.
Αθανάσιος Α. Τσακνάκης Θεολόγος – Φιλόλογος
Ερασινώδυνα Ανάλεκτα
Διατριβή ΙΑ΄
……….Τα «Ερασινώδυνα Ανάλεκτα» φιλοδοξούν να αποτελέσουν μία συλλογή από λιγότερο γνωστά στο ευρύ κοινό, εκλεκτά κείμενα, κυρίως τής Ελληνικής, τής Λατινικής, τής Ιταλικής, τής Ισπανικής και τής Πορτογαλικής Γραμματείας, μεταφρασμένα – όπου κρίνεται απαραίτητο – ή μεταγλωττισμένα, αναλόγως, στην νέα ελληνική γλώσσα, και εμπλουτισμένα με κατατοπιστικές εισαγωγές, διευκρινιστικά σχόλια και βοηθητικά παραρτήματα. Σκοπός τους είναι η τέρψη των αναγνωστών, αλλά και η αφύπνιση τής διάνοιάς τους, η γνωριμία των Ελλήνων και των ελληνομαθών με τον πλούτο τού ευρωπαϊκού μεσογειακού πνεύματος, αλλά και η έμπρακτη αποδόμηση τής υστερόβουλης θεωρίας περί τού «ανεπίκαιρου» ή «δυσπρόσιτου» χαρακτήρα αυτών των κειμένων. Η ηλεκτρονική ή έντυπη αναπαραγωγή και διάδοσή τους, καθώς και η τυχόν μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες, επιτρέπεται υπό τον απαρέγκλιτο όρο τής αυστηρής διατήρησης τής απόλυτης ακεραιότητας τού περιεχομένου των Διατριβών.
Αίλιος Αριστείδης «Ζευς» και «Ηρακλής»
……….Ο Έλληνας θεολόγος, ρήτορας και σοφιστής Αίλιος Αριστείδης, καταγόμενος από την Μυσία, έζησε κατά τον β΄ μ. Χ. αιώνα. Διαμένοντας κυρίως στην Ρώμη και στην Σμύρνη, ταξίδεψε σε ολόκληρο τον ελληνικό κόσμο εκφωνώντας ομιλίες, μεταξύ των οποίων διακρίνονται οι θεολογικές, οι ιστορικές και τα εγκώμια πόλεων. Από το έργο του σώζεται ένα σημαντικό τμήμα – ενοχλητικά άγνωστο στην σύγχρονη ελλαδική κοινωνία και επιστημονική κοινότητα – το οποίο τον κατατάσσει επαξίως μεταξύ των κορυφαίων εκπροσώπων τής ονομαζόμενης «Δεύτερης Σοφιστικής».
……….Ο ύμνος – σε πεζό λόγο – που ο Αίλιος Αριστείδης αφιερώνει στον Δία, αποτελεί ένα από τα πλέον πολύτιμα θεολογικά έργα του, το οποίο γεννήθηκε κατόπιν υπόσχεσης τού ίδιου προς τον ύψιστο Θεό, όταν αυτός τον έσωσε από μία σφοδρή θαλασσοταραχή, άρα είναι ένα είδος πραγματοποιημένου «τάματος». Ο θεολογικός στοχασμός τού ρήτορα επαναφέρει στο προσκήνιο την λαμπρή επιστημονική σκέψη των Ελλήνων θεολόγων των κλασικών χρόνων, αλλά αντανακλά και την ακμάζουσα ελληνική θεολογία τής εποχής του που ευθέως και ευθαρσώς, πλέον, τολμά να αμφισβητεί τις αφελείς λαϊκές θρησκευτικές δοξασίες, ελέγχοντας αυστηρά μέχρι και την ίδια την ομηρική θεολογία, η οποία εν μέρει τις συντηρούσε. Σε αυτό το έργο εντοπίζονται σημαντικότατα ψήγματα θεολογικών αρχών, περιορισμένων σε αριθμό αλλά θεμελιωδών, οι οποίες, μετά από την πάροδο τής ανάλογης χρονικής περιόδου, θα αναδειχθούν εκ νέου μέσα από τα κείμενα τής χριστιανικής διανόησης. Η φιλολογική και ιστορική έρευνα τοποθετεί χρονικά την συγγραφή τού ύμνου γύρω στο 142 ή στο 149 μ. Χ.
……….Ύμνο σε πεζό λόγο αφιερώνει ο Αίλιος Αριστείδης και στον ημίθεο Ηρακλή, τον μέγιστο ήρωα τής ελληνικής – αλλά μετέπειτα και τής ρωμαϊκής – μυθολογίας και θεολογίας. Πλήρες αναφορών στον επίγειο βίο και στους ρωμαλέους άθλους τού εκλεκτού γιού τού Δία, το έργο εκπέμπει έναν απέραντο θαυμασμό προς το ιερό πρόσωπο τού Ηρακλή και κάθε πρότασή του δομείται επιδέξια προκειμένου να τον τιμήσει και να τον δοξάσει παντοιοτρόπως. Επαρκώς εμφανής είναι και εδώ ο έξοχος θεολογικός στοχασμός τού ρήτορα, συνοδευόμενος από καίριες «διπλωματικές» αναφορές στο μεγαλείο τής ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο ύμνος συντέθηκε και εκφωνήθηκε κατά το έτος 165 μ. Χ., στην Σμύρνη, ίσως ενώπιον τού αυτοκράτορα Λεύκιου Αυρήλιου Βέρου.
……….Γιά τις δύο μεταφράσεις, που συμπεριλαμβάνει η παρούσα ψηφιακή έκδοση, έγινε χρήση τού αρχαιοελληνικού πρωτοτύπου τής «Perseus Digital Library». Μία ενδεικτική βιβλιογραφία ακολουθεί.
Κούκη Ε., Αίλιος Αριστείδης – Ιεροί Λόγοι, Εκδόσεις Σμίλη, Αθήνα, 2012. Behr C. A., P. Aelius Aristides – The Complete Works, vol. 1 & 2, Leiden, 1981-1986. Cortés Copete J. M., Elio Aristides – Discursos, Editorial Gredos, Madrid, 1999. Nicosia S., Elio Aristide – Discorsi Sacri, Milano, 1984.
*** *** ***
Αίλιος Αριστείδης
Ζευς
……….Αυτά τα δώρα σού προσφέρουμε, όπως προσευχηθήκαμε, βασιλιά και σωτήρα Δία, και εσύ δέξου τα και, όπως ακριβώς μας έσωσες με την εύνοιά σου, προσδέξου και τις ευχαριστίες μας, υποστήριξε τον λόγο μας και απόστειλέ τον μέχρι εκεί που είναι το πλέον δυνατόν να φτάσει ανθρώπου λόγος, ώστε να μην γίνουμε εντελώς καταγέλαστοι ούτε να αστοχήσουμε σε όλα.
