,

,,

Η είσοδος τού ανταρτικού Σώματος Γεωργίου Τσόντου (καπετάν Βάρδα) στην δυτική Μακεδονία (17/11/1904)

.

……….Τὸ Μακεδονικὸν Κομιτάτον, ἀποφασισμένον νὰ ἐνισχύσῃ καὶ νὰ ἐπεκτείνῃ τὸν ἀγῶνα εἰς τὴν Δυτικὴν Μακεδονίαν, προέβη εἰς τὴν συγκρότησιν νέου σώματος, ἐπικεφαλῆς τοῦ ὁποίου ἐτέθη ὁ Ἀνθυπολοχαγός τοῦ Πυροβολικοῦ, Γεώργιος Τσόντος – καπετὰν Βάρδας, (ἀπό τὰ Σφακιά τῆς Κρήτης). .

……….Συγχρόνως ἀνέθεσεν εἰς τοῦτον τὴν Γενικὴν Ἀρχηγίαν τῶν Ἑλληνικῶν σωμάτων εἰς τὸ Βιλαέτιον Μοναστηρίου καὶ διώρισεν ὡς ὑπαρχηγόν του, τὸν Ἀνθυπολοχαγόν Κατεχάκην. Ὁ ἀνθυπολοχαγός Τσόντος, ἐπικεφαλῆς ἰσχυροῦ σώματος ἐκ σαράντα περίπου ἀνδρῶν, διέβη τὴν Ἑλληνοτουρκικήν μεθόριον εἰς τὴν περιοχὴν τοῦ Βελεμιστίου (Ἁγιοφύλλου) τὴν 17ην Νοεμβρίου καὶ ὑπό δριμύτατον ψῦχος ἤρχισε τὴν πορείαν του πρὸς Βορρᾶν, ὁπότε τὴν 24ην Νοεμβρίου ἔφθασεν εἰς τὴν Μονὴν Παναγίας Σισανίου.

……….Εἰς τὸ σῶμα του ὑπῆρχον ἰκανώτατοι ἄνδρες, ὡς οἱ Μιχαὴλ Τσόντος, Εὐάγγελος Φραγκιαδάκης, Γεώργιος Δικώνυμος—Μακρῆς, Ἐμμανουήλ Νικολούδης καὶ ὁ ἱερεύς Παπαδρᾶκος Χρυσομαλλίδης.

……….Κατὰ τὴν πορείαν, ἀποκοπεῖς ἀπό τὸ σῶμα παρὰ τὴν Βρογκίσταν (Καλονέρι) ὁ ἀντάρτης Δημήτριος Ἀνδριανάκης συνελήφθη ὑπό τῶν τούρκων καὶ ἐσφαγιάσθη. Μετὰ τὸ ἀτυχές αὐτό γεγονός, τὸ σῶμα Τσόντου ἔφθασεν εἰς Λόσνιτσαν (Γέρμα), ὅπου εὕρε στρατωνιζόμενα τὰ ἐπιστρέφοντα εἰς Ἑλλάδα σώματα τῶν, Καραλίβανου, Βισβίκη καὶ Πύρζα. Ἀνεκοίνωσε πρὸς τοὺς ὁπλαρχηγούς τούτους τὰς διαταγὰς τῆς διοικήσεως τοῦ Κομιτάτου, καὶ ἔπεισε τοὺς Καραλίβανον καὶ Βισβίκην νὰ τὸν ἀκολουθήσουν.

……….Ο Πύρζας όμως επέμενεν όπως επιστρέψει εις Αθήνας, επιθυμών να μεταφέρει εις την οικογένειαν τού αειμνήστου Μελά αυτοπροσώπως τον οπλισμόν του και τα προσωπικά του αντικείμενα.

……….Εκ Λοσνίτσης (Γέρμας) ολόκληρος η δύναμις Τσόντου—πλην τής ομάδος Καραλιβάνου, η οποία μετέβη εις την περιοχήν Κωσταραζίου — εστράφη προς την περιοχήν των Καστανοχωρίων και διά Σλημνίτσης (Μηλίτσα)—Μόλασι και Τσουκαλοχωρίου (Σκαλοχωρίου) έφθασε την 2αν Δεκεμβρίου 1904 εις Βιδελούστι (Δαμασκηνιά). Εντός τού χωρίου τούτου συνήντησεν ο Ανθυπολοχαγός Τσόντος τον απεσταλμένον τού Μητροπολίτου Καραβαγγέλη, Αρχιερατικόν Επίτροπον Παπαστέργιον, ο οποίος μετέδωσεν εις τον νέον αρχηγόν των Ελληνικών σωμάτων σημαντικωτάτας πληροφορίας περί τού κρησφυγέτου τού βοεβόδα των Καστανοχωρίων Κωνστάντωφ. Ο τελευταίος εκρύπτετο κατά τας πληροφορίας εις την οικίαν χήρας φίλης του εις Λεμπίσοβον (Αϊλιάς), απεφασίσθη δε η εκτέλεσις επιχειρήσεως προς εξόντωσίν του. Η επιχείρησις διεξήχθη υπό ομάδος ανταρτών με επικεφαλής τούς Γεώργιον Μακρήν, Ευάγγελον Φραγκιαδάκην ή Γαλιανόν και Παπαδράκον.

