,

.

.Τού Δημήτρη Τσιρόγλου

,
.
……….Όσο  κι  αν  φαίνεται  παράξενο  ο  Λευκός  Πύργος  συνδέεται  ιστορικά  με  την  επανάσταση  τού 1821, αφού  υπήρξε  τόπος  μαρτυρίου  γιά  πλήθος  επαναστατημένων  Ελλήνων. Στους  χώρους  του  σφαγιάστηκαν  ανελέητα  πολλοί  εξέχοντες  κάτοικοι  τής  Μακεδονίας, αλλά  και  απλοί  άνθρωποι  που  δεν  συμμετείχαν  ενεργά  στον  αγώνα.

……….Εμπνευστής  τής  σφαγής  αυτής  ήταν  ο  διοικητής (μουτεσελίμης)  τής  Θεσσαλονίκης  Σερίφ  Σιντίκ  Γιουσούφ  μπέης, ο  οποίος  στην  προσπάθειά  του  να  εξουδετερώσει  τον επαναστατικό  αναβρασμό  που  υπήρχε εξ  αιτίας  τής επανάστασης στην νότια  Ελλάδα, αποφάσισε  να  καλέσει  τους  προκρίτους  τής επικρατείας  του  σε  σύσκεψη. Ο  στόχος  του  όμως  ήταν  άλλος: να κτυπήσει  την  επανάσταση  στην  κεφαλή  της  και  φυσικά  εν  τη γενέσει  της. Το  σχέδιό  του  όμως  απέτυχε, αφού  εστάλησαν  στην θέση  τους απλοί  άνθρωποι, κυρίως  χωρικοί,  που  δεν  είχαν  άμεση σχέση  με τα  τεκταινόμενα. Ήταν  όμως  εθελοντές  και  γνώριζαν αυτό  που  τους  περίμενε.

……….Ακολούθησαν  πολλές  συλλήψεις  πατριωτών, οι  οποίοι  οδηγήθηκαν  στον  Πύργο  τού  Αίματος  (τουρκιστί  Κανλή  Κουλέ)  και  αφού  κρατήθηκαν  εκεί  βασανίστηκαν  και  εξετελέσθησαν. Μεταξύ  αυτών  ήταν  ο  ιερέας  Ανανίας  Μαρκόπουλος, κατηγορούμενος  γιά  επαναστατική  δράση. Επίσης ο Θεσσαλονικιός  παντοπώλης  Τζαμτζάκος, ο  Μαλάκης, που  ήταν  πρόκριτος  τής  πόλης  και  ο  εκ  Χαλκιδικής  πατριώτης  Βασιλικός.[1] Είναι  η  περίοδος  που  προηγήθηκε  των  σφαγών  που  έγιναν  στο  Κονάκι, στο  Καπάνι (που  τότε  ονομαζόταν  ’’αλευραγορά’’), στην  μητρόπολη  και  στον  χώρο  τού  Ναού  τού  Αγίου  Γεωργίου  (Ροτόντα).

……….Ο  ίδιος  ο  Χαϊρουλάχ  γράφει: «Γνώρισα  τον  πρόκριτο  των  απίστων  τής  Θεσσαλονίκης, τον  Μαλάκη  εφέντη, άνθρωπο  θεοσεβούμενο  και  τίμιο, που  τον  φυλάκισαν, γιατί, λέγει  ήταν  μουτεβελής[2]  τής  Μητρόπολης. Όμως  το  πιό  τραγικό  ήταν, που  δύο  μέρες  ύστερα  από  μένα    έφεραν  μισοπεθαμένο  κάποιον  μεγάλον  άπιστο  από  το  σώμα  τού  Φαναριού, τον  Παπάζ  εφέντη[3], γιατί  ετοιμαζόταν  να  φύγει  γιά  την  χώρα  των  Βλάχων[4], να  δώσει  το  μήνυμα  τού  ξεσηκωμού  των  ραγιάδων  ενάντια  στην  Εξουσία  Σου. Ο  αμαρτωλός  αυτός  είχεν  έλθει  στην  Θεσσαλονίκη  μερικές  μέρες  πριν,  κι  είχε  μαζί  του  κι  ένα  γράμμα  τού  πατριάρχη  γιά  τον  Μακάρ[5]  εφέντη. Κι  ίσα  ίσα  την  στιγμή  που  πήγαινε  στο  μητροπολιτικό  μέγαρο  τον  έπιασαν  δύο  μπασή  μποζούκ[6]  και  τον   κουβάλησαν,  χτυπώντας  τον  και  δέρνοντάς  τον  στο  Κονάκι. Εκεί, χωρίς  καν  να  τον  αφήσουν  να  μιλήσει, τού έδωσαν  εκατό  καμτσικιές[7]  και  τον  έστειλαν  στον  Κανλή  κουλέ […]. Ο  Παπάζ  εφέντης  αυτός  έμεινε  μαζί  μας (σ.σ.  εννοείται  στον  Κανλή  κουλέ)  τρεις  μέρες  και κατόπιν  τον  πήραν  γιά  να  τον  παραδώσουν  στον  γενιτσάρ  αγά[8]  να  τον  θανατώσει […]». Ο  Χαϊρουλάχ  αναφέρει  ότι  στον  πύργο  κρατήθηκε  και  κάποιος  Νικολής  εφέντης,  ο  επονομαζόμενος  Μπιγικλού.