……….Καίτοι ανέλαβα το εγχείρημα, δεν γνωρίζω πώς θα καταλήξει, αλλά τώρα μού φαίνεται ότι κατανοώ πολύ καλά ότι τότε διέτρεξα μεγάλο κίνδυνο και ότι, εξαιτίας τής θάλασσας, δεν ήμουν κύριος τού εαυτού μου όταν ευχόμουν εκείνα που δεν επιτρέπουν να εμπιστευόμαστε την εύκολη εκπλήρωσή τους ή την ανάθεσή τους στην σωφροσύνη: υποσχέθηκα να συνθέσω ύμνο προς τον Δία, όχι όμως έμμετρο. Αλήθεια, η θάλασσα ήταν τότε πολλή και με ανάγκασε να κάνω και να πω τα πάντα, ωστόσο, εφόσον λέγεται ότι δεν πρέπει να παραλείπουμε εκείνο που έχουμε υποσχεθεί, αλλά ότι είναι καλύτερο να εκπληρώνουμε τα πάντα, όποια και αν είναι αυτά και με οποιονδήποτε τρόπο και αν γίνονται, παρά να τα παραλείπουμε παντελώς, θα αποπειραθούμε με κάποιον τρόπο να επιδείξουμε αφοσίωση προς τον Θεό. Δικό του μέλημα θα είναι το ωραιότερο ή το ενδεέστερο αποτέλεσμα.
……….Επιπλέον, η εξολοκλήρου παράλειψη τού εγχειρήματος θα μας επέφερε την φήμη τού ράθυμου, η οποία δεν είναι θεμιτή σε όσους σχετίζονται με τους Θεούς, ενώ σε περίπτωση αστοχίας η φύση τού πράγματος θα μας παράσχει την συγγνώμη, επειδή δεν θα φανούμε να το παραλείπουμε εκούσια, αλλά να υστερούμε κατ’ ανάγκη. Ας το πούμε και έτσι: καλύτερα να εισπράξουμε τον γέλωτα των Θεών, εάν πρέπει, παρά την μομφή τους. Επειδή, λοιπόν, έδωσα υπόσχεση και αυτό δεν θα άλλαζε ποτέ, οφείλω – όπως ακριβώς οι αθλητές που έχουν εγγραφεί στους αγώνες – να μην αποχωρήσω, αλλά να πάω στον ίδιο χώρο και να δοκιμάσω να αγωνισθώ.
……….Ας γίνει έτσι! Μούσες, παιδιά τού Δία, εγώ δεν βλέπω καταλληλότερη στιγμή, γιά να σας καλέσει κάποιος, από αυτήν εδώ! Εάν εσείς ψάλετε την θεία ωδή επάνω στον Όλυμπο μαζί με τον Μουσηγέτη [1] Απόλλωνα, υμνώντας τον δικό σας και όλων τον πατέρα, εάν η Πιερία είναι η αγαπημένη κατοικία σας, εάν στον Ελικώνα τής Βοιωτίας στήνετε χορωδίες γιά τα οφέλη από τα έργα και από τις δωρεές τού Δία, πείτε εσείς, οι παντογνώστριες: από πού να αρχίσουμε και τι να τολμήσουμε να πούμε γιά τον Δία; Δώστε μου ένθεη μανία [2] γιά τον λόγο! Όπως ακριβώς έγινε με το θέμα του, έτσι να γίνει και με όσα του πρέπουν. Μη με εγκαταλείπετε μεταξύ ουρανού και γης!
1 Μουσηγέτης: ηγέτης των Μουσών. 2 Θεία έμπνευση, κατάληψη από το θεϊκό πνεύμα.
……….Ο Ζευς δημιούργησε τα πάντα και τού Δία έργα είναι όλα όσα υπάρχουν, και οι ποταμοί και η γη και η θάλασσα και ο ουρανός και όσα υπάρχουν μεταξύ αυτών και πάνω από αυτά και όσα υπάρχουν κάτω από αυτά και οι Θεοί και οι άνθρωποι και όσα έχουν ψυχή και όσα είναι ορατά και όσα η νόηση πρέπει να συλλάβει. Πρώτος αυτός δημιούργησε τον εαυτό του και δεν ανατράφηκε στα ευωδιαστά σπήλαια τής Κρήτης ούτε ο Κρόνος θέλησε να τον καταπιεί ή κατάπιε λίθο αντί εκείνου ούτε κινδύνευσε ο Ζευς ούτε ποτέ θα κινδυνεύσει ούτε υπάρχει κάτι αρχαιότερο από τον Δία, όπως δεν θα γινόταν να είναι οι γιοί αρχαιότεροι των πατέρων ή τα δημιουργήματα των δημιουργών. Αυτός είναι πρώτος και ο αρχαιότερος και αρχηγέτης των πάντων. Αυτός γεννήθηκε από τον εαυτό του. Αδύνατον να πούμε πότε γεννήθηκε, αφού ήταν εξαρχής και θα είναι εσαεί, πατέρας τού εαυτού του και πολύ μεγάλος γιά να γεννηθεί από άλλον. Όπως ακριβώς γέννησε την Αθηνά από την κεφαλή του χωρίς να χρειαστεί γάμο γι’ αυτόν τον σκοπό, έτσι, πρωτύτερα ακόμη, ο ίδιος δημιούργησε τον εαυτό του από τον ίδιο χωρίς να χρειαστεί κανέναν άλλον προκειμένου αυτός να είναι [3], αλλά, αντιθέτως, τα πάντα από εκείνον άρχισαν να υπάρχουν και είναι αδύνατον να τον πούμε χρόνο, επειδή ούτε χρόνος υπήρχε τότε, αφού τίποτε δεν υπήρχε. Κανένα έργο δεν είναι αρχαιότερο τού δημιουργού του. Έτσι, λοιπόν, αρχή των πάντων είναι ο Ζευς και από τον Δία προέρχονται τα πάντα.
