,
.
Η συμβολή των παροικιών. Η δραστηριότητα και ο ρόλος τους στον Δωδεκανησιακό Αγώνα γιά ένωση με την Ελλάδα.
.
τού Νίκου Μαστροπαύλου, Δημοσιογράφου
.
……….«ΔΕΝ υπάρχει αγών εθνικός, αγών υπέρ τής Ελευθερίας εις τον οποίον να μην μετέχει η Κάσος», έγραφε η «Φωνή τής Κάσου» στις 27 Μαρτίου 1945 κάτω από τον τίτλο «Η Κάσος ελευθέρα».
……….Μία ακόμα σελίδα τής δωδεκανησιακής ιστορίας, τής ελληνικής ιστορίας, έκλεινε με έντονα αποτυπωμένο πάνω της τον γραφικό χαρακτήρα τής Κάσου. Οι Κασιώτες, αντάξιοι συνεχιστές μιάς βαριάς κληρονομιάς αγώνων και θυσιών, σ’ όποιο σημείο τής γης υπήρξε εστία τού δωδεκανησιακού αγώνα κατά τής ιταλικής κατοχής και υπέρ τής ένωσης με την Ελλάδα -πάνω στο νησί, στην Αθήνα, την Αίγυπτο, την Νέα Υόρκη, το Λονδίνο- ήσαν πρωτεργάτες και συχνά η συμβολή τους σ’ αυτόν υπήρξε καθοριστική.
……….Ο δωδεκανησιακός απελευθερωτικός αγώνας άρχισε από την πρώτη στιγμή κατά την οποία οι νησιώτες διαπίστωσαν τις πραγματικές προθέσεις των νέων κατακτητών. Ήδη στις 4 Ιουνίου 1912, πραγματοποιήθηκε στην Πάτμο το συνέδριο των αντιπροσώπων απ’ όλα τα νησιά, το οποίο με ψήφισμά του εξέφραζε ομόφωνα τον πόθο των Δωδεκανησίων να ενωθούν με την Ελλάδα και κήρυσσε την αυτονομία τους. Ο αντιπρόσωπος τής Κάσου στο συνέδριο, Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος, ήταν μεταξύ των πέντε αντιπροσώπων που συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην Ρόδο μπροστά στον Ιταλό διοικητή στρατηγό Αμέλιο. Ο Κ. Αρβανιτόπουλος κρατήθηκε γιά δεκαπέντε μέρες και στην συνέχεια απελάθηκε από τα νησιά.
……….Η πρώτη δωδεκανησιακή οργάνωση με σκοπό τον αγώνα γιά την απελευθέρωση των νησιών ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1917 με την επωνυμία «Δωδεκανησιακός Σύλλογος Αθηνών». Πρόεδρος τού συλλόγου εκλέχτηκε ο Γεώργιος Μαυρολέων από την Κάσο, αντιπρόεδροι οι Ν. Ρούσος από την Λέρο και Γ. Νικολάου από την Κάσο. Ο Παντελής Καστρουνής στην «Ιστορία τού Δωδεκανησιακού Αγώνος εις την Αίγυπτον (1912-1925)» γράφει: «Άμα τη ιδρύσει τού συλλόγου, οι δύο αντιπρόεδροι κ.κ. Ν. Ρούσος και Γ. Νικολάου προσέφεραν έκαστος ανά χιλίας λίρας Αγγλίας υπέρ των σκοπών του. Αλλ’ η εισφορά αύτη των δύο τούτων εκλεκτών τέκνων τής Δωδεκανήσου δεν ήτο και η μοναδική.
……….Ο Σύλλογος, η δράσις τού οποίου υπήρξε κατ’ αρχάς και εντατική και αδιάλειπτος, είχεν ανάγκην χρημάτων, τα οποία δεν έπαυον να χορηγούν εκάστοτε οι δύο αντιπρόεδροι». Από τον σύλλογο είχαν αναγορευθεί «δωρητές» και οι Κασιώτες εφοπλιστές Ηλίας Κουλουκουντής, Χατζηλίας, Γεώργιος Μαυρολέων, Ηλίας Γ. Κουλουκουντής και Νικόλαος Εμίρης.
……….Έργο τού συλλόγου υπήρξε ο πανδωδεκανησιακός υπέρ τής ενώσεως συναγερμός στα νησιά, την ημέρα τού Πάσχα τού 1919, στην διάρκεια τού οποίου έπεσαν και τα πρώτα θύματα τού αγώνα, καθώς επίσης και η αποστολή αντιπροσωπείας στο εξωτερικό με επικεφαλής τον αγωνιστή Σκεύο Ζερβό.
