,
,
Από την ΕΑΜική κόκκινη βία τού 1943, έως τα Τάγματα Ασφαλείας και το Μελιγαλά τού 1944
Κατοχή, αντίσταση και εμφύλια βία στην Μεσσηνία. Όταν η εμφύλια σύγκρουση προηγείται τής ένοπλης αντίστασης
……….Τα γεγονότα τής κατοχής στην Μεσσηνία μπορούν να σκιαγραφηθούν με βάση πέντε βασικούς άξονες, οι οποίοι δεν διαφοροποιούνται σημαντικά από τις εξελίξεις στην υπόλοιπη Πελοπόννησο.
- ……….Η ένοπλη αντίσταση στην Μεσσηνία εμφανίζεται με σημαντική καθυστέρηση σε σχέση με την Κεντρική και Βόρεια Ελλάδα. Οι πρώτες οργανωμένες ομάδες δραστηριοποιούνται μόλις τον Μάιο τού 1943 και αποκτούν ουσιαστική υπόσταση μόνο μετά την συνθηκολόγηση των Ιταλών, τον Σεπτέμβριο τού 1943. Το καλοκαίρι τού 1943 αναπτύσσονται δύο ομάδες: ο ΕΛΑΣ και ο Ε. Σ. (Ελληνικός Στρατός, αντιστασιακή οργάνωση που δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία Μεσσήνιων αξιωματικών). Τόπος παρουσίας των ομάδων αυτών είναι οι περιοχές τού Ταΰγετου και τής ορεινής Τριφυλίας.
- ……….Σχετικά με τον ΕΛΑΣ, είναι απαραίτητο να σημειωθεί πως η πολιτική του οργάνωση (δηλαδή το ΕΑΜ) προηγείται τής έναρξης τής ένοπλης αντίστασης. Η ανάπτυξη αυτή [είναι αντίστροφη] στην Μεσσηνία (και την Πελοπόννησο γενικότερα) από αυτήν τής Κεντρικής Ελλάδας, όπου συχνά [στην Πελοπόννησο] τα ένοπλα αποσπάσματα τού ΕΛΑΣ υπήρξαν εκείνα που δημιούργησαν τις πολιτικές οργανώσεις. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ διαφοροποιούνται επίσης και σε σχέση με τον Ε. Σ. που δεν ανέπτυξε πολιτική οργάνωση παραμένοντας ένας αμιγώς ένοπλος σχηματισμός. Ο ρόλος, επομένως, των πολιτικών οργανώσεων τού ΕΑΜ και τής χρονικής τους ‘’πρωτοπορίας’’ είναι απαραίτητος στην κατανόηση των εξελίξεων στην περιοχή.
- ……….Η ανάπτυξη τής αντιστασιακής δράσης στην Μεσσηνία δεν μπορεί να διαχωριστεί από την εμφύλια σύγκρουση. Πιό συγκεκριμένα, η εμφύλια σύγκρουση προηγείται τής ένοπλης αντίστασης. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ επιτυγχάνουν να κυριαρχήσουν στην περιοχή αφού πρώτα κυριαρχήσουν στρατιωτικά και διαλύσουν τις ομάδες τού Ε. Σ., στην Τριφυλία τον Αύγουστο τού 1943 και στον Ταΰγετο στα τέλη Οκτωβρίου τού 1943. [Όπως εξ άλλου τα ίδια έκαναν και στην υπόλοιπη Ελλάδα με τρανταχτό παράδειγμα την εξόντωση τού 5/42, την σφαγή των προσφυγικών χωριών στο Κιλκίς ή την συνεργασία με τον Χότζα για την εξόντωση τής βορειοηπειρωτικής αντιστάσεως.]
……….Πρόκειται γιά μία αιματηρή σύγκρουση που έχει ως βασική συνέπεια την έντονη πόλωση και την πλήρη ταύτιση από κει και στο εξής τής ένοπλης αντίστασης με το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. […] Το φθινόπωρο τού 1943 κυριαρχείται από την διάλυση τού Ε. Σ. και την συνθηκολόγηση των Ιταλών. Η συμβολή των δύο αυτών εξελίξεων δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες γιά την επέκταση και κυριαρχία τού ΕΑΜ στην ύπαιθρο αλλά και μέσα στην πόλη τής Καλαμάτας, γεγονός που εκδηλώνεται με τις απανωτές δολοφονίες των διοικητών τής Χωροφυλακής, Σ. Κατή και Ι. Ζερβόπουλου τον Οκτώβριο 1943. Τόσο στην ορεινή Τριφυλία όσο και στον Ταΰγετο κυριαρχεί ο ΕΛΑΣ δημιουργώντας μία […] ζώνη που περιλαμβάνει σημαντικές κωμοπόλεις όπως τα Φιλιατρά.