……….Την νύκτα τής 4/5 Δεκεμβρίου 1904, οδηγούντος τού Παπαστεργίου, μετέβη η ομάς εις Λεμπίσοβον (Αϊλιάς) και εκύκλωσε την οικίαν εις την οποίαν εκρύπτετο ο Κωνστάντωφ, ζητήσασα να εισέλθει εις το εσωτερικόν της προς έρευναν. Ο Κωνστάντωφ όμως μετά των οπαδών του επυροβόλησαν εκ τού εσωτερικού τής οικίας και ετραυμάτισαν τον Γαλιανόν, με αποτέλεσμα την έναρξιν πεισματώδους συμπλοκής. Οι εντός τής οικίας κομιτατζήδες ημύνοντο σθεναρώς και η ώρα παρήρχετο άνευ αποτελέσματος. Τελικώς ο αποφασιστικός ιερεύς Παπαδράκος Χρυσομαλλίδης, συγκεντρώσας εύφλεκτα υλικά, επέτυχε να ανέλθει επί τής στέγης τής οικίας και να θέσει πυρ εις αυτήν. Οι κομιτατζήδες διά να αποφύγουν την πυρπόλησιν κατήλθον εις την υπάρχουσαν κάτωθεν τής εστίας «κρυψάναν» και εντός αυτής εύρον οικτρόν θάνατον εξ ασφυξίας.

……….Μετά την εξόντωσιν τού Κωνστάντωφ, το σώμα Τσόντου ήρχισε να περιοδεύει την περιοχήν των Καστανοχωρίων, ως και την νοτίως Κωσταραζίου τοιαύτην, μέχρι Παλαιοκάστρου, ασχολούμενον με την οργάνωσιν των περιοχών τούτων και την μύησιν των πληθυσμών εις την οργάνωσιν τού Ελληνικού Μακεδονικού Κομιτάτου. Συνεστήθη δε επιτοπίως ολόκληρον δίκτυον επιτροπών εξυπηρετήσεως και συνδρομής των σωμάτων των Ελλήνων ανταρτών. Εκ παραλλήλου επεζητήθη και επετεύχθη από τον Ανθυπολοχαγόν Τσόντον η διακοπή τής ως τότε ελευθέρας επικοινωνίας των βουλγαριζόντων μετά τής ελευθέρας Ελλάδος, εις την οποίαν προηγουμένως εισήρχοντο ελευθέρως και ενήργουν κατά πολλάς μεθόδους εναντίον τής ασφαλείας τού Ελληνικού Κράτους και των εθνικών συμφερόντων. Προς τούτο εξεδόθη διαταγή και εφηρμόσθη έκτοτε αυστηρότατα, συμφώνως προς την οποίαν απηγορεύθη η κάθοδος εις Θεσσαλίαν παντός κατοίκου σχισματικού χωρίου, άνευ ειδικού πιστοποιητικού Μητροπόλεως ή Έλληνος οπλαρχηγού. Επίσης εξωντώθη κάθε Βουλγαρόφρων μυλωθρός, ανθρακεύς ή οικοδόμος εκ των εγκατεστημένων ή περιφερομένων εις τας γειτνιαζούσας με την Ελληνοτουρκικήν μεθόριον περιοχάς.

……….Διά τού τρόπου τούτου επετεύχθη η εξάρθρωσις τού δικτύου πληροφοριών των Βουλγαρικών κομιτάτων. Όλα τα μέτρα αυτά απέβησαν λίαν αποτελεσματικά διά την απρόσκοπτον κίνησιν των εξ ελευθέρας Ελλάδος εισερχομένων εις Μακεδονίαν Ελληνικών σωμάτων, καθ’ όσον εξέλιπον οι καταδόται.

 ……….Περί τα μέσα Δεκεμβρίου 1904, αι καιρικαί συνθήκαι επεδεινώθησαν. Ολόκληρος η Δυτική Μακεδονία εκαλύφθη από παχέος στρώματος χιόνος, αι δε λίμναι Μικρά Πρέσπα και Καστορίας είχον παγώσει εκ του δριμυτάτου ψύχους. Η ασθένεια κήλης τού Ανθυπολοχαγού Κατεχάκη είχεν επιδεινωθή και ως εκ τούτου κατέστη επιτακτική η μεταφορά του εις Αθήνας. Τα σώματα Κατεχάκη και Καούδη, απρακτούντα εις Ζέλοβον (Ανταρτικόν) λόγω των καιρικών συνθηκών, απεφάσισαν να κατέλθουν νοτιώτερον, αφ’ ενός μεν διά να συναντήσουν τον νέον Γενικόν Αρχηγόν τού Βιλαετίου Μοναστηρίου, αφ’ ετέρου δε διά να προωθηθεί ο Ανθυπολοχαγός Κατεχάκης εις την Ελευθέραν Ελλάδα. Την 18ην Δεκεμβρίου αφού εγκατέστησαν εις Ζέλοβον μικράν φρουράν υπό τον Παύλον Κύρου, αναχώρησαν υπό δριμύτατον ψύχος και διά τής Μονής τής Σλίβενης κατήλθον προς την περιοχήν τού Βογατσικού. Εις την κωμόπολιν αυτήν προσήλθε περί τας αρχάς Ιανουαρίου 1905 και ο Ανθυπολοχαγός Τσόντος και επετεύχθη συνάντησις των δύο αξιωματικών διά μίαν από κοινού εξέτασιν των υφισταμένων συνθηκών.

