Ο ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΣ ΑΡΧΙΕΡΕΑΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
(Επίσκοπος Μεθώνης, Ναυαρίνου και Νεοκάστρου
1816 - 22.10.1825)
……….Ο Γρηγόριος Παπαθεοδώρου εγεννήθη τη 12η Νοεμβρίου τού έτους 1770 εις το ορεινόν χωρίον Άλβαινα τής Ολυμπίας «εκ γονέων ευπατριδών», τού Θεοδώρου ιερέως και τής Αναστασίας, το γένος Σακελλαρίου, εν ω εξέμαθε τα πρώτα αυτού γράμματα, τα όποια συνεπλήρωσεν εις την πλουσιωτάτην βιβλιοθήκην τής Ι. Μονής Βυτίνης. Εισελθών ακολούθως εις την έκκλησιαστικήν υπηρεσίαν, εχειροτονήθη την 16ην Μαΐου 1800, εις διάκονον, τω 1806 εις πρεσβύτερον, χειροθετηθείς εις Πρωτοσύγκελλον, και την 12ην Αυγούστου 1816 εις Επίσκοπον Μεθώνης, Ναυαρίνου και Νεοκάστρου, επί Πατριάρχου Κων/πόλεως Κυρίλλου του ΣΤ’ (1813-1818), εις διαδοχήν τού κατά το 1815 παραιτηθέντος Μελετίου Αγγελοπούλου, υψίστας και τούτου υπηρεσίας εις το υπόδουλον έθνος προσενεγκόντος.
……….Αναλαβών την υπεύθυνον ταύτην διακονίαν επεζήτησεν, ίνα φανεί αντάξιος των προσδοκιών τής τε Εκκλησίας και τού Έθνους, διότι από τής εποχής εκείνης ήρξατο εκδηλουμένη ζωηρότερον η προσφορά των υπηρεσιών προς τας δύο ταύτας αρχάς και εξουσίας, τας οποίας ενεκαινίασε δι’ επιπόνου, διά την εποχήν εκείνην, και διαφωτιστικού ταξιδιού, επί τω τέλει, ίνα προβάλλει ενώπιον των ξένων τα όσα υφίσταται ο υπόδουλος Ελληνισμός δεινά.
……….Κατά Μάρτιον δηλ. τού 1817 επιβάς τού, εξ Ύδρας καταγομένου Κ. Ντεντάκη, πλοίου, μεταβαίνει εις Ιονίους νήσους, εκείθεν εις Μάλταν, Βενετίαν, Γένουαν, Νεάπολιν καταλήξας εις Κων/πολιν, εξ ης αναχωρήσας έφθασεν εις Οδησσόν και ακολούθως εις Πετρούπολιν Ρωσίας, όπου επαρουσιάσθη ενώπιον τού Αυτοκράτορος και Τσάρου αυτής. Πεπροικισμένος διά σπανιωτάτης ευγλωττίας διεκτραγωδεί εις αυτόν την οικτροτάτην των υποδούλων Ελλήνων κατάστασιν, απαριθμεί τας κακουργίας τού κατακτητού και εξαιτείται την συμπαράστασίν του, ήτις εδόθη ευχαρίστως παρ’ αυτού, δωρήσαντος εις τον Γρηγόριον μίαν αρχιερατικήν στολήν και άλλα είδη.
……….Με τοιαύτας ευμενείς και παρηγόρους υποσχέσεις επέστρεψεν εις Μεθώνην κατ’ Ιούνιον τού 1818, δι’ Αυτοκρατορικού Ρωσικού πολεμικού πλοίου, γενόμενος ενθουσιωδώς δεκτός υπό τού ποιμνίου του, έπειτα από απουσίαν ενός και επέκεινα έτους.
……….Όσον άφορα τον χρόνον τής μυήσεώς του εις την Φιλικήν Εταιρείαν, αι ιστορικαί πληροφορίαι δεν συμφωνούν· κατ’ άλλους αύτη έλαβε χώραν τω 1817 υπό τού Αντωνίου Πελοπίδα —σημειωτέον δ’ ότι ο Γρηγόριος είναι ο πρώτος των Αρχιερέων τής Πελοποννήσου, ο οποίος εμυήθη εις αυτήν—, καθ’ ετέρους τω 1818 και κατά τρίτους τω 1819 υπό τού Αναγνωσταρά Παπαγεωργίου.