……….Παράλληλα δημιουργείται εκτεταμένο δίκτυο τοπικών οργανώσεων τού ΕΑΜ στα χωριά και τις κωμοπόλεις τής Μεσσηνίας. Την περίοδο αυτή παρατηρούνται και οι πρώτες δολοφονίες που προέρχονται από το ΕΑΜ. Αυτές αφορούν α ρ χ ι κ ά τους συνεργάτες των Ιταλών (ενέργεια που συναντά και την λαϊκή συναίνεση), αλλά σιγά-σιγά επεκτείνονται και στους λεγόμενους ‘’αντιδραστικούς’’, όσους δηλαδή αρνούνται να συνεργαστούν με το ΕΑΜ. […] Από τις δολοφονίες τού ΕΑΜ ΕΛΑΣ ξεχωρίζουν οι εκτελέσεις τού Ίλαρχου Τηλέμαχου Βρεττάκου και τού Υπολοχαγού Π. Πατσάκου στον Ταΰγετο και τού Λοχαγού Γιώργου Θεοδωρόπουλου και τού υπενωμοτάρχη Αλέκου Παπαδάμη στην Τριφυλία. Ο αδελφός τού δολοφονημένου Τηλέμαχου Βρεττάκου, Λεωνίδας, θα πρωταγωνιστήσει στην ίδρυση των Ταγμάτων Ασφαλείας Λακωνίας.
- ……….Η εμφύλια αυτή σύγκρουση θα δώσει την θέση της μέσα στο 1944 σε ένα νέο και ασύγκριτα πιό αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Η διάλυση τού Ε. Σ. περιορίζει σημαντικά το πεδίο των πολιτικών επιλογών των αξιωματικών, αλλά και των μη κομμουνιστικών δυνάμεων εν γένει, θέτει θέμα επιβίωσης γιά τις δυνάμεις αυτές και επιβεβαιώνει στην συνείδησή τους την ύπαρξη μεταπολεμικών σχεδίων κομμουνιστικής κυριαρχίας τού ΕΑΜ. Γιά την πλειοψηφία εκείνων που δεν ταυτίζονται με το ΕΑΜ ο αγώνας μετατρέπεται πλέον σε αντικομμουνιστικό, πράγμα που εξηγεί και την στροφή αρκετών από αυτούς προς τους Γερμανούς, την μόνη δύναμη που μπορεί να τους υποστηρίξει στρατιωτικά απέναντι στον ΕΛΑΣ. Πρόκειται, βέβαια, γιά μία μεταστροφή που εξυπηρετεί απόλυτα και τους σκοπούς των Γερμανών. Αρκετοί από τους αξιωματικούς τού Ε. Σ. θα πρωταγωνιστήσουν στην συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας, τα οποία θα γνωρίσουν ραγδαία ανάπτυξη στην Μεσσηνία (όπως, άλλωστε, και στην υπόλοιπη Πελοπόννησο) και θα αποκτήσουν μαζικές διαστάσεις. Το Τάγμα Καλαμών ιδρύεται στις αρχές Φεβρουαρίου τού 1944 και αναπτύσσεται από τον Απρίλιο τού 1944 και μετά, δημιουργώντας φρουρές σε σειρά κωμοπόλεων τής Μεσσηνίας, με κύριο προπύργιο τον Μελιγαλά.
- ……….Το μερίδιο τού λέοντος τής κατοχικής βίας στην περιοχή τής Μεσσηνίας αρθρώνεται σχεδόν αποκλειστικά γύρω από την σύγκρουση ΕΑΜ/ΕΛΑΣ και Ταγμάτων Ασφαλείας. Η μεγάλη πλειοψηφία των θυμάτων χάνει την ζωή της το 1944, ιδιαίτερα μετά την άνοιξη τού έτους αυτού. Αποκορύφωμα τής βίας υπήρξε η μάχη τού Μελιγαλά, που έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο τού 1944, μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Μεσσηνία. Η βία αυτή, με τη σειρά της, θα ενισχύσει την πόλωση στην περιοχή, θέτοντας τις βάσεις γιά μία ακόμα εμφύλια αναμέτρηση.
Η οργάνωση των Τ. Α. στην Μεσσηνία ως αντίδραση στην κόκκινη βία
……….Την άνοιξη τού 1944 οργανώθηκαν τα Τάγματα Ασφαλείας στην Μεσσηνία. Στόχος τους είναι η ‘’επανάκτηση’’ τής Μεσσηνίας από το ΕΑΜ. Γιά τον σκοπό αυτό δημιουργούνται βάσεις στις κυριότερες κωμοπόλεις τής περιοχής.
