.
Καψάλης Χρήστος (Μεσολόγγι 1751 – 11/4/1826)
.
……….Ο Χρήστος Καψάλης είναι ένας από τους μεγαλύτερους ήρωες τού Αγώνα. Γεννήθηκε στο Μεσολόγγι το 1751 από γονείς που ανήκαν στην τάξη των προυχόντων τής πόλεως. Από νεαρή ηλικία λάμβανε μέρος στα κοινοτικά τής τουρκοκρατούμενης πόλεως και μετά υπήρξε από τους πρωτεργάτες τής Επαναστάσεως στο Μεσολόγγι, διαθέτοντας γι’αυτήν όλη του την περιουσία.
……….Όταν έφτασε στο Μεσολόγγι ο λόρδος Βύρων, ο Χρήστος Καψάλης τού παραχώρησε με μεγάλη ευχαρίστηση το σπίτι που βρισκόταν δίπλα στο δικό του και ήταν μέρος τής οικογενειακής του περιουσίας. Αυτά τα δύο σπίτι μαζί με ορισμένα άλλα, αποτελούσαν την Καψαλέϊκη συνοικία και βρισκόντουσαν εκεί που σήμερα διασταυρώνονται οι οδοί Σολωμού, Κόμητος Γάμπα και Φαβιέρου. Στο σπίτι αυτό άφησε την τελευταία του πνοή ο λόρδος Βύρων και ο χώρος προσδιορίζεται με την στήλη που έχει τοποθετήσει το Εθνικό Πανεπιστήμιο.
……….Στο σπίτι τού Χρήστου Καψάλη ήταν αποθηκευμένη μεγάλη ποσότητα πυρίτιδας, επειδή αυτό το τμήμα τής πόλεως ήταν το ασφαλέστερο λόγω τού ότι προστατευόταν από τα πυροβολεία των νησίδων Ανεμόμυλου και Μαρμαρούς. Στο κάτω διαμέρισμα τού σπιτιού ήταν το φυσιγγιοδετείο.
……….Στα πολεμικά συμβούλια που γίνονταν γιά την τύχη τής πόλεως τής οποίας η κατάσταση είχε καταντήσει φρικτή από την παντελή έλλειψη τροφίμων, τις πολλαπλασιαζόμενες ασθένειες και την εξάντληση των φαρμάκων, παρών ήταν πάντοτε ο γέρων Καψάλης ο οποίος μαζί με τον επίσκοπο Ιωσήφ εμψύχωναν τους αγωνιστές. Στις ώρες δε που διεκόπτοντο οι κανονιοβολισμοί, ο Καψάλης μαζί με τους υπόλοιπους αμάχους λάμβανε μέρος στην επισκευή των ρηγμάτων των προμαχώνων.
……….Στο τελευταίο συμβούλιο που συγκροτήθηκε στις 8 Απριλίου μπροστά στον σημερινό ναό τής Αγίας Παρασκευής, και στο οποίο τέθηκε το ερώτημα τί θα γίνει με αυτούς που δεν έχουν τις δυνάμεις να ακολουθήσουν στην Έξοδο, ο Καψάλης είπε ότι αναλαμβάνει αυτός να ανατινάξει το σπίτι του, καλώντας σε αυτό όλους όσους θέλουν να βρουν ηρωικό θάνατο και να μην πέσουν στα χέρια των τούρκων. Η γνώμη του έγινε δεκτή ενώ απορρίφθηκε η πρόταση τού Γουρνάρα να σφαγούν τα γυναικόπαιδα.
……….Έτσι λοιπόν μετά από λίγη ώρα, αφού είδε την γυναίκα του να ξεψυχά από τις φρικτές ταλαιπωρίες τής ασθένειας και τής πείνας, αποχωρίστηκε από τον γιό του Αποστόλη, τον οποίο έστειλε μαζί με άλλους στον Κάλαμο, και περιερχόμενος μαζί με γυναίκες τα σπίτια, μετέφερε τους βαριά τραυματισμένους και τους ασθενείς στο δικό του.
