοιαύτην».
……….Ἡ μάχη αὐτὴ ἦταν καὶ ἡ τελευταία στὴν Βόρειο Ἤπειρο. Οἱ ἀλβανοὶ μετὰ τὴν πανωλεθρία τους, δὲν ἐπιχείρησαν νέα ἐπίθεση, μέχρις ὅτου ὁ Ἕλληνικὸς Στρατὸς ἀνακατέλαβε τὰ ἐδάφη τῆς Αὐτόνομης Βορείας Ἠπείρου στὶς 18 Ὀκτωβρίου, ὁπότε καὶ ὁ ταγματάρχης τοῦ Αὐτονομιακοῦ Στρατοῦ Μαντούβαλος Θεόδωρος, παρέδωσε τὴν ὑπηρεσία του στὶς Ἑλληνικὲς Ἀρχές.
……….«Ἡ ἐλευθερωθεῖσα πατρὶς μας, ἀγαπητέ[θὰ τρίζουν τὰ κόκκαλα τοῦ καπετάνιου], οὐδέποτε θὰ λησμονήσῃ τὸν προσφιλῆ αὐτῆς Διοικητήν, τοῦ ὁποίου ἡ προσωπικὴ ἱκανότης, ἡ στρατιωτικὴ μόρφωσις καὶ τὸ ἀκαταπόνητον μετ’ ἀποφάσεως ἀναποτρέπτου ὅπως ἐπιτύχῃ ὁ ἀγὼν ἀντὶ πάσης θυσίας, συνετέλεσαν ὥστε τὰ ἐθελοντικὰ Σώματα νὰ συμπηχθοῦν εἰς στρατιωτικοὺς λόχους καὶ διεξαχθῇ τοιουτοτρόπως κανονικωτέρα ἡ περαιτέρω πορεία τοῦ ἀγῶνος», εἶναι λίγα ἀπὸ τὰ λόγια εὐγνωμοσύνης τῆς Ἐπιτροπῆς Ἐθνικῆς Ἀμύνης γιὰ τὴν Ἐθνικὴ προσφορὰ τοῦ καπετὰν Ταΰγετου.