,

 

Αθανάσιος Τσακνάκης

Θεολόγος – Φιλόλογος

Φ α ε σ φ ό ρ α  Ε ρ α ν ί σ μ α τ α

Σύναγμα Γ’

……….Τα «Φαεσφόρα Ερανίσματα» φιλοδοξούν να αποτελέσουν μία συλλογή από ευσύνοπτα χωρία και ρητά Ελλήνων, Λατίνων, Ιταλών, Ισπανών και Πορτογάλων διανοουμένων, μεταφρασμένα – όπου κρίνεται απαραίτητο – ή μεταγλωττισμένα, αναλόγως στην νέα ελληνική γλώσσα. Η συλλογή είναι διαρθρωμένη σε «Συνάγματα», καθένα εκ των οποίων φιλοξενεί αποσπάσματα και αποφθέγματα ενός πνευματικού δημιουργού. Την παρουσίαση εμπλουτίζουν ενίοτε βιογραφικά στοιχεία, διευκρινιστικά σχόλια και διαφωτιστικές αναλύσεις. Σκοπός των «Φαεσφόρων Ερανισμάτων» είναι η τέρψη των αναγνωστών, αλλά και η αφύπνιση τής διάνοιάς τους. Η ηλεκτρονική ή έντυπη αναπαραγωγή και διάδοσή τους καθώς και η τυχόν μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες επιτρέπεται υπό τον απαρέγκλιτο όρο τής αυστηρής διατήρησης τής απόλυτης ακεραιότητας τού περιεχομένου των «Συναγμάτων».

Λιβάνιος

«Υπέρ των Ιερών»

……….Ο διακεκριμένος και πολυγραφότατος Έλληνας ρήτορας Λιβάνιος^[1] έζησε κατά τον δ’ μ. Χ αιώνα και υπήρξε ο πλέον σημαντικός σοφιστής τής εποχής του. Γεννήθηκε στην Αντιόχεια, στα 314 μ. Χ., και σπούδασε στην περικλεή Αθήνα. Γιά ένα σύντομο χρονικό διάστημα εργάστηκε ως διδάσκαλος στην Κωνσταντινούπολη και στην Νικομήδεια, αλλά στα 354 μ. Χ επέστρεψε στην γενέτειρά του, όπου ίδρυσε σχολή ρητορικής τής οποίας η καλή φήμη κατέστη γνωστή σε ολόκληρη την ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Μεταξύ των μαθητών του συγκαταλέγεται ο αυτοκράτορας Ιουλιανός, ο Μέγας Βασίλειος, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος και ο Αμμιανός Μαρκελλίνος. Οι δύο πρώτοι εξ αυτών υπήρξαν και στενοί φίλοι του.

……….Ευγενής και ήπιος λάτρης τής αρχαίας ελληνικής θρησκείας, μειλίχιος φιλόσοφος και ενάρετος πολίτης, ο στοχαστικός και διορατικός Λιβάνιος καίτοι έζησε μέσα σε πολιτικό, κοινωνικό και θρησκευτικό περιβάλλον ελεγχόμενο, σε πολύ μεγάλο βαθμό, από την νεοπαγή χριστιανική άρχουσα τάξη, υπερασπίσθηκε με παρρησία τους Θεούς, τους ναούς τα αγάλματα και τις τελετές των Ελλήνων προγόνων του κατορθώνοντας να παραμείνει σωματικά αλώβητος και πνευματικά ακλόνητος σε μία εποχή βίαιων ταραχών και σφοδρών επιθέσεων εναντίον τού παραδοσιακού Ελληνισμού. Η εμπεριστατωμένη γνώμη του και οι σοφές συμβουλές του, αν και αυτές δεν εφαρμόζονταν πάντοτε ούτε ακριβώς από τους κυβερνώντες συνομιλητές του, γίνονταν τουλάχιστον δεκτές με σχετική εύνοια, γεγονός που τού επέτρεψε να απευθύνει – στα 386 μ. Χ. – προς τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο Α ’ τον περίφημο λόγο του «Υπέρ των Ιερών», προτρέποντάς τον να σεβασθεί τους έως τότε εναπομείναντες ιερούς ναούς και τα έργα τέχνης τής αρχαίας ελληνικής και ρωμαϊκής θρησκείας και να απαγορεύσει αυστηρά την περαιτέρω μανιώδη καταστροφή ή εκθεμελίωση ή πολτοποίησή τους από τον μισαλλόδοξο όχλο των «νεοπροσήλυτων», ως επί το πλείστον μη ελληνικής και μη ιταλικής καταγωγής.