……….Εφόσον αυτός είναι ισχυρότερος από τον χρόνο και κανείς δεν δύναται να του αντιταχθεί, ο ίδιος ήταν μαζί με τον κόσμο. Τόσο ταχέως δημιούργησε τα πάντα. Τα δημιούργησε όπως θα πούμε. Εάν σφάλλουμε κάπου, θα επικαλεστούμε τον Μειλίχιο [4]. Άρχισε να δημιουργεί την γη εκ θεμελίων, ώστε όλα τα έργα του να σταθούν επάνω σε αυτήν, ριζώνοντας και πυκνώνοντας με άπειρες ρίζες το βάθος της, με πέτρες αντί γιά ξύλινα καρφιά ή κάτι άλλο που να προσδίδει συμπαγή φύση. Έπειτα σήκωσε τα όρη, ως προστασία από τις θύελλες και τα κύματα, ανέμιξε [5] ανάμεσά τους πεδιάδες, έδρες των ορέων και τής γης, συνδέοντας καθένα με το άλλο. Πρόσθεσε στο δημιούργημα όσα ως προς το βάρος έρχονταν δεύτερα: τοποθέτησε την θάλασσα ακριβώς στο μέσον τής γης και, φροντίζοντας γιά όσα συμβάλλουν στην φιλία και στην επικοινωνία των γειτόνων, ανέμιξε και τους ποταμούς, οι οποίοι θα έρρεαν από την γη προς την θάλασσα και από την θάλασσα πάλι, μέσω άλλων τόπων, αφανών, θα υπέρρεαν προς την γη και θα συνένωναν την μία με την άλλη. Έτσι τα συνέπλεξε αυτά, ώστε το ένα να είναι στην μέση τού άλλου, το ένα να γεννιέται πάντοτε μέσα στο άλλο διά των νησιών, των πορθμών και των ισθμών. Όπως, λοιπόν, οχύρωσε την γη μέσω καθενός επίγειου σχηματισμού, έτσι επίσης – την μία μέσω τής άλλης – κατέστησε ασφαλή και την γη και την θάλασσα. Έστησε τον αέρα, την αναπνοή τής γης και τής θάλασσας, επάνω από αμφότερες, και επάνω από αυτόν έστησε το πυρ, το οποίο ονομάζουν αιθέρα, και με αυτό το τέταρτο στοιχείο περιέλαβε τα πάντα.
3 Μόνον το ρήμα «είναι» δύναται εδώ (και σε άλλα, παρόμοια σημεία τού λόγου) να μεταφράσει με θεολογική ευστοχία το «εἶναι» τού πρωτότυπου κειμένου. Ο ύψιστος Θεός, πατέρας Θεών και ανθρώπων, ο «ὤν», δεν δύναται να «υπάρχει» (να έχει τεθεί υπό αρχή, να έχει λάβει αρχή), αφού ο ίδιος είναι η αρχή, ούτε να «υφίσταται» (να στέκεται από κάτω), αφού κανείς δεν είναι ανώτερός του. 4 Ο όρος «μειλίχιος» αποτελεί προσωνύμιο τού Δία. 5 Το ρήμα υποδηλώνει την θεϊκή ιδιότητα τού «πλάστη», τού «δημιουργού».
……….Τότε εισήγαγε τα καλύτερα φιλοτεχνήματα, κοσμώντας ολόκληρο τον ουρανό με άστρα, όπως την θάλασσα με νησιά, και μέσω αυτών τον κατέστησε φωτεινό, καταπέμποντας μέχρι την γη την απορροή τού πυρός. Όλα αυτά τα αποπεράτωσε σε χρόνο όχι τόσο πολύ, όσον εμείς χρειαστήκαμε γιά να τα διηγηθούμε, αλλά λιγότερο ακόμη και από όσον απαιτείται γιά να τα εννοήσουμε.
……….Ταυτόχρονα προς την κατασκευή και την δημιουργία τους, διαιρούσε το καθένα τους όπως έπρεπε και απένεμε κλήρους, δημιουργώντας τα ζωντανά όντα που αρμόζουν σε κάθε τόπο, αποδίδοντας τους ανάλογους απογόνους, κατοικίες και κλήρους στα γεννημένα, ενώ στους Θεούς έδωσε να κατοικούν στον ουρανό, σαν σε μία ακρόπολη τού σύμπαντος, στο πλέον αγνό, όμορφο και λαμπρό οίκημα, στο οποίο δεν εισέρχεται ούτε το γήρας. Τοποθέτησε τους ανθρώπους επάνω στην γη, απέδωσε την θάλασσα στα θαλάσσια φύλα, τον αέρα στα πτηνά, ώστε καθένα τους να επιτύχει το μέγιστο τής αξίας του βρίσκοντας τους κατά την φύση και την δυνατότητά του κλήρους και λαμβάνοντας οικήματα συγγενή προς αυτό: το γηγενές και γεώδες φύλο την γη, το υγρότερο την θάλασσα, το ελαφρύτερο και ξηρότερο τον αέρα, το κάθυγρο και διάπυρο και ανώτερο όλων των άλλων τον αιθέρα και τον ουρανό. Έτσι, σαν να ίδρυε πόλη, αφού την οικοδόμησε, έβαλε μέσα τους ανθρώπους. Αφού, λοιπόν, διαχώρισε την ύλη και κατασκεύασε τον κόσμο, τον γέμισε με γένη, δημιουργώντας κατά σειρά τα πάντα με αρμονία και πρόνοια, ώστε κανένα να μην παραλειφθεί και όλα να είναι όπως πρέπει και τέλεια μεταξύ τους, όντας ο ίδιος δημιουργός και οικιστής, κάτοχος τής ουσίας και τής δύναμης τού σύμπαντος. Καθένα γένος Θεών κατέχει απορροή τής δύναμης τού Δία, τού πατέρα όλων, και απλά, κατά την αλυσίδα τού Ομήρου [6], όλα τους είναι εξαρτημένα από αυτόν και όλα τους κρέμονται από αυτόν, από μία αλυσίδα πολύ καλύτερη τής χρυσής ή οποιασδήποτε άλλης θα επινοούσε κάποιος.
……….Πρώτα γέννησε τον Έρωτα και την Ανάγκη, αυτούς τους δύο πλέον συνεκτικούς και ισχυρούς, ώστε να συγκρατούν το σύμπαν. Το θνητό φύλο δεν το έκρινε άξιο τής μίας και ίδιας μοίρας με το θεϊκό, αν και δεν αρνήθηκε να είναι πατέρας ανθρώπων και Θεών. Όπως οι σημερινοί κατασκευαστές μύρων, από το ίδιο γένος διατήρησε το μέρος που είχε απομείνει κάτω, ως ίζημα, γιά να γίνει σπέρμα των ανθρώπων, χωρίς αυτό να έχει ίση τιμή ούτε όμοια δύναμη, χωρίς να είναι καθαρό και άμοιρο κακών – καθώς ήταν το πρότερο γένος των Θεών – αλλά όντας εντιμότερο κάθε άλλου θνητού γένους, αφού μετέχει στον λογισμό και δεν είναι παντελώς απαλλαγμένο από την θεϊκή μοίρα, σαν να έχει λάβει την τελευταία ποσότητα νερού από υδραγωγείο ή πηγή.
