ΔΗΛΙΓΙΑΝΝΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ (1826-1905)

,

,

……….Ο Δηλιγιάννης Θεόδωρος υπήρξε διακεκριμένος Έλληνας πολιτικός, απόγονος τής ιστορικής και αρχοντικής οικογένειας των Δεληγιανναίων τής Γορτυνίας, ο οποίος άλλαξε το επίθετό του σε Δηλιγιάννη (επειδή «δελής» σήμαινε «τρελλός»). Γιός τού Πανάγου Δεληγιάννη και εγγονός τού μεγάλου κοτζάμπαση τού Μοριά, Ιωάννη Δεληγιάννη, γεννήθηκε στα Λαγκάδια Γορτυνίας το 1826. Τελείωσε την νομική σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών και σε νεαρή ηλικία διορίστηκε δημόσιος υπάλληλος, γιά να φτάσει σύντομα στον βαθμό τού γενικού γραμματέα τού υπουργείου Εσωτερικών.

……….Μετά την εκθρόνιση τού Όθωνα, παραιτήθηκε από το Δημόσιο γιά να ασχοληθεί ενεργότερα με την πολιτική. Εξελέγη πληρεξούσιος τής Γορτυνίας στην Β’ Εθνοσυνέλευση (1862) και από την πρώτη του εμφάνιση στο Κοινοβούλιο εντυπωσίασε με την ρητορική του ικανότητα, στην οποία συναγωνιζόταν με επιτυχία τον μεγαλύτερο ρήτορα τής Βουλής, Επαμεινώνδα Δεληγιώργη. Ως υπουργός Εξωτερικών των κυβερνήσεων Διομήδη Κυριακού, Μπενιζέλου Ρούφου (Μάρτιος- Ιούνιος 1863) και Κωνσταντίνου Κανάρη (Μάρτιος 1864), ακολούθησε συντηρητική πολιτική. Αργότερα στάλθηκε ως πρεσβευτής τής Ελλάδος στο Παρίσι (1867-1868), προκειμένου να απομακρυνθεί από τον ελληνικό χώρο. Εκεί κατέβαλε σημαντική προσπάθεια γιά να δημιουργήσει δεσμούς με τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ΄ και να μεταστρέψει την γαλλική διπλωματία και την κοινή γνώμη υπέρ των ελληνικών θέσεων.

……….Το 1868 ανακλήθηκε από το Παρίσι και υπηρέτησε ως υπουργός Εξωτερικών, και κατόπιν Οικονομικών, στην κυβέρνηση τού Θρασύβουλου Ζαΐμη, η οποία σχηματίστηκε γιά να θέσει τέλος στο Κρητικό ζήτημα, αποδεχόμενος τους όρους τής Συνθήκης των Παρισίων. Κανένας άλλος πολιτικός δεν δέχτηκε τότε να επωμιστεί το δύσκολο έργο τής κυβερνήσεως Ζαΐμη. Στην διάρκεια τής υπουργικής του θητείας εργάσθηκε εποικοδομητικά, χάρις στις τεχνικές γνώσεις που είχε αποκτήσει από την εμπειρία του ως δημόσιος υπάλληλος, αλλά παράλληλα καλλιεργούσε την πολιτική του επιρροή και το «πελατειακό» του δίκτυο. Η απόσταση που διατηρούσε από τα μεγάλα κόμματα, τού προσέφερε πολιτική αυτονομία, ενώ δεν έπαψε να περιστοιχίζεται από έναν μικρό πυρήνα πιστών υποστηρικτών.

……….Τα επόμενα χρόνια σημειώθηκαν μεγάλα σκάνδαλα (Λαυρεωτικά, Στηλιτικά, κλπ.) και η κοινή γνώμη κατέκρινε τις αντισυνταγματικές ενέργειες τής κυβερνήσεως Βούλγαρη στις εκλογές τού 1874. Στο πολιτικό στερέωμα τής Ελλάδος ανήλθε τότε ο Χαρίλαος Τρικούπης, ο οποίος με το άρθρο του «Τις πταίει;», έγινε υπερασπιστής τού κοινοβουλευτισμού.