Στην Αίγυπτο
……….Στην Αίγυπτο, όπου υπήρχαν πολυπληθείς κοινότητες Δωδεκανησίων και ιδιαιτέρως Κασιωτών, η σπίθα τού αγώνα άναψε με την ίδρυση τού «Κεντρικού Συλλόγου Δωδεκανησίων» το 1918. Στην διοίκηση τού συλλόγου συμμετείχε και ο Κασιώτης Ζαχαρίας Εμίρης.
……….Ο σύλλογος συνεκάλεσε γενική συνέλευση αντιπροσώπων των Δωδεκανησίων και των σωματείων τους, από την οποία εγκρίθηκε ψήφισμα που προέβαλε το αίτημα τής ένωσης των νησιών με την Ελλάδα. Αντιπρόσωποι τής Κάσου στην συνέλευση ήταν οι Εμίρης, Μαυρής, Μαυρολέων, Σπανός και Αρβανιτόπουλος.
……….Το 1925 δρούσε στην Αίγυπτο η Κεντρική Εκτελεστική Επιτροπή Ενώσεων Δωδεκανησίων με πρόεδρο τον I. Καζούλλη, στο διοικητικό συμβούλιο τής οποίας συμμετείχε και ο Κασιώτης Ε. Ζαχάρης. Η επιτροπή συνεκάλεσε πανδωδεκανησιακό συνέδριο στην Αλεξάνδρεια. Μιλώντας στο συνέδριο ο πρόεδρος τής Ενώσεως Δωδεκανησίων Πορτ -Σάιντ Κ. Αρβανιτόπουλος, είπε: «Δεν θα ανατρέξω, κύριοι, εις την ιστορίαν ίνα σάς παρουσιάσω σκηνάς τής Κάσου, ήτις προσέφερεν εαυτήν ολοκαύτωμα εις τον βωμόν τής ελευθερίας. Τού παρόντος συνεδρίου ο σκοπός είναι άλλος. Ως αντιπρόσωπος των συμπατριωτών μου, εκφράζω τον διακαή πόθον τής Ενώσεως μετά τής Μητρός Ελλάδος».
……….Η ενθουσιώδης δράση τής Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αθηνών προκάλεσε σκέψεις μεταξύ των Δωδεκανήσιων νέων και τής Αιγύπτου, γιά την σκοπιμότητα τής δημιουργίας μιάς τέτοιας οργάνωσης. Η πρωτοβουλία τής ιδρύσεως τής Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αιγύπτου ανήκε στους Αντώνη Μαυρίκιο και Παντελή Καστρουνή από την Σύμη και στον Ζαχαρία Χαλκιάδη από την Κάσο. Η Νεολαία ιδρύθηκε το 1928 και στην πρώτη Διοικούσα Επιτροπή της συμμετείχαν και οι Κασιώτες Μηνάς Αρετός (πρόεδρος), Ζαχαρίας Χαλκιάδης (γεν. γραμματέας) και Αντώνης Βιττώρης (μέλος). Πρόεδροι των τμημάτων τής Δωδεκανησιακής Νεολαίας Πορτ Σάιντ και Σουέζ ήσαν οι Γεώργιος Σουλτανάκης (διευθυντής τής εφημερίδας «Νέα Ηχώ») από την Κάσο και Γεώργιος Σακέλης (πρόεδρος τού τμήματος Σουέζ τής Κασιακής Αδελφότητος των εν Αιγύπτω Κασίων). Η Δωδεκανησιακή Νεολαία Αιγύπτου υπήρξε «οργάνωσις μεγάλης πνοής».
Αμερική
……….Γιά πολλά χρόνια η Αίγυπτος είχε καταστεί το κέντρο τού απελευθερωτικού αγώνα, όμως, και οι άλλες παροικίες Δωδεκανησίων τού εξωτερικού δεν έμεναν ανενεργές. Ήδη από το 1918 είχε ιδρυθεί η Εθνική Ένωσις Δωδεκανησίων Αμερικής, η οποία οργάνωσε και συλλαλητήριο μετά τα αιματηρά γεγονότα τού Πάσχα το 1919.
……….Αργότερα, το 1934, δημιουργήθηκε η Δωδεκανησιακή Νεολαία Αμερικής, η οποία διεξήγαγε αποκλειστικώς τον αγώνα, κυρίως με την έκδοση στην ελληνική και αγγλική γλώσσα τής εφημερίδας «Δωδεκανήσιος». Εξαιρετική ώθηση στις προσπάθειες των Δωδεκανησίων τής Αμερικής έδωσε η άφιξη στην Νέα Υόρκη μετά την κήρυξη τού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ενός από τα πλέον επιφανέστερα τέκνα τής Κάσου, τού ιατρού και συγγραφέα Νικολάου Γ. Μαυρή (1899-1978). O «φλογερός πατριώτης είχε διατελέσει δραστήριο μέλος τού δωδεκανησιακού αγώνα στην Αίγυπτο και πρόεδρος τού Κεντρικού Δωδεκανησιακού Συλλόγου Αθηνών.