……….Έτσι, λοιπόν, έδωσε στους Θεούς την προεδρία, την αρχή και την διακυβέρνηση ενώ, σε δεύτερη σειρά και πολύ αργότερα, τα έδωσε και στους ανθρώπους, θέτοντας υπό την εξουσία και των δύο γενών όσα έμβια ζουν μεταξύ αέρα και θάλασσας, καθώς και τα λοιπά, που ζουν στην γη, όπως ακριβώς εκείνοι που παρατάσσουν τους άριστους στο εμπρόσθιο τμήμα των εκστρατευτικών σωμάτων, τους ποιοτικά δεύτερους στο πίσω τμήμα, και τους κακούς – έτσι λέγεται – στο μέσο. Στους Θεούς, λοιπόν, έδωσε τις τέσσερις χώρες, ώστε τίποτε, πουθενά, να μην είναι κενό από Θεούς, αλλά οι ίδιοι να είναι παρόντες παντού και σε όλους, και στους υπάρχοντες και στους μέλλοντες να υπάρξουν, έχοντας διανείμει μεταξύ τους και την πρώτη πατρίδα, την ουράνια, και την αέρινη και την θαλάσσια και την γήινη, σαν σε ύπαρχους και σε σατράπες, ενώ σε κανέναν άλλον, εκτός από τον άνθρωπο, δεν επέτρεψε να μετέχει τόσο πολύ στην πρόνοιά τους. Διατήρησε, επίσης, την αξία των γενών, εκτιμώντας ότι η τάξη τους δεν είναι ανώφελη.
6 Όμηρος, «Ιλιάδα», Θ, 19. 6
……….Αυτά κατανοώντας οι άνθρωποι και οφείλοντάς του την μεγαλύτερη από τις πλέον μεγάλες χάρη, όταν, με το πέρασμα τού χρόνου, άρχισαν να συναθροίζονται μεταξύ τους και να ιδρύουν πόλεις, επέλεξαν τις ακροπόλεις γιά τον Δία, παρατηρώντας το παράδειγμα τού σύμπαντος, το ότι αυτός ήταν ο κάτοικος των άκρων τού σύμπαντος, και εκούσια, την ίδια στιγμή, εγκατέλειψαν τα πλέον επίκαιρα σημεία γιά χάρη του, καθώς εκείνος ήταν ο μόνος τύραννος που γνώριζε να άρχει. Εξάλλου, με τα ακόλουθα, επέδειξε σ’ εμάς ότι και εδώ συμφέρει στους αρχόμενους η συγγένειά τους με τον Θεό. Επειδή η βία δεν αγγίζει τους Θεούς, και γι’ αυτό δεν χρειάζονται κανέναν νόμο, μεταξύ των άλλων ζωντανών όντων νομοθέτησε μόνον γιά τους ανθρώπους, ώστε να μην καταστρέφονται από τον φόνο, και να μην γίνονται αρπαγές και βίαιες πράξεις, αλλά να είναι η δικαιοσύνη εμπρός από την βία. Αυτά νομοθετούσε ο Ζευς όταν έστελνε στους ανθρώπους την Αιδώ και την Δίκη μαζί με τους άλλους Θεούς, ώστε να επιμεληθούν τους ανθρώπους και να διαφυλάξουν τον βίο τους.
……….Η γένεσή μας εξαρχής προέρχεται από τον Δία, όπως ακριβώς και εκείνη αυτού εδώ τού σύμπαντος, καθώς και η σωτηρία τού βίου και οι τέχνες και οι νόμοι. Το θνητό γένος μας είναι εν μέρει αθάνατο χάρη στην διαδοχή των γενεών. Ακόμη και ο συλλογισμός περί αυτών εδώ των πραγμάτων είναι κομμάτι τού Δία. Ο Όμηρος ήταν παράκαιρα ένθεος[7] όταν εμφάνισε τον Δία, κατά την συνέλευση των Θεών, να εμποδίζει τους Θεούς να επιμεληθούν ανθρώπους [8]. Ο Ζευς δεν το εμπόδισε αυτό ούτε θα το εμπόδιζε, διότι σέβεται τον εαυτό του. Δεν του είναι θεμιτό να μεταστραφεί ούτε να έχει γνώμη διαφορετική – είτε εξαιτίας λήθης είτε εξαιτίας μετάνοιας – από εκείνη που είχε εξαρχής, όταν δημιουργούσε τους Θεούς ως επιμελητές των ανθρώπων και τους ανθρώπους ως βοηθούς και υπηρέτες των Θεών, μία κατάσταση που έμελλε να αρμόζει και να συμφέρει πολύ σε αμφότερους.
……….Ο Ζευς, λοιπόν, είναι αίτιος και δημιουργός όλων των όντων και διά μέσου αυτού γίνονται όλα τα ουράνια και τα επίγεια, όπως υποδηλώνει και το όνομά του [9], αφού όταν λέμε «Δία» δεν απέχουμε πολύ από το να μιλήσουμε γιά την αιτία. «Ζευς» καλείται από εμάς επειδή είναι αίτιος τής ζωής και τής ουσίας καθενός από εμάς. Εξάλλου, κατά τον τρόπο με τον οποίο ονομάζουμε κάποιους αποδίδοντάς τους την αιτία, κατ’ αυτόν τον γλωσσικό τρόπο τον καταστήσαμε ομώνυμο με το όνομα τής αιτίας και τον προσαγορεύουμε «Δία» επειδή ακριβώς τα πάντα γίνονται και έγιναν διά μέσου αυτού.
7 Εδώ, ο ρήτορας καταλογίζει στον Όμηρο μία θεολογική αστοχία. 8 Όμηρος, «Ιλιάδα», Θ, 1-27. 9 Εδώ, ο ρήτορας παρετυμολογεί – άγνωστο εάν το κάνει εκούσια ή ακούσια – τα κύρια ονόματα «Ζευς» (συνδέοντάς το με το ουσιαστικό «ζωή») και «Δίας» (συνδέοντάς το με την πρόθεση «διά»).
……….Η ακατάπαυστη κίνηση τού ήλιου επάνω από την γη και κάτω από την γη είναι εντολή τού Δία προς τον ήλιο, η οποία δόθηκε προκειμένου να φωτίζεται ολόκληρος ο κόσμος. Οι δρόμοι τής σελήνης και οι χορείες όλων των άστρων είναι διάκοσμος τού Δία. Ο Ωκεανός, που περιρρέει την γη, εξαρχής γεννήθηκε από τον Δία και έτσι παραμένει, φυλάσσοντας τα όριά του. Οι εποχές επισκέπτονται ολόκληρη την γη ανά έτος και εκ περιτροπής, και ολόκληρος ο χρόνος, μερισμένος σε ημέρα και νύχτα, ορίζει το μήκος τής καθεμιάς εξ αυτών καθώς πρέπει σε κάθε χρονική περίοδο, συναρμόζοντας τις αναπαύσεις και τις καταπονήσεις μας, άλλοτε αυξάνοντας και άλλοτε ελαττώνοντας αυτές. Η κοινή ουσία ουρανού και βροχής είναι έργο τού Δία, ο Απόλλων χρησμοδοτεί στους ανθρώπους την αλάνθαστη βούληση τού Δία, ο Ασκληπιός θεραπεύει, η Εργάνη [10] Αθηνά έλαβε αυτή την θέση κατά την γνώμη τού Δία, η γαμήλια Ήρα και η λοχία [11] και κυνηγός Άρτεμις ευεργετούν τους ανθρώπους, εκπληρώνοντας την γνώμη τού μεγάλου ευεργέτη των πάντων, οι Πάνες, κάτοικοι των ορέων, και οι Νύμφες, επίσκοποι των ναμάτων, κατέχουν αυτούς τους κλήρους σύμφωνα με την θέληση τού Δία, ο Ποσειδών και οι Διόσκουροι σώζουν τους πλέοντες υπακούοντας στον Δία και οι Μούσες εφηύραν την μουσική και κατέδειξαν ότι υπάρχουν Μούσες και μουσική επειδή το θέλησε ο Ζευς, γιά χάρη των Θεών αλλά και των ανθρώπων.
