,
Νίκου Καλλιβρετάκη, «Ὁ Ἑλληνισμὸς τῆς ἀλβανίας» ἐκδόσεις Ἀθηναϊκοῦ Πανεπιστημίου.
Περιεχόμενα : Πολιτικὴ Ὁριοθέτηση, – Ἐθνοπολιτισμικὲς κατηγορίες: τὸ πρόβλημα τῶν ὅρων, – Ἡ παράμετρος τῶν τσάμηδων – Πρῶτα συμπεράσματα.
Πολιτικὴ ὁριοθέτηση.
……….Ἡ ἔννοια τῆς Βορείου Ἠπείρου γεννήθηκε ἐξ ἀντιδιαστολῆς πρὸς κάποια Νότια Ἤπειρο ἀπὸ τὴν στιγμὴ ποὺ ἡ δεύτερη ἐνσωματώθηκε στὴν ἑλληνικὴ ἐπικράτεια μετὰ τοὺς βαλκανικοὺς πολέμους. Συνεπῶς οἱ ὀνομασίες αὐτὲς προέκυψαν ἀπὸ τὴν πολιτικοστρατιωτική, διπλωματικὴ καὶ στρατηγικὴ συγκυρία.
……….(…) Ὁ Γάλλος πρόξενος Πουκεβὶλ (1806), θεωρεῖ ὅτι τὸ Παλαιοπωγώνι, ἡ Δρόπολη (Ἀργυρόκαστρο), ἡ Πρεμετῆ, τὸ Τεπελένι, καὶ ἡ Αὐλῶνα, ἀνήκουν στὴν Ἤπειρο, ἐνῶ περιλαμβάνει στὴν μέση ἀλβανία τὴν Μουζακιᾶ, τὴν Μαλακάστρα, τὸ Σκράπαρι, τὸ Μπεράτι καὶ τὸ Ἐμπασάν. Κατὰ τὴν διδασκαλία τοῦ Γιαννιώτη λογίου Ἀθανασίου Ψαλίδα (1810), ἡ ὅλη ἀλβανία διαιρεῖται στὸ Ἰλλυρικὸ καὶ τὸ Ἠπειρωτικὸ τμῆμα· στὸ τελευταῖο περιλαμβάνονται ἡ Πωγωνιανή, τὸ Ἀργυρόκαστρο, τὸ Δέλβινο καὶ ἡ Αὐλῶνα, ἐνῶ στὸ Ἰλλυρικὸ ὅλοι οἱ πέραν τῆς Βιώσης (Βογιούσας/Ἀώου) τόποι, δηλαδὴ σὲ ὅ,τι μᾶς ἀφορᾶ, ἡ Τοσκηρία (Τεπελένι), ἡ Δεσνίτζα (Κλεισοῦρα) τὸ Ταγκλὶ (Δαγκλί), ἡ Κολόνια, ἡ Γκιόρτζια (Κορυτσᾶ,) τὸ Μπεράτι, τὸ Ἀλμπασάνι κ.τ.λ.
……….Ὁ μαθητὴς τοῦ Ψαλίδα Ἠπειρώτης ἱεροδιάκονος Κοσμᾶς ὁ Θεσπρωτὸς (1833), θεωρεῖ ἐπίσης τὴν Βογιοῦσα ὡς ὅριο μεταξὺ ἀλβανίας καὶ Ἠπείρου. Στὴν ἀλβανία ὑπαγάγει καὶ αὐτὸς τὸ Τεπελένι, τὴν Κλεισοῦρα, τὸ Δαγκλί, τὴν Κολόνια, τὴν Κορυτσᾶ, Μοσχόπολη, Μπεράτι, Ἀλμπασάνι κ.τ.λ. καὶ στὴν Ἤπειρο τὶς περιφέρειες Πωγωνιανῆς, Ἀργυροκάστρου, Δελβίνου, Ἁγίων Σαράντα, Χιμάρας καὶ Αὐλῶνας, ἐνῶ ἐμφανίζεται ἀμφιταλαντευόμενος ὡς πρὸς τὴν Πρεμετή. Στὸ σημεῖο αὐτὸ ἔχει ἐνδιαφέρον νὰ δοῦμε τὴν πρώτη ἐπίσημη ἑλληνικὴ ἄποψη ἐπὶ τοῦ ζητήματος. Ἡ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν Γραμματεία (Ὑπουργεῖο) τοῦ νεοπαγοῦς Ἑλληνικοῦ Κράτους, διοργανώνει τῷ 1835, τὸ Προξενεῖο Ἠπείρου καὶ ἀλβανίας, τὸ ὁποῖο ὑποδιαιρεῖ σὲ τρία Ὑποπροξενεῖα· τῆς Ἠπείρου, μὲ ἕδρα τὰ Ἰωάννινα, ποὺ περιελάμβανε ὑπὸ τὴν δικαιοδοσία του τὶς περιοχὲς τῆς σημερινῆς Ἑλληνικῆς Ἠπείρου καὶ τὴν παραλία τῆς Τσαμουριᾶς μέχρι Βουθρυντοῦ (Βουθρωτοῦ), τῆς Κάτω ἀλβανίας, μὲ ἕδρα τὴν Αὐλῶνα, ποὺ περιελάμβανε τὴν περιοχὴ τὴν περικλειομένη ἀπὸ τὰ παράλια ἀπὸ Βουθρυντοῦ μέχρι Καβάγιας καὶ ἀπὸ τὴν γραμμὴ ἀπὸ Κονίτζης μέχρι Βερατίου· τέλος ἡ δικαιοδοσία τοῦ Ὑποπροξενείου τῆς Ἄνω ἀλβανίας μὲ ἕδρα τὸ Δυρράχειο, ἐκτεινόταν ἀπὸ «τὸ παράλιον τῆς Καβάγιας» μέχρι τῶν Αὐστριακῶν ὁρίων τοῦ παραλίου τούτου καὶ τὶς περιφέρειες τῆς Σκόνδρας, τοῦ Ἐλβασὰν καὶ τῆς Ἀχρίδος.
……….(…) Στὴν ἐπίσημη ἔκδοση τοῦ Ἑλληνικοῦ Στρατοῦ τῷ 1919, βόρειος Ἤπειρος πλέον ὀνομάζονται οἱ περιοχὲς τῆς Κορυτσᾶς, τοῦ Σταρόβου, τῆς Κολόνιας, τοῦ Ἀργυροκάστρου, τῆς Χιμάρας, τοῦ Δέλβινου, τοῦ Λεσκοβικίου, τοῦ Τεπελενίου, τῆς Πρεμετῆς, τοῦ Πωγωνίου καὶ τῶν Φιλιατῶν.