,
,
Ο Λήμνιος νεομάρτυρας Αθανάσιος μοναχός, ο Ρεπανιδιώτης
,
Θεόδωρου Γρ. Μπελίτσου
,
……….Λιγοστές είναι οι πληροφορίες που υπάρχουν γιά τον βίο τού νεομάρτυρα Αθανασίου από την Λήμνο, ο οποίος μαρτύρησε το 1846, όταν θανατώθηκε από τους τούρκους λόγω τής θρησκευτικής και πατριωτικής του δράσεως. Ουσιαστικά παραμένει μιά ελάχιστα γνωστή μορφή τής λημνιακής θρησκευτικής ιστορίας, μιάς και οι συναξαριστές τον αγνοούν.
……….Από μία σύντομη διήγηση ενός κώδικα τής Μονής Παντελεήμονος τού Αγίου Όρους, την οποία ανακάλυψε και δημοσίευσε πριν από χρόνια ο καθηγητής τής Θεολογικής Σχολής τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κ. Απόστολος Γλαβίνας, έχουμε τις περισσότερες πληροφορίες. Τα αναφερόμενα στον κώδικα αυτό προσπαθήσαμε να συνδυάσουμε με πληροφορίες από τα αρχεία τής Ιεράς Μητροπόλεως Λήμνου, όπως αυτά δημοσιεύθηκαν από τον αείμνηστο μητροπολίτη Διονύσιο, στην εφ. «Λήμνος» κατά την δεκαετία τού ’50.
***
……….Ο Αθανάσιος γεννήθηκε στην Λήμνο πριν από το 1800, προφανώς στο χωριό Ρεπανίδι, αφού μεταγενέστερα αποκαλείται Αθανάσιος μοναχός ο Ρεπανιδώτης. Δεν είναι γνωστό το κοσμικό του όνομα. Όμως ο πατέρας του μάλλον ονομαζόταν Παναγιώτης, μιάς και μεταγενέστερα αναφέρεται και ως Αθανάσιος Παναγιώτου, μοναχός. Έμαθε τα πρώτα γράμματα στο νησί. Στην συνέχεια μετέβη στον Άγιο Όρος με σκοπό να γίνει μοναχός «εις υπακοήν Γέροντος τής Μεγίστης Λαύρας». Με το ξέσπασμα τής Επαναστάσεως τού 1821 η χερσόνησος τής Χαλκιδικής αποτέλεσε προπύργιο των επαναστατών τής Κεντρικής Μακεδονίας υπό τον Εμμανουήλ Παπά, ο οποίος μεταξύ άλλων είχε εξοπλίσει χίλιους αγιορείτες μοναχούς.
……….Όμως η επανάσταση στην Χαλκιδική κατεστάλη σύντομα και στις 12 Δεκεμβρίου 1821 οι τούρκοι εισέβαλαν στο Άγιο Όρος, όπου είχαν καταφύγει οι μαχητές και πάνω από 5.000 άμαχοι. Σκλάβωσαν πολλούς, τόσο μοναχούς όσο και μαχητές που κρύβονταν στα μοναστήρια. Ανάμεσά τους ήταν και ο Αθανάσιος, που σύρθηκε στα σκλαβοπάζαρα. Πουλήθηκε ως δούλος σ’ έναν Αγαρηνό άρχοντα τής Αιγύπτου. Αυτός τον υποχρέωσε να γίνει μουσουλμάνος, τού έκανε περιτομή και τον πάντρεψε με μία αιχμάλωτη χριστιανή. Όταν αλλαξοπίστησε, οι τούρκοι τού απένειμαν τον τίτλο τού Αγά. Απέκτησε μεγάλη περιουσία κι έγινε μέγας και τρανός. Έζησε έτσι αρκετά χρόνια.