……….Ο Δηλιγιάννης παρέμεινε αφανής στην πολιτική σκηνή μέχρι την έναρξη τού Ρωσοτουρκικού πολέμου, που συγκλόνισε τα Βαλκάνια. Στις παραμονές τού πολέμου αυτού, ο Δηλιγιάννης είχε σχηματίσει μιά δική του μικρή κοινοβουλευτική ομάδα και παρουσιάστηκε ως αυτοδύναμος πολιτικός ηγέτης. Με αυτή την θέση του, συμμετείχε στην οικουμενική κυβέρνηση Κανάρη ως υπουργός Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, γεγονός που σήμαινε αναγνώριση τής πολιτικής του δυνάμεως. Στην κυβέρνηση αυτή, ο Δηλιγιάννης υποστήριξε την είσοδο τής Ελλάδος στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, καθώς τόσο ο ίδιος όσο και ο ελληνικός λαός είδαν στον πόλεμο αυτό μιά μοναδική ευκαιρία απελευθερώσεως των ελληνικών περιοχών που βρίσκονταν υπό τον τουρκικό ζυγό. Άλλωστε η συντριβή τού τουρκικού στρατού από τους Ρώσους, τροφοδοτούσε τον κίνδυνο δημιουργίας μιάς «Μεγάλης Βουλγαρίας» σε βάρος των γειτονικών της χωρών, ιδιαιτέρως δε τού ελληνισμού που κατά πλειονοψηφία κατοικούσε στις υπόδουλες ακόμη περιοχές.

……….Ο Δηλιγιάννης είναι ο μόνος που χωρίς να αμφισβητήσει τον σλαβικό κίνδυνο, μίλησε γιά μεγαλύτερο κίνδυνο εάν δεν έβγαινε και η Ελλάδα στον πόλεμο. Η Ρωσία καλούσε τους χριστιανικούς πληθυσμούς να εξεγερθούν. Αντιθέτως, στις κινητοποιήσεις αυτές, η αγγλική πολιτική διαφοροποιήθηκε και αντιστάθηκε, καθώς υπερασπιζόταν την οθωμανική αυτοκρατορία. Ο λαός των Αθηνών επαναστάτησε. Οι πολιτικοί λιθοβολούνταν και προπηλακίζονταν, αλλά η πολιτική τους δεν άλλαξε.

……….Στις 3 Μαρτίου 1878, στο προάστιο Άγιος Στέφανος τής Κωνσταντινουπόλεως, υπογράφηκε η ομώνυμη Συνθήκη μεταξύ Ρωσίας και τουρκίας, με την οποία καθορίστηκαν οι όροι τής ειρήνης μετά την λήξη τού μεταξύ τους πολέμου. Οι όροι τής Συνθήκης ήταν δυσμενείς γιά τα ελληνικά δίκαια συμφέροντα καθώς, μεταξύ άλλων, προβλεπόταν η μεγάλη εδαφική διεύρυνση τής υπό ίδρυση αυτόνομης βουργαρικής ηγεμονίας από τον Δούναβη έως το Αιγαίο, δηλαδή και σε περιοχές με ελληνικό πληθυσμό.Ο λαός των Αθηνών διαδήλωνε στους δρόμους απειλώντας τους πολιτικούς. Μπροστά στην πίεση αυτή, σχηματίστηκε η κυβέρνηση Α. Κουμουνδούρου, με υπουργό Εξωτερικών τον Δηλιγιάννη. Η κυβέρνηση δήλωσε καθυστερημένα ότι θα βγεί στον πόλεμο.

