,
,
Ἡ Βουλγαρία καὶ τὸ Μακεδονικὸ Ζήτημα (1950-1967)
,
……….Ἡ στάση ποὺ ἀκολούθησε ἡ κομμουνιστικὴ Βουλγαρία στὸ Μακεδονικὸ Ζήτημα μετὰ τὴν ῥήξη τοῦ Γιουγκοσλάβου Στρατάρχη Τῖτο μὲ τὸν Στάλιν, διαμορφώθηκε ὑπὸ τὴν ἐπίδραση πολλῶν καὶ ποικίλων παραμέτρων.
……….Καθοριστικοὶ παράγοντες γιὰ τὴν διαμόρφωσή της, ἀναδείχθηκαν, τὸ ιδεολογικό σύμπλεγμα ποὺ δημιούργησε στὰ κομμουνιστικὰ κόμματα ἡ Κομμουνιστική Διεθνὴς μὲ τὴν θέση ποὺ υἱοθέτησε γιὰ «μακεδονικὸ ἔθνος» ἤδη ἀπὸ τὸ 1934, ἡ ἀνάγκη νὰ ἀντιμετωπισθοῦν δραστικὰ οἱ ἐδαφικὲς διεκδικήσεις ποὺ ἡ «Ὁμόσπονδη Λαϊκὴ Δημοκρατία τῆς Μακεδονίας» (ΛΔΜ) προέβαλε (συνεπικουρούμενη ἀπὸ τὸ Βελιγράδι) ἐπὶ τοῦ βουλγαρικοῦ τμήματος τῆς Μακεδονίας, ἡ ἀναγνώριση ἤ ἡ ἀμφισβήτηση τῆς ὕπαρξης «μακεδονικῆς μειονότητας» στὴν Βουλγαρία, καθὼς καὶ ἡ διακύμανση τῶν διπλωματικῶν σχέσεων τῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως καὶ τῆς Γιουγκοσλαβίας.
……….Ἡ πολιτικὴ τοῦ βουλγαρικοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος μετὰ τὸ 1948, ἐπικεντρώθηκε σὲ μία δύσκολη προσπάθεια συζεύξεως τῆς ἰδεολογικῆς παρακαταθήκης τοῦ «μακεδονισμοῦ», μὲ τὰ βουλγαρικὰ ἐθνικὰ συμφέροντα· τῆς διατήρησης τῆς ἐδαφικῆς ἀκεραιότητας τῆς Βουλγαρίας, τῆς ἀπονεύρωσης τῆς θέσης γιὰ τὴν ὕπαρξη «μακεδονικῆς μειονότητας» στὸ βουλγαρικὸ ἔδαφος μὲ τὴν ἐπισήμανση τῶν στενῶν σχέσεων Βουλγάρων καὶ «Μακεδόνων», τῆς ἄρνησης τελικὰ ὑπάρξεως «μακεδονικῆς μειονότητας» στὴν Βουλγαρία καὶ τῆς ἀμφισβητήσεως τῆς ἱστορικότητας τοῦ «μακεδονικοῦ ἔθνους».
……….Ἡ βουλγαρικὴ στάσι διῆλθε ἀπὸ παλινωδίες καὶ ἀντιφάσεις, ἀναλόγως τῆς πορείας τῶν σοβιετογιουγκοσλαβικῶν σχέσεων, ἔως ὅτου ἀποκρυσταλλωθεῖ τελικῶς τὸ 1963.
Ἡ κληρονομιᾶ τοῦ παρελθόντος
……….Τὸ βουλγαρικὸ Κομμουνιστικὸ Κόμμα ἀναγνώριζε ἤδη ἀπὸ τὸ 1934 τὴν ὕπαρξη «μακεδονικοῦ ἔθνους», ἀλλὰ κατὰ βάση σὲ θεωρητικὸ ἐπίπεδο. Στὴν διάρκεια τοῦ Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου δὲν διαφοροποιήθηκε ἐπὶ τῆς οὐσίας ἀπὸ τὴν πολιτικὴ ποὺ ἐφάρμοσε ἡ κυβέρνηση τοῦ Φίλωφ στὸ Μακεδονικό, οὔτε καταδίκασε τὴν πράξη ἑνώσεως τῆς γιουγκοσλαβικῆς Μακεδονίας μὲ τὸ βουλγαρικὸ κράτος.