……….Όμως από κάποια εποχή κι ύστερα άρχισε να μετανιώνει γιά την αλλαγή τής πίστεώς του, μετά από ένα όνειρο που είδε, στο οποίο παρουσιάστηκε ο Μέγας Αθανάσιος. Αφού το συζήτησε με την γυναίκα του, με την οποία δεν πρέπει να είχαν αποκτήσει παιδιά, αποφάσισε να τής αφήσει το μεγαλύτερο μέρος τής περιουσίας και να ξαναγυρίσει στο Άγιο Όρος. Ασκήτεψε εκεί γιά αρκετά χρόνια, με μεγάλη ταπείνωση, στο κελί τού Αγίου Αντωνίου Καρυών (σημερινή Σκήτη Αγίου Ανδρέα). Συγχωρήθηκε κι έλαβε το Άγιο Μύρο, γενόμενος πάλι δεκτός στην Ορθόδοξη Εκκλησία.
……….Στην συνέχεια εγκαταστάθηκε στην ελεύθερη ήδη Ελλάδα γιά λίγο διάστημα κι έπειτα επέστρεψε στην Λήμνο, όπου ζούσε «ευσεβώς και θεαρέστως». Η επιστροφή του στο νησί φανερώνει το μεγάλο θάρρος του, διότι οι τούρκοι απαγόρευαν στους αρνησίθρησκους να ξαναγίνονται χριστιανοί επί ποινή θανάτου. Η επιστροφή του στο νησί πρέπει να έγινε το 1843, διότι στις 24 Οκτωβρίου 1843 ο γέρων Αθανάσιος μοναχός Ρεπανιδώτης, δώρισε στην Αλληλοδιδακτική Σχολή τής Λήμνου 4.080 γρόσια και 85 ολλανδικά φλουριά. Κατά την γνώμη μας, ο παραπάνω μοναχός πρέπει να ταυτιστεί με τον Αθανάσιο, ο οποίος εκείνη την εποχή είχε ανανήψει στην ορθόδοξη πίστη. Έτσι εξηγείται και το γεγονός ότι ένας καλόγερος κατείχε σημαντικά χρηματικά ποσά, τα οποία προφανώς προέρχονταν από την περιουσία που είχε αποκτήσει στην Αίγυπτο ως μουσουλμάνος αγάς. Στην Λήμνο ο Αθανάσιος δεν έμεινε αδρανής. Το 1844 έγινε μέλος τής Σχολικής Εφορίας και πάσχισε γιά την καλύτερη λειτουργία τής Σχολής και την αύξηση των εσόδων της.
……….Τα χρόνια εκείνα τούρκος διοικητής τού νησιού ήταν ο Χατζή-Μουντή Εφέντης, ένας αδίστακτος εκμεταλλευτής και εκβιαστής των χριστιανών. Γιά πολλά χρόνια δανειζόταν χρήματα από το «Κοινόν Ταμείον» το οποίο είχαν συγκροτήσει οι κάτοικοι γιά την χρηματοδότηση των σχολείων τού νησιού. Το ταμείο αυτό είχε ως βασική πηγή εσόδων το ενοίκιο τού κοινοτικού κτήματος Μητροπόλεως, το οποίο υπάρχει ακόμα κοντά στο Καρπάσι και ανήκει στο Παλλημνιακό Σχολικό Ταμείο. Ο διοικητής ουδέποτε επέστρεφε τα χρήματα που δανειζόταν, ενώ απαιτούσε κι άλλα «δανεικά και αγύριστα». Συνεχώς βρισκόταν σε αντιπαράθεση με την Ελληνική Κοινότητα και πιθανότατα έπειτα από δική του απαίτηση είχε κηρυχθεί έκπτωτος ο μητροπολίτης τού νησιού, Ιερώνυμος, τον Απρίλιο τού 1839.
……….Κάποτε η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο και οι κάτοικοι τής Λήμνου αποφάσισαν να διαμαρτυρηθούν στον σουλτάνο, ο οποίος διέταξε να γίνει έρευνα. Στις 5 Οκτωβρίου 1844, δύο τούρκοι και οκτώ Έλληνες κλήθηκαν στην Πόλη να καταθέσουν γιά το θέμα. Οι Λήμνιοι πήγαν με επί κεφαλής τον Αθανάσιο γέροντα Παναγιώτου κι αντιπροσώπους επτά χωριών.[ ] Η όλη αποστολή κόστισε στην Κοινότητα 10.000 γρόσια. Τ’ αποτελέσματα τής διαμαρτυρίας δεν είναι γνωστά, αλλά μάλλον ο καταχραστής διοικητής μετατέθηκε.
