,
,
Η λεηλασία και η διαδρομή των χειρογράφων και ιερών κειμηλίων των Μονών Τιμίου Προδρόμου Σερρών και Παναγίας Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου από τον βουργαρικό στρατό (1917-2016)
.
Βασίλειου Γιαννογλούδη, καθηγητή 4ου ΓΕΛ Σερρών και αντιπροέδρου Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας τής Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.)
100 Χρόνια από την λεηλασία των κειμηλίων των βυζαντινών Μονών Τιμίου Προδρόμου Σερρών και Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου
……….Οι Μονές Τιμίου Προδρόμου Σερρών και Παναγίας Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου, διατηρούσαν βιβλιογραφικά εργαστήρια στα οποία εργάστηκαν μερικοί από τους πιό σημαντικούς βιβλιογράφους από την Παλαιολόγεια εποχή έως τον 15ο αιώνα. Ιδιαίτερα, όσον αφορά την Μονή τού Τιμίου Προδρόμου, όλα τα βιβλία, Κώδικες, χειρόγραφα και έντυπα που δημιούργησαν ή συγκέντρωσαν οι μοναχοί κατά την διάρκεια επτά αιώνων, φυλάσσονταν στην βιβλιοθήκη τής Μονής ως το 1917.
Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΤΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ ΚΑΙ Η ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΟΥΣ (1917-2016)
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, δημιουργία Μακεδονικού Μετώπου και κατάληψη Ανατολικής Μακεδονίας (1916-1918)
……….Ο Τσεχικής καταγωγής και Αυστροουγγρικής υπηκοότητας Vladimir Sis, καθηγητής στο πανεπιστήμιο τής Σόφιας, γνώστης τής ελληνικής και λατινικής γλώσσας, που γνώριζε καλά την ανυπολόγιστη αξία των χειρογράφων, συλλαμβάνει, σχεδιάζει, οργανώνει και εκτελεί (με την βοήθεια τού βουλγαρικού στρατού κατοχής) σχέδιο συνολικής λεηλασίας των Μονών τής Βορείου Ελλάδος.
………Σκοπός των Βουλγάρων: ο «αφελληνισμός τής περιοχής» μέσα από την εξαφάνιση των γραπτών και πολιτιστικών ντοκουμέντων τού Ελληνισμού, με άμεσο στόχο την ενσωμάτωση τής περιοχής στην Βουλγαρία, υλοποιώντας την Συνθήκη τού Αγ. Στεφάνου (3/3/1878).
***
27 Μαρτίου 1917
Ἀρχιμανδρίτου Νεοφύτου, Ἡγουμένου Ἱ.Μ. Εἰκοσιφοινίσσης
……….«Μεγάλη Ἑβδομάς,ἑβδομὰς τῶν παθῶν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν μοναχῶν. Τὴν Μεγάλην Δευτέραν τῆς ἑβδομάδος καὶ ὥραν 2 μ.μ. ὁ Βούλγαρος ὁπλαρχηγὸς Πανίτσας καὶ ὁ Βλαδίμηρος Σίς, Αὐστριακὸς τὴν καταγωγήν, Βούλγαρος ὑπήκοος ἀρχαιολόγος, καθηγητὴς τοῦ ἐν Σόφιᾳ Πανεπιστημίου καὶ τυμβωρύχος τῶν ἀρχαίων μνημείων ἐν Φιλίπποις κατὰ τὸν χειμῶνα τοῦ 1916-17, οὗτοι λέγω, μετά τινων χωρικῶν ὀθωμανῶν, ἦλθον εἰς τὴν Μονήν. [ ] Τὰ δὲ κλοπιμαῖα ἐκ τῆς βιβλιοθήκης εἰς διάφορα χειρόγραφα ἐκ μεμβράνης καὶ παπύρου ἐκ τοῦ Σκευοφυλακίου, εἰς ἱερὰ ἄμφια βυζαντινῆς τέχνης, χρυσὰ καὶ ἀργυρὰ ἀντικείμενα ἀμυθήτου πλούτου καὶ εἰς χρυσόβουλλα, σιγίλλια καὶ τίτλους (φιρμάνια) ἰδιοκτησίας καὶ λοιπὰ ἀντικείμενα ἀρχαίας τέχνης, πάντα ταῦτα ἐφορτώθησαν εἰς 18 ἡμιόνους καὶ μετεφέρθησαν εἰς Δράμαν».