……….Μὲ πρωτοβουλία τῶν Βούλγαρων κομμουνιστῶν, ὁ Γραμματέας τῆς περιφερειακῆς ἐπιτροπῆς τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος Γιουγκοσλαβίας στὴν γιουγκοσλαβικὴ Μακεδονία, Μετόντι Σάτωρωφ, πρώην μέλος τοῦ βουλγαρικοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος, ἀπέσπασε τὴν κομματικὴ ὁργάνωση ἀπὸ τὸ Κομμουνιστικὸ Κόμμα Γιουγκοσλαβίας, ἐντάσσοντάς την στὸ βουλγαρικὸ Κομμουνιστικὸ Κόμμα.
……….Ὁ Τῖτο καθαίρεσε τὸν Σάτωρωφ καὶ ἀπευθύνθηκε στὴν Κομμουνιστικὴ Διεθνή, ἡ ὁποία τὸν Αὔγουστο τοῦ 1941 ἀποφάνθηκε ὅτι ἡ σερβικὴ Μακεδονία ἔπρεπε νὰ εἶναι πρὸς τὴν πλευρᾶ τῆς Γιουγκοσλαβίας λόγῳ τῆς ἀντιστάσεως ποὺ εἶχε ἤδη ἀρχίσει νὰ ἐκδηλώνεται στὴν χώρα, ἀφήνοντας ἀνοικτὸ τὸ μέλλον τῆς γιουγκοσλαβικῆς Μακεδονίας βάσει τοῦ δικαιώματος τῆς αὐτοδιαθέσεως τοῦ πληθυσμοῦ.
……….Ἡ νέα περιφερειακὴ ἐπιτροπή, ὑπὸ τὸν Λάζαρ Κολισέφσκι, δὲν κατόρθωσε νὰ διαφοροποιήσῃ τὴν κατάσταση καὶ ἐξαρθρώθηκε ἀπὸ τὶς βουλγαρικὲς ἀρχὲς Κατοχῆς. Ὅταν στὶς 29 Νοεμβρίου τοῦ 1943, ἡ Δεύτερη Ἀντιφασιστικὴ Συνέλευση τῆς Λαϊκῆς Ἀπελευθερώσεως τῆς Γιουγκοσλαβίας (ΑVΝOJ), ποδηγετούμενη ἀπὸ τὸν Τῖτο καὶ τὸ Κομμουνιστικὸ Κόμμα Γιουγκοσλαβίας (ΚΚΓ), ἀποφάσισε τὴν ὁμοσπονδοποίηση τῆς Γιουγκοσλαβίας. ἀφήνοντας νὰ ἐννοηθῇ ὅτι ὁλόκληρη ἡ Μακεδονία θὰ ἐντασσόταν στὴν νέα γιουγκοσλαβικὴ Ὁμοσπονδία, ἐπιλέγοντας τὸν Δήμηταρ Βλάχωφ ὡς ἐκπρόσωπο τῆς ἑλληνικῆς Μακεδονίας καὶ τὸν Βλαδημῆρ Ποτόμωφ ὡς ἐκπρόσωπο τῆς βουλγαρικῆς Μακεδονίας, τὸ Κομμουνιστικὸ Κόμμα Βουλγαρίας ἀντέδρασε στὸ ἐνδεχόμενο μετατροπῆς τοῦ Μακεδονικοῦ σὲ γιουγκοσλαβικὸ ζήτημα.
