.

Δημ. Β. Οἰκονομίδου, Τακτικοῦ καθηγητοῦ τῆς Λαογραφίας.

 Περιεχόμενα: Α’ΑΚΡΙΤΑΙ-Β’ΑΚΡΙΤΙΚΑ ΑΣΜΑΤΑ-Γ’ΑΚΡΙΤΙΚΟΝ ΕΠΟΣ.

 Α΄ ΑΚΡΙΤΑΙ

.

……….Ἀπό τοῦ αὐτοκράτορος Ἡρακλείου (7^ος αἰ.), ἐγκαταλείφθη ἡ ἀπό τῆς ρωμαϊκῆς παρακμῆς χρονολογουμένη σύνθεσις τοῦ στρατεύματος ἐκ μόνον μισθοφόρων. Ἐφεξῆς ὁ στρατὸς συνεκροτεῖτο κατὰ βάσιν ἐξ ἐγχωρίων στοιχείων, κυρίως ἀπό ἀγρότας. Ἡ χώρα διῃρέθη εἰς  θ έ μ α τ α, ἤτοι στρατιωτικὰς ἐπαρχίας, ἐπί κεφαλῆς τῶν ὁποίων ἐτέθησαν στρατηγοί. Ἐν ταῖς ἐπαρχίαις αὐταῖς, παρεχωροῦντο ὑπό τοῦ Κράτους «τόποι στρατείας» ἤ «στρατιωτόπια», δηλονότι ἀγροκτήματα εἰς τοὺς ὑποχρέους πρὸς στράτευσιν, οἴτινες ἀνελάμβανον νὰ ἐκγυμνάζωνται στρατιωτικῶς καὶ νὰ διατηροῦν τὰ ὅπλα καὶ τοὺς ἵππους των. «Ὁ θεσμός, ἀληθῶς μεγαλοφυὴς ἐπινόησις, συνδυάζει τὸν ἐλεύθερον ἀγρότην μὲ τὴν γῆν…..καὶ τὸ αἴσθημα ἀφοσιώσεως πρὸς τὴν Αὐτοκρατορίαν…. Ἀπό ἁπλοὺς χωρικούς, ἀκαθορίστου πολλάκις ἐθνικότητος, ἀβεβαίας πίστεως καὶ ἐπισφαλοῦς ἀφοσιώσεως, ὤθησεν ὁ θεσμός, χάρις εἰς τὴν διανομὴν ἐλευθέρου κτήματος, πρὸς τὴν καλλιέργειαν ἐθνικοῦ φρονήματος καὶ τὴν ἀνάγκην συνεχοῦς ἀσκήσεως».

……….Πρὸς συμπλήρωσιν τοῦ ἐν λόγῳ στρατιωτικοῦ θεσμοῦ ἀνεπτύχθη βαθμιαίως ἡ ὀργάνωσις τῶν παραμεθορίων φρουρῶν. Αἱ μακριναὶ περιοχαὶ ἀπηλλάγησαν τῆς φορολογίας, οἱ δὲ πληθυσμοὶ τῶν ἐλευθερουμένων ἀπό κάθε βάρος περιοχῶν, ἀνελάμβανον τὴν ὑποχρέωσιν νὰ καταρτίζουν φρουριακὰ σώματα, ἐντεταλμένα ν’ ἀσκοῦν τὴν ἀστυνομίαν τῶν συνόρων, δηλαδὴ τοὺς «τὰς ἄκρας προνοουμένους» ἀκρίτας.

……….Αἱ διατάξεις αὐταί ἠκολούθησαν τὸ ὑπόδειγμα τοῦ ὑπό τῶν Ρωμαίων ἐφαρμοσθέντος θεσμοῦ τῶν  συνοριακῶν περιοχῶν, τῶν «λιμίτων», ὑπέρ τῶν ὁποίων εἶχε καθιερωθῆ διοικητικὴ καὶ φορολογικὴ ἀσυδοσία μὲ τὴν ὑποχρέωσιν νὰ συγκροτοῦνται ἐξ ἐντοπίων οἱ «limitanei milites». Τοιουτρόπως ἐδημιουργήθη εὐρεῖα ζώνη ἀσφαλείας, οὐ μόνον κατὰ μῆκος, ἀλλά καὶ κατὰ βάθος ὠργανωμένη, περιβάλλουσα τὴν Αὐτοκρατορίαν εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ εἰς τὴν Μικρὰν Ἀσίαν, μὲ πλῆρες φρουριακὸν σύστημα πρὸς ἄμυναν κατὰ τῶν βαρβαρικῶν ἐπιδρομῶν.