……….Τα πάντα, παντού, είναι γεμάτα από τον Δία, που γιά όλους παρευρίσκεται σε κάθε πράξη, όπως ακριβώς οι διδάσκαλοι γιά τα παιδιά και οι συνεπιβαίνοντες γιά τους ηνιόχους, και όλων των Θεών οι ευεργεσίες είναι έργο τού Δία και όλοι τους φροντίζουν τους ανθρώπους, φυλάσσοντας την τάξη που εκείνος τους παρέδωσε, όπως γίνεται στο στρατόπεδο με τον στρατηγό. Εκείνος γνωρίζει καλά τι θα απονείμει η μοίρα, επειδή εκείνος το δίνει, και αναπόφευκτη ειμαρμένη είναι αυτό που θα απονείμει στον καθένα ο Ζευς, τού οποίου γεννήματα είναι όλα τα όντα. Από αυτόν δεν ξεφεύγουν ούτε οι κορυφές των ορέων ούτε οι πηγές των ποταμών ούτε οι πόλεις ούτε η άμμος, που βρίσκεται κάτω από την θάλασσα, ούτε οι αστέρες, και ούτε η νύχτα στέκεται εμπρός από τους μεγάλους οφθαλμούς του, τους μόνους που βλέπουν το αληθές, ούτε ο ύπνος. Ο πλέον όμορφος και αξιόλογος ποταμός, ο Νείλος, είναι και αυτός σταλμένος από τον Δία. Μιμούμενος τον πατέρα του και σαν ύπαρχός του ταγμένος στην Αίγυπτο, αντί των βροχών τού Δία φθάνει αυτός και γεμίζει την γη.
……….Ο Ζευς είναι πατέρας των πάντων, και τού ουρανού και τής γης και των Θεών και των ανθρώπων και των ποταμών και των φυτών, και διά μέσου αυτού βλέπουμε και έχουμε όσα έχουμε. Αυτός είναι ο ευεργέτης των πάντων και ο επόπτης και ο κυβερνήτης, αυτός ο πρύτανης και ο ηγεμόνας και ο διαχειριστής όλων όσων υπάρχουν και θα υπάρξουν, αυτός δίνει τα πάντα, αυτός δημιουργεί, αυτός αποκαλείται «αγοραίος [12]» όταν δίνει την νίκη στις εκκλησίες τού δήμου και στα δικαστήρια, «τροπαίος[13]» όταν την δίνει στις μάχες, «σωτήρ» όταν βοηθά στις νόσους και σε κάθε περίσταση, αυτός «ελευθέριος», αυτός «μειλίχιος» – και πολύ σωστά, αφού είναι και πατέρας – αυτός «βασιλεύς», «πολιεύς[14]», «καταιβάτης[15]», «υέτιος[16]», «ουράνιος», «κορυφαίος», και με όλα τα μεγάλα και κατάλληλα γι’ αυτόν ονόματα που ο ίδιος αποκάλυψε. Αυτός κατέχει τις αρχές και τα πέρατα, τα μέτρα και τους κλήρους των πάντων, κυριαρχεί στους πάντες εξίσου και παντού, αυτός μόνον θα έλεγε γιά τον ίδιο όσα πρέπει, επειδή είναι Θεός και του έχει λάχει το μεγαλύτερο μερίδιο.
……….Αυτή, λοιπόν, η φράση, που είναι τού Πίνδαρου[17], είναι το καλύτερο από οτιδήποτε έχει ειπωθεί γιά τον Δία. Από αυτόν πρέπει να αρχίζουμε και σε αυτόν να τελειώνουμε, καλώντας τον ως ηγεμόνα και βοηθό σε κάθε λόγο και σε κάθε πράξη, όπως ακριβώς αρμόζει στον αρχηγέτη και κυρίαρχο των πάντων και στον μόνο που είναι τέλειος μεταξύ όλων.
10 Προστάτιδα τής εργασίας και των εργαζομένων. 11 Προστάτιδα των νεογέννητων παιδιών και των λεχώνων. 12 Προστάτης όσων αγορεύουν. 13 Ο υπεύθυνος γιά τα τρόπαια των πολέμων και των μαχών, ο προστάτης όσων στήνουν τρόπαια, όσων νικούν σε πόλεμο ή σε μάχη, κατ’ επέκταση και ο τροπαιοφόρος. 14 Προστάτης των πόλεων. 15 Κατερχόμενος, ερχόμενος από ψηλά. 16 Βρόχινος, βροχερός. 17 Η φράση, με την οποία τελειώνει η προηγούμενη παράγραφος, ανήκει στον ποιητή Πίνδαρο και σώζεται ως απόσπασμα έργου του.
*** *** ***
Αίλιος Αριστείδης
Ηρακλής
……….Φίλτατε Ηρακλή, ο γλυκύτερος άθλος είναι να σε επαινούμε! Είσαι απ’ όλους ο πλέον υμνημένος! Είναι πολλοί εκείνοι που έψαλαν σε πεζό λόγο τα κατορθώματά σου, αλλά και πολλά οι ποιητές με κάθε τρόπο ύμνησαν. Ωστόσο, είναι μέγιστος ο καθημερινός έπαινος που σου αποδίδουν πάντοτε όλοι, σε κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται, και κανένα θαύμα δεν υπερβαίνει τόσο την ανθρώπινη φύση, όσο εκείνος, πατέρας [18] τού οποίου είναι ο πρώτος των όντων και μητέρα [19] του εκείνη που ο πατέρας του επέλεξε μεταξύ πασών. Και τόσο πολύ φρόντισε την σύλληψή του, ώστε επί τρεις ημέρες και τρεις νύχτες, όπως λέγεται, συνεχώς συνουσιαζόταν μαζί της επιθυμώντας να κοινωνήσει στον απόγονό του το περισσότερο και πολυτιμότερο μέρος τής φύσης [20] του. Ήταν μία απόφαση γιά χάρη των πάντων, ώστε να τακτοποιηθούν τα ανθρώπινα πράγματα και να καταστούν δημιουργικές και η γη και η θάλασσα. Έτσι, λοιπόν, γεννιέται ο Ηρακλής, συνεργάτης τού πατέρα του και υπαρχηγός όσων βρίσκονται κάτω από την σεληνιακή σφαίρα [21]. Και ευθύς ακολουθούν τα θεϊκά σημάδια.
