.

.

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ—ΕΥΧΕΣ —ΕΠΙΦΩΝΗΜΑΤΑ
.

.
Σε προηγούμενα κεφάλαια (Γέννα, Βάφτιση, Αρραβώνες, Γάμος, Κηδείες, Μνημόσυνα‚ Πάσχα, Πρωτοχρονιά‚ Λαϊκή Ιατρική κ.τ.λ.*) έγινε λόγος για τούς τρόπους και τις εκφράσεις του χαιρετισμού και των ευχών στις περιστάσεις εκείνες. Σε τούτο το κεφάλαιο αναγράφονται χαιρετισμοί κ’ ευχές συνηθιζόμενες και στις άλλες εκδηλώσεις τής ζωής.
Στο δρόμο ή σε επισκέψεις. Την ημέρα: Καλημέρα• τελευταία και: γεια σου, ή μέρ-χαπαρ =παραφαρμένη έκφραση χαιρετισμού αραβική πού τη χρησιμοποιούσαν κ’ οι Τούρκοι• ή υγείαν κ’ ευλογίαν (μπαίνοντας στο σπίτι στο μαγαζί).
—Καλή-σ’ ημέρα ή γεια σου, ή μέρ-χαπαρ, ή καλώς την ευλογίαν (ή τον ευλογημένον ή την ευλογημέντσαν)• ή καλώς όρισετε, ορίστε, ορίστε, ή πουγιούρουν, πουγιούρουν (λ.τ.).
(Τις τούρκικες εκφράσεις τις χρησιμοποιούσανε σπάνια μόνο οι άντρες και ποτέ οι γυναίκες).
Φεύγοντας από επίσκεψη: Αρ’ έχετ’ ύγειαν ή ατίο, ή αφήνομεν ύγειαν, ή ορίστε και σεις, ή οριστέστε και σεις, ή εσείς πά ελάτε σ’ εμέτερα.
—Σό καλόν ή ατίο ή ξάν’ ελάτε ή ξάν’ ορίστε ή οριστέστε, ή κινέ πουγιούρουν (εκ. τουρ. =πάλιν ορίστε).
Το βράδυ: Καλησπέρα ή ύγειαν κ’ ευλογίαν.
—Καλή σ’ ισπέρα, ή καλώς την ευλογίαν (την ευλογημέντσαν τον ευλογημένον), καλώς όρισετε, ορίστε, ορίστε κτλ.
Φεύγοντας: Καληνύχτα, ή άρ’ έχετε καλόν βραδύν, ή καλόν ξημέρωμαν, ή καλό ύπνον, ή εσείς πά ελάτε (ή ορίστε ή οριστέστε) κτλ.
—Καληνύχτα ή σον καλόν, ή να ήστουν καλά, ή καλόν ύπνον, ή καλόν ξημέρωμαν, ή ξάν’ οριστέστε κτλ.
Οι άντρες συνόδευαν το χαιρετισμό τους κάποτε και με κίνηση τού χεριού προς το μέτωπο, χωρίς καμμιά κανονικότητα, πού να μπορεί να προσδιοριστεί μ’ ακρίβεια. Παλιότερα έφερναν την παλάμη τη δεξιά στο στήθος, με μιάν ελαφρύ υπόκλιση. Την κίνηση αυτή την κάνανε σχεδόν πάντα κ’ οι γυναίκες, ήτανε δε για όλους ό χαιρετισμός προς τούς κληρικούς και γενικά σε πρόσωπα σεβαστά κι’ αγαπητά ως τον τελευταίο καιρό.
Χειραψίες στο δρόμο σπάνια συνόδευαν το χαιρετισμό. Στις επισκέψεις όμως τις συνήθιζαν και προπαντός τα τελευταία χρόνια.
Στις ονομαστικές γιορτές. Σ’ εκείνον πού γιόρταζε: Σ’ έτη πολλά ή πολλά τα έτη ή να χαίρεσαι με τ’ όνομα-σ’• κ’ όταν έπαιρνε να κεραστεί: ό Θεός να πλερών-τσε σα μουράτα σ’ (= ό Θεός να σε αξιώσει να ιδείς εκπληρωμένες τις επιθυμίες κ’ επιδιώξεις σου)• δεξιά τα πάντα ή και του χρόνου με τ’ είναν καλέσσαν νύφεν ή με τ’ έναν αγούρ’ ή ό,τι αγαπάτε ή ό,τι επιθυμείτε.
—Ευχαριστώ ή να είσαι καλά ή να ήστουν καλά….
.
.
Η συνέχεια του κειμένου ΕΔΩ
.
.
.