……….Η νύχτα τής γιορτής τού Λαζάρου πριν την Κυριακή των Βαΐων, βρήκε το σπίτι τού Καψάλη γεμάτο από τριακόσιες ψυχές. Γυναίκες, παιδιά, γέροντες και άνδρες έτοιμοι να θυσιαστούν. Τα μεσάνυχτα επιχειρήθηκε η Έξοδος, οι δε τουρκοαιγύπτιοι που εν τω μεταξύ κυρίευσαν την πόλη, κατέστρεφαν και έκαιγαν τα σπίτια μέχρις ότου έφτασαν μπροστά στο σπίτι τού Καψάλη στο οποίο πίστευαν ότι ήταν κρυμμένοι οι θησαυροί τής πόλεως.
……….Πολλοί από αυτούς ανέβηκαν με σκάλες στην στέγη και τον εξώστη, άλλοι, παραβιάζοντας την θύρα και τα παράθυρα μπήκαν μέσα στο σπίτι, ενώ αρκετοί το είχαν περικυκλώσει αλαλάζοντας.
……….Στην κρίσιμη εκείνη στιγμή, ο Καψάλης αναφώνησε:«Μνησθητί μου Κύριε» και έριξε στο βαρέλι τής πυρίτιδας τον αναμμένο δαυλό που κρατούσε στο χέρι. Επακολούθησε τρομερή έκρηξη. Ολόκληρη η πόλη σείστηκε, το έδαφος στην συνοικία έπαθε καθίζηση και τα νερά τής λιμνοθάλασσας το κατέκλυσαν, ενώ κάτω από τα ερείπια των ανατιναγμένων σπιτιών θάφτηκαν πάνω από χίλιοι τούρκοι και Αιγύπτιοι.
……….Την πράξη τού Καψάλη ύμνησαν οι ιστορικοί και έψαλλαν οι ποιητές και μάλιστα Γάλλοι και Γερμανοί. Ο Ozaneaux έγραψε δράμα το οποίο μελοποιήθηκε και ανέβηκε στην σκηνή τού παρισινού Odéon το 1828. Αργότερα ο Βαλαωρίτης έγραψε:
«Τὸ Μεσολόγγι, σκέλεθρο, γυμνό, ξεσαρκωμένο,
δὲν παραδίδει τ’ ἄρματα, δὲν γέρνει τὸ κεφάλι,
κρατῆ γιὰ νεκροθάπτη του, τὸν Χρῆστο τὸν Καψάλη».
……….Στον κήπο των ηρώων τού Μεσολογγίου υπάρχει σήμερα μαρμάρινη προτομή τού Χρήστου Καψάλη, τής οποίας τα αποκαλυπτήρια έγιναν σε επίσημη τελετή το 1926. Το 1930, γιά την εκατονταετηρίδα τής εθνικής ανεξαρτησίας, ο δήμος Μεσολογγίου έκοψε χρυσά, αργυρά και χάλκινα αναμνηστικά τα οποία στην μία πλευρά φέρουν την εικόνα τής ανατινάξεως και στην άλλη το επίγραμμα: «Τὸ Μεσολόγγι πρὸς τὸ ὁλοκαύτωμα τοῦ Χρήστου Καψάλη 1826-1930». Τα αναμνηστικά, μαζί με διπλώματα επί των οποίων απεικονίζεται η δόξα εξερχόμενη από τους τάφους των ηρώων, απονεμήθηκαν στους επίσημους και στους απογόνους των αγωνιστών τής πόλεως.
Η ανατίναξη τής πυριτιδαποθήκης τού Ανεμόμυλου από τον Καψάλη
……….Σε αντίθεση με όσα αναφέρει ο Δρανδάκης γιά το σημείο ανατινάξεως, στην «Ελληνική Επανάσταση» τού Διονυσίου Κόκκινου, αναφέρεται ως τόπος θυσίας τού ηρωικού Καψάλη και των λοιπών αμάχων η πυριτιδαποθήκη τού Ανεμόμυλου και όχι το σπίτι του.
……….Το σπίτι τού Καψάλη, βάσει των γραφομένων τού Κόκκινου, ανατινάχθηκε όταν κατά τις μάχες που εξελίσσονταν μέσα στον Μεσολλόγι μετά την εισβολή τού εχθρού, Έλληνες που παρέμειναν ανατίναξαν την κάτω από το προτείχισμα τού Μπότσαρη μεγάλη πυριτιδαποθήκη, καθώς και την προς το δυτικό παράλιο, με αποτέλεσμα από την ισχυρότατη έκρηξη να καταρρεύσουν τα σπίτια στην περιοχή Καψαλέϊκα. «[] ο δε Καψάλης, αφού συνεκέντρωσε περί αυτόν αρρώστους και τραυματίας και περιεστοιχίσθη από Αλβανούς, επυρπόλησε την πυριτιδαποθήκην τού Ανεμομύλου και εθανατώθησαν από την ανατίναξιν όχι μόνον αυτός και οι γύρω του Έλληνες, αλλά και πολλοί Τούρκοι».