……….Η Συνθήκη τού Αγίου Στεφάνου παρέλυσε και την διπλωματία τής δυτικής Ευρώπης, η οποία προσπάθησε να την ανατρέψει, βλέποντας σε αυτήν τις επεκτατικές πανσλαβιστικές βλέψεις τής Ρωσίας. Την πρωτοβουλία ανέλαβε η Γερμανία, η οποία συγκάλεσε διεθνή διάσκεψη, το περίφημο συνέδριο τού Βερολίνου, την 01/13 Ιουνίου 1878, το οποίο τελικά θα ακυρώσει την Συνθήκη τού Αγίου Στεφάνου, δίνοντας έτσι στην Ελλάδα την δυνατότητα να διεκδικήσει εκ νέου τα εδάφη που τής είχαν αποσπαστεί. Όταν η ελληνική κυβέρνηση είχε ουσιαστικά αποδεχτεί την αγγλική πολιτική το 1877-78, είχε λάβει ως αντάλλαγμα κάποια αόριστη υπόσχεση πως σε μελλοντικό διακανονισμό η Αγγλία θα υποστήριζε τις ελληνικές αξιώσεις.

……….Ωστόσο, όταν έφτασε η στιγμή τού συνεδρίου τού Βερολίνου, η Αγγλία αρνήθηκε κατηγορηματικά να δεχτεί τις ελληνικές απόψεις με την κυνική δήλωση τού πρωθυπουργού της Ντισραέλι: «Επί τέλους, δεν πολεμήσατε γιά να έχετε εδαφικές διεκδικήσεις». Κώλυμα προκλήθηκε όταν οι σύνδεσμοι δεν δέχτηκαν να λάβει η Ελλάδα μέρος στο Συνέδριο ως ισότιμο μέλος. Δημιουργήθηκαν έτσι επεισόδια, στα οποία πρωτοστάτησε η Αγγλία σε βάρος τής ελληνικής αντιπροσωπείας. Τελικά, με κύριο υποστηρικτή την Γαλλία και με κάποια διαλλακτικότητα τής Ρωσίας, η Ελλάδα κατόρθωσε να κερδίσει την προσάρτηση τής Θεσσαλίας και τής Άρτας.

……….Το διάστημα 1880-1883, έφυγαν από την ζωή οι πολιτικοί που κυριάρχησαν στο πολιτικό προσκήνιο τής χώρας από το 1862 και εξής: Βούλγαρης, Δεληγιώργης, Ζαΐμης, Κουμουνδούρος. Ο Δηλιγιάννης, ο οποίος εξελέγη αρχηγός και εκπρόσωπος πλέον τού Εθνικού Κόμματος μετά τον θάνατο τού Κουμουνδούρου, βρισκόταν ανάμεσα στην αδιαλλαξία και αλαζονεία των Άγγλων, στο πρόσωπο τού Τρικούπη και στα ανάκτορα.

……….Το Εθνικό Κόμμα κατήγγειλε στον λαό την φορολογική πολιτική τού Τρικούπη. Η απήχηση τής καταγγελίας αυτής ήταν τόσο μεγάλη, ώστε στις πρώτες εκλογές που έλαβε μέρος ως αρχηγός τού Εθνικού Κόμματος, είχε σαρωτική νίκη έναντι τού Τρικούπη (7/4/1885). Στις 19 Απριλίου 1885 σχημάτισε την πρώτη του κυβέρνηση. Το Εθνικό Κόμμα υποστηρίχτηκε από ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα το οποίο δυσφορούσε με το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα τού Χ. Τρικούπη. Η κατ’  εξοχήν κοινωνική βάση τού κόμματος ήταν τα μικροαστικά στρώματα. Ο Δηλιγιάννης αντέτασσε στον αγγλικό φιλελευθερισμό τού Τρικούπη έναν διαφορετικού τύπου εκσυγχρονισμό, στο πλαίσιο τού οποίου απαιτούσε ένα ισχυρό κράτος, όχι γιά να υπηρετεί την οικονομία, αλλά γιά να θέτει αυτήν στην υπηρεσία τού Έθνους.