.

.

Οι ιστορικοί και εν γένει οι συγγραφείς της κλασικής εποχής και των Μακεδονικών χρόνων είχον την γνώμην, ότι οι Θράκες ωμιλούσαν βάρβαρον γλώσσαν, η οποία δηλαδή ουδεμίαν συγγένειαν και σχέσιν είχε με την Έλληνικήν. Το βέβαιον όμως είνε, ότι οι Θράκες, «ως ανήκοντες εις τον “Αριον κορμόν, ωμιλούσαν γλώσσαν, η οποία δεν ήτο μεν ομοία κατά τους γραμματικούς τύπους με την τόσον πολύ διαπλασθείσαν και εξελιχθείσαν Έλληνικήν και μάλιστα την Ίωνικήν και Άττικήν διάλεκτον, εξηκολούθει όμως κατά την βάσιν και κατ’ ουσίαν—διατελούσα εις την πρωτογενή μορφήν της— να είνε συγγενής προς την Έλληνικήν.
Και ενώ Θράκες και Έλληνες κατά τους ποοομηρικούς χρόνους συνεννοούντο γλωσσικώς έχοντες μόνον διαλεκτικήν διαψοράν αναμεταξύ των την οποίαν—βαθυτέραν ίσως—είχον προς άλληλα τα Ελληνικά φύλα και κατά την κλασικήν εποχήν, βραδύτερον η γλωσσική μεταξύ Θρακών και Ελλήνων συνεννόησις κατέστη αδύνατος δια τον απλούστατον λόγον, ότι η μεν Θρακική γλώσσα παρέμεινε τυπική, εντελώς άτεχνος, ανεπεξέργαστος και οποία ήτο αρχικώς πρωτόγονος εις την μορφήν και τους τύπους της, η δε Ελληνική εξελίχθη και διαπλάσθη εις πλουσιωτάτους τύπους και ποικιλίαν άφθαστον μορφής, εις δύναμιν έντονον εκφράσεως και διατυπώσεως, εις κάλλος και πλαστικότητα, όσον ουδεμία άλλη γλώσσα.
Έν γένει δε οι αρχαίοι διετέλουν εις πλήρη άγνοιαν των τοιούτων ζητημάτων εθνολογικής ή γλωσσολογικής φύσεως, τα οποία επρόβαλον πάντοτε εις αυτούς ως προβλήματα ή μάλλον ως αινίγματα, τα οποία κατά τους νεωτέρους μόνον χρόνους εξηγήθησαν δια της συγκριτικής γλωσσολογίας.
.
.
Η συνέχεια ΕΔΩ
.
.
.

.

.

Αφιερωμένο, εξαιρετικά στους…..ξενομανείς, που θέλουν να αφανίσουν την Ελληνική γλώσσα.

Ξέρεις ελληνικά; Τότε ξέρεις και αγγλικά! Το παρακάτω άρθρο είχε δημοσιευτεί πριν από καιρό σε βρετανικό περιοδικό τέχνης (;)    Αξίζει το κόπο να το διαβάσεις…!

 .

(το άρθρο προέρχεται από ιστολόγιο που τιμάει την ελληνική γλώσσα και με τιμά ιδιαίτερα με την φιλία του)

 .

Αλήθεια…Υπάρχει κανείς που δεν κατάλαβε τι έλεγε το παραπάνω άρθρο;

.

.

Πηγή: Το ιστολόγιο Ανάλυση Ελληνικών Επωνύμων

.

.

.

.

..

.Του Αθανάσιου Τσακνάκη

.

Η Ετυμολογία είναι κλάδος τής επιστήμης τής Γλωσσολογίας και διερευνά την καταγωγή και την διαχρονική σημασία των λέξεων. Γιά τους πολιτισμένους λαούς η Ετυμολογία αποτελεί μία από τις σημαντικότερες πνευματικές διεργασίες, επειδή η γνώση τής προέλευσης τής «πρώτης ύλης» (δηλαδή των λέξεων) μίας γλώσσας συμβάλλει στην σαφέστερη, αρτιότερη, αρμονικότερη και αποτελεσματικότερη επικοινωνία των χρηστών της. Γιά τους παρηκμασμένους λαούς η Ετυμολογία είτε παραμένει άγνωστη είτε χλευάζεται, με αποτέλεσμα να επικρατεί επικοινωνιακό χάος σε κάθε τομέα τού εξαθλιωμένου βίου τους.