……….Τὸ χειραγωγούμενο ἀπὸ τοὺς Βούλγαρους κομμουνιστὲς «Πατριωτικὸ Μέτωπο» τῆς Βουλγαρίας, ἀντιτάχθηκε στὴν λύση τοῦ Μακεδονικοῦ στὸ πλαίσιο τῆς ὁμόσπονδης Γιουγκοσλαβίας καὶ ἐπανέλαβε τὴν παλιᾶ θέσι περὶ «ἑνιαίας, ἐλεύθερης καὶ κυρίαρχης Μακεδονίας». Ἦταν προφανὲς ὅτι τοὺς Βούλγαρους κομμουνιστὲς ἀνησυχοῦσε ἡ πιθανότητα ἐγέρσεως ἐδαφικῶν διεκδικήσεων τῶν Γιουγκοσλάβων κομμουνιστῶν ἐπὶ τῆς βουλγαρικῆς Μακεδονίας εἰς τὸ ὄνομα τοῦ «μακεδονισμοῦ», στὸ πλαίσιο τῆς πολιτικῆς φιλοσοφίας τοῦ Τῖτο γιὰ τὸν ἠγεμονικὸ ῥόλο τῆς νέας Γιουγκοσλαβίας στὰ Βαλκάνια.
……….Προκειμένου νὰ μὴν προσλάβῃ μεγάλες διαστάσεις ἡ νέα βουλγαρογιουγκοσλαβικὴ διένεξη, ὁ Τῖτο καὶ ὁ Δημητρῶφ, ὁ ὁποῖος βρισκόταν στὴν Μόσχα, συμφώνησαν μετὰ ἀπὸ παρότρυνση τοῦ Στάλιν, νὰ μὴν ἀνακινηθοῦν κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ πολέμου ζητήματα σχετιζόμενα μὲ τὸν καθορισμὸ τῶν συνόρων. Ὅσον ἀφορᾶ τὸ Μακεδονικὸ Ζήτημα, αὐτὸ θὰ ἐπιλύονταν στὸ πλαίσιο τῆς ὁμοσπονδίας τῶν Νοτίων Σλάβων.
……….Ἡ ἀνάδυση ὅμως τῆς «Λαϊκῆς Δημοκρατίας τῆς Μακεδονίας», κατὰ τὴν πρώτη Ἀντιφασιστική Συνέλευση Λαϊκῆς Ἀπελευθερώσεως τῆς Μακεδονίας (ΑΣΝΟΜ), στὶς 2 Αὐγούστου 1944, στὸ μοναστήρι Πρόχορ Πτσίνσκι, συνιστοῦσε μία νέα παράμετρο στὸ Μακεδονικό Ζήτημα. Ἡ δυναμική ποὺ προσέλαβε ὁ σλαβομακεδονικὸς ἐθνικισμὸς ἦταν πλέον ἀνεξέλεγκτη. Τὴν ἐποχὴ αὐτὴ ἀναπτύχθηκαν καὶ συστηματικοποιήθηκαν δύο προγράμματα: τὸ πρόγραμμα ποὺ ἐξέφραζαν ὁ Σφετοζὰρ Βουκμάνοβιτς—Τέμπο, ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Τῖτο στὴν γιουγκοσλαβικὴ Μακεδονία καὶ τὸ νεοϊδρυθέν, τὸν Μάρτιο τοῦ 1943 Κομμουνιστικό Κόμμα Μακεδονίας (ΚΚΜ), ὑπὸ τὴν ἡγεσία τοῦ Λάζαρ Κολισέφσκι. Βασικὴ γραμμὴ τοῦ Τέμπο καὶ τοῦ Κολισέφσκι ἦταν ἡ καταπολέμηση κάθε ἔκδηλου ἤ λανθάνοντος φιλοβουλγαρισμοῦ στὴν γιουγκοσλαβικὴ Μακεδονία καὶ ἡ ἔνταξη τῆς περιοχῆς στὴν γιουγκοσλαβικὴ Ὁμοσπονδία. Ἡ συνένωση καὶ τῶν τριῶν τμημάτων τῆς Μακεδονίας ἐντὸς τῆς γιουγκοσλαβικῆς ἐπικράτειας ἀντιμετωπίζονταν στὴν διάρκεια τοῦ πολέμου ὡς δευτερεύον ζήτημα.
