,
.
Ἀποστόλου Β. Δασκαλάκη, τακτικοῦ καθηγητοῦ τῆς Ἱστορίας τῆς Νεωτέρας Ἑλλάδος, Διευθυντοῦ τοῦ Ἱστορικοῦ Σπουδαστηρίου.
Τὰ τοπικὰ πολιτεύματα κατὰ τὴν ἐπανάστασιν τοῦ 1821
Ἡ μορφὴ τοῦ πολιτεύματος στὴν Κρήτη
………..(…) Τὸ ψηφισθὲν αὐτό φιλελεύθερον πολίτευμα τῆς Κρήτης δὲν ηὐδοκίμησε. Αἱ δραματικαὶ πολεμικαὶ περιπέτειαι, αἱ ὁποῖαι ἀπῂτουν πρὸ παντὸς ἄλλου στιβαρὰς στρατιωτικὰς χεῖρας πρὸς διαχείρισιν τοῦ Ἀγῶνος, καὶ ἡ ἀδυναμία ἀποστολῆς ἐνισχύσεων ὑπὸ τῆς κεντρικῆς κυβερνήσεως, παρέλυον τὴν πολιτικὴν διοίκησιν. Ἐξ ἄλλου, εἰς τὴν ἀπομεμακρυσμένην ἀπὸ τῆς λοιπῆς ἐν ἐπαναστάσει Ἑλλάδος μεγαλόνησον αὐτήν, δὲν ὑπῆρχεν οὔτε παράδοσις, οὔτε προπαίδευσις πολιτικὴ ἐν τῷ πλαισίῳ τῶν καθιερωθέντων δημοκρατικῶν θεσμῶν.
……….Τέλος, ὁ ἀναλαβὼν τὸ ἀξίωμα τοῦ Γενικοῦ ἐπάρχου καὶ τρόπον τινὰ ῥυθμιστοῦ τῆς λειτουργίας τοῦ Πολιτεύματος Μιχαὴλ Ἀφεντούλιεφ, συνέχισε τὰς παλαιὰς μεθόδους συγκεντρώσεως τῆς ἐξουσίας εἰς χεῖρας του. Ἐρίζων πρὸς τὰ λοιπὰ μέλη τῆς ἀνωτάτης διοικήσεως, κατηγορεῖτο ὑπὸ τῶν ἀντιπάλων του ὅτι ἀποβλέπει εἰς πραξικοπηματικὴν κατάλυσιν τοῦ πολιτεύματος, ἔως ὅτου, πρὶν προλάβῃ νὰ ἐγκαταλείψῃ τὴν νῆσον, κατὰ τὰ μέσα Νοεμβρίου 1822, καθῃρέθη καὶ ἐκρατήθη ὑπὸ περιορισμόν.
……….Ἐν τῷ μεταξὺ εἶχε συγκληθῆ εἰς Ἄστρος ἡ Β΄Ἐθνικὴ Συνέλευσις, ἡ ὁποία, κατόπιν ἐκκλήσεως τῶν Κρητῶν ἀντιπροσώπων, ἔλαβε τὴν 3ην Μαΐου 1823 τὴν ἀπόφασιν νὰ ἀποστείλῃ εἰς Κρήτην τὸν Ἐμμ. Τομπάζην ὑπὸ τὴν ἰδιότητα τοῦ Ἁρμοστοῦ, διὰ νὰ ἀναλάβῃ τὴν γενικὴν ἀρχηγίαν τῆς διεξαγωγῆς τοῦ πολέμου, συγχρόνως δὲ τὴν ἡγεσίαν τῆς πολιτικῆς διοικήσεως μετ’ ἐξουσιοδοτήσεως, ὅπως θέσῃ εἰς ἐφαρμογὴν νέον πολίτευμα περισσότερον ἐνηρμοσμένον πρὸς τὰς περιστάσεις.