***
28 Ιουνίου 1917- Η λεηλασία τής Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Σερρών
……….Σύμφωνα με την μαρτυρία τού Προδρομίτη Μοναχού Γαβριήλ Κουντιάδη, ο Βουλγαρικός στρατός αφού πρώτα είχε απαγάγει τους μοναχούς και τους οδήγησε σιδηροδέσμιους στην Βουλγαρία ως ομήρους-αιχμαλώτους, απογύμνωσε τις Μονές από σκεύη και κειμήλια ανεκτίμητης αξίας, εικόνες, σταυρούς, δισκοπότηρα, αρτοφόρια, καντήλια, βημόθυρα, δεσποτικό θρόνο, κ.α. και ολοκλήρωσε το έργο τής λεηλασίας με την αρπαγή όλου τού περιεχομένου τής βιβλιοθήκης. Τα αφαιρεθέντα τής βιβλιοθήκης ήταν:
- τα επί μεμβράνης χειρόγραφα τουλάχιστον 100,
- τα χαρτώα πάνω από 200 και
- 1500 περίπου τα έντυπα βιβλία. Ανάμεσά τους και ο Κώδικας Α΄ τής Μονής, «το κτητορικόν τυπικόν», ο Κώδικας Β΄(14ος αι.), άλλοι τρεις Κώδικες τής Μονής (19ος αι.) καθώς και δέκα Νομοκανόνες.
Διοίκηση τῆς Ἐπισκοπῆς Σερρῶν
Σέρρες 18 Οκτωβρίου 1918
……….Πρὸς τὴν Αὐτοῦ Ἐξοχότητά του, Ὑπουργόν Ἐξωτερικῶν
……….Λαμβάνω τὴν τιμὴν νὰ σᾶς ὑποβάλῳ συνημμένο πίνακα τῶν κλαπέντων, ἀπὸ τοὺς Βούλγαρους, ἀντικειμένων τοῦ Μοναστηρίου Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Βαπτιστοῦ: λειτουργικὰ σκεύη, ἱερὰ ἄμφια, βιβλία, ἔπιπλα κτλ. Ἐπισυνάπτω, ἐπίσης, σχετικὲς ἀναφορὲς ἐξορίστων ἐπαναπατρισθέντων οἱ ὁποῖοι ἔδωσαν πληροφορίες γιὰ τὰ ἀντικείμενα αὐτά, ἡ πλειοψηφία τῶν ὁποίων εὑρίσκεται στὸ μοναστήρι τῆς Rila.
Διόδωρος Ἐπίσκοπος Ἐκπρόσωπος τῆς Ἐπισκοπῆς Σερρῶν
Πίνακας των κλοπών που έγιναν από τους Βούλγαρους στην Μονή τού Αγίου Ιωάννη τού Βαπτιστή
- Α. Αφαίρεσαν από την εκκλησία.
- Β. Αφαίρεσαν από το θησαυροφυλάκιο.
- Γ. Αφαιρέθηκαν από την βιβλιοθήκη.
- 8 ευαγγελιάρια χειρόγραφα σε περγαμηνή, από τα οποία τα 2 φέρουν μινιατούρες.
- 95 χειρόγραφα σε περγαμηνή.
- 210 χειρόγραφα.
- 1272 έντυπα έργα.
- 1 αρχαίος κώδικας τού κτήτορα τής Μονής «Κτητορικόν».
- 1 αρχαίος κώδικας χρονολογημένος μετά το 1300 μ. Χ με διάφορα στοιχεία.
- 4 κώδικες τής Μονής, οι πλέον πρόσφατοι.
- 35 λίρες από το λογιστήριο.
- 1 παγκόσμιος χάρτης.
- Όλοι οι τίτλοι ιδιοκτησιών τής Μονής.
……….Εκτός από την λεηλασία των δύο ιστορικών Μονών Προδρόμου Σερρών και Εικοσιφοίνισσας Παγγαίου, λεηλατήθηκαν και οι μονές τής Ξάνθης :
- Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας.