……….Στην «Ιστορία τού Ελληνικού Έθνους», αναφέρεται ότι την στιγμή που οι Αιγύπτιοι επιτέθηκαν στο τρίτο σώμα που επιχειρούσε Έξοδο, εμποδίζοντας τους περισσότερους Μεσολογγίτες με τα γυναικόπαιδα να πηδήσουν την τάφρο με αποτέλεσμα άλλοι να αιχμαλωτιστούν και άλλοι να υποχωρήσουν στην πόλη, τότε, «[] εξερράγησαν οι υπόνομοι που είχαν ετοιμάσει οι Έλληνες στην Μεγάλη Τάπια και που είχε αναλάβει να τους πυροδοτήσει ένας σεμνός ήρωας, ο γέροντας Σουλιώτης ιερέας Διαμαντής. [] Στου Κότσικα το αμπέλι αποκρούσθηκε νέα επίθεση τακτικών και ατάκτων ιππέων, καθώς και πεζών Αιγυπτίων, κάτω από τις ανταύγειες μιάς νέας τρομερής εκρήξεως, μέσα στο Μεσολόγγι – πιθανόν τής πυριτιδαποθήκης τού Ανεμόμυλου, που είχε ανατινάξει ο ηρωικός Χρήστος Καψάλης [ ] Είχε αρχίσει να γλυκοχαράζει η Κυριακή των Βαΐων όταν η μάχη έπαψε.»
……….Από αφηγήσεις από την πλευρά τού εχθρού προς τον Γάλλο πρόξενο των Χανίων Saint-Sauveur, δόθηκε η ακόλουθη εικόνα τής Εξόδου: «[] Μερικοί εκατοντάδες μπόρεσαν να επιστρέψουν στην πόλη και ξαναμπήκαν ανακατωμένοι με τους τούρκους που τους κυνηγούσαν. Ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων, γέροι, γυναίκες, παιδιά, πληγωμένοι είχαν μείνει εκεί. Τότε έγινε μία τρομακτική σφαγή. Κάθε σπίτι έγινε και ένα κάστρο που υπήρξε μάρτυρας των πιό τολμηρών πράξεων, κάθε στιγμή άκουγε κανείς εκρήξεις. Ήταν από την φωτιά που έβαζαν οι κυνηγημένοι κάτοικοι στις πυριτιδαποθήκες στα διάφορα σημεία τής πόλεως.[ ]Την αυγή 11 Απριλίου, έπαψαν οι σφαγές και έτσι υψώθηκε η τουρκική σημαία επάνω στα ερείπια τού Μεσολογγίου».
……….Ο Κασομούλης βεβαιώνει ότι πριν αναχωρήσουν γιά την Έξοδο, ο γέρων Καψάλης είχε μεταβεί στον οχυρωμένο Ανεμόμυλο όπου υπήρχε πυριτιδαποθήκη γιά να την ανατινάξει όταν θα πλησίαζαν σε αυτήν την θέση πολλοί από τους εισβολείς. Ο Κασομούλης πήγε στο Ανεμόμυλο όπου βρισκόταν ήδη ο Καψάλης και τού έδωσε οδηγίες γιά την ώρα κατά την οποία θα πυρπολούσε την πυριτιδαποθήκη. Τότε ο Καψάλης τού απάντησε: «Δεν θέλω ορμήνεια. Μόνον ώρα καλή σας. Και όταν φθάσετε στα ριζά τού βουνού τότε θα ακούστε και θα ιδήτε τον Καψάλη που θα σάς απαντήσει». Αναφέρουμε τις στιχομυθίες εκείνων των ωρών όπως μάς τις έχει παραδώσει ο μεταξύ των αξιωματικών τής φρουράς τού Μεσολογγίου, Νικ. Κασομούλης στα «Ενθυμήματά» του.
