,
Πάολα Σκιρρίπα
Η κλήρωση τής Εκάβης. Η τελευταία ατίμωση γιά τις γυναίκες τής Τροίας
Τίτλος πρωτοτύπου:
«Il sorteggio di Ecuba. L’ ultima infamia per le donne di Troia»
Συντάκτης πρωτοτύπου:
Paola Schirripa
Γλώσσα πρωτοτύπου:
Ιταλική
Μεταγλωττιστής:
Σε μία τραγωδία, όπως οι «Τρωάδες» τού Ευριπίδη, διαδραματιζόμενη επάνω στο θέμα τής ανδρικής δύναμης που καθίσταται κυρίαρχος τής γυναικείας ασθενικότητας και αδυναμίας, ξένης και υποταγμένης, ένα τετριμμένο επεισόδιο, όπως εκείνο τής κλήρωσης των κρατουμένων γυναικών, δύναται πράγματι να αναδειχθεί σε ένα λεπτότατο αφηγηματικό συστατικό, καθόλου απόμακρο.
Στην διαλεκτική μεταξύ νικητών και νικημένων, «η απόφαση περί τής μοίρας» και «η δυνατότητα τής μοίρας να αποφασίζει» είναι πράξεις βαθύτατα συνδεδεμένες, που αποτελούν έναν κεντρικό κόμβο τού δράματος και που επιμελώς επιτρέπουν να αναδυθούν οι διάφορες πραγματικότητες που είναι παρούσες στο κείμενο: η νεότητα, τα γηρατειά, η βασιλική εξουσία, η ανωνυμία. Προ παντός η επιμονή στο συγκεκριμένο επεισόδιο ανοίγει ήδη έναν σημαντικό χώρο γιά συλλογισμό.
Η κλήρωση των γυναικών, των οποίων δεν είναι γνωστό ούτε καν το όνομα, σημαίνει ότι σε αυτές δεν αναγνωρίζεται ούτε το πλέον ταπεινό προνόμιο, ότι επιτρέπεται μόνον στην σύμπτωση να κυριαρχήσει στις ζωές τους και να εξυπηρετηθεί από αυτές κατά την αρέσκειά της. Δεν θα τις παραλάβει γιά τον εαυτό του ένας άνδρας, δυνάμει τού κάλλους τους ή τής ευγένειας τού οίκου τους, αλλά θα ακολουθήσουν έναν αυθέντη, τον οποίον εξίσου θέλησε η μοίρα.
Η κλήρωση εκμηδενίζει παραδόξως ακόμη και τον ανδρικό πρωταγωνισμό, ισοπεδώνει και εξισώνει τις διαφορές τής κοινωνικής θέσης και τής ύπαρξης και μεταμορφώνεται σε πρακτική ταπείνωσης που εγγίζει μέχρι και την γερόντισσα βασίλισσα Εκάβη, πλήττοντάς την στην πλέον βαθειά αξιοπρέπειά της.
Η μοίρα της τελειώνει συνδεόμενη με εκείνη τού Οδυσσέα, τού παντοτινού εχθρού, αλλά στον απολογισμό τού Ταλθύβιου δεν μνημονεύεται καμμία μορφή επιλογής: η μία λαγχάνει στον άλλον μέσω ενός σκληρού παιχνιδιού συμπτώσεων και έτσι η κατάσταση τής συζύγου τού Πριάμου εξισώνεται με εκείνη τής τελευταίας μεταξύ των γυναικών τής Τροίας, δίχως παρελθόν και δίχως μέλλον.
Πόνος επισωρεύεται στον πόνο και αυτή η έσχατη κατατρόπωση είναι ίσως ένα αδίκως υποβαθμισμένο δραματικό στοιχείο που θα άξιζε μία περισσότερο προσεκτική ανάγνωση και έναν κατάλληλο στοχασμό.
Προκειμένου να προσμετρηθεί η εναγώνια ατμόσφαιρα και τα κρυμμένα νοήματα αυτού τού επεισοδίου, θα χρειασθεί να επαναδομηθεί, έστω και συντόμως, η δυναμική των τραγικών συμβάντων.
Την επομένη τής νίκης των Ελλήνων, ενώ η πόλη είναι τυλιγμένη στις φλόγες, φθίνει η πλέον μακρά ημέρα γιά τις γυναίκες τής Τροίας, η ημέρα κατά την οποία όλες θα μπορέσουν επιτέλους να αντικρύσουν τους νέους αυθέντες τους, η ημέρα τής τελικής επιλογής, ενεργητικής ή παθητικής, που ορίζει το τέλος ενός κόσμου και μίας εποχής, που καταδικάζει τους νικημένους σε σιωπή και φαίνεται να παραχωρεί τους νικητές στην δόξα. «Η Τροία δεν υπάρχει πλέον», λέει η Εκάβη στον πρόλογο: κανένα από τα αρσενικά παιδιά της δεν έχει επιβιώσει και ακόμη και ο βασιλιάς της έχει καταβυθισθεί στο σκοτάδι τού θανάτου, καταδιωγμένος ενώπιον των βωμών, σφαγμένος ως θύμα. Από την Τροία απομένει τώρα πλέον μόνον μία δράκα αιχμαλώτων, ανώνυμο πλήθος μέσα στο οποίο διακρίνονται οι σύζυγοι των αρχόντων.
(…) Υπάρχει κάτι αντίξοο και διεστραμμένο στις επιλογές των Ελλήνων αρχόντων, οι οποίες παρασύρουν τις θυγατέρες τής Εκάβης. Η πρώτη αφήνεται στο έλεος ενός εξερεθισμένου αρσενικού αισθησιασμού. Η δεύτερη, η Πολυξένη, που την απαίτησε ένας νεκρός, γίνεται θύμα θυσίας, στο οποίο μόνον ο πρόωρος θάνατος δωρίζει την απελευθέρωση από την δουλεία.
Απομένει η Εκάβη, «τεθλιμμένη μητέρα» μέσα στο πένθος της, έχοντας απεκδυθεί και απολέσει τα πάντα, που κείτεται σαν ένας μαύρος θρόμβος, αναδιπλωμένη επάνω στην γη, εικόνα ενός γήρατος από το οποίο έχει αφαιρεθεί η ιερότητα που καθιστά μεγάλη μία προσωπικότητα όπως η Άτοσσα.
(…)Τα γηρατειά, αντιστρόφως, αφαιρούν από την Εκάβη κάθε απομεινάρι τιμής: κανείς από τους Έλληνες δεν την θέλει, κανείς δεν την απαιτεί ως μέρος μίας λείας πολέμου, αφού δεν αποτελεί πλέον εμπόρευμα που να δύναται να γοητεύσει, αλλά μόνον την άβολη ανάμνηση μίας πόλης που οι φλόγες ετοιμάζονται να καταπιούν. Ο Ευριπίδης, μέσω τής Εκάβης, υποδεικνύει και επιδεικνύει την άλλη πλευρά των γηρατειών, όχι εκείνη την μεγαλειώδη των ανατολιτών μοναρχών του Αισχύλου, αλλά την πληγωμένη και τρωτή, την λυγισμένη από την κακοτυχία, που είναι περισσότερο ανυπεράσπιστη ακόμη και από ένα παιδί.
Το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο, μπορείτε να διαβάσετε στο: https://www.academia.edu/