……….Διὰ τῆς στρατιωτικῆς αὐτῆς ὀργανώσεως, ἀπεμακρύνοντο ἀφ’ἑνός οἱ κίνδυνοι συχνῶν ἐπιθέσεων καὶ ἀφ’ἐτέρου, διὰ προσωρινῆς ἀπασχολήσεως τοῦ ἐχθροῦ, ἐπετρέπετο ἡ ἔγκαιρος συγκέντρωσις τακτικῶν δυνάμεων πρὸς ἀποφασιστικὴν αὐτοῦ ἀπόκρουσιν.

……….Τὸ φρόνημα τῶν ἀκριτῶν ἐπί αἰῶνας διετηρήθη ἀκμαῖον. Οἱ συνεχεῖς πολεμικοὶ συναγερμοί, ἐπέβαλλαν ἀδιάκοπον ἄσκησιν. Οἱ τραχεῖς ἀγῶνες καὶ οἱ ἀδιάκοποι κίνδυνοι, ἀνέπτυσσον γενεᾶς φρονηματισμένας μὲ ψυχὴν ἀτρόμητον καὶ ἦθος ἀγέρωχον.

……….Οἱ ὑπερασπισταὶ τῶν παραμεθορίων ἀνατολικῶν ἐπαρχιῶν Χαρσιανοῦ, Λυκανδοῦ, Καππαδοκίας, καὶ κατόπιν τῶν παρὰ τὸν Εὐφράτην χωρῶν, ἠγωνίζοντο πρὸς τοὺς ἐπιδρομεῖς καὶ δὴ, πρὸς τοὺς Σαρακηνοὺς δεινοὺς καὶ μακροχρονίους ἀγῶνας. Καθὼς μᾶς πληροφορεῖ Λέων ὁ Στ’ εἰς τὰ «Τακτικὰ» του, καὶ ὁ Νικηφόρος εἰς τὸ «Περὶ παραδρομῆς πολέμου» ἔργον του, οἱ Σαρακηνοὶ κατ’ἔτος καὶ πολλάκις καὶ δὶς καὶ τρὶς ἐντός τοῦ αὐτοῦ ἔτους ἀπό τοῦ ἔαρος μέχρι τοῦ φθινοπώρου, συνέρρεον ἀπό τῆς Αἰγύπτου, τῆς Παλαιστίνης καὶ τῆς Κοίλης Συρίας εἰς τὴν Ἀντιόχειαν, τὸ Χαλέπιον, τὴν Μελιτήνην καὶ τὴν Ταρσὸν καὶ, ἑνούμενοι μετὰ τῶν ἐντοπίων Ἀράβων, εἰσέβαλλον εἰς τὰς παραμεθορίους ἐπαρχίας μὲ σκοπὸν ὄχι νὰ κατακτήσουν μονίμως τὴν χώραν, ἀλλά «φιλοκερδίᾳ μᾶλλον καὶ ἐλευθερίᾳ ἤ τὸ πλέον εἰπεῖν λῃστείᾳ».

……….Ἀλλά καὶ μόνοι πολλάκις, οἱ παραμεθόριοι ἀμηράδες, ὅπως π.χ. ὁ περίφημος Ἄμβρων τῆς Μελιτηνῆς, τὸν ὁποῖον ἐξώντωσεν ὁ Πετρωνᾶς, ὁ ἐπίσης περίφημος Χαμδὰν τοῦ Χαλεπίου, ἐναντίον τοῦ ὁποίου ἠγωνίσθη ὁ Νικηφόρος, ἐπεχείρουν φοβερὰς ἐπιδρομάς, τῶν ὁποίων περιγραφὰς ἔχομεν εἰς τὰ ἔργα τῶν συγχρόνων ἱστορικῶν.