……….Αδιαφόρως τής χρονολογίας τής εντάξεως αυτού εις τας τάξεις των μελών τής Εταιρείας ταύτης, γεγονός είναι, ότι η είσοδός του εις αυτήν εχαιρετίσθη με ενθουσιασμόν και προυξένησεν ιδιαιτέραν χαράν εις τον Αλέξανδρον Υψηλάντην και τους μεμυημένους εις αυτήν, λόγω τής ακτινοβολίας τού υπερόχου τούτου ανδρός.
……….Και από τού χρόνου εκείνου αρχίζει πλέον η καταπληκτική τού Γρηγορίου δραστηριότης, υπέρ επιτυχίας τού αγώνος, επεκτείνων ταύτην εις όλους τους τομείς τής πολυπλεύρου αποστολής του· και ήλθεν η ποθητή δι’ αυτόν εύκαιρία· ο Μεθώνης Γρηγόριος, αφ’ ης ημέρας, 23ης Μαρτίου 1821, εις την Καλαμάταν εγράφετο η πρώτη σελίς τής Εθνικής Παλιγγενεσίας, και 25ης τού ιδίου μηνός, από την Μονήν τής Λαύρας των Καλαβρύτων εδίδετο το καθολικόν σάλπισμα τής ενάρξεως αυτής, ηγείται τού απελευθερωτικού αγώνος εις την επαρχίαν του, έχων ως συμπαραστάτας και συμπολεμιστάς τους αδελφούς του, τους συγγενείς του και γενικώτερον το ποίμνιόν του.
……….Οι Τούρκοι έντρομοι εγκλείονται εις τα κάστρα Μεθώνης και Νεοκάστρου· όμως ο Γρηγόριος, ενωθείς εν τω μεταξύ και μετ’ επιλέκτων τής Πελοποννήσου οπλαρχηγών, Παπατσώρα, Γρηγοριάδου, Παπατσώνη, Ντούφα, Παπαζαφειροπούλου, Κων. Πετρ. Μαυρομιχάλη και άλλων, πολιορκεί αμφότερα ταύτα. Η πολιορκία τού Νεοκάστρου διατηρείται εφ’ εξάμηνον, ήτις οσημέραι καθίσταται περισσότερον επαχθής και σκληρά διά τους πολιορκουμένους, οι οποίοι κατιδόντες την καταδίκην αυτών υπέγραψαν μετά τού Γρηγορίου και των οπλαρχηγών, οίτινες εν τω μεταξύ είχον ανακηρύξει τούτον ως αρχηγόν, την 7ην Αυγούστου 1821, συμφωνητικόν παραδόσεως των Τούρκων προς αποφυγήν σφαγών, διά τού οποίου υπεχρεούντο οι Έλληνες να παράσχουν εις αυτούς «ελεύθερον πέρασμα ξηράς και θαλάσσης με όλα τους τα πράγματα, εκτός των αρμάτων και να τους υπάγουν όπου ο καθείς ήθελεν».
……….Ατυχώς όμως, αι συμφωνίαι αύται παρεβιάσθησαν με αποτέλεσμα, ώστε Έλληνες, και μάλιστα μετά τον φόνον τού Κων/νου Μαυρομιχάλη, επετέθησαν κατά των παραδοθέντων, εκ των οποίων άλλους μεν εφόνευσαν, άλλους έρριψαν εις την θάλασσαν και άλλους αφήκαν ν’ αποθάνουν εκ τής πείνης και των κακουχιών εις την ερημονησίδα «Χελωνάκι».