- Παναγίας Καλαμούς.
***
Γεώργιος Σωτηρίου-Μάϊος 1923:Παραλαβή μέρους των χειρογράφων
……….Ο καθηγητής Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Διευθυντής τού Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών Γεώργιος Σωτηρίου, μετά την υπογραφή μεταξύ τής Ελλάδος και τής Βουλγαρίας τής Συνθήκης τού Νεϊγύ (27 Νοεμβρίου 1919), μετέβη στην Σόφια γιά τον επαναπατρισμό των κλαπέντων κειμηλίων το 1917 από τις Ιερές Μονές Εικοσιφοινίσσης και Τιμίου Προδρόμου Σερρών.
……….Από απόσπασμα επιστολής τού κ. Σωτηρίου προς το Ηγουμενοσυμβούλιο τής Ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης, στις 10 Φεβρουαρίου 1934, αναφέρεται:
……….Γεώργιος Σωτηρίου «… μετέβην εἰς Σόφιαν κατὰ τὸν Μάϊον τοῦ ἔτους 1923 πρὸς παραλαβὴν τῶν ὑπὸ τῶν Βουλγάρων συληθέντων χειρογράφων καὶ κειμηλίων τῶν Μονῶν Εἰκοσιφοινίσσης καὶ Τιμίου Προδρόμου. Οἱ ζητηθέντες τότε ἁρμοδίως καθ’ ὅσον ἐνθυμοῦμαι, παρὰ τῶν Μονῶν κατάλογοι δὲν ἐδόθησαν, ἠναγκάσθημεν δε, ἐκ διαφόρων δημοσιευμάτων (Παπαγεωργίου, Ζησίου, Λαμπράκη) νὰ συντάξωμεν προχείρους καταλόγους, οἴτινες καὶ πάλιν κατέστησαν ἀνωφελεῖς, καθ’ ὅσον οἱ Βούλγαροι εἶχον συσκευάσει εἰς κιβώτια τὰ προωρισμένα, συμφώνως τῇ συνθήκῃ τοῦ Νεϊγύ, ν’ ἀποδοθώσιν εἰς τὴν Ἑλλάδα κειμήλια καὶ ταῦτα ἄνευ καταλόγων. Ἐν Βουλγαρίᾳ ἠναγκάσθημεν μετὰ τοῦ πρεσβευτοῦ κ. Ραφαήλ, νὰ παραλάβωμεν τὰ κειμήλια ὥς εἶχον, οἱ ἰδιωτικαὶ δὲ ἡμῶν ἔρευναι εἰς Σόφιαν εἰς οὐδὲν απέληξαν…».
***
1923-1986: Σκοτεινή περίοδος- Απόκρυψη των Ελληνικών χειρογράφων σε υπόγεια τής βουλγαρικής Ακαδημίας Επιστημών...
……….Η πρόσβαση στα χειρόγραφα επιτρέπεται μόνο με ειδική άδεια σε ελάχιστους Βούλγαρους επιστήμονες. Αλλεπάλληλες και διαχρονικές προσπάθειες Ελλήνων και ξένων επιστημόνων να εντοπιστούν, δεν είχαν αποτέλεσμα.
1986: Συστήνεται το Κέντρο Σλαβοβυζαντινών σπουδών «IVAN DUJCEV»
……….Μετά τον θάνατο τού ακαδημαϊκού και Βυζαντινολόγου Ivan Dujcev, αναλαμβάνει η Αξίνια Τζούροβα, ιστορικός τής τέχνης (κόρη τού Βούλγαρου υπουργού Εθν. Άμυνας) – ως διαχειρίστρια τής θέλησης τού αποθανόντος -, την πρωτοβουλία ιδρύσεως Ερευνητικού Κέντρου των Σλαβο-βυζαντινών σχέσεων. Έτσι μεταφέρονται τα κλαπέντα ελληνικά χειρόγραφα από τα «απόρρητα» υπόγεια τής Ακαδημίας στο νεοϊδρυόμενο Κέντρο Σλαβοβυζαντινών Σπουδών στην οικία τού Ivan Dujcev .