……….Ὑπό τοιούτους ὅρους εἶναι εὐνόητον ὅτι εἰς τὰ ἀκριτικά  θ έ μ α τ α ὁ πόλεμος ἦτο διαρκής, τοῦτο δὲ συνετέλει, ὥστε ν’ἀναπτύσσεται εἰς τοὺς ἐγχωρίους ἀγωνιστάς καὶ τοὺς ἀρχηγούς των, πνεῦμα πολεμικὸν, πνεῦμα ἡρωϊκόν. Ἐν τῇ καθημερινῇ ἐπαφῇ μετὰ τοῦ ἀντιπάλου ἐδημιουργήθησαν αἱ συνθῆκαι τῆς κρούσεως καὶ τῆς ἀντιστάσεως, διεμορφώθησαν κοινωνικαὶ ἰδιοτυπίαι καὶ ἡ ζωὴ προσηρμόσθη πρὸς τὰς τραχείας τοπικὰς πραγματικότητας. Ἐκεῖ διεμορφώθησαν καὶ οἱ  ἀ π ε λ ά τ α ι, ἤτοι οἱ λησταντάρται οἱ λυμαινόμενοι τὰς πρὸς τὰ σύνορα περιοχάς. Ἐκλήθησαν δ’ἀπελάται ὡς «τὰς ἀλλοτρίας ἀγέλας ἀπελαύνοντες», διότι ἡ ἀρπαγή βοσκημάτων ἐθεωρεῖτο τὸ κύριον ἔργον αὐτῶν.  Οὖτοι συχνὰ μετεπήδων εἰς τὴν κατάστασιν τῶν ἀκριτῶν.

……….Οἱ κατ’ ἀρχάς χωρὶς μεγάλην ἀκόμη ἐπιφάνειαν στρατηγοί, ἀρχηγοί σωμάτων, οἱ καστροφύλακες, οἱ φρουροὶ τῶν ἄκρων, κύριοι μικρῶν ἡμιανεξάρτητων τιμαρίων, μὲ φορολογικήν, ὡς εἴπομεν, ἀσυδοσίαν, μὲ ἐκτάκτους ἀπολαυάς καὶ μὲ τὰ κοῦρσα καὶ τὰς ἀρπαγάς κατὰ τῶν ἐχθρῶν, ἐξειλίχθησαν σὺν τῷ χρόνῳ εἰς ἄρχοντας ἀτιθάσους, ἐξουσιαστάς μεγάλων ἤ μικρῶν περιοχῶν χωρὶς ἐξάρτησιν ἐκ τῆς πρωτευούσης. Ἐκ τῆς τάξεως αὐτῶν προέρχεται ἡ στρατιωτικὴ ἀριστοκρατία τοῦ Βυζαντίου μὲ τοὺς ὀνομαστοὺς οἴκους τῶν Φωκάδων, τῶν Σκληρῶν, τῶν Μελισσηνῶν, τῶν Μαλεΐνων, τῶν Δουκῶν, τῶν Κομνηνῶν κ. ἄ., γόνοι τῶν ὁποίων ὑπῆρξαν οἱ μεγάλοι πολεμισταὶ καὶ στρατηγοὶ τοῦ 9^ου καὶ 10^ου αἰ. ὁ Ἀνδρόνικος καὶ ὁ Κωνσταντῖνος, οἱ Δοῦκαι, ὁ Βάρδας, ὁ Λέων καὶ ὁ Νικηφόρος, οἱ Φωκᾶδες, ὁ Βάρδας ὁ Σκληρὸς καὶ τόσοι ἄλλοι.

……….Διαβιοῦντες ἐντός ἀτμοσφαίρας πλήρους πολεμικῶν κινδύνων, στρατιωτικῶν κατορθωμάτων καὶ περιπετειῶν, οἱ Βυζαντινοὶ Ἀκρῖται καὶ λοιποὶ τιμαριοῦχοι τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, κατέστησαν καὶ οὖτοι, ὡς οἱ ἱππόται τῆς  Δύσεως, τὸ ἴνδαλμα τοῦ λαϊκοῦ θαυμασμοῦ διὰ τὴν ἀνδρείαν, τὴν γενναιοφροσύνην καὶ τὸν πλοῦτον των, διὰ τὰ πολυτελῆ μέγαρα καὶ τὰς αὐλάς των, διὰ τὴν μεγαλοπρεπῆ ἐμφάνισίν των καὶ τοὺς χρυσοστολίστους ἵππους των, ἔτι δὲ καὶ διὰ τὰ περιπετειώδη ἐρωτικά είδύλλια καὶ σκάνδαλά των.

……….Ἀπό τῆς παιδικῆς αὐτῶν ἡλικίας οἱ Ἀκρῖται ἀνετρέφοντο διὰ τὴν πρὸς τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὰ θηρία πάλην. Ἰδεῶδες αὐτῶν ἦτο ἡ ἀνάπτυξις σωματικῆς ρώμης.

---

•  Ὁλόκληρο τὸ κείμενο μπορεῖτε νὰ διαβάσετε στό: www.e-istoria.com