,
,
Δρ. ΕΡΑΤΩ ΖΕΛΛΙΟΥ-ΜΑΣΤΟΡΟΚΩΣΤΑ
……….Ἡ Φιλικὴ Ἑταιρεία ἀποφάσισε ἡ Ἐπανάσταση τὸ 1821 στὴν Μακεδονία νὰ ξεκινήσῃ ἀπὸ τὴν Χαλκιδική, (ἄν καὶ ἡ Χαλκιδικὴ γειτνίαζε μὲ τὴν Θεσσαλονίκη), ἐπειδὴ γνώριζε τὸ ὑψηλὸ ἐθνικὸ φρόνημα τῶν Χαλκιδέων. Ἀπόδειξη ὅσα γράφει ἱστορικὸς τοῦ 19ου αἰ.: «Ἀλλ’, ὡς ἀνδρεία καὶ πολεμικὴ φυλὴ τῆς ἀρκτῲας Ἑλλάδος, οἱ Μακεδόνες ἠδύναντο καρτερῆσαι ἐπιτυχέστερον πολλῶν ἑλληνικῶν τόπων. Ἐάν ἐν τῇ Πελοποννήσῳ ἕν ὑπῆρχε τὸ ὁρμητήριον ἡ Λακωνία, ὡς καὶ ἐν τῇ Κρήτῃ ἕν τὰ Σφακία, ἡ Μακεδονία εἶχε δύο ἀντὶ ἑνός, καὶ ταῦτα δεξιώτατα καὶ πολεμικώτατα, τὴν μεγάλην τοῦ Ἄθω Χαλκιδικὴν Χερσόνησον καὶ τὴν μικρὰν τῆς Παλλήνης (τῆς ἀρχαίας Φλέγρας) μεταξὺ τοῦ Θερμαϊκοῦ καὶ τοῦ Τορωναίου κόλπου».
……….Ἀρχηγὸς τῆς Ἐπαναστάσεως στὴν Μακεδονία ὁρίσθηκε ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Ἀλέξανδρο Ὑψηλάντη, ὁ Ἐμμανουὴλ Παπᾶς (1772-1821), ὁ ὁποῖος στὶς 23 Μαρτίου 1821, ἀναχώρησε ἀπὸ τὴν Κωνσταντινούπολη μὲ τὸ καράβι τοῦ Αἰνίτη Χατζηβισβίζη γεμᾶτο ὅπλα καὶ μπαρούτι καὶ ἀποβιβάσθηκε στὴν μονὴ Ἐσφιγμένου τοῦ Ἁγίου Ὄρους, τῆς ὁποίας ὁ ἡγούμενος Εὐθύμιος, ὅπως καὶ ἄλλοι μοναχοί, ἦταν Φιλικός.
……….Ἡ ἐπανάσταση ὅμως ἄρχισε ἀπὸ τὸν Πολύγυρο τὰ ξημερώματα τῆς 17ης Μαΐου: «Πρὸς τὰ νοτιοανατολικὰ τῆς Θεσσαλονίκης ἄρχεται ὁ ἰσθμὸς τῆς περιφήμου Χαλκιδικῆς Χερσονήσου, καὶ ἐπί τοῦ ἄκρου ταύτης ὑψοῦται τὸ ὄρος τοῦ Ἄθω. Τὸν ἰσθμὸν αὐτὸν ἀποκλείσας ὁ μουσελίμης ἀπεφάσισεν, ἵνα συλλάβῃ πρώτους τοὺς προεστῶτας τῶν Χασίκων χωρίων, ὡς μᾶλλον ἰσχυροὺς καὶ μᾶλλον παρ’ αὐτῷ ὑπόπτους· διέταξε δ’ ἑπομένως τὸν μὲν ἀρχηγὸν τῆς πολιτοφυλακῆς τῆς Παζαρούδας Τσιρίβασην μετὰ πεντακοσίων· τὸν δὲ διοικητὴν τῶν Χασίκων χωρίων Χασᾶν ἀγᾶν μετ’ ἄλλων τοσούτων, ὅπως ἐπιπέσωσιν ὁ μὲν ἔνθεν, ὁ δὲ ἔνθεν κατὰ ῥητὴν ἡμέραν, συλλάβωσι δὲ τοὺς προεστῶτας, ἀφοπλίσωσι τοὺς κατοίκους καὶ καθέξωσι τὴν κωμώπολιν. Οἱ προεστῶτες, ἐν γνώσει γενόμενοι ὅλων αὐτῶν, ἔφυγον τὴν προτεραίαν, καθ’ ἥν οἱ στρατιῶται τοῦ τούρκου ὑποδιοικητοῦ ἤρξαντο ὑβρίζοντες μὲν καὶ ἀπειλοῦντες σφαγὴν γενική, πυροβολοῦντες δὲ, καθ’ ὅσων ἐν ταῖς ὁδοῖς ἐνετύγχανον νέων. Ταῦτα τε καὶ οἱ σποράδην ἐνεργούμενοι φόνοι κατὰ τῶν χωρικῶν, καθ’ ὧν οἱ βάρβαροι ἐξεδικοῦντο φανατισθέντες, ἐβίασαν τοὺς κατοίκους τοῦ Πολυγύρου, ὅπως ζητήσωσιν σωτηρίαν διὰ τῶν ὅπλων πρὶν ἤ σφαγῶσιν ἀκίνητοι μένοντες, ἐπερχομένων τοῦ Τσιρίβαση καὶ τοῦ Χασὰν ἀγᾶ.
……….Ἐντεῦθεν ἄρχεται τὸ πρῶτον ἐν τῇ Μακεδονίᾳ κροῦσμα κατὰ τὰ τέλη μεσοῦντος Μαΐου. Οἱ Πολυγυρῖται, ἐπιπεσόντες κατὰ τοῦ διοικητηρίου, ἀπέκτειναν τὸν ὑποδιοικητὴν καὶ τοὺς περὶ αὐτόν δεκαοκτώ στρατιῶτας. Αὐθημερὸν δε, ὅπως προλάβωσι τὴν εἴσοδον τοῦ ἐπερχομένου σώματος τῶν χιλίων, ἐκινήθησαν οἱ μὲν κατὰ τοῦ Τσιρίβαση, οἱ δὲ κατὰ τοῦ Χασὰν ἀγᾶ καὶ ἀμφοτέρους πολεμήσαντες, ἀπέκρουσαν εἰς τὰ ὀπίσω».
……….Μετὰ τὴν ἐπανάσταση τοῦ Πολυγύρου σὲ πανηγυρικὴ δοξολογία στὸ Πρωτᾶτο τῶν Καρυῶν κηρύχθηκε ἐπισήμως ἡ ἐπανάσταση, ἡ φλόγα τῆς ὁποίας μεταδόθηκε στὴν Κασσάνδρα, τὴν Καλαμαριᾶ, τὴν Ὁρμυλία, τὴν Νικήτη, τὸν Παρθενώνα, τὴν Συκιᾶ, τὰ Μαντεμοχώρια, τὴν Λόκοβη καὶ σὲ ὅλα σχεδὸν τὰ χωριά, γι’ αὐτό ὁ μοναχὸς τῆς μονῆς Ξενοφῶντος, Γεδεὼν καὶ ὁ Δημήτριος Νικολάου, γράφουν…