……….Όταν ήταν στα σπάργανα, ήρθαν εναντίον του τα φίδια και, αντί γιά άλλη κίνηση των χεριών του, τα σκότωσε. Παιδί ήταν ακόμη όταν, αντί γιά άλλο παιχνίδι, απελευθέρωσε τους Θηβαίους από τους δασμούς, τους οποίους εκείνοι έδιναν στους Ορχομένιους επί πολλά χρόνια. Αρχίζοντας από την εστία [22] του, καθάρισε την Ελλάδα και έπειτα το κοινό γένος των ανθρώπων, κατά σειρά προσεγγίζοντας τους πάντες, τόσο τους κατοίκους των νησιών, όσο και εκείνους των ηπειρωτικών περιοχών, χωρίς να παραλείψει τίποτε απ’ όσα προκαλούν ευεργεσία, δαμάζοντας τα θηρία, εξαιτίας τού πλήθους και τού μεγέθους των οποίων ήταν ακατοίκητα πολλά μέρη τής γης, εξουδετερώνοντας τυράννους με τον τρόπο που ταίριαζε σε καθέναν τους, σωφρονίζοντας πόλεις, άλλες μέσω των νόμων και άλλες μέσω των όπλων, καταστρέφοντας με πανωλεθρία τους ληστές τής ξηράς και τής θάλασσας και όλους όσους συμπεριφέρονταν υβριστικά στους ασθενέστερους παίρνοντας θάρρος από την σωματική ρώμη τους, είτε στην Ελλάδα είτε στις βάρβαρες χώρες.
……….Όλα, όσα ήταν πολέμια προς την φύση [23], τα θεωρούσε εχθρικά προς τον εαυτό του. Μόνον αυτός, απ’ όσους έχουν περάσει από την γη, νομοθέτησε με τον ίδιο τρόπο γιά όλους, όχι μόνον γιά τους ανθρώπους, αλλά και γιά τα θηρία, όπως λέγεται.
18 Ο Ζευς, πατέρας Θεών και ανθρώπων. 19 Η όμορφη Αλκμήνη, θυγατέρα τού Ηλεκτρύωνα, βασιλιά των Μυκηνών, και τής Λυσιδίκης, και σύζυγος τού Αμφιτρύωνα. 20 Τής αθάνατης θεϊκής φύσης. 21 Εντός τής ατμόσφαιρας και επί τού πλανήτη Γη. 22 Την Θήβα. 23 «Πολέμια προς την φύση», άρα «παρά φύσιν».
……….Αυτός βρήκε τον τρόπο γιά να εκδιώξει τις Στυμφαλίδες όρνιθες που κατέστρεφαν το μεγαλύτερο τμήμα τής Αρκαδίας, καθώς του ταίριαζε να ελευθερώνει όχι μόνον την γη και την θάλασσα, αλλά και τον αέρα. Αλλά και όσα μέρη κατακλύζονταν από τα ρεύματα των ποταμών ή από τις λίμνες, τα αποξήραινε, ενώ όσα χρειάζονταν υδάτινη κάθαρση όχι μόνον τα καθιστούσε υποφερτά στην όραση, εκτρέποντας τους ποταμούς, αλλά τα μετέτρεπε και σε γόνιμα, και με αυτόν τον τρόπο υπέταξε την γη και την θάλασσα και τους ποταμούς και τις λίμνες και τον αέρα και τις πέτρες και τους ανθρώπους και τις πόλεις, εναρμονίζοντας τους νόμους με τα όπλα, ώστε τίποτε να μην είναι λαμπρότερο ούτε λυσιτελέστερο κατά την χρήση, εκτός από την δική του εξουσία.
……….Χάρη στην ακατανίκητη δύναμή του, τίποτε απ’ όσα επιχείρησε δεν του διέφυγε, ενώ χάρη στην υπερβολική δικαιοσύνη του, τα πάντα γίνονταν προς ωφέλεια τού ανθρώπινου γένους. Εξαιτίας όλων αυτών, οι ποιητές συνέθεσαν έργα γιά Προμηθείς [24] που απελευθερώθηκαν από τον ίδιο, σαν να επιτρεπόταν μόνον στον Ηρακλή να λύσει όσα έδεσε ο Ζευς, γιά το πώς αντικατέστησε τον Άτλαντα και του πήρε την θέση προκειμένου να κρατήσει ο ίδιος τον ουρανό, γιά το πώς ανέβασε τον Κέρβερο από τον Άδη, και μαζί με αυτόν και τον Θησέα, απόγονο των Ερεχθειδών [25], γιά το πώς έπληξε τον Πλούτωνα και την Ήρα, καθώς και γιά το πώς έθεσε υπό ζυγό τους Γίγαντες βοηθώντας τους Θεούς. Αυτά νομίζω ότι λέγονται μέσω υπερβολών επειδή ο Ηρακλής εξερεύνησε όλη την γη και όλη την θάλασσα, φτάνοντας μέχρι όλα τα όρια και όλες τις εσχατιές, χωρίς να αμελήσει ούτε όσα βρίσκονται κάτω από την γη ούτε όσα αγγίζουν τον ουρανό, αλλά τόσο πολύ επωφελής κατέστη γιά όλους τους ανθρώπους, ώστε και οι Θεοί χρειάστηκαν τον Ηρακλή γιά να τακτοποιήσουν τα δικά τους ζητήματα [26].
……….Μου φαίνεται, επίσης, ότι πρώτος αυτός έθεσε τα όρια μεταξύ τής εξωτερικής [27] και τής εσωτερικής [28] θάλασσας, παρακινώντας τους Έλληνες να οικίσουν όλον αυτόν τον τόπο [29] ως δικό τους, και αυτός είναι ο σκοπός των στηλών [30] που μέχρι σήμερα ονομάζονται «Ηράκλειες». Και δεν θα γνωρίζαμε την φύση του, καθώς και ότι γεννήθηκε ανώτερος των ανθρώπων, ακολουθώντας μόνον όσα λέγονται γι’ αυτόν από τους Έλληνες, αλλά γνωρίζουμε επίσης ότι και οι Αιγύπτιοι θεωρούν μεγάλο Θεό τον Ηρακλή, και ότι οι Τύριοι τον λατρεύουν ως πρώτο μεταξύ των Θεών. Εάν, λοιπόν, όλοι έτσι τον θεωρούν και τον τιμούν, τι περισσότερο θα αναφέραμε ως σύμβολο τής δύναμής του; Εφόσον εκείνοι τον θεωρούν ως έναν από τους μεγαλύτερους Θεούς, εμείς, ομοίως, τον θεωρούμε άξιο τής ίδιας τιμής, και έτσι αποδεικνύεται ότι είναι ανώτερος οποιουδήποτε ανθρώπου.