……….Την εποχήν εκείνην η κατάστασις των Ελληνικών σωμάτων δεν ήτο απολύτως ρόδινος. Αι συνεχείς πορείαι και το δριμύτατον ψύχος είχον δυσμενώς επιδράσει επί τής υγείας πολλών ανταρτών, οι οποίοι παρέμενον κλινήρεις ή ανίκανοι διά κάθε δράσιν. Οι οπλαρχηγοί Καραλίβανος και Βισβίκης μετά δύο οπαδών των, επιθυμούντες να διέλθουν τας εορτάς των Χριστουγέννων μετά των οικογενειών των, αι οποίαι διέμενον εις Κοζάνην, συνελήφθησαν μόλις εισήλθον άοπλοι εις την πόλιν αυτήν και εφυλακίσθησαν. Όλα τα σώματα είχον υποστεί μιαν σοβαράν μείωσιν εις άνδρας και ως εκ τούτου καθίστατο επιβεβλημένη η αναδιοργάνωσις και η ανασύνταξίς των, πριν επέλθει η άνοιξις και επαναρχίσουν αι επιχειρήσεις.

……….Απεφασίσθη, ως ήτο επόμενον, η επιστροφή εις ελευθέραν Ελλάδα τού σοβαρώς ασθενούντος Ανθυπολοχαγού  Κατεχάκη μεθ’ όλων των πασχόντων ανδρών, ως και η μετάβασις εις Αθήνας τού Παύλου Γύπαρη, Ιωάννου Καραβίτη και Γεωργίου Δικωνύμου—Μακρή, προς στρατολογίαν νέων ανδρών και συγκρότησιν σωμάτων. Η επάνοδος τούτων εις Ελλάδα επραγματοποιήθη περί τας αρχάς Φεβρουαρίου 1905. Περί τα τέλη δε τού 1904 και τας αρχάς τού 1905 η διάταξις των Ελληνικών σωμάτων εις Δυτικήν Μακεδονίαν είχεν ως εξής:

—Ο Ανθυπολοχαγός Τσόντος μετά τού σώματός του εις περιοχήν Λοσνίτσης (Γέρμας)—Βογατσικού.

—Ο οπλαρχηγός Μιχαήλ Τσόντος μετά τού σώματός τον εις περιοχήν Καστανοχωρίων.

—Ο Ιωάννης Πούλακας εις Νεγκοβάνην (Φλάμπουρον).

—Ο Ευθύμιος Καούδης εις περιοχήν Καστορίας.

—Ο Λαμπρινός Βρανάς εις Μπελκαμένην (Δροσοπηγή).

—Ο Παύλος Κύρου εις Ζέλοβον (Ανταρτικόν).

—Ο Ανδρέας Δικώνυμος εις Λέχοβον.

……….Παραλλήλως προς τας ανωτέρω Ελληνικάς ανταρτικάς ομάδας, εις την περιοχήν τού Μοριχόβου και ιδιαιτέρως εις τας περιοχάς των χωρίων Γκορνίτσοβον (Κέλλη), Σετίνα (Σκοπός), Τσέγανο (Άγιος Αθανάσιος), Πετάλινον, Βουδιμέρτσι, Γρούνιστα, Γραδέσνιτσα, Σταραβίνα, Ζόβικ, Μάκοβον, Σκότσιβιρ και Μπρόντ, οι κάτοικοι των οποίων διεκρίνοντο διά την πίστιν των εις τον Ελληνισμόν και το Πατριαρχείον, ανταρτική ομάς τού εκ Μοναστηρίου Αντωνίου Ζώη. Είχε συγκροτηθή αυτή διά πρωτοβουλίας τού ιδίου τού Ζώη, από τον Σεπτέμβριον τού 1904, με την βοήθειαν τής οργανώσεως τού Μοναστηρίου και τού Ελληνοδιδασκάλου τού Γκορνιτσόβου (Κέλλης) Παπανεκταρίου απετελείτο δε εξ εντοπίων κατοίκων.

---

• Πηγή: Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην γεγονότα, ΓΕΣ, 1979.