……….Η βία εκδηλώνεται τόσο στα μαζικά αντίποινα των Γερμανών, όπου σε μερικές περιπτώσεις θα συμμετάσχουν και τα Τ. Α. όσο και στις επιλεκτικές εκτελέσεις μελών τού ΕΑΜ (ή υπόπτων ως τέτοιων), ιδίως στις κωμοπόλεις και στα χωριά τής Μεσσήνης και τής Πυλίας. Συγχρόνως οργανώνονται εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στις ορεινές περιοχές τής Τριφυλίας, όπου οι εκτελέσεις παίρνουν μαζικότερο χαρακτήρα. [Πρόκειται κυρίως γιά τις εκτελέσεις εκατόν σαράντα εννέα ανθρώπων στις 8/2/1944, διακοσίων κρατουμένων από το Στρατόπεδο ομήρων Τριπόλεως, στην Παλιοχούνη Μεγαλόπολης στις 25/2/1944, τριάντα ανθρώπων στον Νέδοντα την 1/5/1944 και είκοσι επτά ανθρώπων στον Νέδοντα στις 17/6/1944. Στις δύο τελευταίες εκτελέσεις έλαβαν μέρος και τα Τάγματα Ασφαλείας. Δεν ήταν όλα τα θύματα Καλαματιανοί ή ακόμα Μεσσήνιοι.] Το κύριο αποτέλεσμα αυτών των εξελίξεων είναι η σημαντική υποχώρηση τής παρουσίας τού ΕΑΜ στα πεδινά όπου έχει πλέον χάσει την ελευθερία κινήσεων που διέθετε προηγουμένως.
Τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως τού ΕΑΜ και η σφαγή που ακολούθησε
……….Την ίδια περίοδο, το ΕΑΜ εντείνει την κατασταλτική δραστηριότητά του στις περιοχές που ελέγχει, δημιουργώντας και στρατόπεδα συγκέντρωσης γιά την κράτηση ‘’αντιδραστικών’’ ή ύποπτων πολιτών. Τα πιό γνωστά, ίσως, στρατόπεδα βρισκόταν στο χωριό Χαλβάτσου (σημερινό Κεφαλόβρυσο), όπου οι Γερμανοί σε επιχείρησή τους στις 15 Απριλίου 1944 βρήκαν 86 κρατούμενους, και στο Μανιάκι. Ο Θ. Μπλουγουράς περιγράφει σχηματικά μεν αλλά εύγλωττα, την κατασταλτική αυτή δραστηριότητα: «Κάθε τόσο δύο και τρεις συλλήψεις εδώ κι εκεί στα διάφορα χωριά. Συλλήψεις συνεργατών τού εχθρού αρχή-αρχή. Συλλήψεις δραπετών στο δρόμο προς τον εχθρό ύστερα. Συλλήψεις αντιδραστικών γιά λόγους προληπτικούς κατόπι. Εμφιλοχώρηση και των προσωπικών στους προληπτικού λόγους – κακοί σύμβουλοι τα προσωπικά, επίβουλοι ταϊστές λάθος χειρισμών. Αποτέλεσμα, η διεύρυνση των συλλήψεων. Συλλήψεις και αντιφρονούντων. Συλλήψεις και υπόπτων».
……….Η περίοδος μετά από την απελευθέρωση τής Καλαμάτας στις 7 Σεπτεμβρίου 1944 και ως την συνθήκη τής Βάρκιζας […] χαρακτηρίζεται από την πλήρη κυριαρχία τού ΕΑΜ. Αρχικά, η βία φθάνει σε πολύ υψηλά επίπεδα με τις μαζικές εκτελέσεις που συνοδεύουν τις μάχες τής Καλαμάτας, και, ιδίως, τού Μελιγαλά. Σύμφωνα με τα στοιχεία τής Ιατροδικαστικής Υπηρεσίας, ανασύρθηκαν 708 πτώματα στο Μελιγαλά και 171 στην Καλαμάτα (58 στον περίβολο τού Συντάγματος και 113 στο πεδίο βολής). Συγχρόνως λαμβάνουν χώρα και δημόσια λυντσαρίσματα στην Πύλο, την Καλαμάτα και αλλού.
______________________________________
-
Πηγή: Επιλεγμένο απόσπασμα κειμένου τού Στάθη Καλύβα, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης με τίτλο: «Η γεωγραφία τής εμφύλιας βίας στην κατοχική Μεσσηνία. Μία ποσοτική προσέγγιση»
-
Επιμέλεια κειμένου: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο
-
Αποσπάσματα από συνέντευξη τού Στάθη Καλύβα στην Κιάρα Σουγκανίδου, η οποία δημοσιεύθηκε στις 26/1/2016
Γιά τα Τάγματα Ασφαλείας.