……….Ὁ Τομπάζης ἔφθασεν εἰς τὴν νῆσον τὴν 19 Μαΐου [ἄλλη πηγὴ ἀναφέρει τὴν 21/5], ὅπου, ἀφοῦ ἐπέτυχε διὰ συστηματικῶν ἐπιχειρήσεων τὴν παράδοσιν τοῦ φρουρίου τοῦ Κισσάμου καὶ κατέβαλε προσπαθείας πρὸς συμφιλίωσιν τῶν διαμαχωμένων ὁπλαρχηγῶν, συνεκάλεσε συνέλευσιν παρὰ τὰ Σφακιὰ πρὸς ἔγκρισιν νέου πολιτεύματος, τοῦ ὁποίου τὸ κείμενον εἶχεν ἤδη παρασκευασμένον.
……….Βάσει τοῦ «Ὀργανισμοῦ ἐνιαυσίου τοπικῆς Διοικήσεως τῆς νήσου Κρήτης», ὁ ἁρμοστὴς συνεκέντρωνεν εἰς χεῖρας του τὴν ἀνωτάτην στρατιωτικὴν καὶ πολιτικὴν διοίκησιν τῆς νήσου, ἡ δὲ ἐξουσία αὐτοῦ ἐπήγαζε οὐχὶ ἐκ τῶν τοπικῶν συνελεύσεων καὶ ὀργάνων διοικήσεως, ἀλλὰ ἐκ τῆς «Ἐθνικῆς Διοικήσεως», δηλαδὴ τῆς Ἑλληνικῆς κυβερνήσεως, ἔναντι τῆς ὁποίας μόνον ἦτο ὑπεύθυνος. Οἱ ὑπουργοὶ διωρίζοντο καὶ ἐπαύοντο ὑπ’ αὐτοῦ. Τὰ ὑπουργεῖα ἤ «Φροντιστήρια» ἦσαν τρία, τοῦ Ἐσωτερικοῦ, Πολέμου καὶ Οἰκονομίας, ἕκαστον δ’ ἐξ αὐτῶν διηυθύνετο ὑπὸ πέντε ἰσοδυνάμων μελῶν καὶ ἑνὸς Γενικοῦ Γραμματέως, ἀναγραφομένων λεπτομερῶς τῶν ἁρμοδιοτήτων των καὶ τοῦ τρόπου λειτουργίας των.
……….Καὶ ἡ κατὰ τὸ παλαιὸν πολίτευμα διοίκησις ὑφίστατο μεταβολάς, ὑποδιαιρουμένης ἑκάστης ἐπαρχίας εἰς κωμοπόλεις καὶ χωρία. Ἤδη διὰ τὴν ἕδραν τῆς ἐπαρχίας, τὰς κωμοπόλεις καὶ τὰ χωρία, προεβλέποντο Δημογέροντες, εἷς κατὰ ἑκατὸν οἰκογενείας, μέχρι τεσσάρων. Ὁ διοικητὴς ἑκάστης ἐπαρχίας ἤ Ἔπαρχος, ὡς καὶ ὁ ἀστυνόμος καὶ ὁ λιμενάρχης, διωρίζοντο ὑπὸ τοῦ ἁρμοστοῦ, ἐνῷ οἱ ἐπιστάται τῶν προσόδων καὶ ἐξόδων ἑκάστης ἐπαρχίας καὶ οἱ Δημογέροντες γενικῶς ἐξελέγοντο ὑπὸ τοῦ λαοῦ. Τὰ μέλη καὶ οἱ γενικοὶ γραμματεῖς τῶν Ὑπουργείων (Φροντιστηρίων) ἐσχημάτιζον συνέλευσιν, τῆς ὁποίας αἱ ἀποφάσεις, ἄν δὲν ἐνεκρίνοντο ἐκ μέρους τοῦ ἁρμοστοῦ, ἀπεστέλλοντο πρὸς τελικὴν κρίσιν εἰς τὴν Ἐθνικὴν Βουλήν.
