,
,
12 Ἀπριλίου 1204 – Ἡ ἐκλογὴ τοῦ Θεοδώρου Α΄Λασκάρεως στὸν θρόνο τῆς Αὐτοκρατορίας
.
……….Μετά την άλωση τής Κωνσταντινουπόλεως το έτος 1204 από τούς Σταυροφόρους τής τέταρτης σταυροφορίας, όλη η ευρύτερη ενιαία επικράτεια τής Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατακερματίσθηκε σε κράτη και ηγεμονίες και δεσποτάτα, με βασιλείς και ηγεμόνες και δεσπότες αλλού Φράγκους και αλλού Έλληνες.
……….Από τα κράτη και τις ηγεμονίες που σχηματίσθηκαν, επτά είναι τα κυριότερα. Τέσσερα υπό τούς Φράγκους ηγεμόνες, η αυτοκρατορία τής Κωνσταντινουπόλεως, το βασίλειο τής Θεσσαλονίκης, το κράτος των Ενετών στα νησιά τής Ελληνικής θάλασσας, και η Φραγκική ηγεμονία τού Μορέως, και τρία υπό Έλληνες, τα βασίλεια τής Νικαίας και Τραπεζούντας στην ασιατική και το δεσποτάτο τής Ηπείρου στην ηπειρωτική Ελλάδα.
……….Ο Βαλδουίνος, κόμης τής Φλάνδρας, αναγνωρίσθηκε από τούς λοιπούς σταυροφόρους ως αυτοκράτορας τής Κωνσταντινουπόλεως και κύριος μεγάλου μέρους τής Θράκης, ο δε Βονιφάτιος ο Μομφερατικός ως βασιλεύς τής Θεσσαλονίκης και κύριος τής Μακεδονίας και Θεσσαλίας. Ο Βιλλαρδουίνος κατέλαβε τον Μορέα ιδρύοντας δική του ηγεμονία.
……….Τα τρία Ελληνικά κράτη, δημιουργήθηκαν ως ακολούθως: Το τής Νικαίας στην Βιθυνία ιδρύθηκε από τον Θεόδωρο Α΄ Λάσκαρι, το τής Τραπεζούντας από τον Αλέξιο Κομνηνό, και το τής Ηπείρου από τον Μιχαήλ Α΄ Άγγελο Κομνηνό Δούκα.
……….Οι Έλληνες ηγεμόνες επεδίωξαν αμέσως μετά την παγίωση και κραταίωση των κτήσεών τους την καταπολέμηση των Φράγκων και άλλων όμορων βαρβαρικών εθνών χωρίς κοινή και αμοιβαία σύμπραξη, μάλιστα δε τράπηκαν και σε μεταξύ τους συγκρούσεις.
……….Σε αυτή την εμφύλια σύγκρουση πρωταγωνίστησαν το βασίλειο τής Νικαίας και το δεσποτάτο τής Ηπείρου, ενώ αυτό τής Τραπεζούντας μετά από δύο ατυχείς απόπειρες των πρώτων του βασιλέων εναντίον τού βασιλείου τής Νικαίας, απομονώθηκε στην ανατολικώτατη Ελληνική εσχατιά τής Μικράς Ασίας όπου έγινε το προπύργιο τού Ελληνισμού και τής πίστεως επί 258 έτη.
……….Από τα δύο πρωταγωνιστούντα Ελληνικά κράτη, προεξέχει το τής Νικαίας το οποίο υποκατέστησε την Βυζαντινή Αυτοκρατορία, και διότι ο ιδρυτής του, Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρις εξελέγη βασιλεύς στην Κωνσταντινούπολη, και, διότι σε αυτό προσέφυγε το Οικουμενικό Πατριαρχείο και οι περισσότεροι των πολιτικών και λογίων οι οποίοι κατέστησαν φυγάδες όταν αλώθηκε η Βασιλεύουσα.
