,
.
Αθανάσιος Α. Τσακνάκης
Θεολόγος – Φιλόλογος
* Νυνγμοὶ Εὐθυντήριοι *
.
……….Οι «Νυγμοί Εὐθυντήριοι» αποσκοπούν να καταστούν μία σειρά νεοελληνικών μεταφράσεων πολύτιμων κειμένων τής Αρχαίας Ελληνικής και τής Βυζαντινής Γραμματείας, με περιεχόμενο συμβουλευτικό και προτρεπτικό, διδακτικό και ενθαρρυντικό. Τα κείμενα συνοδεύονται από διευκρινιστικές υποσημειώσεις, επεξηγηματικά σχόλια και επίκαιρες αναλύσεις. Η ενδεχόμενη ηλεκτρονική ή έντυπη αναπαραγωγή και διάδοσή τους, καθώς και η τυχόν μετάφρασή τους σε άλλες γλώσσες, επιτρέπεται μόνον υπό τον απαρέγκλιτο όρο τής αυστηρής διατήρησης τής απόλυτης ακεραιότητας τού περιεχομένου τους.
Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς[1]
«Προσευχή κατά την επιδρομή αλλοεθνών[2]»
.
……….[1] Κύριε, Θεέ μας, που υπήρχες πριν από την αιωνιότητα και παραμένεις μέσα στην αιωνιότητα, που τόσο πολύ υπερέχεις σε ευσπλαχνία, όσο και στο αδιανόητο τής δύναμής Σου, που λόγω τής ανείπωτης συμπάθειάς Σου έκαμψες τους ουρανούς και κατέβηκες στην γη και έγινες άνθρωπος γιά την σωτηρία των αμαρτωλών, που προσέλαβες την φύση μας, την κατέστησες αθάνατη και μαζί της ανέβηκες εκεί απ’ όπου είχες κατεβεί, ώστε από τους ουρανούς να ακούς ευμενώς όσους με συντετριμμένη καρδιά Σού φωνάζουν, Εσύ, δεσπότη των πάντων, γείρε το αυτί Σου και άκουσε εμάς, τους ανάξιους δούλους Σου, που έχουμε φραγμένο το στόμα μας εξαιτίας τής συνείδησής μας που κατακρίνει τον εαυτό της, αλλά τολμούμε την δέηση.
……….[2]Γνωρίζουμε ότι η ζωή μας υπήρξε ανάξια τής δικής Σου άφραστης καθόδου μέχρι εμάς, γιά δική μας χάρη, και των μεγάλων Σου έργων και λόγων και παθημάτων, καθώς και την συγκατάβασή Σου που έφτασε μέχρι τον άδη, και την υπερένδοξη επιστροφή Σου, αλλά γνωρίζουμε και την αήττητη φιλανθρωπία Σου και την αστείρευτη αγαθότητά Σου. Γι’ αυτό και ρίχνουμε τους εαυτούς μας στο πέλαγος τού οίκτου Σου και ομολογούμε την κυριαρχία Σου, αν και αποξενωνόμαστε από τα προστάγματά Σου εξαιτίας τού πλήθους των πλημμελημάτων μας, και Σε παρακαλούμε να μην στρέψεις το πρόσωπό Σου πέρα από εμάς ούτε να μας απορρίψεις από το πρόσωπό Σου ούτε να μας παραδώσεις σ’ αυτούς που μαίνονται εναντίον μας. Επίβλεψέ μας με το εύσπλαχνο μάτι Σου, κοίταξε με συμπάθεια την ταπείνωσή μας και ανάδειξέ μας ανώτερους από τους ορατούς και αόρατους εχθρούς και από τα επικείμενα και αναμενόμενα δεινά. Βάλε μέσα μας δύναμη από ψηλά. Περιτείχισέ μας με το παντοδύναμο δεξί χέρι Σου. Φύλαξέ μας κάτω από την σκέπη των πτερύγων Σου. Κατοχύρωσέ μας με την μεταξύ μας αγάπη και δώρισέ μας αδιατάρακτη ειρήνη.
……….[3]Πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα στήριξε μέσα μας τον σεβασμό και την αγάπη προς Εσένα, ώστε και ενώπιόν μας να δοξασθεί το όνομά Σου το άγιο, διότι μόνον σ’ Εσένα έχουμε αφεθεί και μόνον σ’ Εσένα προσβλέπουμε και μόνον σ’ Εσένα έχουμε εναποθέσει όλες τις ελπίδες μας και Εσένα δοξάζουμε, μαζί με τον άναρχο Πατέρα Σου και το ζωοποιό Πνεύμα, τώρα και πάντοτε και στην αιωνιότητα των αιώνων. Γένοιτο.