……….Δι’ ἄλλου ψηφίσματος ἐρρυθμίζοντο τὰ τῶν τρόπων λειτουργίας τῶν Κριτηρίων (δικαστηρίων), τῶν κριτῶν ἐκλεγομένων ὑπὸ τοῦ ἁρμοστοῦ ἐκ τριπλασίου ἀριθμοῦ ἐκλεγομένων ὑπὸ τῶν ἐπαρχιῶν. Γενικῶς δύναται νὰ λεχθῇ ὅτι τὸ ἐνιαυσίου ἰσχύος ἁρμοστικὸν αὐτὸ πολίτευμα, περισσότερον σύμφωνον πρὸς τὸ πνεῦμα τῆς ἐν Ἄστρει Β΄ Ἐθνικῆς συνελεύσεως, ἡ ὁποία κατήργησε τοὺς τοπικοὺς ὀργανισμοὺς τῆς ἠπειρωτικῆς Ἑλλάδος, ἄφινε μὲν ὡρισμένας περιφερειακὰς ἁρμοδιότητας εἰς τὴν ἐκλογὴν τῶν κατοίκων, λόγῳ τοῦ ἀπομεμακρυσμένου καὶ τῶν εἰδικῶν συνθηκῶν τῆς Κρήτης, συνεκέντρωνεν ὅμως τὰς ἀνωτάτας ἐξουσίας εἰς χεῖρας τοῦ ἁρμοστοῦ καὶ μέσῳ τούτου εἰς τὴν κεντρικὴν κυβέρνησιν τῆς Ἑλλάδος.
……….Ἐπὶ πλέον, τὸ εἰσαγόμενον δημογεροντικὸν σύστημα ὑπενθύμιζε τὰ παλαιότερα καὶ ἰσχύοντα εἰσέτι εἰς τὰ νήσους διοικητικὰ συστήματα, προέδιδε δὲ τὰς πατροπαραδότους ἀντιλήψεις καὶ συνηθείας τοῦ Τομπάζη καὶ τῶν ἄλλων περιστοιχιζόντων αὐτόν, κατὰ τὸ πλεῖστον Ὑδραίων. Ἐξ ἄλλου τὸ σύστημα τοῦτο ἐλάχιστα ἐφηρμόσθη, παρέμεινε δὲ μᾶλλον ἐπὶ τοῦ χάρτου.
……….Αἱ ἀκολουθήσασαι δειναὶ διὰ τὴν Κρήτην περιστάσεις μετὰ τὴν εἰσβολὴν μεγάλων τουρκικῶν καὶ αἰγυπτιακῶν δυνάμεων, κατέπνιξαν εἰς τὰ πλεῖστα σημεῖα τῆς Κρήτης τὸν ἀπελευθερωτικὸν ἀγῶνα, ὁ δὲ Τομπάζης, περὶ τὰ τέλη τοῦ 1823 [ἄλλη πηγὴ ἀναφέρει τὶς 12/5/1824], ἠναγκάσθη νὰ ἐγκαταλείψῃ τὴν Κρήτην.
……….Διαφωτιστικὴ […] καὶ ἀμερόληπτη εἰκόνα τῆς δράσεως τοῦ Ἀφεντούλιεφ στὴν Κρήτη, ἡ ὁποῖα τείνει μᾶλλον στὴν ἀποκατάστασή του ἀπό τὶς ἄδικες κατηγορίες τῶν Κρητῶν ἱστοριογράφων, δίνει ὁ Ν. Τωμαδάκης. Βλ. ἐπίσης Μ. Πρωτοψάλτη, Ἡ Κρητικὴ ἐπανάστασις τοῦ 1821 – ὑπομνήματα Μιχ. Κομνηνοῦ Ἀφεντούλιεφ πρὸς τὸν Ἰω. Κωλέτην, ἐν Ἐπετηρ. Ἑταιρ. Κρητικῶν Σπουδῶν τ. Α΄ (1938) σ. 365 κ. ἑ.
- ΠΗΓΗ τὸ μεγάλο : www.e-istoria.com
Τὰ τραγικὰ γεγονότα τῆς περιόδου ἁρμοστίας Τομπάζη
.
.
Ἐπιλεγμένα ἀποσπάσματα ἀπὸ τὴν περίοδο τοῦ Τομπάζη ὡς Ἁρμοστή.
ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ -ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ ( Η ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821-1829)
Στ΄ Ἡ ἐσωτερικὴ κρίση (1822-1825)
……….(…) Μόνο ἡ ἄφιξη τοῦ Μανώλη Τομπάζη ὡς «ἁρμοστοῦ» Κρήτης στὶς 21 Μαΐου/ 3 Ἰουνίου 1823, στὸν κόλπο τοῦ Κισσάμου μὲ ναυτικὴ (5 πολεμικὰ τῆς Ὕδρας καὶ 3 φορτηγὰ) καὶ πεζικὴ δύναμη (600 περίπου Ἠπειρῶτες) καὶ ἐκλεκτὲς προσωπικότητες, (…) ἀνακούφισε τὶς ψυχὲς τῶν Κρητικῶν καὶ ἀνέστειλε προσωρινὰ τὶς διαιρέσεις.
……….(…) Ἔτσι ὁ ἥπιος καὶ ὑποχωρητικός, κυρίως ἀπέναντι τῶν Σφακιανῶν, Τομπάζης δὲν μπόρεσε νὰ τὰ καταφέρει καλύτερα ἀπὸ τὸν αὐστηρὸ καὶ ἀδιάλλακτο Ἀφεντούλιεφ. Ὁ Τομπάζης ἔπρεπε ν’ ἀναβάλει τὸ πολιτικὸ καὶ νομοθετικὸ ἔργο γιὰ ἀργότερα καὶ νὰ ἐπιμείνει μὲ τοὺς 8.000 ὁπλοφόρους του, στὴν πολιορκία καὶ ἅλωση τῶν κάστρων.
……….Ὁ Νικολαΐδης δὲν τοῦ συγχωρεῖ ὅτι ἄφησε νὰ περάσουν ἄκαρπες 25 ὁλόκληρες μέρες, καὶ ὄχι 11, ὅπως γράφει ὁ ὑποστηρικτὴς τοῦ προγόνου του, Ἰάκ. Ν. Τομπάζης. Ἄλλωστε, παρ’ ὅλη τὴν νομοθετικὴ ἐργασία, τὰ πράγματα ὄχι μόνο δὲν ἡσύχασαν, ἀλλά ἐκτραχύνθηκαν καὶ ἀπό τὶς δύο πλευρές : «Οἱ Σφακιῶτες», γράφει ὁ Νικολαΐδης, «εἰσὶ κύριοι τοῦ νὰ ἐξακολουθοῦν τὰς παρανομίας των, μετὰ προσθήκης μάλιστα πνεύματος ἐκδικητικοῦ- κανεὶς ἐξ αὐτῶν δὲν τιμωρεῖται·οἱ Κατωμερῖται γνωρίζουν ὅτι ἡπατήθησαν εἰς τὸ πρόσωπον τοῦ Ἁρμοστοῦ καὶ τὸν καταφρονοῦν». Καὶ συνεχίζει : «Ἐντεῦθεν ἄρχεται καὶ τῶν Κατωμεριτῶν ἡ διαφθορά : κλέπτουν, ἀρπάζουν, ἀτιμάζουν, φονεύουν οἱ Σφακιῶται, κλέπτουν, ἀρπάζουν, ἀτιμάζουν, φονεύουν τοὺς ἀδυνατωτέρους των καὶ οἱ Κατωμερῖται· παραλυσία εἰς τὰς ὑποθέσεις γενική· ἀκούεται ἡ ὅσον οὔπῳ κίνησις τῶν στρατευμάτων, ἐκστρατεύει ὁ Ἁρμοστὴς πρὸς τὰ Καστρινᾶ τρίς, καὶ τρὶς ἐγκαταλείπεται ὑπὸ τῶν Σφακιανῶν πρῶτον, καὶ δεύτερον ὑπὸ τῶν Κατωμεριτῶν».
