,
,
……….Μετὰ τὴν ἵδρυση τῆς πολιτικῆς ἐπιτροπῆς στὰ Σφακιᾶ ἀπὸ τὸν Ἰούνιο τοῦ 1821 μὲ τὸν τίτλο «Καγκελαρία Σφακίων», ἡ ἀνάγκη γιὰ ὀργάνωση κυβερνητικοῦ συστήματος γινόταν ὁλοένα καὶ ἐπιτακτικότερη. Οἱ Κρῆτες, ἁγνοῶντας τὶς ἔριδες ποὺ εἶχαν προκύψει στὴν Πελοπόννησο μεταξὺ τοῦ Ὑψηλάντη καὶ τῶν προκρίτων, ἔστειλαν ἀντιπροσώπους τους γιὰ νὰ ζητήσουν ἀπὸ τὸν Ὑψηλάντη, «…τὴν ἐθνικὴν συνδρομὴν εἰς τὸν ἀγῶνα τῶν Κρητῶν καὶ ἄνθρωπον ἐκ μέρους του ἱκανὸν διὰ νὰ διευθύνῃ τὰ Κρητικὰ πράγματα…».
……….Ὁ Ὑψηλάντης εἶχε τὴν πρόθεση νὰ στείλῃ τὸν Κατακουζηνό, ὁ ὁποῖος μετὰ τὴν ἅλωση τῆς Μονεμβασιᾶς ἔχαιρε γοήτρου καὶ εἶχε κερδίσει τὴν συμπάθεια τῶν Κρητῶν ἀπεσταλμένων, ἀλλὰ ὁ Κατακουζηνὸς ἀρνήθηκε καὶ τότε προτάθηκε ὁ συνοδὸς του Μιχαὴλ Ἀφεντούλης ἤ Ἀφεντούλιεφ.
Κομνηνὸς Ἀφεντούλιεφ/Ἀφεντούλης
(Νίζνα Ῥωσίας 1769 – Λιβόρνο 9/21 Ἰουνίου 1855)
Στρατιωτικός, διπλωματικὸς ὑπάλληλος, διοικητὴς Κρήτης (1821-1822,1823)
……….Ὁ Μιχαὴλ Κομνηνὸς Ἀφεντούλιεφ ἤ Ἀφεντούλης, ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τὶς αἰνιγματικὲς μορφὲς τῆς ἐπαναστατικῆς περιόδου. Ἐνδεικτικὸ εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι ἀμφισβητήθηκε ἀκόμα καὶ ἡ πραγματικὴ του ταυτότητα. Τὸ πιθανότερο εἶναι πὼς τὸ πραγματικὸ του ὄνομα ἦταν Μιχαὴλ Κομνηνὸς καὶ τὸ Ἀφεντούλιεφ ἤ Ἀφεντούλης προσωνυμία ποὺ τοῦ ἀποδόθηκε ἀπὸ τοὺς κατοίκους τῆς Κρήτης κατὰ τὴν περίοδο ποὺ διετέλεσε ἐκεῖ διοικητής.
……….Γεννήθηκε στὴν Νίζνα τῆς Ῥωσίας περίπου στὰ 1769. Γιὰ τοὺς γονεῖς του, τὸ μόνο ποὺ εἶναι μέχρι στιγμῆς γνωστό, εἶναι ὅτι ἦταν ἑλληνικῆς καταγωγῆς ἀπὸ τὸν Πόντο, συγγενεῖς τῶν Ὑψηλάντηδων καὶ εὔποροι. Ὁ Μιχαὴλ ἀκολούθησε ἀρχικῶς σταδιοδρομία στρατιωτικοῦ. Φοίτησε στὴν στρατιωτικὴ σχολὴ τῆς Πετρουπόλεως καὶ σύμφωνα μὲ μία πληροφορία, ἔφτασε μέχρι τὸν βαθμὸ τοῦ ταγματάρχη. Στὴν συνέχεια ὑπηρέτησε στὸ διπλωματικὸ σῶμα, χωρὶς νὰ εἶναι σαφὴς ἡ ἀκριβὴς ὑπηρεσία του ἐκεῖ, ἡ ἰδιότητά του. Ἀναφέρεται πὼς ἐνεργοῦσε στὴν ὑπηρεσία Ῥώσου πρέσβη. Ὁ ἴδιος ὑποστήριζε πὼς ὑπηρέτησε τὸν τσάρο γιὰ 27 χρόνια.
