Το ιδιόκτητο κτήριο του Συλλόγου στο Πέραν. Η φωτογραφία είναι των μέσων της δεκαετίας του 1880 και δημοσιεύτηκε στην ειδική έκδοση για την 25ετηρίδα του Συλλόγου
Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως (1861-1923)
……….Ιδρύεται στις 17 Απριλίου του 1861 «Ο Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος», ο οποίος εύστοχα χαρακτηρίστηκε ως το άτυπο Υπουργείο Παιδείας του τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού.
……….Η δράση του Συλλόγου, ο οποίος διέθετε και εξειδικευμένες επιτροπές, όπως για παράδειγμα Αρχαιολογική, Βιολογική, Εκπαιδευτική, Κοινωνιολογική και Φιλολογική, ήταν πολυσχιδής και περιελάμβανε μεταξύ άλλων την ίδρυση και οικονομική ενίσχυση ελληνικών σχολείων, την διοργάνωση διαλέξεων και συνεδρίων, την διενέργεια επιστημονικών και φιλολογικών διαγωνισμών, την έκδοση περιοδικού και την λειτουργία βιβλιοθήκης.
……….Ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος συνέβαλε με το πολύπλευρό του έργο όχι μόνον στην εκπαίδευση, μόρφωση και πνευματική άνοδο του τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού και στην διατήρηση και διάδοση της ελληνικής γλώσσας, αλλά και μέσω αυτών στην διαφύλαξη και ενίσχυση της εθνικής ταυτότητας των υπό οθωμανική κατοχή Ελληνικών πληθυσμών.
……….Μέλη του Συλλόγου διετέλεσαν εξέχουσες προσωπικότητες του επιχειρηματικού, επιστημονικού και πνευματικού κόσμου και ορθόδοξοι κληρικοί, όχι μόνον της Πόλης αλλά και του απανταχού Ελληνισμού, ακόμη και Τούρκοι ή κατοικούντες στην Πόλη Ευρωπαίοι επιστήμονες, εκπαιδευτικοί και διπλωμάτες. Μεταξύ των μελών του Συλλόγου ξεχωρίζουν οι μεγάλοι ευεργέτες του Έθνους τραπεζίτες Γεώργιος Ζαρίφης και Χρηστάκης Ζωγράφος, οι οποίοι και γενναιόδωρα τον ενίσχυαν οικονομικώς, ιδιαιτέρως ο δεύτερος.
……….Ο Σύλλογος απολάμβανε διεθνή αναγνώριση και είχε επικοινωνία και συνεργασία με εξέχοντα ακαδημαϊκά και επιστημονικά ιδρύματα. Ενδεικτικά αναφέρονται τα Πανεπιστήμια John Hopkins, Βαλτιμόρης, Στρασβούργου, Στοκχόλμης και Οδησσού, το Smithsonian Institute, η Βασιλική Βαυαρική Ακαδημία Επιστημών, η Αρχαιολογική Εταιρεία Αθηνών, ο Σύλλογος προς Ενίσχυση των Ελληνικών Σπουδών του Λονδίνου και ο αντίστοιχος του Παρισιού.
……….Η επικράτηση του κινήματος των Νεοτούρκων το 1908 δυσχέρανε την δράση του Συλλόγου, ενώ η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 σηματοδότησε το τέλος του. Το 1923 οι τουρκικές αρχές κατέσχεσαν την κινητή και ακίνητή του περιουσία, η οποία και περιήλθε στην κατοχή του τουρκικού δημοσίου. Οι 50.000 και πλέον μοναδικής επιστημονικής αξίας τόμοι της βιβλιοθήκης του Συλλόγου διαμοιράστηκαν, αναλόγως του περιεχομένου τους, σε διάφορες δημόσιες ή πανεπιστημιακές τουρκικές βιβλιοθήκες, ενώ η τύχη του πλουσιότατου αρχείου του αγνοείται. Το δε ιδιόκτητο νεοκλασικό κτήριο του Συλλόγου απογυμνώθηκε από την επίπλωση και τον εξοπλισμό του και αφέθηκε στην εγκατάλειψη για να κατεδαφιστεί, τελικώς, το 1965.
……….Διεσώθησαν, ευτυχώς, ως εθνική παρακαταθήκη και πνευματική κληρονομιά του έργου του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου σχεδόν όλοι οι τόμοι του περιοδικού που εξέδιδε από το 1863 έως και τα μέσα της δεκαετίας του 1910. Το “Σύγγραμμα Περιοδικόν“, το σημαντικότερο ελληνικό περιοδικό της εποχής του, αποτελεί ακόμη και σήμερα πολύτιμη πηγή ιστορικών και επιστημονικών πληροφοριών και μάλιστα αναντικατάστατη σε ό,τι αφορά την παιδεία και την σχολική εκπαίδευση του τουρκοκρατούμενου Ελληνισμού του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα.
Το κτήριο του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου, λεηλατημένο και εγκαταλελειμμένο, λίγο προ της κατεδαφίσεώς του το 1965.
28 Μαρτίου 2019
Δρ. Χρήστος Μητσάκης
Σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα:
……….Ο Χρήστος Μητσάκης είναι ψυχολόγος. Έχει σπουδάσει ψυχολογία στην Μ. Βρετανία, ενώ έχει κάνει και σπουδές δημοσιογραφίας στην Ελλάδα.
Σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων:
……….Το κείμενο αυτό γράφτηκε για να δημοσιευτεί στον ιστοχώρο «Ελληνικό Ημερολόγιο», http://ellinoistorin.gr/
……….Επιτρέπεται η δωρεάν αναδημοσίευση αυτούσιου και χωρίς αλλαγές όλου ή μέρους του κειμένου, με τον αυστηρό όρο να αναφέρεται σαφώς ο συγγραφέας και η αρχική πηγή δημοσίευσης.