.
,
……….Αρχηγέτης και πρώτος θεμελιωτής τής ευρωπαϊκής φιλοσοφίας και επιστήμης, υπήρξε ο Θαλής ο Μιλήσιος, σύγχρονος τού Σόλωνος και τού Κροίσου. Όπως μαρτυρεί ο Ηρόδοτος, καταγόταν από επιφανή οικογένεια και έλαβε μέρος στην πολιτική ζωή συμβουλεύοντας τούς Ίωνες να συστήσουν κοινό βουλευτήριο στην Τέω, το οποίο να αποφασίζει γιά τις κοινές υποθέσεις των πόλεων. Επιχείρησε μακρινά ταξίδια, και επισκέφθηκε την Αίγυπτο. Κατά μαρτυρία τού Ηροδότου, προείπε την έκλειψη ηλίου που συνέβη στις 28 Μαΐου (π.ημ), τού έτους 585 π.Χ. ημέρα κατά την οποία διεξαγόταν μάχη μεταξύ των Λυδών και των Μήδων.
……….Η ομόφωνη μαρτυρία τής Αρχαιότητας, τον αναγνωρίζει χρονολογικά ως πρώτο μεταξύ των Ελλήνων φιλοσόφων. Ο Αριστοτέλης ρητώς αναφέρει ότι πρώτον, αυτός έθεσε ερώτημα περί τής αρχής των όντων. (…) Το ζήτημα τής αρχής είχε απασχολήσει τον Όμηρο και τον Ησίοδο. Αλλά το ερώτημα που έθεσε ο Θαλής ήταν εντελώς διαφορετικό. Εκείνοι εξέταζαν πώς ήταν τα πράγματα στην αρχή. Ο Θαλής ζητά να βρει όχι τί συνέβη στην αρχή τής κοσμογονικής ή θεογονικής εξελίξεως, αλλά όπως λέγει ο Αριστοτέλης, ποιό είναι εκείνο το δεδομένο «ἐξ οὖ ἔστιν ἄπαντα τὰ ὄντα καὶ ἐξ οὖ γίνεται πρώτου καὶ εἰς ὅ φθείρεται τελευταῖον, τῆς μὲν οὐσίας ὑπομενούσης τοῖς δὲ πάθεσι μεταβαλλούσης». Αυτό το στοιχείο και αυτή την αρχή, από το οποίο συνίστανται όλα τα όντα, και από το οποίο αρχικά λαμβάνουν υπόσταση και στο οποίο τελικά μέσω τής φθοράς επιστρέφουν, ενώ η ουσία διασώζεται και μεταβάλλεται μόνο ως προς τις καταστάσεις της. Αυτό αναγνώρισαν (οι πρώτοι φιλοσοφίσαντες) ως στοιχείο και αρχή.
……….Ειδικώς δε γιά τον Θαλή προσθέτει ο Αριστοτέλης: «Αλλά ο Θαλής, ο αρχηγός αυτής τής φιλοσοφίας λέγει ότι η αρχή είναι το νερό (γι’ αυτό και αποφαίνεται ότι η γη στέκεται πάνω στο νερό). Αυτή την γνώμη μπορεί να σχημάτισε επειδή έβλεπε ότι όλων των όντων η τροφή είναι υγρή και ότι η θερμότητα παράγεται από το υγρό και μέσω αυτού συντηρείται η ζωή. Ο Θαλής εγκαταλείποντας τις μυθικές αιτιολογίες προσπαθεί να εξηγήσει την σύσταση τού Σύμπαντος λαμβάνοντας ως βάση ένα προσιτό στην παρατήρηση φυσικό στοιχείο, το νερό.
……….Ο Αριστοτέλης δεν είναι σε θέση να μάς πληροφορήσει τούς λόγους οι οποίοι οδήγησαν τον Μιλήσιο φιλόσοφο στον εν λόγω συμπέρασμα και γι’ αυτό καταφεύγει στην εικασία ότι ο Θαλής με αφορμή γεωγραφικές και βιολογικές παρατηρήσεις αναγνωρίζει ως αρχή των όντων το νερό. Πάντως από την μαρτυρία τού Αριστοτέλη αποδεικνύεται ότι ο Θαλής κινείται αυστηρώς εντός των ορίων τής επιστημονικής παρατηρήσεως. Προϋποθέτει ότι κάτω από τα φαινόμενα υπάρχει ορισμένη βάση και ότι αυτήν μπορούμε να αποκαλύψουμε μέσω τής παρατηρήσεως και τής σκέψεως. Αν λάβουμε δε υπ’ όψιν ότι είχε προείπει την έκλειψη τού ηλίου που πραγματοποιήθηκε το 585 π.Χ., μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο Μιλήσιος φιλόσοφος πίστευε στην ύπαρξη νομοτελούς τάξεως μέσα στο σύμπαν. «…τῷ ἕκτῳ ἔτεϊ συμβολῆς γενομένης συνήνεικε ὥστε τῆς μάχης συνεστεώσης τὴν ἡμέραν ἐξαπίνης νύκτα γενέσθαι· τὴν μεταλλαγὴν ταύτην τῆς ἡμέρης Θαλῆς ὁ Μιλήσιος τοῖσι Ἴωσι προηγόρευσε ἔσεσθαι, οὖρον προθέμενος ἐνιαυτὸν τοῦτον ἐν τῷ δὴ καὶ ἐγένετο ἡ μεταβολή». Ἡροδότου Ἀλικαρνασσέως Ἱστοριῶν-βιβλίον α΄ σελ.112.