……….Δύο μόλις ημέρες μετά την επίθεση τής Ιταλίας στην Ελλάδα, στις 30 Οκτωβρίου 1940, συνήλθαν ύστερα από πρόσκληση τής Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αμερικής εκπρόσωποι 14 τοπικών δωδεκανησιακών σωματείων, οι οποίοι απετέλεσαν τον πρώτο πυρήνα τού Εθνικού Δωδεκανησιακού Συμβουλίου, τού οποίου «υπεύθυνος, σοβαρά, εντατική και καρποφόρος υπήρξεν η δράσις κατά τα έτη εκείνα» (1940-1947).
……….Σ’ αυτό προσεχώρησαν αμέσως μετά και όλα τα άλλα δωδεκανησιακά σωματεία τής Βορείου και Νοτίου Αμερικής. H Εκτελεστική Επιτροπή τού Συμβουλίου ήταν πενταμελής και την αποτελούσαν τρία μόνιμα μέλη και δύο αιρετά. Μόνιμα μέλη ήσαν δύο Κασιώτες εφοπλιστές, ο Εμμ. Κουλουκουντής και ο Αντώνιος Παπαδάκης, μαζί με τον Ν. Μαυρή. Αιρετά ήσαν ο εκάστοτε πρόεδρος και γενικός γραμματέας τής Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αμερικής N. Μαυρής.
……….Το Συμβούλιο διεξήγαγε έναν επίμονο, τεκμηριωμένο δημοσιογραφικό και διπλωματικό αγώνα, ο οποίος με την εγκυρότητά του συνέβαλε αποφασιστικά στην διαφώτιση τής αμερικανικής κοινής γνώμης και τής κυβέρνησης γιά τα δίκαια των Δωδεκανησίων.
……….Ο Ν. Μαυρής εμπνεύστηκε αλλά και συνέγραψε πολλά υπομνήματα, μελέτες και άρθρα, τα οποία το Δωδεκανησιακό Συμβούλιο Αμερικής τύπωσε και διένειμε σε χιλιάδες αντίτυπα στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Ξεχωρίζουν το βιβλίο «Τα Ελληνικά Δωδεκάνησα-The Greek Dodecanese», τα φυλλάδια «Οι Δωδεκανήσιοι δεν είναι ξένοι εχθροί-The Dodecanesians are not enemy aliens» το οποίο είχε αποτέλεσμα να μην θεωρηθούν οι Δωδεκανήσιοι «πολίτες εχθρικής χώρας» αλλά Έλληνες, «Σφόρτσα εναντίον Σφόρτσα- Sforza vs Sforza», η επιχειρηματολογία τού οποίου ανάγκασε τον ίδιο τον κόμη Σφόρτσα να παραδεχτεί την ελληνικότητα των νησιών και να δηλώσει ότι πρέπει να δοθούν στην Ελλάδα, κ.ά.
Μεγάλη Βρεταννία
……….Παράλληλα, στο Λονδίνο δημιουργήθηκε η Ένωση Δωδεκανησίων τής Μεγάλης Βρετανίας. Από τα 66 ιδρυτικά μέλη τα 29 ήταν Κασιώτες κυρίως εφοπλιστές, οι οποίοι εκτός από την αγωνιστικότητά τους ενίσχυαν οικονομικά τις επιτροπές που είχαν επιφορτιστεί με την αποστολή φαρμάκων, τροφίμων και ρούχων στα νησιά. Στο διοικητικό συμβούλιο τής Ένωσης συμμετείχαν οι Κασιώτες Γεώργιος Γιανναγάς (αντιπρόεδρος), Μιχάλης Λεντάκης (ταμίας), Μιχάλης Νικολαΐδης (γεν. γραμματέας) και Ιωάννης Κουλουκουντής (μέλος).
……….Όταν οι αγώνες των Δωδεκανησίων δικαιώθηκαν με την πολυπόθητη ένωση των νησιών με την Ελλάδα, πρώτος γενικός διοικητής ανέλαβε ο Ν. Μαυρής συνοδευόμενος από καθολική αποδοχή. «Η Δωδεκάνησος δεν μπορούσε να εύρη καλύτερο, εργατικότερο και αποδοτικότερο γενικό διοικητή», σημείωνε ο δημοσιογράφος Σπύρος Λεωτσάκος και συμπλήρωνε, «είναι μια εξέχουσα φυσιογνωμία τού δωδεκανησιακού κόσμου και ίσως ο καταλληλότερος άνθρωπος γιά το τόσο σπουδαίο και τόσο λεπτό αξίωμα».