……….Ο συγκεκριμένος λόγος του, εκτός από πολύτιμη πηγή γιά τον ιστορικό μελετητή εκείνων των χρόνων, καθώς και γιά τον θεολόγο, τον κοινωνιολόγο και τον ψυχολόγο, αποτελεί ένα αδιαμφισβήτητο κήρυγμα εναντίον τού θρησκευτικού μίσους τής ιδεοληψίας και τού άκρατου ριζοσπαστισμού, καθώς και μία συνετή και σαφέστατη προειδοποίηση προς όσους άρχοντες από εκείνους που υποκρίνονται τους καινοτόμους και τους προοδευτικούς, στρέφονται ενίοτε με νοσηρό πάθος κατά των πατροπαράδοτων θρησκευτικών πεποιθήσεων μικρής ή μεγάλης ή τεράστιας μερίδας νομοταγών αρχομένων. Το κομψό κείμενο τού Λιβάνου θίγει, επίσης, το επικίνδυνο μένος καθενός «όψιμου πιστού ή οπαδού» και καταδικάζει την επιφανειακή θρησκευτικότητα – κατ’ αναλογία και τον επιδεικτικό αθεϊσμό – των αμαθών και των απαίδευτων ανθρώπων. Το πολύτομο έργο του, το οποίο ευτυχώς σώζεται κατά το μεγαλύτερο μέρος του, δυστυχώς δεν είναι γνωστό στην σύγχρονη Ελλάδα. Μοίρα σκληρή των αφρόνων είναι η αβελτηρία και η εξ αυτής δικαίως προερχόμενη αθλιότητα τού βίου τους.

Λιβανίου εκ τού

«Υπέρ των Ιερών^[2]»