……….Ο Θαλής κατά τις μαρτυρίες τής αρχαιότητος υπήρξε κάτοχος μεγάλης εμπειρίας. Ήταν γεωμέτρης, αστρονόμος, μετεωρολόγος και μηχανικός. Με συμβουλή του, ο Κροίσος είχε παροχετεύσει σε διώρυγες τα νερά τού Άλυ και κατόρθωσε να διαβεί τον ποταμό. Επίσης ο Θαλής μπορούσε να κάνει ορθές προβλέψεις σχετικά με την οικονομική και πολιτική ζωή. Αλλά το αξιοσημείωτο το οποίο τον ανυψώνει στην θέση τού αληθινού φιλοσόφου και επιστήμονα, είναι ότι υπερβαίνοντας τον εμπειρισμό, φθάνει στην θεωρητική γνώση.
……….Ο Πλάτων στον «Θεαίτητον», τον παρουσιάζει ως το πρότυπο τού θεωρητικού ανθρώπου ο οποίος καταφρονεί τα εγκόσμια χάριν τής θεωρητικής γνώσεως, διηγείται δε και σχετικό ανέκδοτο: «Θαλῆν ἀστρονομοῦντα καὶ ἄνω βλέποντα, πεσόντα εἰς φρέαρ, Θρᾶττά τις ἐμμελὴς καὶ χαρίεσσα θεραπαινὶς ἀποσκῶψαι λέγεται, ὡς τὰ μὲν ἐν οὐρανῷ προθυμοῖτο εἰδέναι, τὰ δ’ ἔμπροσθεν αὐτοῦ καὶ παρὰ πόδας, λανθάνοι αὐτόν». (Τον Θαλήν ο οποίος ενώ έκαμνε αστρονομικές παρατηρήσεις και έβλεπε στον ουρανό έπεσε σε πηγάδι, λέγεται ότι μία θεραπαινίς από την Θράκη η οποία ήταν προσεκτική και πνευματώδης το περιέπαιξε λέγοντας ότι καταβάλλει κάθε προσπάθεια να γνωρίζει τα ουράνια πράγματα, εκείνα δε το οποία βρίσκονται μπροστά του και στα πόδια του, τού διαφεύγουν την προσοχή).
……….Από αυτό το χαρακτηριστικό ανέκδοτο καταφαίνεται ότι ο Μιλήσιος σοφός επεδίωκε στην απόκτηση θεωρητικής γνώσεως χωρίς να αποβλέπει στην πρακτική ωφελιμότητα. Γι’ αυτό και δικαίως θεωρείται ως ο αρχηγέτης τής ευρωπαϊκής θεωρητικής επιστήμης, η οποία αρνείται να μένει αγκιστρωμένη στην εμπειρία αλλά ζητεί να απελευθερωθεί από αυτήν μέσω τής θεωρίας.
……….Η ελληνική θεωρία δεν ταυτίζεται με τον ησυχασμό ούτε μειώνει την ενεργητικότητα τού ανθρώπου. Επαυξάνει την δύναμή του, διότι τον απελευθερώνει από την δουλεία στο τυχαίο και το εμπειρικό. Ο Θαλής έδειξε ότι η εμπειρική γνώση δεν αρκεί, αλλά πρέπει να προχωρήσουμε στην ανεύρεση τής αρχής. Να βρούμε την γενική βάση από την οποία θα μπορέσουμε να αιτιολογήσουμε τα επί μέρους φαινόμενα. Από την στιγμή κατά την οποία συνέλαβε την σκέψη αυτή ο μέγας Μιλήσιος σοφός, τέθηκε το θεμέλιο γιά να οικοδομηθεί η επιστήμη.
……….Οι μεταγενέστεροι χαρακτήρισαν τον Θαλή ως φυσικό φιλόσοφο και ως φυσιολόγο, εννοώντας ότι η φύση γιά τούς αρχαίους σήμαινε την αρχή από την οποία «φύονται» λαμβάνουν δηλαδή υπόσταση τα όντα. Η περί φύσεως λοιπόν έρευνα τού Θαλή είναι έρευνα τής πρώτης αρχής. Από τούς ιστορικούς τής Ελληνικής φιλοσοφίας, ο Άγγλος Μπούρνετ, και ο Αυστριακός Γκόμπερτς, υπό την επίδραση τού θετικισμού τού 19ου αι. εξέτασαν την φιλοσοφία των τριών Μιλησίων (Θαλή, Αναξίμανδρου, Αναξαμένη), και γενικώτερα των προσωκρατικών υπό πρίσμα φυσιοκρατικό.