Βασίλειος Άτσαλος - 1987: Συμφωνία επιστημονικής συνεργασίας των Πανεπιστημίων Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης - Σόφιας
……….Υπογράφεται το 1987 συμφωνία επιστημονικής συνεργασίας μεταξύ τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) και τού Πανεπιστημίου Σόφιας Sv. Kliment Ohridski, με σκοπό την έρευνα και καταλογογράφηση των Ελληνικών χειρογράφων στην Βουλγαρία, ώστε να γίνουν προσιτά στο διεθνές επιστημονικό κοινό. Εκ μέρους τού Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης συμμετέχουν οι καθηγητές:
- -Βασίλειος Άτσαλος, Παλαιογράφος
- -Βασίλειος Κατσαρός, Βυζαντινολόγος
- -Χαράλαμπος Παπαστάθης, Εκκλησιαστικού Δικαίου
Βασίλειος Κατσαρός - 1990: Έτος ορόσημο – Αποκάλυψη των Ελληνικών χειρογράφων και ταυτοποίησή τους
……….Το μυστήριο των Ελληνικών χειρογράφων λύθηκε το 1990 όταν, σε διεθνές επιστημονικό συμπόσιο που διοργανώθηκε στην Σόφια, παρουσία Βουλγάρων και Ελλήνων επιστημόνων, αποκαλύφθηκε από τους Έλληνες καθηγητές (Β. Άτσαλος, Β. Κατσαρός, Χ. Παπαστάθης, από το Α.Π.Θ.) το επτασφράγιστο μυστικό και έγινε η ταυτοποίηση των ελληνικών χειρογράφων.
Νοέμβριος (7-10) 2015. Η επίσκεψη τού Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην Βουλγαρία
……….Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος σε επίσκεψή του στις 7-10 Νοεμβρίου 2015 στην Βουλγαρία, προκειμένου να τιμηθεί γιά διεθνείς πρωτοβουλίες του, κάλεσε την βουλγαρική ανώτατη πολιτική ηγεσία να επιστρέψει τα κλεμμένα από την Ελλάδα εκκλησιαστικά κειμήλια. [ ] Ο Παναγιώτατος [μεταξύ άλλων] ανέφερε: «Ιδιαίτερα παρακαλούμε γιά τα ιερά κειμήλια από τις πατριαρχικές και σταυροπηγιακές μονές μας – την Ιερά Μονή Παναγίας Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο και την Μονή Τιμίου Προδρόμου Σερρών κ.ά., τα οποία δυστυχώς εκλάπησαν και δεν χρησιμοποιούνται στις λειτουργίες από τους φυσικούς ιδιοκτήτες τους, που αναμφισβήτητα αποτελεί αμαρτία ».
***
……….[Συγκεκριμένα τον Νοέμβριο τού 2015, όταν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος Α΄ επισκέφθηκε την βουργαρία [βλ. Ε.Η.10 Νοεμβρίου], λόγω των δηλώσεών του γιά την υποχρέωση των βούργαρων να επιστρέψουν τα κλαπέντα κειμήλια στις Μονές τής Ελλάδος, ο πρωθυπουργός Μπόϊκο Μπορίσοφ ακύρωσε την προγραμματισμένη συνάντησή τους. Σύμφωνα με δημοσιεύματα τού βουργάρικου Τύπου: «….ο Βαρθολομαίος προκάλεσε σκάνδαλο καθώς αντιμετώπισε τον [βούργαρο] πατριάρχη Νεόφυτο, ως μητροπολίτη και την βουργαρική εκκλησία ως μη αυτοκέφαλη. [ ] Συνέδεσε [δε]την πρόοδο τής βουργαρίας στην Ε.Ε. και την ενότητα τής [βουργαρικής] Εκκλησίας με την επιστροφή των κατασχεμένων [κλεμμένων] στην διάρκεια τού πολέμου και τής σύγχυσης που προκλήθηκε στην βαλκανική χερσόνησο. Πρόκειται, όπως είπε γιά ιερά κειμήλια που ανήκουν σε μονές και εκκλησίες των Σερρών, τής Ξάνθης και τής Δράμας που τα πήραν [κατάκλεψαν] οι βούργαροι και τα μετέφεραν στην βουργαρία».]