……….Στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο βρέθηκε κατὰ τὴν ἔναρξη τῆς Ἐπαναστάσεως, ἀκολουθῶντας τὸν Ἀλέξανδρο Καντακουζηνό, μὲ σκοπὸ τὴν ἐνίσχυση τῶν ἀγωνιστικῶν προσπαθειῶν. Μετὰ τὴν ἄρνηση τοῦ Καντακουζηνοῦ νὰ ἀναλάβῃ τὴν στατιωτικὴ καὶ πολιτικὴ διοίκηση τῆς Κρήτης, λέγεται ὅτι ὁ ἴδιος πρότεινε στοὺς Κρῆτες τὸν Ἀφεντούλιεφ, ἤ σύμφωνα μὲ μία ἄλλη ἐκδοχὴ ὁ Ἀφεντούλιεφ αὐτοπροτάθηκε γιὰ τὴν θέση τοῦ ἀρχηγοῦ, τοῦ Ἐπάρχου τῆς Κρήτης. Ὁ Ὑψηλάντης πάντως ἐνέκρινε τὴν τοποθέτησή του.
……….Ἡ ἄφιξη τοῦ Ἀφεντούλιεφ στὴν Κρήτη ἦταν ἐντυπωσιακή. Στὰ Σφακιᾶ ἔφθασε μὲ ἑλληνικὸ πλοῖο τὸν Νοέμβριο τοῦ 1821 ὡς διοικητής, ἀντιπρόσωπος τοῦ Δημητρίου Ὑψηλάντη καὶ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, ἐπιδεικνύοντας τὰ παράσημά του, φορῶντας τὴν στρατιωτικὴ στολὴ τοῦ τάγματος τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη τῆς Μάλτας (ὅπου ἀνῆκε), μεταφέροντας περίπου 10.000 ὀκᾶδες σιταριοῦ, συνοδευόμενος ἀπὸ Κρῆτες στρατιῶτες. Οἱ κάτοικοι, ἀλλὰ καὶ οἱ ὁπλαρχηγοὶ (παρ’ ὅλο ποὺ δέχθηκαν τὸν διορισμὸ του κατόπιν πολλῶν δισταγμῶν), τὸν ἐμπιστεύτηκαν καὶ ἀκολουθοῦσαν τὶς ἐντολὲς του.
……….Ἡ πρώτη ἐνέργεια τοῦ Ἀφεντούλιεφ ἦταν ἡ σύγκληση συμβουλίου τῶν τοπικῶν στρατιωτικῶν καὶ πολιτικῶν ἀρχόντων, προκειμένου νὰ σχεδιαστοῦν οἱ ἐπικείμενες ἐπιχειρήσεις, ἡ διαμόρφωση ἑνὸς κλίματος ὁμοψυχίας καὶ ἐνθαρρύνσεως.
……….Σχετικῶς μὲ τὴν συνολικὴ διοίκηση τοῦ Ἀφεντούλιεφ στὴν περιοχὴ κατὰ τὴν κρίσιμη αὐτὴ περίοδο, ἔχουν διατυπωθεῖ ποικίλες καὶ ἀντιφατικὲς μεταξὺ τους ἀπόψεις.
……….Ἀπὸ τὴν μία πλευρὰ ὑποστηρίζεται πὼς ὁ Μιχαὴλ ἔλαβε μέρος σὲ μάχες κατὰ τὴν Ἐπανάσταση (στὶς πολιορκίες τῆς Μονεμβασιᾶς, τῆς Τριπολιτσᾶς), πὼς ἐνδιαφέρθηκε γιὰ τὴν πρόοδο τῶν ἐπαναστατικῶν ἐπιχειρήσεων στὴν Κρήτη καὶ γιὰ τὴν ὀργάνωση στρατοπέδων καὶ πὼς οἱ κάτοικοι τὸν ἐκτιμοῦσαν. Διέθετε στρατιωτικὲς καὶ διοικητικὲς ἱκανότητες, ἐνδεχομένως ὄχι αὐτὲς ποὺ ἀπαιτοῦσε ἡ περιοχὴ καὶ ἡ ἐποχή, ἀλλὰ δυσκολευόταν νὰ προσαρμοστῇ καὶ νὰ εἶναι ἀποδοτικὸς σὲ ἕναν τόπο ποὺ δὲν γνώριζε, σὲ μία δύσκολη περίοδο.