• Α’. Δεν αρμόζει στον ευεργετημένο να μην αγαπά πολύ τον ευεργέτη του.
• Β’. Νομίζω ότι είναι χαρακτηριστικό οργίλου και δύστροπου ανθρώπου το να προχωρά ευθέως στην καταδίκη όσων έχουν ειπωθεί εάν κάτι από τα λεχθέντα δεν του ήταν αρεστό, ενώ είναι χαρακτηριστικό ήπιου και φιλάνθρωπου και πράου απλώς το να μην δέχεται την συμβουλή που ο ίδιος δεν εγκρίνει.
• Γ’. Δεν είναι άξιο να αποφεύγουμε την ακρόαση όταν καμμία βλάβη δεν προέρχεται από αυτήν.
• Δ’. Πολλές φορές η δύναμη των νευμάτων επιφέρει περισσότερα από την ισχύ των αληθινών λόγων.
• Ε’. Σε κάθε πόλη, μετά το τείχος, αρχή τής λοιπής οικοδόμησης είναι τα ιερά και οι ναοί.
• ΣΤ’. Τι παρέχει ασφαλή ζωή στις πόλεις και στους αγρούς και ήσυχο ύπνο και αταραξία ενώπιον των εχθρικών ελπίδων, αν όχι το να γνωρίζουν όλοι καλά ότι, εάν κάποιος επιτεθεί, θα φύγει παθαίνοντας, και όχι προκαλώντας κάποιο κακό;
• Ζ’. Η δυσμένεια και ο φθόνος θα εξωθούσαν σε πολλά τους γείτονες και εξαιτίας τους αυτοί θα κατέδιδαν με ευχαρίστηση.
• Η’. Ποιοί, λοιπόν, πρέπει να καταδικαστούν; Όσοι τηρούν τους νόμους ή όσοι θέτουν την βούλησή τους επάνω από τους νόμους.
• Θ’. Όποιος δεν δύναται να πείσει, αλλά εξαναγκάζει, τίποτε δεν καταφέρνει, αλλά νομίζει το αντίθετο.
• Ι’. Λαμπρός ο Μαραθώνας, όχι τόσο εξαιτίας των μυρίων Αθηναίων, όσο εξαιτίας τού Ηρακλή και τού Πάνα! Θεϊκή η Σαλαμίνα, όχι τόσο εξαιτίας των τριακοσίων πλοίων των Ελλήνων, όσο εξαιτίας των συμμάχων από την Ελευσίνα^[3], οι οποίοι κατέφθασαν στην ναυμαχία μετά την προς τιμήν τους ωδή! Μύριους πολέμους θα ανέφερε κάποιος, οι οποίοι είχαν αίσια έκβαση εξαιτίας τής εύνοιας των Θεών, και – μα τον Δία – και χρόνους ειρήνης και ησυχίας!
• ΙΑ’. Στον στρατό δεν είναι ίση η συνεισφορά τού καθενός αλλά ο καθένας κάτι προσφέρει στην μάχη. Ομοίως και στους κωπηλάτες: δεν είναι ίσοι όλοι οι βραχίονες, αλλά κάπως συντελεί και όποιος υπολείπεται σε δύναμη.
• ΙΒ’. Τέτοιου είδους πρέπει να είναι ο βίος τού βασιλιά, ώστε μέσω των επαίνων να ζει ακόμη και αφότου πεθάνει.
• ΙΓ’. Ας μην θεωρούμε δεινό το να αποκόπτεται το χέρι ενός ανθρώπου, αλλά ανεκτό το να εξορύσσονται οι οφθαλμοί των πόλεων, ούτε να θρηνούμε με όσα πέφτουν κατά τους σεισμούς ενώ εμείς διαπράττουμε τα ίδια όταν δεν υπάρχουν σεισμοί και δεν μας βλάπτουν.
• ΙΔ’. Πώς να μην είναι αισχρό γά έναν στρατό να πολεμά εναντίον των δικών του τειχών;
• ΙΈ’. Τώρα, όμως, μέχρι να λάβουν και να αδειάσουν τους θησαυρούς σου, πολλοί είναι οι φίλοι και οι επιτήδειοι και όσοι θέτουν την βασιλεία σου επάνω από τις ψυχές τους, αλλά όταν έρθει ο καιρός γιά συμβούλιο, το οποίο θα απαιτεί την εύνοιά τους, τότε αυτή παραμελείται και ο καθένας τους ενδιαφέρεται γιά τον εαυτό του.
• ΙΣΤ’. Δεν είναι πάντως κακός εκείνος που εναποθέτει τις καλύτερες ελπίδες του στους Θεούς.

____________________________

^[1] Μία κατατοπιστική βιογραφία τού Λιβάνιου σώζεται μέσα στο βιβλίο «Βίοι φιλοσόφων και σοφιστών» τού Έλληνα ιστορικού Ευνάπιου (346 – 414 μ Χ.).

^[2]  Τα αποσπάσματα, που ακολουθούν, μεταφράστηκαν στην νέα ελληνική από το αρχαίο ελληνικό κείμενο τής έκδοσης «<Libanii Opera, Vol. III, Orationes XXVI-L, in aedibus B. G. Teubneri, Lipsiae, 1906».

^[3] Υπονοούνται οι Θεές Δήμητρα και Περσεφόνη, που λατρεύονταν στην Ελευσίνα.

____________________________

* * *

Ενδεικτική Βιβλιογραφία:

 

Λιβάνιος – Άπαντα εκδ. Κάκτος, Αθήνα:, 2002-2004.

Cribiore R., The School of Libanius in Late Antique Antioch, Princeton University Press, 2007.

Libanio – Allocuzione a Giuliano per l’ arrivo in Antiochia, D’Auria, Napoli, 1996.

Libanio – Cartas, Editorial Gredos, Madrid, 2005.

Libanio – Discursos, Editorial Gredos, Madrid, 2001.

Libanio – In difesa dei templi., D’Auria., Napoli, 2007.

Molloy M E., Libanius and the Dancers, Olms-Weidmann, Hildesheim, 1996.

Norman A. F., Libanius – Autobiography and Selected Letters, Loeb Classical Library, 1993.

Norman A. F., Libanius – Selected Works, Loeb Classical Library, 1969-1977.

A. T. 21/01/2016