……….Κατά την παραμονή τής αλώσεως, όταν ο τελευταίος Αυτοκράτορας Αλέξιος Ε΄ Δούκας ο Μούρτζουφλος τράπηκε σε φυγή μετά την μάταιη αντίσταση κατά των Φράγκων εγκαταλείποντας και θρόνο και λαό και στρατό στην τύχη τους, μαζεύτηκαν στον ναό τής Τού Θεού Σοφίας, πολλοί από τούς άρχοντες τού Βυζαντίου μαζί με λαό, γιά να αποφασίσουν την εκλογή νέου βασιλέα. Τότε, δύο νηφάλιοι και ικανοί πολεμιστές, καλούμενοι Θεόδωροι, ο Θεόδωρος Δούκας και ο Θεόδωρος Λάσκαρις, παρουσιάσθηκαν την ύστατη εκείνη στιγμή ως απαιτητές τού θρόνου. Οι συγκεντρωμένοι στον ναό αναγνώρισαν και τούς δύο εξ ίσου ικανούς, γι’ αυτό αποφάσισαν η εκλογή να γίνει με κλήρο. Έλαχε ο πρώτος στον Θεόδωρο Λάσκαρι, γαμβρό τού φυγάδα Αυτοκράτορα Αλέξιου Γ΄.
……….Ο Θεόδωρος Λάσκαρις επέλεξε ειδικά γιά εκείνη την περίοδο την προσωνυμία τού δεσπότου αντί τού βασιλέως, διότι κατά την εκλογή του στον ναό τής Τού Θεού Σοφίας, δεν στέφθηκε ως βασιλεύς ούτε χρίσθηκε με εκκλησιαστική τελετή από τον Πατριάρχη, σύμφωνα με το τυπικό και την νόμιμη διαδικασία αιώνων τής Αυτοκρατορίας. Διότι η στέψις και η χρίσις ήταν απαραίτητα συμπληρώματα τής βασιλικής αρχής. Η στέψις του και η χρίσις του από τον Πατριάρχη τελέσθηκε αργότερα στο κράτος τής Νίκαιας.
……….Αυτή την εκλογή που έγινε «ἐν μέσῳ τῶν φλογῶν τῆς πυρπολουμένης πόλεως, τῆς ἀτάκτου φυγῆς τῶν πολιτῶν, τῆς συγχύσεως, τοῦ τρόμου καὶ τῆς πλήρους ἀναρχίας», αναφέρει μόνο ο Χωνιάτης.
……….Οι επίσης βυζαντινοί χρονογράφοι, Γεώργιος Ακροπολίτης και Νικηφόρος Γρηγοράς, παραλείπουν τα σχετικά με την εκλογή τού Θεόδωρου Λάσκαρι μέσα στον ναό τής Αγίας Σοφίας και το μόνο που γράφουν είναι, ο μεν Ακροπολίτης ότι, «ὁ Θεόδωρος Α΄ Λάσκαρις ἀπελθὼν εἰς Νίκαιαν ἐγένετο δεσπότης», ενώ ο Γρηγοράς ότι, «καθ’ ἥν στιγμὴν ἡ ἡγεμονία τῶν Ῥωμαίων συντριβεῖσα διεμελίσθη εἰς πλεῖστα τεμάχια καὶ μέρη, διανεμηθέντα μεταξὺ πολλῶν ἀρχηγῶν, εἰς τὸν Λάσκαριν ἔλαχε νὰ ἀναγορευθῇ βασιλεὺς Νικαίας».
……….Ο Λάσκαρις μετά την εκλογή του δεν περιεβλήθη τα σήματα τής βασιλείας η οποία εκείνη την στιγμή εστερείτο θρόνου, αλλά στις 13 Απριλίου, η οποία ήταν η επόμενη ημέρα τής κυρίως αλώσεως, «ἀπῆλθεν στὸ Μίλιον (μεγάλη πλατεία τής Κωνσταντινουπόλεως), ἔνθα ἀπεπειράθη ὑστάτην τινὰ ἀντίστασιν κατὰ τῶν ἀπὸ ξηρᾶς καὶ θαλάσσης εἰσρεόντων εἰς τὴν Βασιλεύουσαν Σταυροφόρων, παροτρύνων τὸν λαὸν καὶ τοὺς πελεκυφόρους μισθοφόρους εἰς ἄμυναν». Αλλά στις γεμάτες θάρρος προτροπές τού γενναίου μαχητή, «πάντες ἐκώφευσαν». Όταν δε μετά από λίγο φάνηκαν οι πυκνά εισερχόμενες φάλαγγες των Λατίνων, εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη μαζί με άλλους πολίτες, «βασιλεὺς ἤδη ὤν ἄνευ θρόνου καὶ ἄνευ κράτους», έχοντας μαζί του την σύζυγό του και τις τρεις μικρές του κόρες, Ειρήνη, Μαρία και Ευδοκία.