***
Σεπτέμβριος 2016 - Η απάντηση του ΥΠ. ΕΞ. κ. Νίκου Κοτζιά σε ερώτηση βουλευτή Δράμας για το θέμα επιστροφής των κλεμμένων χειρογράφων:
- -«Το ζήτημα παραμένει ανοικτό»,
- -«Το θέμα απασχολεί τα αρμόδια υπουργεία …»,
- «Η διεκδίκηση … συνιστά προτεραιότητα τής Ελλ. Κυβέρνησης»,
- «Το ενδιαφέρον τού Υπουργείου Εξωτερικών παραμένει συνεχές και αμείωτο».
Νοέμβριος 2016. Αντιπροσωπεία τής Ε.Μ.Ε.Ι.Σ στον Πρόεδρο τής Δημοκρατίας
……….Αντιπροσωπεία τής Εταιρείας Μελέτης και Έρευνας τής Ιστορίας των Σερρών (Ε.Μ.Ε.Ι.Σ.) με την βουλευτή Σερρών κα. Αφρ. Σταμπουλή, επισκέφθηκε στις 6/11/2016 τον Πρόεδρο τής Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλο και τού έθεσε το ζήτημα τής επιστροφής των κλεμμένων χειρογράφων κλείνοντας 100 χρόνια από το έτος κλοπής.
Πρώτη αισιόδοξη νότα - Βυζαντινό αριστούργημα επιστρέφει στην Μακεδονία... [αλλά μέσω Αμερικής]
Εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» 4/11/2016
……….«Ένα ανεκτίμητο βυζαντινό κειμήλιο, μιά σπάνια χειρόγραφη Καινή Διαθήκη 674 σελίδων, γραμμένη τον 9ο αιώνα, επαναπατρίζεται μέσω Αμερικής και παίρνει ξανά την θέση της, έπειτα από έναν αιώνα, στην Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης στην Δράμα, από όπου την είχαν αρπάξει Βούλγαροι το 1917, μαζί με πολλούς ακόμη ιστορικούς και εκκλησιαστικούς θησαυρούς. Ο «Κώδικας 1424» (Codex 1424), όπως ονομάζεται το κειμήλιο, αποτελεί το παλαιότερο πλήρες χειρόγραφο τής Καινής Διαθήκης στον κόσμο, γραμμένο στα ελληνικά στην ρέουσα γραφή. Είχε πουληθεί στις ΗΠΑ -όπου κατέληξε- το 1920 από έναν Ευρωπαίο βιβλιοπώλη, και βρέθηκε στην κατοχή τής Λουθηρανής Θεολογικής Σχολής τού Σικάγου, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Η διοίκηση τής Σχολής απάντησε θετικά μετά από πολλές προσπάθειες στο αίτημα τής Αρχιεπισκοπής Αμερικής και θα παραδώσει το κειμήλιο στον Αρχιεπίσκοπο Δημήτριο, σε εκδήλωση στις 15 Νοεμβρίου [2016]». Η σπάνια Καινή Διαθήκη επαναπατρίσθηκε έπειτα από έναν αιώνα στην Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης Παγγαίου.
Οι βούργαροι επιμένουν στην αμετανόητη στάση τους
,
……….Σε άρθρο του ο κύριος Ανδρέας Λουδάρος, εξηγώντας τα αίτια τής αμετανόητης στάσεως των βούργαρων, υπογράμμισε ότι «…ο βουλγαρικός εθνικισμός αφενός δεν ήθελε να χρεωθεί στην Ιστορία την κλοπή και αφετέρου με μία ενδεχόμενη επιστροφή θα κατέρριπτε το ίδιο το αφήγημά του, ότι, δηλαδή, τα κειμήλια δεν είναι κλεμμένα, καθώς, σύμφωνα με αυτό, ο στρατός τα αφαίρεσε από εκκλησίες σε βουλγαρικό έδαφος, όπως θεωρούσε – και κάποιοι φαίνεται ότι επιμένουν – την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, και τα μετέφερε στη Σόφια για να τα σώσει.»…