Επιθυμώντας να στρέψουμε τις νεότερες γενιές προς φωτεινότερες και ωφελιμότερες ατραπούς διανοητικής ενασχόλησης, πολύ πέρα από τις τετριμμένες και επικίνδυνες διεξόδους που συνεχώς προτείνει η συλλογική ολιγόνοιά μας, αφιερώνουμε το παρόν άρθρο στην ετυμολόγηση των ονομάτων που φέρουν οι έξι Θεές τού Ολύμπου. Επιπλέον, καλούμε κάθε σκεπτόμενο Ελληνόπουλο, που όντως ποθεί να αποκτήσει υγιή και δημιουργικό νου, να επισκεφθεί και τον ακόλουθο διαδικτυακό τόπο, www.24grammata.com , όπου θα έχει την ευκαιρία να γνωρίσει το αξεπέραστο μεγαλείο, τον ακατάβλητο δυναμισμό και τον αστείρευτο πλούτο τής Γλώσσας μας. Στο σημείο αυτό παραθέτουμε τιμητικά την άποψη τού μεγάλου Βάσκου διανοητή Φεδερίκο Κάρλος Κρούτβιγκ Σαγρέδο γιά την Ελληνική Γλώσσα: «Σήμερα, όποιος σπουδάζει την ελληνική γλώσσα, να είναι βέβαιος ότι τρέφει το πνεύμα του με συστατικά μοναδικής επιλογής και τής καλλίτερης ποιότητας».

Ήρα: Γιά το όνομα τής σεπτής Βασίλισσας των Θεών δύο είναι οι σοβαρότερες ετυμολογικές εκδοχές. Είτε προέρχεται από την δασυνόμενη λέξη «ώρα», η οποία πρωτίστως υποδηλώνει την «χρονική περίοδο», είτε από την επίσης δασυνόμενη λέξη «ήρως», που σημαίνει «ήρωας», οπότε Ήρα είναι είτε η χρονική περίοδος είτε η ηρωίδα. Το όνομα απαντά και ως Ήρη ή Ηρώ.

Αθηνά: Η ετυμολόγηση τού πανάρχαιου ονόματος τής Παρθένου Αθηνάς έχει γνωρίσει διάφορες απόπειρες. Εδώ παρατίθεται προς κρίση η γνώμη τού υπογράφοντα. Το όνομα προέρχεται από το στερητικό «α-» και την λέξη «θήνιον», η οποία, κατά τον λεξικογράφο Ησύχιο, σημαίνει «γάλα», οπότε Αθηνά είναι «εκείνη που δεν έλαβε γάλα», «εκείνη που δεν θήλασε», υπονοώντας σαφώς την γέννηση τής Θεάς από την κεφαλή τού Δία, απ’ όπου η Αθηνά εξήλθε πάνοπλη και ετοιμοπόλεμη.

Άρτεμις: Το όνομα τής Αειπαρθένου Αρτέμιδος προέρχεται από το επίθετο «αρτεμής», δηλαδή «σώος, ακέραιος, υγιής», το οποίο, με την σειρά του, συντίθεται από τις λέξεις «άρτιος» (τέλειος, πλήρης) και «τέμνω» (κόβω, τεμαχίζω). Άρτεμις, λοιπόν, είναι η σώα, η ακέραια, η υγιής. Στην κλασική ελληνική γλώσσα, το όνομα κλίνεται «η Άρτεμις, τής Αρτέμιδος», με κλητική «Άρτεμις», ενώ στην νέα ελληνική υπάρχουν δύο τρόποι: είτε «η Άρτεμη, τής Άρτεμης», με κλιτική «Άρτεμη», είτε «η Άρτεμις, τής Αρτέμιδας», με κλιτική «Άρτεμις».

Δήμητρα: Το όνομα τής καρποφόρου Θεάς τής γονιμότητας προέρχεται από τις λέξεις «δα» ή «δη» και «μήτηρ». Η πρώτη σημαίνει «γη» και η δεύτερη «μητέρα», άρα Δήμητρα είναι η Μητέρα Γη. Το αρσενικό όνομα Δημήτριος σημαίνει «εκείνον που ανήκει στην Δήμητρα», «εκείνον που είναι τής Δήμητρας».