……….Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, οἱ Κρῆτες ἀπομνημονευματογράφοι καὶ ἱστορικοὶ ἰσχυρίζονται ὅτι οἱ προσδοκίες τῶν Κρητῶν διαψεύσθηκαν γρήγορα, διότι ὁ Ἀφεντούλης «…κενόδοξος, ἐριστικὸς καὶ στερημένος πολιτικότητας, δὲν ἦταν ἡ κατάλληλη προσωπικότητα γιὰ τὶς περιστάσεις…». Ἐκτιμᾶται πὼς ἡ συμπεριφορὰ του ἀπέναντι στοὺς κατοίκους χαρακτηρίστηκε ἀπὸ μία ἔπαρση, ἀπὸ μία αὐταρχικότητα, καθὼς καὶ ἀπὸ μία σαφὴ ἀναποτελεσματικότητα. Θεωρεῖται πὼς παραμέλησε τὴν εὑρύτερη κρητικὴ περιοχὴ καὶ πὼς ἐγκαταστάθηκε στὸ Λουτρὸ τῶν Σφακίων δίνοντας ἔμφαση περισσότερο στὴν ἐμπορικὴ δραστηριότητα. Παράλληλα, σὲ διοικητικὸ ἐπίπεδο, προχώρησε σὲ ἐνέργειες ὅπως στὴν συγκρότηση ὀργανισμῶν ποὺ δύσκολα θὰ μποροῦσαν νὰ ἐφαρμοστοῦν.
……….Ἐπὶ πλέον, τὸ ὅτι αὐτοανακηρύχθηκε ἀρχιστράτηγος, καὶ τὸ ὅτι διατηροῦσε ὀγκῶδες ἀρχεῖο καὶ λεπτομερὴ ἀλληλογραφία μὲ τὸν Ἰωάννη Κωλέττη (ὅπως ἔγινε γνωστὸ στοὺς Κρῆτες ἀργότερα), ἄρχισαν νὰ πυροδοτοῦν μία καχυποψία πρὸς τὸ πρόσωπό του, κυρίως στοὺς κόλπους τῶν ντόπιων ὁπλαρχηγῶν. Μάλιστα, σύμφωνα μὲ μία ἐκδοχή, τὸ ἐπίθετο Κομνηνὸς λέγεται πὼς τὸ υἱοθέτησε ὁ ἴδιος γιὰ νὰ ἀναδείξῃ τὴν παρουσία του, νὰ ὑπογραμμίσῃ τὴν σύνδεσή του μὲ τὴν Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία.
……….Ἡ συγκεντρωτικὴ του δραστηριότητα φαίνεται πὼς κορυφώθηκε τὴν Ἄνοιξη τοῦ 1822 καὶ σύμφωνα μὲ μία ἐκδοχὴ δὲν φαινόταν διατεθειμένος νὰ συνεργαστῇ οὔτε μὲ τοὺς τοπικοὺς ἀγωνιστὲς καὶ τοὺς ἐπικεφαλῆς τους, ἀλλὰ οὔτε καὶ μὲ τὴν ἀνώτερη διοίκηση.