……….Εκτός από την καταγγελία γιά την τρικουπική φορολογική πολιτική, είχε παρουσιαστεί και ως εθνικιστής, υπερασπιστής των εδαφικών δικαιωμάτων τής Ελλάδος. Ενώ όμως ο απώτερος στόχος του ήταν η ικανοποίηση των οικονομικών αιτημάτων τού λαού, βρέθηκε αναγκασμένος να αντιμετωπίσει την ανατροπή τής ισορροπίας στα βαλκάνια, η οποία προήλθε από την προσάρτηση τής Ανατολικής Ρωμυλίας (Βόρειας Θράκης) στην βουργαρία. Οι Έλληνες, βλέποντας και πάλι να προβάλλει η μεγάλη βουργαρία και να γκρεμίζονται τα όνειρα τής Μεγάλης Ιδέας, επεδίωκαν εδαφικά ανταλλάγματα από την οθωμανική αυτοκρατορία.

……….Ο Δηλιγιάννης κήρυξε επιστράτευση και απαίτησε, σε αντιστάθμισμα τής βουργαρικής επεκτάσεως, να δοθούν στην Ελλάδα περιοχές πέρα από τον Νομό Άρτης, γεγονός που προκάλεσε γιά άλλη μία φορά τον κυνισμό των Άγγλων, οι οποίο απείλησαν πως, αν δεν αποσυρθεί η εντολή επιστρατεύσεως, θα καταλάμβαναν την Αθήνα και τον Πειραιά. Ο Δηλιγιάννης οδηγήθηκε σε παραίτηση και κυβέρνηση σχημάτισε ο Χαρίλαος Τρικούπης.

……….Στις εκλογές τής 4ης Ιανουαρίου 1887, ο Δηλιγιάννης ηττήθηκε, αλλά ξεκίνησε νέο αγώνα κατά τού Τρικούπη. Στο μεταξύ, το 1889 ξέσπασαν και πάλι επαναστατικά γεγονότα στην Κρήτη. Η κυβέρνηση Τρικούπη δεν υποστήριξε το κίνημα, γεγονός που προκάλεσε ευρύτατη δυσαρέσκεια, καθώς μαχητικές διαδηλώσεις ξέσπασαν στην Αθήνα, με πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Οι διαδηλωτές αξίωναν από την ελληνική κυβέρνηση να εκφράσει εμπράκτως την αλληλεγγύη της στην αγωνιζόμενη Κρήτη, ενώ ο Δηλιγιάννης επιτέθηκε ανοιχτά στην πολιτική Τρικούπη. Στο μεταξύ η οικονομία τής χώρας πέρασε τρομερή κρίση, η οποία εκδηλώθηκε ως σταφιδική  και οινική, καθώς η σταφίδα και το κρασί δεν πωλούνταν πλέον και η κυβέρνηση αδυνατούσε να ανταπεξέλθει στις δανειακές της υποχρεώσεις.

……….Στις εκλογές τού 1890, ο Τρικούπης ηττήθηκε από τον Δηλιγιάννη, ο οποίος, ενώ ως αντιπολιτευόμενος εκφωνούσε φλογερούς λόγους υπέρ τού Κρητικού αγώνα, αφ’ ότου ανέλαβε την εξουσία έσπευσε να συμμορφωθεί με την πολιτική τού προκατόχου του στο ζήτημα αυτό. Ο μόνος νεωτερισμός του ήταν, ότι διακήρυξε ανοιχτά ως υπαίτιες γιά την μη επίλυση τού Κρητικού ζητήματος, τις Μεγάλες Δυνάμεις. Επί πλέον, προχώρησε σε μέτρα κατά τού Τρικούπη, κατηγορώντας τον γιά οικονομικές καταχρήσεις.

……….Ωστόσο ο Δηλιγιάννης δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τα οικονομικά προβλήματα και κυρίως δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τα τοκοχρεολύσια, οπότε αναγκάστηκε να εξαγγείλει δρακόντεια μέτρα λιτότητας. Οι Γερμανοί, οι οποίοι κατείχαν μεγάλο πακέτο ελληνικών ομολόγων, πίεζαν, επιδιώκοντας να επιβάλλουν στην χώρα τον Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο, γεγονός στο οποίο ο Δηλιγιάννης αντέδρασε.