Εστία: Το όνομα τής σεμνής Εστίας προέρχεται είτε από το ρήμα «έζομαι», που σημαίνει «καθίζω τον εαυτό μου, διαμένω», οπότε Εστία είναι η διαμονή, είτε από το ρήμα «ίστημι», δηλαδή «στήνω, ιδρύω, ανεγείρω», οπότε Εστία είναι η κατοικία. Ο σημερινός όρος «εστία» συμπεριλαμβάνει αμφότερες τις έννοιες.

Αφροδίτη: Το όνομα τής ερωτικής Θεάς προέρχεται από την λέξη «αφρός» και το ρήμα «δίω» (φεύγω, απομακρύνομαι ταχέως), άρα Αφροδίτη είναι «εκείνη που φεύγει μέσα από τον αφρό». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ετυμολόγηση τού ονόματος από τον παράλληλο τύπο «Αβροδίτη», ο οποίος σημαίνει «αβροδίαιτη», δηλαδή «εκείνη που διάγει βίο τρυφηλό».

 .

Του βλαχολόγου ερευνητή Σιώκη Νικόλαου

.

.

.

.
Η ΒΛΑΧΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ
ΔΙΑΤΗΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΛΑΧΟΥΣ ΑΠΟΔΗΜΟΥΣ
(τέλη 18ου-τέλη 19ου αιώνα)

.
.

..