* * *
……….Θέρος τού έτους 1351 μ. Χ. Κατά την αναγκαστική παραμονή του στο Άγιο Όρος, εν όψει επικείμενης επίθεσης των Σέρβων τού Στέφανου Δουσάν εναντίον τής Θεσσαλονίκης, ο νεοπλατωνικός Φιλόσοφος και Άγιος τής Ορθόδοξης Εκκλησίας Γρηγόριος ο Παλαμάς συνέταξε και πιθανώς απέστειλε προς τους Θεσσαλονικείς την ανωτέρω προσευχή, ως προσωπική συμβολή – και πατρική συμβουλή – του στην αμυντική προετοιμασία των κατοίκων τής πόλης.
……….Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό τού περιεχομένου τής εν λόγω προσευχής είναι ότι αναφέρεται ελάχιστα και απροσδιόριστα στους αλλοεθνείς εχθρούς: μόνον δύο φορές, «αυτούς που μαίνονται εναντίον μας» και «ορατούς και αόρατους εχθρούς», στο δεύτερο μισό τής δεύτερης παραγράφου. Ο θεοφόρος Γρηγόριος, αντί να αναλωθεί αιτούμενος συνεχώς και επιμόνως την δυναμική θεϊκή παρέμβαση προς κατατρόπωση των αντιπάλων, μέσω μακρών ικεσιών εναντίον εκείνων, με σοφία προτιμά να δομήσει την επίκλησή του επάνω σε μία διαφορετική συλλογιστική: αφενός εξαίρει την μεγαλειώδη θυσία τού Υιού τού Θεού υπέρ τής σωτηρίας των ανθρώπων, υπενθυμίζοντας ότι δεν εννοείται ανάσταση χωρίς θυσία, και αφετέρου, αναγνωρίζοντας με ταπεινότητα την ψυχική κατάπτωση των συνανθρώπων και συμπολιτών του, επιζητά την θεία βοήθεια προς ανάσταση τού ενάρετου ήθους τους, ώστε μόνον μέσω αυτής τής ηθικής αποκατάστασής τους να επιτύχουν αφ εαυτών το ποθούμενο. Ο ιερός διδάσκαλος, λοιπόν, προκρίνει την θυσιαστική και – ως εκ τούτου – λυτρωτική και αναγεννητική πορεία προς την πνευματική αυτοβελτίωση, καθώς και την εξαιτίας αυτής δίκαια νίκη επί των πολεμίων, παρά την παθητική αναμονή ενός θαύματος που μάλλον θα αύξανε την υπεροψία των νικητών, θα επιδείνωνε την ψυχική κατάστασή τους και θα αποτελούσε πράξη αδικίας. Σε τούτη την όντως βαθυστόχαστη προσευχή ζητείται η χάρη τού Θεού ως ενέργεια που υποβοηθά την εκούσια παλινόρθωση τού ενάρετου φρονήματος των ανθρώπων, οι οποίοι έχουν αναγνωρίσει, συνειδητοποιήσει και απορρίψει την μέχρι πρότινος κακή διαγωγή τους, ενώ παράλληλα έχουν αποφασίσει να προβούν σε θυσίες ώστε να εξυψώσουν τους εαυτούς τους, και δεν απαιτείται απλώς μία θαυματουργική – και εν τέλει αμφιλεγόμενη – επέμβαση προς όφελος αλλοτριωμένων θνητών που αυτοκαταστροφικά αποφεύγουν την καθαρτική ενδοσκόπηση και την εξ αυτής προερχόμενη σωτήρια και νικηφόρο αυτογνωσία.
……….Αξιοσημείωτο στοιχείο τού κειμένου είναι και η αναφορά του τόσο στους ορατούς, όσο και στους αόρατους εχθρούς, γεγονός που το καθιστά κατ’ εξοχήν διαχρονικό, αφού είναι σαφές ότι μεταξύ των αοράτων πολεμίων ο Γρηγόριος δεν συγκαταλέγει μόνον τον Διάβολο και τους ασώματους υπηρέτες του, αλλά και τα ατομικά ψυχικά πάθη, τα εξόχως δύσληπτα και δυσεξιχνίαστα, τα οποία ταλανίζουν και δοκιμάζουν μονίμως το ευμετάβλητο ανθρώπινο γένος και των οποίων η λυσιτελής αντιμετώπιση και θεραπεία προαπαιτούν αφυπνισμένη συνείδηση και αποφασιστικό φρόνημα, αμφότερα χαρακτηριστικά αυτοθυσίας. Εξάλλου, η σπουδαιότερη νίκη κάθε ανθρώπινου όντος είναι αυτή που κατάγει επί τού κακού εαυτού του ενώ, δίχως αυτό το κατόρθωμα, κάθε άλλος θρίαμβος – εν προκειμένω επί των εχθρών – είναι μάταιος και πρόσκαιρος.