……….Όμως η φιλολογική έρευνα τού εικοστού αιώνα, διασαφήνισε ότι τέτοιου είδους ερμηνεία είναι μονομερής. Ο Θαλής έχει το ον ενώπιόν του εν τω συνόλω του. Το κοσμικό σύνολο είναι γι’ αυτόν κάτι το θείο. Οι νεώτεροι επηρεασμένοι από την υλιστική νοοτροπία η οποία βλέπει την φύση ως άψυχο και νεκρό υλικό δεδομένο, δυσκολεύονται να μετατεθούν στην σύνθετη θεώρηση των προσωκρατικών, και απορούν όταν ο Αριστοτέλης λέει ότι κατά τον Θαλή το σύμπαν είναι γεμάτο από θεούς «πάντα πλήρη θεῶν εἶναι». Όταν ο Θαλής λέει «πάντα», αναφέρεται στο σύμπαν εν τω συνόλω του, στην έννοια τού όντος όπως είπαν αργότερα οι μεταφυσικοί .
……….Ο Θεός πρέπει να νοηθεί ως ον και πρέπει να υπάρχει στην σφαίρα των όντων. Είναι φανερή η απομάκρυνσή του από τις μυθολογικές αντιλήψεις οι οποίες γιά να εξηγήσουν το κοσμικό φαινόμενο δημιούργησαν μυθικές οντότητες. Η θεία ενέργεια είναι κατά τον Θαλή οντολογικό δεδομένο και έχει κι αυτή άμεση παρουσία μέσα στην κοσμική περιοχή.
……….Ο Αέτιος αναφέρει ως προς τις δοξασίες τού Θαλή: «Ο Θεός είναι νους τού κόσμου, το δε σύμπαν είναι έμψυχον συγχρόνως και πλήρες δαιμόνων, διά μέσου δε τού αποτελούντος το αρχικό στοιχείο υγρού είναι κατανεμημένη εν συνεχεία θεία δύναμη η οποία μπορεί να το θέσει σε κίνηση». Η μαρτυρία αυτή δεν αποδίδει καλώς τα πράγματα διότι έχει επηρεασθεί από τις μεταγενέστερες δαιμονολογικές και στωικές αντιλήψεις.
……….Η αλήθεια είναι ότι λέγοντας ψυχή ο Θαλής, εννοεί την εκδήλωση τής ενέργειας που υπάρχει στην φύση. Επειδή δε ως πηγή ενέργειας, προκειμένου γιά τούς ανθρώπους εκλαμβάνεται η ψυχή, συλλογιζόμενος αναλογικά μιλά γιά ψυχή των όντων. Και στο σημείο αυτό ο Μιλήσιος σοφός σκέφτεται εξ ολοκλήρου επιστημονικά χρησιμοποιώντας τον αναλογικό συλλογισμό.
……….Ο Θαλής έδειξε τον δρόμο πάνω στον οποίο βάδισε η φιλοσοφική και επιστημονική διανόηση. Η επιστήμη εμπλουτίσθηκε σε περιεχόμενο και παρουσίασε τα λαμπρά θαύματα τα οποία εμείς σήμερα θαυμάζουμε. Ως ιδέα όμως παραμένει αναλλοίωτη όπως την σχεδίασε ο μέγας Μιλήσιος σοφός.
……….Αλλά δεν υπήρξε μόνο σχεδιαστής τής επιστήμης ο Θαλής. Με τις δικές του ανακαλύψεις έδωσε το πρότυπο προς το οποίο πρέπει να συμμορφώνεται η επιστημονική γνώση. Πολλές από τις φιλοσοφικές του δοξασίες χρησιμοποιήθηκαν από μεταγενέστερούς του. Ο ορισμός τής ψυχής που δίνεται από τον Πλάτωνα στον «Φαίδρο», ως πηγής και αρχής κινήσεως, ανάγεται στον Θαλή.
……….Κατά τον Αέτιο «Θαλῆς ἀπεφήνατο πρῶτος τὴν ψυχὴν φύσιν ἀεικίνητον ἤ αὐτοκίνητον». (Ο Θαλής χαρακτήρισε πρώτος την ψυχή, ως ένα είδος όντος το οποίο είναι αεικίνητο ή αυτοκίνητο). Πίσω από αυτή την σύντομη απόφανση κρύβεται το δόγμα περί αφθαρσίας και συνέχειας τής εν τω κόσμω κινήσεως και ενέργειας.
Πηγή: Το Νεώτερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό Ηλίου – Το Αρχαίον Ελληνικόν Πνεύμα.
Επιμέλεια και μετάφραση τού κειμένου στην δημοτική: Ἑλληνικό Ἡμερολόγιο.
***