Η χρονιά που διανύσαμε, το 2001, είχε ανακηρυχθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Συμβούλιο της Ευρώπης «Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών» και κύριος σκοπός αυτής της κίνησης ήταν η προβολή του γλωσσικού πλούτου της Ευρώπης, η υποστήριξη της εκμάθησης περισσότερων ξένων γλωσσών και ιδιαίτερα των λιγότερο ομιλουμένων γλωσσών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και η προαγωγή της γλωσσικής πολυμορφίας1[1]. Παρ’ όλα αυτά όμως στη χώρα μας δεν υπήρξε καμιά σχεδόν δραστηριότητα. Οι μοναδικές προτάσεις που έγιναν από κάποιους πολιτικούς (υπουργούς και ευρωβουλευτές) αφορούσαν την προώθηση της διδασκαλίας της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γλώσσας ως μητρικών των σύγχρονων ευρωπαϊκών γλωσσών. Όσον αφορά τις άλλες, τις λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες στην Ελλάδα, την αρβανίτικη, τη βλάχικη, την πομάκικη, τη σλαβομακεδονική και την τουρκική, όχι μόνο δεν έγιναν ανάλογες δηλώσεις και προτάσεις, αλλά αντίθετα υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις εκ μέρους ακαδημαϊκών και βουλευτών που διέσυραν τη χώρα μας έναντι των άλλων κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνέτειναν στην έναρξη της «απόσχισής» της από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αμυντικά σύνδρομα που μας κληροδότησαν οι μακρινές άσχημες εποχές εθνικιστικού πυρετού, κατά τις οποίες εφαρμόζονταν πολιτική υποβάθμισης ή και εξάλειψης αυτών των γλωσσών, και που σήμερα ακόμη εξακολουθούν να είναι ζωντανά στη χώρα μας, μολονότι όχι μόνο η ελληνοφωνία έχει εμπεδωθεί σε όλες τις περιοχές της Ελλάδας, αλλά και η γλωσσοπολιτισμική ποικιλομορφία έχει συρρικνωθεί αισθητά. Η ελληνική πολιτεία οφείλει να ξεριζώσει από το σώμα της τις αντιεπιστημονικές δοξασίες ότι η γλωσσική πολυμορφία απειλεί την ίδια την ελληνική γλώσσα και μπορεί να προκαλέσει «ζημιές» στη μόρφωση και στο φρόνημα των Ελλήνων. Εξάλλου η ελληνική γλώσσα δεν πρέπει να φοβάται την αναμέτρηση με τις άλλες ξένες γλώσσες αντιμετωπίζοντάς τες εχθρικά. Από την άλλη πρέπει να «απομυθοποιηθεί» η ιδεολογία της μονογλωσσίας, καθώς βάσει των πορισμάτων της νεότερης γλωσσικής επιστήμης η πολυγλωσσία συμβάλλει στη γνωστική ανάπτυξη ανηλίκων και ενηλίκων και μάλιστα στην ανάπτυξη εκλεπτυσμένων δεξιοτήτων στην ίδια τη μητρική γλώσσα. Όσο για τα πολιτιστικά, εργασιακά και οικονομικά οφέλη που διασφαλίζει η εκμάθηση ξένων γλωσσών, πολλοί είναι αυτοί που τα έχουν επισημάνει. Ο γλωσσικός πλούτος της χώρας μας πρέπει να πάψει να αποτελεί ταμπού για το ελληνικό κράτος και να αποτελεί αγαπημένο παιχνίδι στα χέρια κάποιων, που εξακολουθούν να στιγματίζουν ως μιάσματα τους Έλληνες που μιλούν (ή τραγουδούν ή χορεύουν) και μια δεύτερη γλώσσα και επιμένουν να τους καταγγέλλουν ως πράκτορες ή τουλάχιστον θύματα κάποιας ξένης προπαγάνδας.
Το πρόσφατο όμως ενδιαφέρον της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις περιθωριακές και λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες και για τις δίγλωσσες ομάδες ομιλητών δεν είναι γεγονός πρωτόφαντο. Ήδη από το 1770 είχε εκδηλωθεί ενδιαφέρον από τους ίδιους τους Βλάχους για τη διατήρηση της βλάχικης γλώσσας και τη χρήση της σε όλους τους τομείς της ζωής τους, ακόμα και στο θρησκευτικό. Τα πρώτα γραπτά μνημεία της βλάχικης γλώσσας που γνωρίζουμε ως σήμερα, παρά τον εν πολλοίς αποπροσανατολισμό τους από την ορθή καταγραφή της βλάχικης γλώσσας και την εισαγωγή δακορουμανισμών και νεολογισμών, είναι τα παρακάτω:
• Πρωτοπειρία παρά του σοφολογιωτάτου και αιδεσιμωτάτου Διδασκάλου Ιεροκήρυκος, και Πρωτοπαπά Κυρίου Θεοδώρου Αναστασίου Καβαλλιώτου του Μοσχοπολίτου ξυντεθείσα, και νυν πρώτον τύποις εκδοθείσα δαπάνη του εντιμοτάτου, και χρησιμωτάτου Κυρίου Γεωργίου Τρίκουπα, του και Κοσμήσκη επιλεγομένου εκ πατρίδος Μοσχοπόλεως, Βενετία 1770.
• Νέα Παιδαγωγία ήτοι Αλφαβητάριον εύκολον του μαθείν τα νέα παιδία τα ρωμανο-βλάχικα γράμματα εις κοινήν χρήσιν των Ρωμανο-Βλάχων, νυν πρώτον συνετέθη και εδιορθώθη παρά του αιδεσιμοτάτου εν ιερεύσιν κ.κ. Κωνσταντίνου του Ουκούτα, Μοσχοπολίτου, Χαρτοφύλακος και πρωτοπαπά εν τη Ποσνάνια της μεσημβρινής Προυσίας, και δι’ αυτού χάριν εδόθη εις τύπον δια καύχημα του Γένους, Βιέννη 1797.
• Εισαγωγική Διδασκαλία περιέχουσα Λεξικόν Τετράγλωσσον των τεσσάρων κοινών διαλέκτων, ήτοι της απλής Ρωμαϊκής, της εν Μοισία Βλαχικής, της Βουλγαρικής και της Αλβανιτικής, συντεθείσα μεν εν αρχή χάριν ευμαθείας των φιλολόγων αλλογλώσσων νέων παρά του Αιδεσιμωτάτου και Λογιωτάτου Διδασκάλου, Οικονόμου, και Ιεροκήρυκος Κυρίου Δανιήλ του εκ Μοσχοπόλεως, καλλυνθείσα δε και επαυξηθείσα τη προσθήκη τινών χρειωδών και περιεργείας αξίων, και ευλαβώς αφιερωθείσα τω Πανιερωτάτω και Λογιωτάτω Μητροπολίτη Πελαγωνείας, Υπερτίμω και Εξάρχω κυρίω Νεκταρίω τω εκ Μουντανίων, Κωνσταντινούπολη 1802 2[2].
• Τέχνη της Ρωμανικής αναγνώσεως με λατινικά γράμματα, τα οποία είναι τα παλαιά γράμματα των Ρωμάνων, προς καλωπισμόν παντός του επί τάδε, και αντιπέραν του Δουνάβεως κατοικούντος Ρωμανικού γένους πεπονημένη παρά Γεωργίου Κωνσταντίνου Ρώζα, Πολίτου Ακαδημικού, και Φιλιατρού Κλινηκού εν τω Νοσοκομείω του εν Πέστη της Ουγγαρίας κειμένου Πανδιδακτηρίου, Βούδα 1809.
• Γραμματική Ρωμανική, ήτοι Μακεδονοβλαχική, σχεδιασθείσα και πρώτον εις φως αχθείσα υπό Μιχαήλ Γ. Μποϊατζή, διδασκάλου της ενταύθα απλοελληνικής Σχολής, Βιέννη 1813.
• Rapeda idea de Gramateca Macedonoromaneasca, compusa de I. C, Massimu, si cu spesele DD. G. Goga si D. Cosacovice typarita tra se se imparta gratuitu Rumaniloru de a derept’ a Dunareli. Σύντομος ιδέα της Μακεδονορουμανικής Γραμματικής συνταχθείσα υπό Ι. Κ. Μαξίμου, και δαπάναις Κ.Κ. Δ. Γκόκα και Δ. Κοσάκοβιτζ τυποθείσα, ίνα διανεμηθή δωρεάν τοις προς τα δεξιά του Δουνάβεως Ρουμάνοις, Bucuresci. Βουκουρέστι 18623[3].
• D. Athanasescu, Gramatică românească tră Românilji din drepta Dunăreljα, Bucureşti 1865.
Όσον αφορά αυτές τις πρώτες απόπειρες εγγραμματισμού της βλάχικης γλώσσας, γνωρίζουμε ότι οι Θεοδ. Α. Καβαλλιώτης (1718; – 1789) , Κωνστ. Ουκούτας και Δανιήλ ο Μοσχοπολίτης επέμεναν στην υιοθέτηση ενός συστηματικά μελετημένου και προετοιμασμένου για τη βλάχικη γλώσσα ελληνικού αλφαβήτου. Η σύνταξη ενός τρίγλωσσου λεξικού, της Πρωτοπειρίας, από τον Θ. Καβαλλιώτη είχε κίνητρα κοινωνικού ωφελιμισμού, αποσκοπούσε στη βελτίωση της ζωής και τη γεφύρωση των γλωσσικών χασμάτων των λαών που συγχρωτίζονταν στην ευρύτερη περιοχή της Μοσχόπολης ειδικότερα και των Βαλκανίων γενικότερα. Υπηρετούσε έτσι μακρόπνοα την ευχερέστερη και ευρύτερη χρήση της ελληνικής, η οποία διατηρεί το ρόλο της ως γλώσσα της Εκκλησίας. Μέσα από το έργο του Καβαλλιώτη εκφράζεται μια κυρίαρχη κοινωνική ομάδα της Μοσχόπολης, αυτή των πλούσιων εμπόρων και γαιοκτημόνων που, για οικονομικούς και ιδεολογικούς λόγους, είναι προσανατολισμένοι προς την ελληνική γλώσσα και κουλτούρα4[4].
.
.
Η συνέχεια του κειμένου ΕΔΩ
.
.
.