……….Πέραν τούτων, το κείμενο διαθέτει και λίαν επίκαιρο χαρακτήρα, καίτοι αυτός προκύπτει έμμεσα εάν διστάζουμε να αποδώσουμε στον Άγιο κάποιο είδος διορατικού ή προορατικού χαρίσματος. Υπό τον όρο «αόρατοι εχθροί» δικαίως θα συμπεριλαμβάνονταν συγκεκριμένοι σημερινοί πολέμιοι τής ανθρώπινης αρετής: οι μέσω των πολλών επιτευγμάτων τής τεχνολογικής εξέλιξης κακοήθεις επιτιθέμενοι, οι οποίοι παραμένουν «αόρατοι» όταν βάλλουν κατά των αξιών ολόκληρων κοινωνιών, και οι μέσω τής «παγκοσμιοποίησης» κακόβουλοι εγκέφαλοι που επίσης κινούνται «αοράτως» όταν εκδηλώνουν τις διαβολικές προθέσεις τους. Ειδικά σε αυτές τις σύγχρονες περιπτώσεις, ισχυρή θωράκιση γιά κάθε αμυνόμενο μαχητή τής ελευθερίας, τής αλήθειας και τής ουσιαστικής ευδαιμονίας αποτελεί η εκ τής ειλικρινούς και ενσυνείδητης αυτοθυσίας προερχόμενη αυτοβελτίωση, την οποία εποπτεύει, υποστηρίζει και αναδεικνύει τελική νικήτρια η χάρη τού Θεού.
……….Στις τελευταίες γραμμές τής δεύτερης παραγράφου εντοπίζεται ακόμη ένα αξιοπρόσεκτο στοιχείο τής προσευχής: το αίτημα γιά ενίσχυση τής «μεταξύ μας αγάπης». Ο φωτισμένος Γρηγόριος παρακαλεί τον Θεό να «κατοχυρώσει» τους συνανθρώπους του μέσω αυτής ακριβώς τής αγάπης – από την οποία θα γεννηθεί αυτοδικαίως η ομόνοια και η ειρηνική συμβίωση – επειδή αναγνωρίζει την ακατάλυτη δύναμη τής πραγματικής αλληλεγγύης, όχι απλώς ως ενός πανίσχυρου όπλου εναντίον των κάθε μορφής εχθρών, αλλά και ως ενός χρήσιμου εργαλείου κατά την θυσιαστική πορεία προς την ηθική ανάσταση. Την διαλυτική και αφανιστική δράση τής επάρατης διχόνοιας την έχει βιώσει κατ’ επανάληψη το ελληνικό έθνος εν μέσω γοερών λυγμών, θρήνων και στεναγμών. Δυστυχώς – και ανοήτως – την βιώνει και τώρα. Αυτή, και όχι οι ενέργειες των «ξένων», είναι η πρώτη και σημαντικότερη και φονικότερη αιτία όλων των κατά καιρούς δεινών, οδυνών και απωλειών τού Ελληνισμού. Η Ιστορία παρέχει άφθονη τεκμηρίωση και πλήθος αδιαμφισβήτητων αποδείξεων επ’ αυτού τού θέματος. Σαφή και βαθειά γνώση όλων αυτών των δεδομένων είχε οπωσδήποτε και ο Έλληνας Γρηγόριος.
…………Ως κατακλείδα θα παρατεθεί εδώ μία απαραίτητη σημείωση: η προσευχή τού Αγίου Γρηγορίου Παλαμά είναι μία παραίνεση προς αυτογνωσία και θεογνωσία και δεν είναι ούτε «μαγική επωδός» ούτε «θαυματοποιό ανάγνωσμα», άρα η αδιάφορη ή αμήχανη ή τυπολατρική ή αυτοματική ανάγνωση ή αποστήθιση ή απαγγελία της δεν δύναται – και πολύ δικαίως – να επιφέρει κανένα θετικό αποτέλεσμα ούτε να αποφέρει καμμία ουσιαστική ωφέλεια. Μέγιστο ηθικό, αλλά και υλικό, κέρδος θα αποκομίσει από αυτήν μόνον όποιος την μελετήσει νηφάλια, την κατανοήσει εις βάθος, την ιδιοποιηθεί ενσυνείδητα και την αναπέμψει με ειλικρίνεια προς τον Θεό.
Α. Τ. – 06/10/2016
Υποσημειώσεις:
[1] Γιά μία επωφελή εμβάθυνση στον βίο, στο έργο και στην διδασκαλία τού Αγίου Γρηγορίου Παλαμά προτείνεται το εξαίσιο βιβλίο «Ζήσης Θ. πρωτ., Θεολόγοι τής Θεσσαλονίκης, Εκδόσεις Βρυέννιος, Θεσσαλονίκη, 1997», καθώς και το εκλεκτό σύγγραμμα «Meyendorff J., Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς και η ορθόδοξη μυστική παράδοση, μετάφραση Ελευθερίου Μάινα, Εκδόσεις Ακρίτας, Αθήνα, 1989».
[2] Γιά την παρούσα νεοελληνική μετάφραση χρησιμοποιήθηκε το πρωτότυπο κείμενο τής εξαίρετης ελληνικής έκδοσης «Χρήστου Π. Κ., Γρηγορίου τού Παλαμά Συγγράμματα, τόμος ε’, Εκδοτικός Οίκος Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη, 1992», σελ. 277-278.