……….«…Οἱ Κρῆτες πρὸ τῆς ἀρνήσεως τοῦ Ἀφεντούλιεφ νὰ συγκαλέσῃ συνέλευσιν πρὸς ψήφισιν ὀργανισμοῦ πολιτικῆς τοπικῆς διοικήσεως διὰ λαϊκῆς ἐκπροσωπήσεως ἐν τῷ πλαισίῳ καὶ ὑπὸ τὸ πνεῦμα τοῦ ἤδη ψηφισθέντος πολιτεύματος τῆς Ἐπιδαύρου, ἐπέστειλαν εἰς Πελοπόννησον ἔμπιστα πρόσωπα, τὰ ὁποῖα ἐζήτησαν παρὰ τῆς Κεντρικῆς Κυβερνήσεως τὴν διαπίστευσιν καταλλήλου προσώπου πρὸς πολιτικὴν ὀργάνωσιν “σύμφωνα μὲ τὸ ἐθνικὸν πολίτευμα”. Ὡς τοιαύτη προσωπικότης προεκρίθη ὁ Πέτρος Ὁμηρίδης Σκυλίτσης (ὡς ἔγγραφο τοῦ Σκυλίτση ἀπὸ τὸ Ἄργος τῆς 20ης Ἰαν.1822 πρὸς τὸ Βουλευτικό), ὁ ὁποῖος καὶ ἀνεχώρησε διὰ Κρήτην ἐφωδιασμένος διὰ πληρεξουσίων γραμμάτων τῆς κεντρικῆς κυβερνήσεως, ὡς καὶ διὰ σχεδίου προκαταρκτικοῦ, βάσει τοῦ ὁποίου θὰ συνετάσσετο ὁ τοπικὸς ὀργανισμός…».
……….Ὑποστηρίχθηκε ἀπὸ ὁρισμένους, πὼς ὁ Ἀφεντούλιεφ σκόπευε νὰ συγκροτήσῃ ἕνα βασίλειο στὴν Κρήτη, μὲ τὸν ἴδιο ὡς τὸν ἀπόλυτο ἡγεμόνα, κάτι ποὺ δὲν ἔβρισκε σὲ καμμία περίπτωση σύμφωνους τοὺς Κρῆτες, οἱ ὁποῖοι ἦταν διατεθειμένοι νὰ τὸν δεχθοῦν μόνο ὡς ἔπαρχο μιᾶς προσωρινῆς ὀργάνωσης στὸ νησί, πάντα σὲ συνεννόηση καὶ μὲ τὴν ἀνώτερη ἐπαναστατικὴ ἀρχή. Ἡ παρουσία του ἐκτιμᾶται ἐπίσης πὼς προκάλεσε ἐσωτερικὲς ἐντάσεις καὶ διενέξεις, οἱ ὁποῖες, ἀπὸ ἕνα σημεῖο καὶ μετά, ἄρχισαν νὰ λαμβάνουν σοβαρὲς διαστάσεις.
……….Παράλληλα μὲ αὐτὲς τὶς δύσκολες περιστάσεις στὸ ἐσωτερικὸ τοῦ νησιοῦ, οἱ ἐξωτερικὲς συνθῆκες ἦταν ἰδιαίτερα δύσκολες καὶ ἄρχιζαν νὰ δείχνουν ἀπειλητικὲς γιὰ τὴν ἀσφάλεια τῆς περιοχῆς. Μὲ τὴν ἀποτυχία τοῦ Μιχαὴλ νὰ ἐξασφαλίσῃ τὸ ἀναμενόμενο ἀποτέλεσμα στὶς μᾶχες ποὺ πραγματοποιήθηκαν τὸν Μάϊο τοῦ 1822, ἡ δυσαρέσκεια ἐναντίον του κλιμακώθηκε.
……….Κατανοῶντας τὴν κρισιμότητα τῆς καταστάσεως, λίγους μῆνες μετά, ὁ ἴδιος ζήτησε ἐπανειλημμένως νὰ παραιτηθῇ καὶ νὰ μεταβῇ στὴν Πελοπόννησο πρὸς ἀναζήτηση βοήθειας, ἤ νὰ παραμείνῃ ἐκεῖ καὶ ν’ ἀντικατασταθῇ. Παρόμοιες διαθέσεις εἶχε καὶ τὸ διοικητικὸ συμβούλιο τῶν Κρητῶν, ποὺ σύντομα προχώρησε στὴν ἀποκήρυξη καὶ καθαίρεσή του, ὥστε νὰ τὸν διαδεχθῇ ἄλλο πρόσωπο, ποὺ θὰ ὁριζόταν ἀπὸ τὴν Ἀρχή, καὶ θὰ ἔφερνε μαζί του στρατιωτικὲς δυνάμεις ἱκανὲς νὰ προστατεύσουν τὸν τόπο.