24 Σε αυτό το σημείο, όπως και παρακάτω, ο πληθυντικός των κυρίων ονομάτων υποδηλώνει έμφαση στον λόγο. 25 Ερεχθείδες: οι απόγονοι τού Ερεχθέα, βασιλιά των Αθηναίων. 26 Κατά την Γιγαντομαχία. 27 Ατλαντικός ωκεανός. 28 Μεσόγειος θάλασσα. 29 Τα νησιά τής Μεσογείου, μαζί με τα παράλια και την ενδοχώρα πέριξ αυτής. 30 «Ηράκλειες στήλες» ή «στενό τού Γιβραλτάρ».
………Αυτό δηλώνουν και οι μαντείες τού Θεού. Αφού απήλθε από τους ανθρώπους ο Ηρακλής, εξαγνισμένος με τον τρόπο [31] που λένε, ευθύς διατάχθηκε η ίδρυση ναού τού Ηρακλή και η τέλεση θυσιών προς αυτόν, σαν να είναι Θεός, και αυτά πράγματι ανακοινώθηκαν στην πόλη των Αθηναίων, η οποία ήταν η μεγαλύτερη από τις ελληνικές πόλεις, αλλά και ηγέτιδα μεταξύ όλων στα θέματα ευσέβειας προς τους Θεούς, καθώς και σε άλλα, σπουδαιότατα. Επιπλέον, η ίδια πόλη κατείχε πάμπολλα στοιχεία τής φιλίας της με τον Ηρακλή, αλλά και το γεγονός ότι αυτόν μύησε [32] ως πρώτο ξένο, όταν ακόμη ζούσε μεταξύ των ανθρώπων. Και ήταν τόσο φανερός ο ζήλος των Αθηναίων, και τόσο άμεσα έκριναν άξια τής ανώτατης μοίρας τα πεπραγμένα τού Ηρακλή, ώστε όσους ναούς είχαν στους δήμους προς τιμήν τού Θησέα, όλους τους μετασκεύασαν και τους αφιέρωσαν στον Ηρακλή, αντί γιά τον Θησέα, θεωρώντας ότι ο Θησέας είναι άριστος μεταξύ των πολιτών, αλλά ο Ηρακλής είναι υπεράνω τής ανθρώπινης φύσης.
……….Γιατί, όμως, να λέμε τόσο πολλά; Μέχρι και τώρα είναι φανερή η δραστηριότητα τού Θεού! Αφενός, όπως ακούμε, είναι θαυμαστά όσα πράττει στα Γάδειρα [33], και διόλου δεν λογίζεται ως δεύτερης κατηγορίας Θεός. Αφετέρου, στην Μεσσήνη τής Σικελίας, τους λυτρώνει από όλες τις νόσους, ενώ όσοι διαφεύγουν από τους θαλασσινούς κινδύνους αποδίδουν την ευεργεσία εξίσου στον Ποσειδώνα και στον Ηρακλή. Αλλά υπάρχουν και πολλοί άλλοι χώροι και ιερά τού Θεού γιά να αναφερθούν, καθώς και εμφανείς δυνάμεις του.
……….Όμως, γιατί να μιλούμε γιά τα μακρινά; Το στρατηγείο [34] μας θεωρείται ναός τού Ηρακλή και ήδη πολλές φορές τον έχουν δει να παίζει εκεί με κάποιες ηράκλειες σφαίρες. Αυτές είναι λίθοι στρογγυλοί και ζυγίζουν πολύ, ενώ ο κτύπος τους ακούγεται καθώς εκείνος τους μεταφέρει και τους τοποθετεί εδώ και εκεί. Θαυμαστά, όμως, είναι και όσα αφορούν την λοιπή θεοφάνειά του, ώστε το στρατηγείο, καίτοι είναι ένα δημόσιο κτίσμα, έχει λάβει την θέση άδυτου γιά τις εξακριβώσεις τού Θεού.
……….Τι να πούμε; Γιά την επίκλησή του στις κωμωδίες και στις τραγωδίες και σε κάθε λόγο; Γιά το ότι ακόμη και σήμερα θα λέγαμε – γιά να θυμηθούμε τον Σοφοκλή [35] – ότι όλοι φωνάζουν «Ηρακλή!» κάθε φορά που παρουσιάζεται ανάγκη; Δεν είναι αυτό μέγιστη υπόμνηση και σύμβολο τής δικαιοσύνης και τής δύναμής του και τού πόσο πολύ προστατεύει την ανθρώπινη φύση οδηγώντας τους πάντες προς το βέλτιστο; Εξαιτίας όλων αυτών, ακόμη και οι σύγχρονοί του τον καλούσαν σε κάθε περίσταση, ενώ τώρα έχει παραμείνει αυτή η επίκληση χάρη στην αρχαία συνήθεια.
31 Μέσω τού πυρός, στο οποίο έπεσε αυτοβούλως λίγο πριν οδηγηθεί προς την αθανασία, από τον Δία. 32 Στα ιερά Ελευσίνια Μυστήρια. 33 Το σημερινό Κάδιθ τής νότιας Ισπανίας. 34 Δεν έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια το μέγαρο στο οποίο αναφέρεται ο ρήτορας. Εικάζεται ότι πρόκειται γιά την έδρα τού Ρωμαίου αυτοκράτοραστρατηγού Λεύκιου Βήρου. 35 Πρόκειται γιά αναφορά στο έργο «Φιλοκτήτης» τού Σοφοκλή, όπου εμφανίζεται ο ημίθεος Ηρακλής.