……….Ο Σπυρίδων Τρικούπης στο έργο του «Ιστορία τής Ελληνικής Επαναστάσεως», γράφει:
……….«[] Ἡ ὑπὸ τὸ προτείχισμα τοῦ Μπότσαρη μεγάλη πυριτοθήκη, ἐξαφθείσα πρώτη διὰ χειρὸς Ἑλλήνων, διέρρηξε τὸ προτείχισμα καὶ κατέστρεψε πολλοὺς ἐχθρούς· ἐξήφθη ὡσαύτως καὶ ἡ πρὸς τὸ δυτικὸν παράλιον καὶ ἀνέτρεψεν ἐκ βάθρων τὴν παρακειμένην οἰκίαν, ὅπου ἐξέπνευσεν ὁ Βύρων· διερράγησαν ὑπὸ πυρὸς ἐπίσης Ἑλλήνων καὶ αἱ οἰκίαι, ἔν αἷς συνεσωρεύθησαν οἱ πάσχοντες· ἐπὶ δὲ τῇ διαρραγῇ ἐξετινάσσοντο συμμίγδην εἰς τὸν ἀέρα οἱ ἐν αὐταῖς Ἕλληνες καὶ οἱ πατοῦντες αὐτὰς ἐχθροί. Ὅλη ἡ πόλις ἐκυριεύθη τὴν νύκτα ἐκείνην πλὴν ὁ ἐν τῷ παρακειμένῳ νησιδίῳ Ἀνεμόμυλος, ὅπου ἐφυλάττετο πολλὴ πυρίτις· διέμεινε δὲ σῶος ὁ Ἀνεμόμυλος μέχρι τῆς 12ης, καθ’ ἦν διερράγῃ καὶ αὐτὸς ὑπὸ πυρὸς Ἑλλήνων.
……….[ ] Ὁ ἀρχιερεύς (Ἰωσήφ) οὗτος, ὁ καθ’ ὅλην τὴν πολιορκίαν διακριθεῖς διὰ τὸν ἔνθερμον πατριωτισμόν του, δὲν ἐπρόφθασε νὰ ἐξέλθῃ, καὶ φθάσας ἐπὶ τοῦ τείχους καθ’ ἤν ὥραν εἰσήρχοντο οἱ ἐχθροί, ἔρριψε δαυλὸν εἴς τινα παρακείμενον φυσεκοφόρον πίθον, ἐρρίφθη εἰς αὐτὸν καιόμενον, ἠμιεκάη, καὶ ἠμίκαυστος ἀπεκεφαλίσθη.»
……….Γιὰ τὸν ἡρωικὸ γέροντα Καψάλη ὁ Τρικούπης γράφει:
……….«[] στηριζόμενος ἐπὶ τῆς βακτηρίας του, περιῆλθε τὰς ὁδοὺς καλῶν ἀσθενεῖς καὶ γέροντας νὰ τὸν συνακολουθήσωσι· πολλοὶ ὑπήκουσαν, καὶ συνελθόντες εἰς τὸ φυσεκοδετεῖον ἐκλείσθησαν, καὶ ψάλλοντες οἱ μὲν ἐξοδίους, οἱ δὲ πατριωτικοὺς ὕμνους, προσήνεγκαν ἑαυτοὺς ὁλοκαυτώματα ἐπὶ τῇ εἰσβολὴ τῶν ἐχθρῶν».
Πηγές:
-
ΙΔ’τόμος τής ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑΣ Δρανδάκη, έκδοση δεύτερη, σελ.163.
-
Ο Ε΄ τόμος Διονυσίου Κόκκινου «Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΙΣ», σελ.284,285
-
ΙΒ΄τόμος «ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», Εκδοτικής Αθηνών, σελ.412,414
-
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ, Σπυρίδωνος Τρικούπη, Γ΄ τόμος, κεφάλαιον ΝΗ΄, σελ.341, 343.
-
Επιμέλεια κειμένου και μετάφραση στην δημοτική: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο
-
Πληροφορίες εικόνων: Η προσωπογραφία τού ήρωα είναι δημιουργία τού Πολυχρόνη Λεμπέση, ενώ η γνωστή σκηνή με την ανατίναξη είναι δημιουργία τού Θεόδωρου Βρυζάκη.
……….Δισέγγονος (ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς μητέρας του) τοῦ ἥρωα Χρήστου Καψάλη, ὁ μακεδονομάχος μας Πραντοῦνας Χρῆστος. Τιμῶντας τὸν ἡρωικὸ του πρόγονο, ἔλαβε τὸ ὄνομα «Καπετὰν Καψάλης».