……….[…] Η ένοπλη συνεργασία με τους Γερμανούς αυξήθηκε γεωμετρικά όσο πλησίαζε η αποχώρησή τους, λαμβάνοντας μάλιστα μαζικές διαστάσεις λίγο πριν από την απελευθέρωση. Αυτό σημαίνει πως ένα κυρίαρχο κίνητρό της ήταν η μετακατοχική πολιτική στόχευση. Με άλλα λόγια, τα κίνητρα τής συνεργασίας δεν αφορούσαν μόνο την Κατοχή και τους Γερμανούς.
Γιά την κυριαρχία τού ΕΑΜ
……….[…] Η στρατηγική τού λαϊκού μετώπου αποδείχθηκε ιδιαίτερα έξυπνη, γιατί συγκάλυψε την κομμουνιστική ταυτότητα πίσω από την ευρύτερη πολιτική φυσιογνωμία τού ΕΑΜ, ενώ μετά το 1943 βοήθησε πολύ η αυξανόμενη διεθνής αίγλη τής Σοβιετικής Ένωσης. Οι ιδιαίτερες συνθήκες τής Κατοχής παρήγαγαν ριζοσπαστικοποίηση και πόλωση που το ευνόησαν. Συνολικά, από τη στιγμή που το ΕΑΜ απέκτησε τον έλεγχο τού 70% περίπου τού εδάφους τής χώρας, αναγκαστικά όσοι ζούσαν εκεί τάχθηκαν μαζί του, είτε πίστευαν σ’ αυτό είτε όχι, είτε το ήθελαν είτε όχι. Γιά να το πω διαφορετικά, το ΕΑΜ είχε γίνει κράτος και ένα μεγάλο τμήμα τής ισχύος του προερχόταν από την εξουσία που ασκούσε. Τέλος, ένα ιδιαίτερα σημαντικό στοιχείο τής επικράτησης τού Κ.Κ.Ε. στην Κατοχή υπήρξε και η ικανότητά του να διαλύσει ή να υποτάξει τις ανταγωνιστικές αντιστασιακές οργανώσεις.
……….[…] Οι πρώτες […] εμφύλιες συγκρούσεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό κεφάλαιο τής ιστορίας τής περιόδου, με τεράστιες πολιτικές συνέπειες, καθώς μάς βοηθούν να κατανοήσουμε τις πολιτικές επιλογές που ακολούθησαν. Προφανώς υπήρχε μεγάλη καχυποψία και αντιπάθεια ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τις μη κομμουνιστικές αντιστασιακές οργανώσεις που προερχόταν από την εμπειρία τής μεσοπολεμικής περιόδου. Γεγονός όμως είναι πως οι συγκρούσεις ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και τις υπόλοιπες οργανώσεις ξεσπούν την ίδια περίοδο σε ολόκληρη τη χώρα, ακολουθούν την ίδια μεθόδευση και καταλήγουν στο ίδιο αποτέλεσμα, δηλαδή την εκμηδένιση των αντιπάλων τού ΕΛΑΣ είτε διαμέσου τής βίαιης καθυπόταξης (με συχνές εκτελέσεις), είτε διαμέσου τής υποταγής. Σ’ αυτό το αποτέλεσμα έπαιξε σπουδαίο ρόλο το γεγονός πως ο ΕΛΑΣ μπορούσε να λειτουργεί κεντρικά, ενώ, αντίθετα, οι αντίπαλοί του ήταν πολυδιασπασμένοι σε δεκάδες μικρότερες οργανώσεις με τοπική μόνο εμβέλεια.
Κείμενα σχετικά με εγκληματικές ενέργειες ΕΑΜ/ΕΛΑΣ
-
Το τραγικό τέλος του 5/42
-
4/11/1944 η σφαγή Ελλήνων στο Κιλκίς από τον ΕΛΑΣ και τους σλάβους ταξικούς του συντρόφους
-
Η μεγάλη σφαγή τής Τριάδος Νομού Σερρών
-
Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και οι μεθοδεύσεις του ως τέταρτη κατοχική δύναμη
-
Το δράμα τής Ελλάδος- έπη και αθλιότητες
-
Το βορειοηπειρωτικό αντάρτικο
-
Βασίλειος Σαχίνης- Η δολοφονία τού ηγέτη τού Μετώπου Απελευθερώσεως Βορείου Ηπείρου
-
Η δολοφονία Ελλήνων από το καθεστώς Εμβέρ Χότζα και η στάση τού Κ.Κ.Ε.
-
Η αποχώρηση των Τσάμηδων και η συνεργασία τους με τους ελλαδίτες Κομμουνιστές
-
Οι σκοπιμότητες εξουσίας και οι σφαγές αθώων Ελλήνων
-
Η σφαγή μιας οικογένειας
-
Η δολοφονία τής Ελένης Παπαδάκη