……….Ἀντιθέτως, βετεράνοι τῆς μεσοπολεμικῆς βουλγαρικῆς ὁργανώσεως ΕΜΕΟ (Ἐσωτερικὴ Μακεδονικὴ Ἐπαναστατικὴ Ὁργάνωση) καὶ τῆς φιλοκομμουνιστικῆς ΕΜΕΟ—Ἑνωμένης, ποὺ ἀποδέχθηκαν τὸν σλαβομακεδονισμὸ ὡς ἐθνικὴ ἐπιλογή, ἔθεταν ὡς κύριο ζήτημα κατὰ τὸν Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τὴν συνένωση καὶ τῶν τριῶν τμημάτων τῆς Μακεδονίας σ΄ἕνα ἑνιαῖο κράτος, τὸ μεταπολεμικὸ μέλλον τοῦ ὁποίου δὲν ἔπρεπε νὰ περιορίζεται ἀναγκαστικὰ στὴν ἔνταξή του σὲ μία γιουγκοσλαβικὴ ὁμοσπονδία, ἀλλὰ σὲ μία βαλκανικὴ ὁμοσπονδία ἤ νὰ προκριθῇ ἡ ἀνεξαρτησία του, ὑπὸ τὴν προστασία τῶν Μεγάλων Δυνάμεων.
……….Τὸ πρόγραμμα αὐτὸ ὑποστήριζαν κυρίως ὁ πρῶτος Πρόεδρος τοῦ ΑΣΝΟΜ Μετόντιγια Τσέντο, ὁ Κῖρο Γκλιγκόρωφ, ὁ Πάνκο Μπρασνάρωφ καὶ ἄλλοι Σλαβομακεδόνες πολιτικοὶ ποὺ δὲν βρίσκονταν ὑπὸ τὴν ἅμεση ἐπιρροὴ τοῦ Βελιγραδίου καὶ τῶν Κομμουνιστῶν. Ἡ συγκεκριμένη ὁμάδα ἐκτιμοῦσε ὅτι ἄν τὸ μελλοντικὸ μακεδονικὸ κράτος περιοριζόταν ἁπλᾶ στὰ ὅρια τῆς γιουγκοσλαβικῆς Μακεδονίας, δὲν θὰ ἐπιβίωνε. Προεῖχε ἡ ἑνοποίηση καὶ τῶν τριῶν τμημάτων τῆς Μακεδονίας, ὥστε τὸ νέο κράτος νὰ καταστῇ βιώσιμο. Καὶ οἱ δύο πλευρές ὡστόσο, ἀνεξαρτήτως τῆς προτεραιότητας ποὺ ἔδιναν, ἀναγνώριζαν τὸ δικαίωμα τοῦ «μακεδονικοῦ λαοῦ» γιὰ συνένωση.
……….Μετὰ τὴν εἴσοδο τοῦ σοβιετικοῦ στρατοῦ στὴν Βουλγαρία, στὶς 9 Σεπτεμβρίου 1944 καὶ τὴν ἐπικράτηση στὴν χώρα τοῦ Πατριωτικοῦ Μετώπου τὸ ὁποῖο ἐλεγχόταν ἀπὸ τοὺς Βούλγαρους κομμουνιστές, γιουγκοσλαβικὴ ἀντιπροσωπεία μετέβη στὴν Σόφια θέτοντας ζήτημα ἐντάξεως τῆς βουλγαρικῆς στὴν γιουγκοσλαβικὴ Μακεδονία. Ἡ βουλγαρικὴ κυβέρνηση τοῦ Κίμων Γκεοργκίεφ, μετὰ ἀπὸ εἰσήγηση τοῦ Δημητρῶφ, ἔθεσε τοὺς ἑξῆς ὅρους: Πρῶτον, ζήτησε τὴν ἀποσαφήνιση τοῦ χαρακτήρα τῆς Νοτιοσλαβίας. Ἡ Γιουγκοσλαβία πρότεινε στὴν Βουλγαρία νὰ ἐνταχθῇ ὡς ἕβδομη Δημοκρατία στὴν γιουγκοσλαβικὴ Ὁμοσπονδία μὲ τὰ ἴδια δικαιώματα καὶ τὶς ὑποχρεώσεις τῶν ἄλλων Δημοκρατιῶν, γεγονὸς ποὺ θὰ σηματοδοτοῦσε τὴν ἀπορρόφηση τῆς Βουλγαρίας ἀπὸ τὴν Γιουγκοσλαβία.
……….Ἡ Βουλγαρία ἀπὸ τὴν μεριᾶ της, δὲν ἐπιθυμοῦσε τὴν ἀπώλεια τῆς κρατικῆς της κυριαρχίας καὶ ἀντιπρότεινε ἕνα εἶδος συνομοσπονδίας σὲ ἰσότιμη βάση. Ἐπίσης, ἡ βουλγαρικὴ Κυβέρνηση ἀπαίτησε τὴν ἐπιστροφὴ τῶν «δυτικῶν ἐπαρχιῶν» της, τῶν πόλεων Τσάριμπροντ καὶ Μποσίλεφγκραντ, ποὺ προσάρτησαν οἱ Σέρβοι τὸ 1920 γιὰ στρατηγικοὺς λόγους μὲ σκοπὸ τὸν ἔλεγχο τῆς Σόφιας.
……….Οἱ βουλγαρογιουγκοσλαβικὲς διαφωνίες ἀναφορικᾶ μὲ τὸν χαρακτῆρα ποὺ θὰ προσελάμβανε ἡ Νοτιοσλαβία καθὼς καὶ οἱ ἀγγλικὲς ἀντιδράσεις στὸ ἐνδεχόμενο ἱδρύσεως νοτιοσλαβικῆς ὁμοσπονδίας συνιστῶντας ἀπειλὴ γιὰ τὴν Ἑλλάδα, ἐπέσειαν τὸν κίνδυνο παύσης τῶν βουλγαρογιουγκοσλαβικῶν διαπραγματεύσεων.
……….Τὸν Ἰούνιο τοῦ 1946, ἐν ὅψει τῆς Συνδιασκέψεως Εἰρήνης τῶν Παρισίων, ὁ Στάλιν παρενέβη ἐκ νέου στὴ βουλγαρογιουγκοσλαβικὴ διένεξη γιὰ τὸ Μακεδονικὸ Ζήτημα· Παρότρυνε τοὺς Βούλγαρους κομμουνιστὲς νὰ παραχωρήσουν πολιτιστικὴ αὐτονομία στὸν σλαβικὸ πληθυσμὸ τῆς βουλγαρικῆς Μακεδονίας διευκολύνοντας τὴν «μακεδονοποίησή του», χωρὶς νὰ ἐπιδείξουν σπουδὴ στὸ θέμα τῆς ἑνώσεως τῆς βουλγαρικῆς μὲ τὴν γιουγκοσλαβικὴ Μακεδονία, παρὰ μόνο ὅταν τεθεῖ ζήτημα ἐπιστροφῆς τῶν δυτικῶν ἐπαρχιῶν στὴν Βουλγαρία.
……….Μὲ ἀπόφαση ποὺ ἔλαβε ἡ 10η Ὁλομέλεια τοῦ βουλγαρικοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος στὶς 9 Αὐγούστου τοῦ 1946, ἀναγνώρισε γιὰ πολλοστὴ φορὰ τὴν ὕπαρξη «μακεδονικοῦ ἔθνους», θεώρησε τὴν γιουγκοσλαβικὴ Μακεδονία ὡς τὸ Πεδεμόντιο ἑνοποιήσεως τῆς Μακεδονίας στὸ πλαίσιο τῆς Γιουγκοσλαβίας, ἀλλὰ παράλληλα συνάρτησε τὴν διαδικασία αὐτὴ μὲ τὴν σύναψη συμμαχίας ἀνάμεσα στὶς δύο χῶρες καὶ τὴν ἐπιστροφὴ τῶν ἀμφισβητούμενων δυτικῶν ἐπαρχιῶν.
……….Εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ πολιτικὴ τοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος Βουλγαρίας στὸ Μακεδονικὸ Ζήτημα διαμορφωνόταν κάτω ἀπὸ ἐξωτερική πίεση.