……….Οι ιστορικοί τού Βυζαντίου σιωπούν γιά την πατρίδα και το γένος τού Λασκάρεως· γνωστό είναι ότι είχε καταγωγή από περιφανή οίκο τού Βυζαντίου, και ότι ο αυτοκράτορας Αλέξιος Γ΄ τού έδωσε γιά σύζυγο την δεύτερη κόρη του, Άννα, χήρα τού Ισαακίου Κομνηνού, γι΄αυτό πιθανώς είχε και το προσεπώνυμο Κομνηνός. Γνωρίζουμε ότι διέπρεψε επί βασιλείας τού πεθερού του κατά τού αντάρτου Ιβαγκού, καθώς και κατά την πολύμηνη πολιορκία τής Κωνσταντινουπόλεως από τούς Φράγκους, στην οποία συμμετείχε και ο αδελφός του Κωνσταντίνος. Χάρις στην αγωνιστικότητα και το ήθος του, θεωρήθηκε άξιος να διαδεχθεί τούς τελευταίους ανίκανους βασιλείς τού Βυζαντίου, γιά να περισώσει ό, τι ήταν δυνατόν από την πανωλεθρία.
Οι δυσκολίες έως ότου οι Νικαείς τον αναγνωρίσουν ηγεμόνα και τον δεχθούν στην πόλη τους
……….Φεύγοντας από την Κωνσταντινούπολη ο Θεόδωρος Λάσκαρις, πορεύθηκε προς την Νίκαια τής Βιθυνίας γιά να θέσει τα πρώτα θεμέλια τού κράτους το οποίο σκόπευε να ιδρύσει. Όμως οι Νικαείς αρνήθηκαν να τον δεχθούν μέσα στην πόλη τους και να τον αναγνωρίσουν βασιλέα και άρχοντα, «καίτοι ἰδίᾳ πρὸς τοῦτο παρ’ αὐτοῦ παρεκλήθησαν». Μη έχοντας την δυνατότητα να αντισταθεί στην άρνησή τους, τούς εκλιπάρησε να δεχθούν την γυναίκα και τις κόρες του θέλοντας να ασφαλίσει την οικογένειά του από κινδύνους, και να αφοσιωθεί στο έργο του απαλλασσόμενος γιά κάποιο χρονικό διάστημα από οικογενειακές έγνοιες. Οι Νικαείς δέχθηκαν την οικογένειά του, ενώ ο ίδιος «ἀπῆλθεν εἰς τὰς περὶ τὴν Βιθυνίαν χώρας ἐπιζητῶν νὰ ἀναγνωρισθῇ βασιλεὺς ἀντὶ τοῦ δραπέτου πενθεροῦ αὐτοῦ Ἀλεξίου Γ΄».
……….Κατά τον Αντώνιο Μηλιαράκη, συγγραφέα τού βιβλίου «Ιστορία τού βασιλείου τής Νίκαιας και τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου», ο λόγος γιά τον οποίο οι Νικαείς δεν δέχθηκαν τον Θεόδωρο Λάσκαρη στην πόλη τους και η μη αποδοχή του από μέρους τους ως βασιλέα, οφείλεται στο ότι ο φυγάς Αλέξιος Γ΄ ήταν ακόμα ζωντανός και φοβούμενοι μήπως έλθει εκείνος ως νόμιμος αυτοκράτωρ, «ὑποστῶσι τὴν ἀπηνῆ τιμωρίαν, ἥν πρὸ εἰκάδος ἐτῶν ὑπέστησαν ὑφ’ ἑτέρου αὐτοκράτορος, τοῦ Άνδρονίκου Κομνηνοῦ (1184) πολιορκήσαντος τὴν πόλιν των καταληφθεῖσαν ὑπὸ τῶν ἀποστατῶν Θεοδώρου Καντακουζηνοῦ καὶ Ἰσαὰκ Ἀγγέλου, καὶ κυριεύσαντος μετὰ μακρὰν ἀντίστασιν».