……….Το θλιβερόν τούτο επεισόδιον αποτελεί ουχί ευχάριστον σελίδα εις τας ωραίας τού απελευθερωτικού αγώνος ανελίξεις, πράγμα, το οποίον εξεμεταλλεύθησαν ξένοι ιστορικοί, οι οποίοι αγνοούντες την πραγματικότητα επέρριψάν την επί τού Επισκόπου· οσονδήποτε όμως και αν η αθωότης τούτου ήτο πασιφανής, ο Γρηγόριος εθλίβη βαθύτατα, και απογοητευμένος εκ τής τοιαύτης συμπεριφοράς των συμπολεμιστών του, ενεκλείσθη εις την Επισκοπήν του, και επί μέγα χρονικόν διάστημα απείχε πάσης ενεργού συμμετοχής εις τας εκφάνσεις τής Ελληνικής Επαναστάσεως, ει μη μόνον την, κατά το έτος 1823, παρουσίαν του εις τας εν Επιδαύρω και Αργεί Εθνοσυνελεύσεις υπό την ιδιότητα τού πληρεξουσίου και την τού Αντιπροέδρου τού Βουλευτικού, τω 1824, τοιαύτην.
……….Η κρισιμότης όμως, η δημιουργηθείσα εις την Ελληνικήν πλευράν εκ τής αποβάσεως τού Ιμβραήμ κατά Φεβρουάριον τού 1825 εις Μεθώνην και Κορώνην, επέβαλεν εις τον ενθουσιώδη τούτον Αρχιερέα ν’ αναλάβει και πάλιν πρωτοβουλίαν προς προάσπισιν τής πατρίδος του· ευρέθη και πάλιν εις την πρώτην γραμμήν· και υπερασπιζόμενος το Παλαιόκαστρον, μετά την πτώσιν τής Σφακτηρίας, απεφάσισεν ηρωϊκήν εξόρμησιν κατά τας πρωϊνάς ώρας τής 30ής Απριλίου 1825, καθ’ ην τραυματισθείς συνελήφθη αιχμάλωτος· αποποιηθείς τας προτροπάς τού Ιμβραήμ προς προσκύνησιν και υποταγήν, επέδειξε τοιούτο ψυχικόν σθένος, ώστε ωδηγήθη προς κάθειρξιν εις ρυπαρόν δωμάτιον τού φρουρίου Μπούρτζι Μεθώνης, όπου υπέστη φρικτά μαρτύρια υπό αθλίους όρους διαβιώσεως, με αποτέλεσμα να προσβληθεί υπό χολέρας, η οποία επέφερε και τον θάνατόν του κατά την 22αν Οκτωβρίου 1825, καθ’ ην «παρέδωκε την ωραίαν αυτού ψυχήν εις τον Κύριον, εξηγιασμένην διά των πολυετών υπέρ τής πίστεως και τής πατρίδος αγώνων και επ’ εσχάτων διά τού σκληρού μαρτυρίου» .
……….Οι ιστοριογράφοι τού αγώνος εκφράζονται λίαν επαινετικώς διά τον Εθνομάρτυρα τούτον Αρχιερέα, τού οποίου το κύρος, ότε ευρίσκετο εν τη ζωή, ήτο τεράστιον, και διά τούτο η μνήμη αυτού θα διατηρείται μετά τιμής υπερτάτης· το δε όνομά του ανεγράφη ου μόνον εις τας δέλτους τής ιστορίας, αλλά και εις τας ψυχάς και τας καρδίας εκάστου Έλληνος . Τούτου εφιλοτεχνήθη, προνοία τού Μητροπολίτου Μεσσηνίας Χρυσοστόμου Δασκαλάκη, μετά πάροδον 135 ετών από τού μαρτυρίου του, προτομή εν Μεθώνη, τής οποίας τα αποκαλυπτήρια εγένοντο παρ’ αυτού την 29ην Ιουνίου 1960.
- Πηγή: Το κείμενο συνέγραψε ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης πρώην Λήμνου κυρός Βασίλειος (κατά κόσμον Ατέσης Βασίλειος), και κυκλοφόρησε στην περιοδική έκδοση Θεολογία, τεύχ. 42, με τίτλο «Εθνομάρτυρες αρχιερείς τής Εκκλησίας τής Ελλάδος από τού 1821-1869».