……….Η  Μακεδονία, αν  και  συμμετείχε  στην επανάσταση  και  μάλιστα  κάτω  από  πολλές δυσχέρειες,  δεν  είχε  την  τύχη  να  απαλλαγεί  από  τον  τουρκικό  ζυγό. Έτσι  ο  Λευκός  Πύργος  εξακολουθεί  να  παραμένει  γιά  πολλά  χρόνια  ακόμη  σύμβολο  τυραννίας. Ο  Χρ.  Γουγούσης  γράφει  σχετικά:[9] «[…] Το  μόνον  γνωστόν  είναι  ότι, κατά  την  Ελληνικήν  Επανάστασιν (1821) και  εντεύθεν, μέχρι  προ  εικοσαετίας  περίπου, ο  μεν  Λευκός  Πύργος  ήτο  το  κεντρικόν  σφαγείον  και  βασανιστήριον  των  Χριστιανών, τα  δε  πέριξ  αυτού  μέρη  μέχρι  τού  νυν  Γυμναστηρίου, όπου  άλλοτε  το  καφενείον  ’’της  Πολιτείας’’, ήσαν  το  γενικόν  νεκροταφείον  των  εκεί  οικτρώς  φονευομένων».

……….Παρεμπιπτόντως  ας  αναφερθεί  ότι  ο  Λευκός  Πύργος  και  προ  τής  επαναστάσεως   υπήρξε  αγωνοθέτης  τού  ‘’καλού  αγώνος’’  αφού  κατά  την  παράδοση  αποτέλεσε  ‘’μαρτυρολόγιον’’  πολλών  χριστιανών.

……….Κατά  την  παράδοση λοιπόν  υποστηρίζεται  ότι  στον  πύργο  φυλακίστηκε  ο  αυτοκράτορας  Λέων  ο  ΣΤ΄ ο  Σοφός  και  επί πλέον  ότι  εκεί  έγραψε  τα  11  εωθινά. Η  πληροφορία  αυτή  είναι  αμάρτυρη.  Η παράδοση  ωστόσο  δεν  είναι  αναληθής. Το  να  «επισκέφθηκε» ως  κρατούμενος  τον  πύργο κάποιος  Λέων  δεν  είναι  δι’ όλου  απίθανο (εξ ου  και  Πύργος  τού  Λέοντος).  Ίσως  ο  Λέων  ο  φιλόσοφος, ο  εξάδελφος  τού  πατριάρχη  Ιωάννη  τού Συγγέλου, ο  οποίος την  περίοδο  τής  βασιλείας  τού  αυτοκράτορα Θεόφιλου  τού  εικονομάχου  υπήρξε  μητροπολίτης Θεσσαλονίκης[10]. Πάνω  σ’ αυτό  υπάρχουν  άφθονες  μαρτυρίες.[11] Πάντως η  φυλάκιση  έστω  και  αυτού  τού  Λέοντα  δεν  είναι  εξακριβωμένη. Ας  σημειωθεί  επί  πλέον  ότι  το  όνομα  ’’Λέων’’  ήταν  ένα  από  τα  περισσότερο  συνηθισμένα  ονόματα, ώστε  κάθε  υπόθεση  σχετικά  με  την  ονομασία  Πύργος  τού  Λέοντος  θα  ήταν  ιστοριογραφικά  παρακινδυνευμένη.[12]

……….Δεν  είναι  μόνο  η  παραπάνω  παράδοση, αλλά  και  η  παράδοση  περί  των  Στουδιτών. Αυτή  αναφέρει  ότι  οι  αδελφοί  Θεόδωρος  και  Ιωσήφ  Στουδίτης  φυλακίστηκαν  το  έτος  797 στο  ευρισκόμενο  στην  θέση  τού  Λευκού  Πύργου  φρούριο, στο  οποίο  έγραψαν  μερικά  τροπάρια, μεταξύ  αυτών  και  τα  στιχηρά  των  αίνων  τού  αγίου  Δημητρίου, ύστερα  από   θαυματουργές  εμφανίσεις  του  ως  άνω  αγίου.

……….Επί  των  εμφανίσεων  τού  Αγίου  Δημητρίου  επί  των  επάλξεων  τού  Λευκού  Πύργου  κατά  τις  περιόδους  τής  πολιορκίας  τής  Θεσσαλονίκης,  υπάρχουν  άφθονες  αμάρτυρες αναφορές. Υποστηρίζεται  η  θαυματουργή  εμφάνισή    του  στα  τείχη  τής  πόλεως και  κυρίως  επί  τού  Λευκού  Πύργου σε  εποχές  στρατιωτικών  επιθέσεων. Το  γεγονός  αυτό  ενέπνευσε  πλήθος  καλλιτεχνών  που  ανιστορούν  με  τα  έργα  τους  την  θαυματουργή  αυτή  εμφάνιση  τού  πολιούχου  αγίου στις  επάλξεις  τού  πύργου   με  το  σπαθί  στο  χέρι  να  υπερασπίζεται  την  Θεσσαλονίκη.

……….Το γεγονός  αυτό  εξηγεί  την  ύπαρξη,  μέχρι  πρότινος,  ναϊδρίου  εντός  τού  πύργου  και  μάλιστα  αφιερωμένου  στον  Άγιο  Δημήτριο  που  από  απόψεως   θρησκειολογικής  είναι  ένας  στρατιωτικός  άγιος. Το  ναΐδριο  αυτό  λειτουργικά  εξυπηρετούνταν  από  ιερείς  τού  Ι.Ν. Νέας Παναγίας, αφού  ανήκε  στη  δικαιοδοσία  του.

……….‘’Κεντρικόν  σφαγείον  και  βασανιστήριον  των  Χριστιανών’’  λοιπόν  ο  Λευκός  Πύργος  κατά  τον  έγκριτο  λόγιο  Χρ. Γουγούση. Στίβος   αγώνος  και   τόπος  μαρτυρίου  γιά  πλήθος  χριστιανών,  πνευματικό  πεδίο  πάλης  και  ανάδειξης  νεομαρτύρων.