……….Κατά την διάρκεια των περιπλανήσεών του στην Βιθυνία, ο Θεόδωρος Α΄Λάσκαρις συνάντησε πολλές δυσκολίες στο να αναγνωρισθεί από τούς κατοίκους ως δεσπότης, διότι πολλοί δεν δέχονταν το νόμιμο τής εκλογής του στην Κωνσταντινούπολη, όπως διαρκώς άλλωστε αργότερα το αμφισβητούσαν οι δεσπότες και βασιλείς τού δεσποτάτου τής Ηπείρου «μὴ ἀναγνωρίζοντες πρωτεῖα εἰς τὸ βασίλειον τῆς Νικαίας».
……….Παρέμεινε όμως ανυποχώρητος στα εμπόδια που συνάντησε και κατόρθωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα να συγκεντρώσει δύναμη ικανή και να αναγνωρισθεί δεσπότης από πολλές πόλεις τής Βιθυνίας, βοηθούμενος και από τον Θεόδωρο Άγγελο, αδελφό τού Μιχαήλ Αγγέλου, πρώτου ιδρυτή τού Δεσποτάτου τής Ηπείρου. Συνήψε δε και συμμαχία με τον Πέρση ηγεμόνα, ο οποίος τύγχανε και φίλος του, έτσι ώστε να αποφύγει προσεχείς επιδρομές του και να εμπνεύσει στους κατοίκους την πεποίθηση ότι μόνο υπό την αρχηγία του μπορούσαν να έχουν ασφάλεια και προστασία από τις επιδρομές των όμορων Περσών και τούρκων, «οἵτινες πολλὰ δεινὰ ἐπήνεγκον αὐτοῖς κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη».
……….Εξ αιτίας αυτών, αναγνωρίσθηκε επί τέλους και από τούς Νικαείς δεσπότης, «καὶ εἰσῆλθεν ὑπὸ τὸ ἀξίωμα τοῦτο εἰς τὴν πόλιν αὐτῶν, ἥν κατέστησεν ἕδραν τοῦ ἀρτισυστάτου κράτους του».
……….Η Νίκαια στην οποία ο Λάσκαρις έστησε τον θρόνο του, ήταν αρχαιότατη μητρόπολις τής Βιθυνίας και το όνομά της το έλαβε από την γυναίκα τού ιδρυτή της, Λυσίμαχου. Ήταν μία από τις σημαντικότερες μεσόγειες πόλεις τής Μικράς Ασίας λόγω τού οχυρού τής θέσεώς της στο λεκανοπέδιο τού Σαγγάριου ποταμού. Ο Στράβων την αναφέρει ως πόλη μεγάλη και ευδαίμονα αλλά όχι υγιεινή κατά την θερινή περίοδο.
……….Ο Θεόδωρος Μετοχίτης Νικαεύς, λόγιος άνδρας τού Βυζαντίου στα μέσα τού ΙΓ΄ αιώνα, έγραψε ότι η πόλη τής Νικαίας άντεξε σε δυσχερείς περιστάσεις, ανακόπτοντας την ορμή των εχθρών, συγκρατώντας έτσι τον παντελή όλεθρο τού Ρωμαϊκού κράτους. Διέσωσε σπέρματα αναβιώσεως μέχρις ότου η Βασιλεύουσα ανακαταλήφθηκε, οπότε και απέδωσε τον κόσμο τής Εκκλησίας, τα γράμματα και τις τέχνες, γιά την δεύτερη περίοδο τής Αυτοκρατορίας, την μετά την Φραγκική κατάκτηση. Σε αυτή την πόλη ο Λάσκαρις τοποθέτησε την ηγεμονική του σκηνή και κατόρθωσε μέσα σε λίγους μήνες να επεκτείνει την κυριαρχία του στις γειτονικές τής Βιθυνίας επαρχίες, οργανώνοντας τις στρατιωτικές του δυνάμεις με τις οποίες μπόρεσε να αντιπαραταχθεί κατά των Φράγκων και να εμποδίσει την επέκτασή τους και σε άλλες ελληνικές πόλεις τής Μικράς Ασίας.
Πηγές:
-
Χρονικὴ Διήγησις τοῦ Χωνιάτου κύρ Νικῆτα ἀρχομένη ἀπὸ τῆς Βασιλείας Ἰωάννου τοῦ Κομνηνοῦ καὶ λήγουσα μέχρι τῆς Ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως.
-
«Ἱστορία τοῦ βασιλείου τῆς Νικαίας καὶ τοῦ Δεσποτάτου τῆς Ήπείρου», Άντωνίου Μηλιαράκη, έκδόσεις ΙΩΝΙΑ.