……….Τότε ο Α. Συγγρός υπέβαλε υπόμνημα προς τον βασιλέα Γεώργιο Α΄ επισημαίνοντάς του, ότι η διατήρηση τού Δηλιγιάννη στην εξουσία «εγκυμονεί εθνικούς κινδύνους» και «οδηγεί την Ελλάδα στον οικονομικό όλεθρο». Ο Γεώργιος Α΄ επενέβη, παύοντας την κυβέρνηση Δηλιγιάννη και καλώντας τον Τρικούπη να σχηματίσει κυβέρνηση. Ο Τρικούπης πρότεινε στον Γεώργιο Α΄ να σχηματιστεί κυβέρνηση που να μην έχει την φόρτιση τής πολιτικής αντιδικίας.

……….Ο Δηλιγιάννης αντέδρασε στον βασιλικό παρεμβατισμό με διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες στους δρόμους και τότε ο Γεώργιος διέταξε την στρατιωτική παρέμβαση. Τελικά κυβέρνηση σχημάτισε ο Κωνσταντόπουλος, ο οποίος βρέθηκε σε ανυπέρβλητο αδιέξοδο, καθώς οι ενέργειες τού βασιλέα είχαν προκαλέσει τους δηλιγιαννικούς και τους τρικουπικούς. Έτσι η κυβέρνηση Κωνσταντόπουλου παύθηκε από τον βασιλιά, μιάς και ήταν ακατάλληλη στην προώθηση των σχεδίων Βλαστού- Συγγρού. Γιά άλλη μία φορά ανατέθηκε στον Τρικούπη ο σχηματισμός κυβερνήσεως με εντολή διαλύσεως τής Βουλής και προκηρύξεως εκλογών.

……….Στις εκλογές τού 1892, πλειοψήφησε ο Τρικούπης. Οι Γερμανοί όμως παρέμειναν πιεστικοί όσον αφορά τα τοκοχρεωλύσια. Ο Τρικούπης, ακολουθώντας την αγγλική υπόδειξη, κήρυξε την χώρα σε πτώχευση και ταυτόχρονα υπέβαλε την παραίτησή του. Νέα εκλογική νίκη έφερε τον Δηλιγιάννη στην πρωθυπουργική θέση γιά τρίτη φορά, στις εκλογές τής 16ης Απριλίου 1895. Η Κρητική επανάσταση όμως τού 1896, τον παρέσυρε στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ο οποίος κατέληξε στην ήττα τού Ελληνικού στρατού, τού θρόνου και τής πολιτικής ηγεσίας τής χώρας. Η επιβολή στην Ελλάδα τού Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου, προκάλεσε το μένος τού λαού γιά τον Δηλιγιάννη, ο οποίος τελικά παραιτήθηκε.

……….Όταν πέθανε ο Τρικούπης, το Νεωτεριστικό Κόμμα ανέλαβε ο Γ. Θεοτόκης. Στις εκλογές τού 1899, ο Δηλιγιάννης ηττήθηκε, όμως τρία χρόνια αργότερα, ξανακέρδισε την λαϊκή εμπιστοσύνη. Μετά την επιβολή τού Οικονομικού Ελέγχου, ήταν φανερό ότι ο Δηλιγιάννης ήταν έρμαιο των περιστάσεων και γι’ αυτό, στις εκλογές τής 17ης Νοεμβρίου 1902, ξαναπήρε μεν την πλειοψηφία σχηματίζοντας κυβέρνηση στις 24 τού ιδίου μηνός, η οποία όμως ήταν βραχύβια.