……….Η πρωτοβουλία τού Αθανασίου να μπει επί κεφαλής τής οκταμελούς επιτροπής, σε συνδυασμό με την μεταστροφή του από την μουσουλμανική θρησκεία, έγινε αιτία να μπει στο μάτι των τούρκων, οι οποίοι θεωρούσαν ασυγχώρητο αμάρτημα την επιστροφή των προσκυνημένων στην χριστιανική πίστη. Από τότε άρχισαν να κατηγορούν τον Αθανάσιο με διάφορες αστήριχτες κατηγορίες, οι οποίες δεν αναφέρονται στα έγγραφα και να τον περνούν από δίκες.
……….Το 1846 τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στην Κωνσταντινούπολη με ένα πλοίο. Όμως ο Μάρτυρας έμελλε να μην φτάσει ποτέ στην Πόλη, διότι κατά την διάρκεια τής διαδρομής κι ενώ έπλεαν στον Ελλήσποντο, οι δεσμοφύλακες τον έριξαν αλυσοδεμένο στην θάλασσα και τον έπνιξαν, γνωρίζοντας πιθανότατα ότι θα αθωωνόταν στο ανώτερο δικαστήριο, αφού δεν είχε διαπράξει κάποιο αδίκημα. Όπως σημειώνει ο άγνωστος γραμματικός τής Μονής Παντελεήμονος τού Αγίου Όρους, που διέσωσε τον βίο του:
«Ἀσεβεῖς Ἀγαρηνοὶ ἐβύθισαν αὐτὸν καὶ ἀπέπνιξαν ἐν τῇ θαλάσσῃ [] κατὰ τὸ ἔτος 1846 [] ὁ ἐξ ἀρνησιχρίστων Νεομάρτυς Ἀθανάσιος [] ἔλαβε τοῦ μαρτυρίου τὸν στέφανον».
……….Οι κάτοικοι τού νησιού δεν λησμόνησαν τον Αθανάσιο. Στην ετήσια επιμνημόσυνη δέηση, η οποία γινόταν στην γιορτή των Τριών Ιεραρχών, υπέρ των «Μεγάλων Ευεργετών και Δωρητών των Ιερών Ναών και των Εκπαιδευτηρίων» τού νησιού, μνημόνευαν μεταξύ των άλλων και τον Αθανάσιο Μοναχό, ο οποίος εκτός από την περιουσία του πρόσφερε και την ζωή του γιά την πρόοδο τής πατρίδας του. Το μνημόσυνο αυτό, το οποίο γινόταν ανελλιπώς μέχρι την δεκαετία τού ’60, αργότερα διεκόπη, αλλά τα τελευταία χρόνια άρχισε να τελείται ξανά.
……….[ ] Η Εκκλησία δεν εορτάζει τον νεομάρτυρα σε κάποια συγκεκριμένη ημερομηνία, γιατί δεν είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία τού μαρτυρίου του. Τιμά την μνήμη του κατά την Δ΄ Κυριακή τού Ματθαίου, δηλαδή την 4η Κυριακή μετά την Πεντηκοστή, μαζί με όλους τους νεομάρτυρες. Ίσως όμως θα ήταν σκόπιμο να οριστεί κάποιος ξεχωριστός εορτασμός γιά τον Λήμνιο αυτό Μάρτυρα και γιατί όχι στην πιθανή γενέτειρά του, στο Ρεπανίδι, ώστε να τιμάται η προσφορά του στο νησί, όπως τού αρμόζει. Κοντά στο Ρεπανίδι, στον ερημωμένο Ανυπάτη, υπάρχει ένα παλιό ξωκλήσι τού 18ου αιώνα, τού Αγίου Αθανασίου, που θα μπορούσε να φιλοξενήσει την εορτή τού λησμονημένου νεομάρτυρα Αθανασίου μοναχού, τού Λημνίου.