……….Από τις επωνυμίες «καλλίνικος [36]» και «αλεξίκακος [37]», η μία τού αποδόθηκε μεταξύ των πρώτων, ενώ η άλλη αποδόθηκε μόνον σε αυτόν μεταξύ όλων των Θεών. Οι Κώοι, επίσης, όπως θυμάμαι, αποκαλούν τον Ηρακλή και «αλέξιο [38]», ενώ γιά τους ίδιους έχει στηθεί, κατόπιν θεϊκής μαντείας, άγαλμα τού Ηρακλή, με το ρόπαλο στον ώμο, ως κυρίαρχου που και τον ουρανό οδηγεί σε συμμετρία. Πράγματι, δεν είναι μόνον αυτά όλα όσα μπορούμε να πούμε γιά τον Θεό, εκ των οποίων άλλα έπραξε όταν ζούσε μεταξύ των ανθρώπων και άλλα φαίνεται ακόμη και τώρα να πράττει από μόνος του. Μεταξύ των πρώτων θα ήταν και η γέννηση των παιδιών του, τα οποία εκείνος έκανε κοινούς σωτήρες τής Ελλάδας και κληρονόμους τής πολιτικής του. Άλλα παιδιά παρέμειναν στην Πελοπόννησο και την έβαλαν σε τάξη, άλλα οδήγησαν την Ιταλία και την Σικελία σε μεγάλη προκοπή, ενώ άλλα διαπεραιώθηκαν στην Ασία, κατοίκησαν και διοίκησαν τις δωρικές πόλεις που υπάρχουν εκεί.
……….Φαίνεται, εξάλλου, ότι και η πόλη των Λακεδαιμονίων είναι ένα είδος εικόνας τού Ηρακλή, γιά να συγκρίνουμε κάτι μικρό με κάτι μεγάλο. Και πολύ σωστά! Οι Λεωνίδες, οι Λεωτυχίδες, οι Αρχίδαμοι, οι Αγησίλαοι και οι Άγιδες, καθώς και ο Λυκούργος που, πριν από αυτούς, έθεσε τους νόμους, όλοι τους είναι απορροές [39] τού Ηρακλή, είναι αυτοί που καλλιέργησαν την συνήθεια ώστε οι λίγοι να επέχουν θέση πολλών και αμισθί να τίθενται επικεφαλής όλων όσων έχουν ανάγκη και περισσότερα να καταφέρνει ένας Σπαρτιάτης στρατηγός παρά ένα στράτευμα άλλης καταγωγής. Έτσι, λοιπόν, και αυτόν και τους απογόνους του οι Έλληνες τους θεώρησαν ως πηγές αρετής, αφού άλλους εξ αυτών προετοίμασε ώστε να πράττουν τα ωραιότερα έργα και σε άλλους παρέσχε τα μέσα γιά να διασώζονται.
Τον Ηρακλή, όμως, δεν θα τον μνημονεύαμε μόνον γιά τις πράξεις και τους άθλους του, αλλά και γιά την μεγάλη αξιοσύνη του στις εύθυμες στιγμές τού βίου, κάτι που είναι πρόδηλο στα αγάλματα που τον εμφανίζουν να πίνει. Θαυμαστή μοίρα τού έλαχε εκ μέρους όλων των Θεών: ο Ζευς τον έφερε στο φως, η Αθηνά τον παρέλαβε, τον επιτρόπευσε και τον καθοδήγησε στους άθλους του, ενώ η Αφροδίτη και ο Διόνυσος τον ασπάζονταν και του δώριζαν αναπαύσεις αντάξιες των καταπονήσεών του. Η φροντίδα τής Ήρας και ο γάμος με την Ήβη είναι αρχαίες ιστορίες αλλά, καθώς φαίνεται, ήταν τόσο μεγάλη η ρώμη που του παραχωρήθηκε ώστε, καίτοι οι Θεοί είναι αιωνίως ακαταπόνητοι, ο Ηρακλής θεωρείται ότι κατέχει την ήβη κατά τρόπο ξεχωριστό!
……….Υπάρχουν, ωστόσο, ακόμη και τώρα κοινά αγάλματα τού Ερμή και τού Ηρακλή, επειδή τόσο στενή ήταν η φιλία τους, αλλά θα δεις τον Ηρακλή και δίπλα στην Μητέρα των Θεών, καθώς και μαζί με τους Διόσκουρους, τόσο μέσα στα όρη, όσο και μέσα στις πόλεις.
36 «Καλλίνικος»: «κάλλος» (ομορφιά) συν «νίκη», αυτός που επιτυγχάνει όμορφες νίκες. 37 «Αλεξίκακος»: «αλέξω» (αποκρούω, απομακρύνω, αποσοβώ) συν «κακόν», αυτός που αποκρούει, απομακρύνει, αποσοβεί το κακό. 38 Βοηθό, προστάτη. 39 Απόγονοι.
……….Όμως και τα πλέον ευχάριστα λουτρά ονομάζονται «Ηράκλεια», εκτός από τις πηγές των ποτάμιων υδάτων που φέρουν και αυτές την επωνυμία τού Θεού. Τέτοια πρωτοκαθεδρία τού έδωσαν και οι Νύμφες!
……….Και αν είναι ορθή η ιδέα τού Θάσιου ή Μακεδόνα ξένου [40], ο οποίος κάποτε είπε ότι του φάνηκε να ψάλλει έναν παιάνα που έγραψα εγώ και που η επωδός του ήταν «Ω, Παιάνα, Ηρακλή, Ασκληπιέ!», εάν αυτό είναι αληθές και ισχύει, τότε αποτελεί ωραία σύμπτωση η τοποθέτηση τού καλλίνικου δίπλα στον σωτήρα! Έτσι, λοιπόν, και στις καταπονήσεις και στις θυμηδίες και στις θεραπείες τού σώματος και σε κάθε ευκαιρία ο Θεός έχει την θέση του.
……….Ο Ηρακλής βρίσκεται στην μνήμη και στις τιμητικές εκδηλώσεις όλων των ανθρώπων, ενώ εγώ είμαι φίλος του με τρόπο ιδιαίτερο, εξαιτίας κάποιας θεϊκής φωνής που μου φάνηκε ότι προερχόταν από το Μητρώο [41] και μου ζητούσε να ανέχομαι τις περιστάσεις, αφού και ο Ηρακλής, όντας παιδί τού Δία, τις ανεχόταν. Αυτός, φίλε Ηρακλή, ήταν ο λόγος μου, τον οποίο έψαλα αντί γιά κάποια μελωδία, σύμφωνα με την ιδέα τού ενυπνίου, όπου μου φάνηκε ότι απηύθυνα επαινετικό λόγο στον Ηρακλή, εμπρός από τα πρόθυρα [42] τού Απόλλωνα.
40 Πρόκειται γιά κάποιο πρόσωπο, το οποίο ονειρεύτηκε ή οραματίστηκε ότι έψαλλε έναν παιάνα που ο ρήτορας είχε συνθέσει προς τιμήν τού Ηρακλή. Την πληροφορία έλαβε ο ίδιος ο ρήτορας από τον Θεόδοτο, γιατρό εκείνου τού προσώπου. 41 Ναός στην Σμύρνη, αφιερωμένος στην Μητέρα των Θεών. 42 Υπονοείται μάλλον το περίστυλο τού ναού τού Απόλλωνα.
*** *** ***
Αθανάσιος Τσακνάκης 07/12/2015