……….Στὸ πλαίσιο τοῦ κλίματος ποὺ εἶχε διαμορφωθεῖ, ὁ Μιχαὴλ κατηγορήθηκε πὼς ἔφερε ψεύτικο ὄνομα, πλαστὰ παράσημα, πλαστὴ σφραγίδα, πὼς ἐνεργοῦσε χωρὶς τὴν γνώμη καὶ τῶν ἄλλων μελῶν τῆς διοικήσως, πὼς τὰ κίνητρά του ἦταν ὕποπτα. Τὰ ἔγγραφά του κατασχέθηκαν καὶ τέθηκε ὑπὸ περιορισμό. Στὰ μέσα Φεβρουαρίου 1823, ὁ Ἀφεντούλιεφ ἀναχώρησε ἀπὸ τὴν Κρήτη καὶ τὸν διαδέχθηκε ὡς νέος ἔπαρχος, ὁ Νεόφυτος Οἰκονόμου.
……….«…Ἐν τῷ μεταξὺ εἶχε συγκληθῆ εἰς Ἄστρος ἡ Β΄ Ἐθνικὴ Συνέλευσις, ἡ ὁποία, κατόπιν ἐκκλήσεως τῶν Κρητῶν ἀντιπροσώπων, ἔλαβε τὴν 3 Μαῒου 1823 τὴν ἀπόφασιν νὰ ἀποστείλῃ εἰς Κρήτην τὸν Ἐμμ. Τομπάζην ὑπὸ τὴν ἰδιότητα τοῦ Ἀρμοστοῦ, διὰ νὰ ἀναλάβῃ τὴν γενικὴν ἀρχηγίαν τῆς διεξαγωγῆς τοῦ πολέμου, συγχρόνως δὲ τὴν ἡγεσίαν τῆς πολιτικῆς διοικήσεως μετ’ ἐξουσιοδοτήσεως, ὅπως θέσῃ εἰς ἐφαρμογὴν νέον πολίτευμα περισσότερον ἐνηρμοσμένον πρὸς τὰς περιστάσεις…»
……….«…Ἐν πάσῃ περιπτώσει, ὁ Ἀφεντούλιεφ προσέκρουσεν εἰς τὴν Κρήτην εἰς μίαν ἀνυπόφορον κατάστασιν διχονοίας καὶ ἀναρχίας. Οἱ καπεταναῖοι, παρὰ τὸν ἡρωικὸν πατριωτισμόν των, ἀλληλοεμισοῦντο θανασίμως, διεπληκτίζοντο καὶ πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἐπέβλεπον περισσότερον εἰς τὴν ἐξόντωσιν τῶν ἀντιπάλων των πρὸς εὐχερεστέραν ἰδικὴν των ἀνάδειξιν παρὰ εἰς στενὴν μετὰ πειθαρχίας καὶ τάξεως συνεργασίαν πρὸς εὐόδωσιν τοῦ κοινοῦ ἀγῶνος τῆς ἐλευθερίας…».
…………Ἡ πορεία ποὺ ἀκολούθησε στὴν συνέχεια δείχνει ἀσαφής. Τὸ πιθανότερο εἶναι πὼς τὸ καλοκαίρι τοῦ ἰδίου ἔτους, κατέφυγε σὲ συγγενεῖς ἤ φιλικὰ του πρόσωπα στὴν Σῦρο καὶ μετὰ στὴν Μῆλο. Τὸν Ὀκτώβριο ἐνδεχομένως νὰ ἀναχώρησε γιὰ τὴν Τεργέστη, καὶ λίγο μετὰ νὰ βρέθηκε στὴν Μάλτα ἤ στην Ῥώμη.
……….Ὁ Μιχαὴλ ἐπέμενε ἰδιαιτέρως στὸ ζήτημα τῆς ἐπιστροφῆς τῶν ἐγγράφων του, προκειμένου ν’ ἀποδείξῃ, ὅπως ὑποστήριζε, τὴν πραγματικὴ δράση του στὴν Κρήτη. Πρὸς τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, ἔμεινε στὴν Φλωρεντία. Ἀπεβίωσε στὶς 9/21 Ἰουνίου 1855, σὲ ἡλικία 86 ἐτῶν καὶ κηδεύτηκε στὸ κοιμητήριο τῆς ἑλληνικῆς κοινότητας στὸ Λιβόρνο.