……….Γιά να πάρει εντολή σχηματισμού κυβερνήσεως στις 24 Νοεμβρίου 1902, ο Δηλιγιάννης υποστηρίχθηκε από τον λαό ο οποίος διαδήλωνε στους δρόμους των Αθηνών. Στην κινητοποίηση των διαδηλωτών πρωταγωνίστησαν οι πολιτικοί τού κόμματος που είχαν ιδιαίτερη επιρροή, οι «αττικάρχες», Δ. Ράλλης, που την εποχή εκείνη συνεργαζόταν με τον Δηλιγιάννη, και, Σκουζές, πρόεδρος των είκοσι συντεχνιών τής πρωτεύουσας. Επί πέντε μέρες οι οπαδοί τού Δηλιγιάννη διέσχιζαν τους κεντρικούς δρόμους θορυβώντας. Πολλοί είχαν έλθει από τα γύρω χωριά με νταούλια και πίπιζες. Τα γεγονότα αυτά ονομάστηκαν Σανιδικά, διότι οι διαδηλωτές άρπαξαν σανίδια από τις οικοδομές στην οδό Σταδίου γιά να αντιμετωπίσουν την επίθεση των οργάνων που ανέλαβαν την διάλυσή τους.

……….Υπό την πίεση αυτή, τα ανάκτορα έδωσαν την εντολή στον Δηλιγιάννη, αλλά τον Ιούλιο τού 1903, ομάδα βουλευτών του των οποίων τα αιτήματα δεν ικανοποιήθηκαν, τον ανέτρεψε θέτοντας ζήτημα εμπιστοσύνης. Ακολούθησε η παραίτησή του, και η διαδοχή του από τον Θεοτόκη, ο οποίος παρέμεινε στην εξουσία έως τις 16 Δεκεμβρίου τού 1904. Ο Δηλιγιάννης θριάμβευσε γιά πέμπτη φορά στις εκλογές τής 20ής Φεβρουαρίου 1905.

……….Το 1905 ως πρωθυπουργός, αποφάσισε να λάβει μέτρα γιά την πάταξη τής χαρτοπαιξίας η οποία μάστιζε την χώρα, θέλοντας να αποδείξει μέσα στο γενικό πνεύμα οικονομικής λιτότητας, ότι προστατεύει και την ηθική τάξη και τις οικογενειακές αποταμιεύεις των μεσαίων και κατώτερων κυρίως αστικών στρωμάτων «τής εθνικής εργασίας».  Ο «αντιχαρτοπαικτικός νόμος» που ψήφισε η Βουλή, προκάλεσε την αντίδραση όσων ζημιώνονταν από την νέα κατάσταση, διότι μέχρι την άνοιξη τού 1905 οι περισσότερες λέσχες είχαν κλείσει.

……….Ο τρόφιμος των χαρτοπαιγνίων, μανιώδης χαρτοπαίκτης αλλά και «μπράβος» παράνομης χαρτοπαικτικής λέσχης, Αντώνιος Κωστογερακάρης, δολοφόνησε με μαχαίρι στις 31 Μαΐου 1905 τον Δηλιγιάννη στην είσοδο τής Βουλής. Ο δολοφόνος καταδικάστηκε σε θάνατο και καρατομήθηκε στο Παλαμήδι τού Ναυπλίου. Μετά την δολοφονία του Δηλιγιάννη, το κόμμα διαλύθηκε. Αργότερα θα το ανασυστήσουν ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης και ο Δ. Ράλλης.

……….Ο Δηλιγιάννης, θεωρείται ο πιό άτυχος πολιτικός, διότι ποτέ δεν ολοκλήρωσε έναν κυβερνητικό κύκλο, εφ’ όσον πάντα μετά από κάθε εκλογική του νίκη, κάτι συνέβαινε και βρισκόταν αποδιοπομπαίος, εκτός κυβερνήσεως.

***
Πηγές:
  1. Παγκόσμια Πολιτιστική Εγκυκλοπαίδεια-Βιογραφίες-Οι μεγάλοι όλων των εποχών, τόμος 5ος.
  2. Ιστορία τού Ελληνικού Έθνου, τόμος ΙΔ΄.
Επιμέλεια κειμένου και εικόνας :  Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο
Copyright (©) «Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο»