,
,
……….Ἡ ἀνακάλυψη τῆς ἀρχαιότερης διπλῆς μέχρι στιγμῆς ταφῆς στὸν Διρὸ Λακωνίας στὶς 17 Ἰουλίου 2013. Δημοσιεύσεις στὸν τύπο ποὺ ἀκολούθησαν, ἀναφέρουν τὴν ἀρχαιότερη διπλὴ ταφὴ ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς σὲ Εὐρωπαϊκὸ ἔδαφος ἡ ὁποία ἀνακαλύφθηκε κατὰ τὴν διάρκεια ἀνασκαφῆς στὸν περιβάλλοντα χῶρο τοῦ σπηλαίου Ἀλεπότρυπα (στὴν θέση «Ξαγκουνάκι») στὸν Διρό Λακωνίας. Ὁ κύριος Γ. Παπαθανασόπουλος, ἐπίτιμος ἔφορος Ἀρχαιοτήτων, πρόεδρος τοῦ Κέντρου Νεολιθικῶν Σπουδῶν, σὲ παραχωρηθήσα συνέντευξη εἶπε ὅτι οἱ διπλὲς ταφὲς καὶ μάλιστα σὲ στάση ἐναγκαλισμοῦ, εἶναι σπάνιο φαινόμενο, μοναδικὸ στὴν Εὐρώπη καὶ ὅτι σὲ Εὐρωπαϊκὸ ἔδαφος εἶναι ἡ ἀρχαιότερη διπλὴ ταφὴ ποὺ ἔχουμε δεῖ μέχρι σήμερα. Τὸ σπήλαιο τῆς Ἀλεπότρυπας φιλοξένησε ἕναν ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους Νεολιθικοὺς οἰκισμοὺς στὸν Εὐρωπαϊκὸ χῶρο καὶ χρησιμοποιήθηκε κυρίως ἀπὸ τὸ 6.000 ἔως τὸ 3.000 π. Χ.· περιλαμβάνει ἕναν θησαυρό εὐρημάτων τὰ ὁποῖα ἀφήνουν τὴν προοπτική ἡ ἀνασκαφικὴ ἔρευνα καὶ μελέτη νὰ κρατήσουν ἀκόμα ἕναν αἰῶνα σύμφωνα μὲ δήλωση τοῦ κ. Παπαθανασόπουλου. Ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ζευγάρι ἡλικίας 6.000 ἐτῶν, κοντὰ βρέθηκε ἀκόμα ἕνα, τὸ ὁποῖο χρονολογεῖται στὰ 3.000 περίπου ἔτη π. Χ. Στὴν διεπιστημονικὴ ὁμάδα τῆς Ἐφορείας Παλαιοανθρωπολογίας καὶ Σπηλαιολογίας Νοτίου Ἑλλάδος, συνεργάστηκαν Ἕλληνες καὶ Ἀμερικανοὶ ἐπιστήμονες. Τὸ σπήλαιο τῆς Ἀλεπότρυπας ἐντοπίστηκε τὸ 1958 ἀπὸ τοὺς σπηλαιολόγους Γιάννη καὶ Ἄννα Πετροχείλου.
Το σπήλαιο Αλεπότρυπα
……….Το σπήλαιο Αλεπότρυπα βρίσκεται στον βαθύ απάνεμο κόλπο τού Διρού τής δυτικής Μάνης. Έχει μορφή επιμήκη (μήκος 280 μέτρα) και αποτελείται από μεγάλες αίθουσες με επίπεδη επιφάνεια, οι οποίες διαδέχονται η μία την άλλη με μικρή υψομετρική διαφορά. Στην μεγαλύτερη αίθουσα (100Χ60 μέτρα) υπάρχει λίμνη με πόσιμο νερό και μέγιστο βάθος 14 μέτρα. Το σπήλαιο κατοικείται τουλάχιστον από τις αρχές τής Νεότερης Νεολιθικής (5.300 π. Χ.) και γιά διάστημα περίπου 2.000 ετών. Στα τέλη τής Τελικής Νεολιθικής (3.200 π. Χ.) σημειώνεται ισχυρός σεισμός που σφραγίζει την είσοδο τού σπηλαίου και μαζί και την ζωή των κατοίκων του. Τα απομεινάρια τους αντίκρισαν οι σπηλαιολόγοι Ν. και Α. Πετροχείλου που το 1958 εντόπισαν το σπήλαιο.
……….Οι αρχαιολογικές έρευνες κατά την δεκαετία τού 1970 δείχνουν εντατική κατοίκηση τόσο στο εσωτερικό, όσο και στην ευρύτερη περιοχή τού σπηλαίου. Οι πλευρικές κόγχες του αποτελούν τους χώρους διαμονής των νεολιθικών οικογενειών. Οι εστίες που ορίζονται περιμετρικά από πέτρες, οι μικροί φούρνοι και οι αποθηκευτικοί λάκκοι που είναι σκαμμένοι στο δάπεδο των αιθουσών τού σπηλαίου, φαίνεται πως εξυπηρετούν όλη την κοινότητα.
……….Η μελέτη των οστών ζώων και των καμένων καρπών δείχνει ότι η κτηνοτροφία, το κυνήγι και η αλιεία συνιστούν τις βασικότερες διατροφικές πηγές. Η άσκηση τής γεωργίας είναι περιορισμένη, μιάς και το άμεσο φυσικό περιβάλλον τού σπηλαίου δεν ευνοεί ιδιαίτερα την ανάπτυξή της. Στις ασχολίες των κατοίκων συγκαταλέγονται κεραμική (αγγεία με γραπτή διακόσμηση, αποθηκευτικά αγγεία), κατασκευή κοσμημάτων από οστό και όστρεο σπονδύλου και μεταλλουργία.
……….Σημαντική ώθηση στην οικονομία τής κοινότητας δίνουν οι θαλάσσιες επικοινωνίες που εντατικοποιούνται στο Αιγαίο από τα τέλη τής Νεότερης και ιδιαίτερα κατά την Τελική Νεολιθική. Η παρουσία εργαλείων από οψιανό τής Μήλου, η άσκηση μεταλλουργίας και η κατοχή κοσμημάτων από άργυρο, εντάσσονται στο πλαίσιο εντατικοποίησης των οικονομικών-πολιτιστικών ανταλλαγών, που επιφέρουν σταδιακά και κοινωνική διαφοροποίηση.
……….Κόγχες τού σπηλαίου φιλοξενούν, τέλος, και τα νεκρά μέλη τής κοινότητας, στα οποία εκφράζεται ιδιαίτερος σεβασμός, που δηλώνεται τόσο με την προσφορά ταφικών δώρων, όσο και με την ανακομιδή κρανίων (οστεοφυλάκιο 19 κρανίων). Παρατηρείται υψηλή θνησιμότητα των παιδιών, ενώ ο μέσος όρος ζωής δεν ξεπερνά τα 35 χρόνια. Το γεγονός οφείλεται στην ανθυγιεινή διαβίωση και την μονομερή δίαιτα των κατοίκων τού σπηλαίου, συμπτώματα των οποίων αποτελούν η αναιμία, η αρθρίτιδα, η ελονοσία, η τερηδόνα κ.λπ., που διαπιστώθηκαν κατά την εξέταση των σκελετών.
Η Νεολιθική εποχή
……….Η Νεολιθική εποχή στον ελλαδικό-αιγαιακό χώρο καλύπτει σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα το χρονικό διάστημα 6.800-3.200 π. Χ. Η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από σταθεροποίηση των κλιματολογικών συνθηκών, με συνακόλουθη οργάνωση οικισμών μόνιμου χαρακτήρα, από οικονομία βασισμένη στην συστηματική άσκηση γεωργίας, στην κτηνοτροφία, στην ανταλλαγή πρώτων υλών και προϊόντων, στην παραγωγή κεραμικής (ψημένος πηλός), και από πολυμορφία στην τέχνη. Κατά την εποχή αυτή συντελείται λοιπόν το πέρασμα από το στάδιο κυνηγιού-τροφοσυλλογής-αλιείας που χαρακτήριζε την Παλαιολιθική και Μεσολιθική, στο παραγωγικό στάδιο τής Νεολιθικής.
……….Η μελέτη τής Νεολιθικής στην Ελλάδα εγκαινιάζεται με τις αρχαιολογικές έρευνες τού Χρ. Τσούντα (1899-1906) στην Θεσσαλία. Οι έρευνες αυτές περιλάμβαναν τον εντοπισμό 63 νεολιθικών θέσεων και την ανασκαφή μερικών οικισμών, όπως τού Σέσκλου, τού Διμηνίου, τής Άργισσας κ.ά. Τα αποτελέσματα των πρώτων αυτών ερευνών δημοσιεύθηκαν από τον Τσούντα το 1908 στον μνημειώδη γιά την ελληνική Προϊστορία τόμο «Αι προϊστορικαί ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου».
……….Τις έρευνες τού Τσούντα στην Θεσσαλία συνέχισε ο Α. Αρβανιτόπουλος (1906-1926) και οι A. Wace και M. Thompson (1907-1910). Οι τελευταίοι, πέρα από την ανασκαφή οικισμών στο Ραχμάνι, το Τσαγγλί κ.α., διεύρυναν τον ερευνητικό ορίζοντα προς νότο, με τις ανασκαφές στο Λιανοκλάδι Φθιώτιδας, στην Ελάτεια Φωκίδας και στην Χαιρώνεια Βοιωτίας, αλλά και προς βορρά, με τον εντοπισμό νεολιθικών οικισμών στην Μακεδονία. Τα πορίσματα τής δεύτερης αυτής ερευνητικής φάσης τής Νεολιθικής στην Ελλάδα, καταγράφηκαν από τους Wace και Thompson το 1912 στο έργο τους «Prehistoric Thessaly-Προϊστορική Θεσσαλία».
……….Η Μακεδονία είναι το γεωγραφικό διαμέρισμα που, μετά την Θεσσαλία, τράβηξε το ενδιαφέρον τής προϊστορικής έρευνας, με τον εντοπισμό οικισμών από τον W. Heurtley (1924-1932) και τις ανασκαφές τής Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής στο Ντικιλί Τας Φιλίππων Καβάλας και τού Γ. Μυλωνά στην Όλυνθο Χαλκιδικής.
……….Αντίθετα με την Θεσσαλία και την Μακεδονία, οι γνώσεις γιά την Νεολιθική περίοδο στην νότια Ελλάδα, στα νησιά Ιονίου και Αιγαίου, καθώς και στην Κρήτη, παρέμειναν περιορισμένες, μιάς και το επίκεντρο τού αρχαιολογικού ενδιαφέροντος στις περιοχές αυτές ήταν η διερεύνηση θέσεων τής Κλασικής εποχής και των κέντρων τού μινωικού και τού μυκηναϊκού πολιτισμού.
……….Τα πορίσματα των ερευνών τού Α’ μισού τού 20ού αιώνα επέτρεψαν στον S. Weinberg (1947, 1954) την διαίρεση τής Νεολιθικής – όρου που καθιερώθηκε το 1865 από τον J. Lubbock – σε Αρχαιότερη, Μέση και Νεότερη, ακολουθώντας την τριμερή διαίρεση τής Μινωικής εποχής από τον Α. Evans.
……….Οι εντατικές ανασκαφικές έρευνες των Δ. Θεοχάρη και V. Milojcic σε οικισμούς τής Θεσσαλίας κατά τις δεκαετίες ’50, ’60 και ’70, αποτελούν την τρίτη σημαντική ερευνητική περίοδο τής Νεολιθικής. Οι ανασκαφές στις θέσεις Σέσκλο, Γεντίκι, Σουφλί Μαγούλα, Αχίλλειο, Άργισσα, Οτζάκι, Αράπη Μαγούλα, Αγία Σοφία και Πευκάκια, συνέβαλαν αποφασιστικά στην μελέτη τής πολιτισμικής πορείας τού νεολιθικού ανθρώπου και επέτρεψαν στους δυο παραπάνω ερευνητές, την υποδιαίρεση των περιόδων τής Νεολιθικής σε περισσότερες φάσεις. Παράλληλα με την Θεσσαλία, ανασκαφές έγιναν και στην Μακεδονία (Νέα Νικομήδεια, Σιταγροί), την Θράκη (Παραδημή), τις Κυκλάδες (Σάλιαγκος), την Πελοπόννησο (Φράγχθι, Διρός), την Κρήτη (Κνωσός) κ.α.
……….Κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες τού 20ού αιώνα, κι ενώ ο αριθμός των καταγεγραμμένων νεολιθικών θέσεων φτάνει περίπου τις χίλιες, Έλληνες και ξένοι μελετητές, επιλύοντας τα προβλήματα χρονικής διαδοχής των διαφόρων φάσεων τής Νεολιθικής και των χρονολογικών συσχετισμών των δεδομένων από τις διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, επιδίδονται στην εμβάθυνση τομέων δραστηριότητας τού νεολιθικού ανθρώπου, όπως οι τρόποι παρέμβασης στο φυσικό περιβάλλον, η οργάνωση των οικισμών, η οικονομία, η τεχνολογία κ.λπ.
***