……….Ὅτι ὑπάρχει μεγάλη ἀκαταστασία καὶ παραλυσία τὴν ἐποχὴ αὐτὴ στὸ νησὶ καὶ ἀγριότητα στὶς ἀνθρώπινες σχέσεις, ἀποδείχνεται καὶ ἀπὸ ἕνα ἔγγραφο τοῦ Ἱστορικοῦ Ἀρχείου Κρήτης, ποὺ δὲν νομίζω ὅτι εἶναι τοῦ 1822, ὅπως χαρακτηρίζεται, ἀλλὰ τοῦ 1823, ἐφόσον ἀναφέρεται σὲ διαταγὲς τοῦ Ἁρμοστοῦ· καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τίτλο εἶναι γνωστὸ ὅτι ἦλθε στὴν Κρήτη τὸ 1823 μόνον ὁ Μανώλης Τομπάζης. Στὸ ἔγγραφο λοιπὸν αὐτό, γράφεται:
……….«Ἐπειδὴ καὶ ἡ πατρὶς Κρήτη δὲν εἶναι ἐλεύθερη ἀκόμη ἀπὸ τοὺς τυράννους καὶ ἐπειδὴ κανέν μέρος αὐτῆς δὲν ἡμπορεῖ νὰ εἶναι σίγουρον, μῆτε κανεὶς ἀπὸ τοὺς κατοίκους της νὰ ὁρίζῃ τὸ πρᾶγμα του, διότι δὲν τὸ ἠλευθέρωσε μόνος του, καὶ ἐπειδὴ πολλοὶ ἀδελφοὶ μας χριστιανοὶ ἀπὸ ἄλλας ἐπαρχίας περιφέρονται παντοῦ διὰ νὰ γλυτώσουν ἀπὸ τὸν ἐχθρόν, καὶ οἱ κάτοικοι αὐτῶν τῶν Ἐπαρχιῶν, δυστροποῦντες καὶ κακίας καὶ βαρβαρότητι φερόμενοι ὡς μισαδελφοί, μισάνθρωποι καὶ ἀνηλεεῖς, δὲν ἀφήνωσιν αὐτοὺς τοὺς ξένους δυστυχεῖς, μῆτε σταφύλιον νὰ φάγωσιν μῆτε ἀπίδι, μῆτε ἄλλον τίποτε τῶν προϊόντων τῆς γῆς διὰ νὰ γλυτώσωσι καὶ αὐτοί, ἀλλά μάλιστα τοὺς ὑβρίζουσι, τοὺς δέρνωσι καὶ πολλοὺς καταντοῦν καὶ εἰς θάνατον ἀπὸ τὴν σκληρότητά των»…
……….(…) Μέσα σ’ αὐτή τὴν χαώδη κατάσταση, κατόρθωσε τελικὰ ὁ Τομπάζης νὰ στρατολογήσῃ 3.000 περίπου ἄνδρες καὶ νὰ στρατοπεδεύσῃ στὴν Γέργερη καὶ στὶς Ἀμουργέλες, χωριὰ στὶς ὑπώρειες τῆς Ἴδης, γιὰ ν’ ἀντιπαραταχθοῦν ἐναντίον τοῦ Χουσεΐν, ποὺ εἶχε κατασκηνώσει μὲ 12.000 πεζοὺς καὶ ἱππεῖς στὴν Ἁγία Βαρβάρα, πεδινὸ χωριὸ τῆς Γόρτυνας, σκοπεύοντας νὰ βαδίσῃ ἐναντίον τῶν δυτικῶν ἐπαρχιῶν. Στὴν μάχη ὅμως ποὺ ἔγινε στὶς Ἀμουργέλες νικήθηκαν οἱ Ἕλληνες καὶ διαλύθηκαν (τέλη Αὐγούστου) καὶ ὁ Τομπάζης κατέφυγε στὸ φρούριο τοῦ Κισσάμου.
……….(…) Ὁ Τομπάζης, παρατηρώντας, ὅπως καὶ ὁ Ἀφεντούλιεφ, τὸ ἐνδογενὲς σπέρμα τοῦ ἔντονου τοπικισμοῦ καὶ τῶν διχονοιῶν τῆς Κρήτης, ἰδίως τῶν Σφακιανῶν καὶ τῶν Κατωμεριτῶν, ἀντιλαμβανόταν ὅτι μόνον ἰσχυρές ἐπικουρικὲς δυνάμεις, πεζὲς καὶ ναυτικὲς ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα θὰ μποροῦσαν νὰ συμβάλουν στὴν ἐκπόρθηση τῶν ὀχυρῶν θέσεων καὶ νὰ παγιώσουν τὰ ἐδαφικὰ κέρδη στὴν Κρήτη. Γι’ αὐτὸ καὶ ἀλλεπάλληλα ἦταν τὰ σήματά του πρὸς τὴν κεντρικὴ κυβέρνηση στὴν Ἑλλάδα, μὲ τὰ παραπάνω αἰτήματα καὶ μὲ τὴν ἐπωδό: «Ἀνάγκη εἶναι νὰ προληφθῇ τὸ κακὸν εἰς τὴν Κρήτην, διότι εἶναι μέγα τὸ δυστύχημα, ἄν ἀπωλεσθῇ».
……….(…) Τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1824, ἡ κυβέρνηση συνειδητοποιεῖ ἐπιτέλους τὴν κρίσιμη κατάσταση τῆς Κρήτης, ὅτι τὸ νησὶ πρέπει νὰ εἶναι «τὸ πρῶτον ἀντικείμενον διοικητικῆς φροντίδας», ἀλλὰ δὲν γίνεται τίποτε. Ἀπογοητευμένος καὶ ὁ Τομπάζης ἀπὸ τὶς ἀντιδράσεις καὶ τὶς λασπολογίες ὁρισμένων, ζητεῖ ἀπὸ τὴν κυβέρνηση ν’ ἀντικατασταθεῖ. Καὶ ὅταν οἱ Ἑλλαδῖτες στρατιῶτες ἔχουν πιὰ ἐγκαταλείψει τὸ νησί, ὁ Τομπάζης νομίζει, (27 Ίανουαρίου 1824), ὅτι δὲν εἶναι πιὰ χρήσιμος. Καὶ οἱ Κρητικοὶ ἀπελπισμένοι, μολονότι ὁ Τομπάζης τοὺς ἐμποδίζει, ἔχουν ἕτοιμα ἔγγραφα πρὸς τὸν Μέϊτλαντ (Maitland), μὲ τὰ ὁποῖα ζητοῦν τὴν προστασία τῆς βρετανικῆς αὐτοκρατορίας.
……….(…) Κατὰ τὰ τέλη Φεβρουάριου 1824, ὁ Χουσεΐν ἔχει κιόλας εἰσβάλει στὸν Ἀποκόρωνα καὶ στὶς ἀρχὲς Μαρτίου, ὑποτάσσει καὶ αὐτὰ ἀκόμη τὰ Σφακιά. Ἐπωφελούμενος ἀπὸ τὴν λιποψυχία ὁρισμένων δυνατῶν ὁπλαρχηγῶν τῶν Σφακιῶν ποὺ εἶχαν προσκυνήσει, προβάλλει τὸ παράδειγμά τους γιὰ μίμηση καὶ στοὺς ἄλλους κατοίκους. Πραγματικὰ ἡ ὑποταγὴ τῶν Σφακιανῶν εἶχε ὀλέθριο ἀντίκτυπο. Ἀπελπισία κυριεύει τοὺς Κρητικούς. Ὅσοι μπόρεσαν, ἔφυγαν ἔξω ἀπὸ τὴν Κρήτη (οἱ πρῶτοι 500-600 πρόσφυγες φτάνουν στὶς Σπέτσες τὴν νύχτα τῆς 11ης Μαρτίου), ἄλλοι βρῆκαν καταφύγιο στοὺς ἀπρόσιτους κρυψῶνες τῆς Ἴδης καὶ ἄλλοι ἐξακολούθησαν τὸν κλεφτοπόλεμο.
……….Ὁ Ἁρμοστὴς ποὺ εἶχε φθάσει καὶ αὐτὸς στὸ λιμάνι τῶν Σφακιῶν καταδιωκόμενος ἀπό τοὺς τούρκους καὶ ἀπὸ τοὺς προσκυνημένους, καίει τὶς ἀποθῆκες τροφίμων καὶ πολεμοφοδίων καί, ἀφοῦ ἀπευθύνει τὴν τελευταία του προκήρυξη πρὸς τοὺς Κρητικοὺς, συνιστώντας τους νὰ ἐξακολουθήσουν τὸν ἀγῶνα, ἀποπλέει στὶς 12 Ἀπριλίου μὲ τὰ ἑλληνικὰ πολεμικὰ ποὺ μὲ τόση λαχτάρα τὰ περίμεναν οἱ Κρητικοί, γιὰ νὰ τούς βοηθήσουν.