.

.

Η γλώσσα των αρχαίων Μακεδόνων

(νέα στοιχεία από την Πέλλα)

.
.
Του Ιωάννη Μ. Ακαμάτη

.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα η γλώσσα που μιλούσε ο λαός των Μακεδόνων υπήρξε αντικείμενο συζητήσεων και διαφορετικών προσεγγίσεων. Από μερικούς μάλιστα ερευνητές, τον αμερικανό καθηγητή BORZA και τους μαθητές του, θεωρήθηκε πως το σύνολο των ελληνικών επιγραφών που βρέθηκε στη μεγάλη Τούμπα της Βεργίνας ανήκουν στους συγγενείς των βασιλέων, αφού οι τάφοι είναι βασιλικοί. Η γλώσσα τους λένε είναι φυσικό να είναι η ελληνική αφού οι ίδιοι μελετητές υποστηρίζουν πως η βασιλική οικογένεια και η ανώτατη τάξη μόνο είχαν εξελληνιστεί. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Είναι προφανές πως το επιχείρημα αυτό θα κατέπιπτε αν είχαμε ελληνικά κείμενα που ανήκουν στους κοινούς ανθρώπους και χρονολογούνται πριν από τα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της κοινής ελληνικής, ας πούμε πριν από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ.
Το πρώιμο νεκροταφείο της Αγοράς της Πέλλας μας έδωσε τα πιο σημαντικά ευρήματα. Από το τέλος του 5ου αι. π.Χ. προέρχεται η επιτύμβια στήλη του Ξάνθου. Ενός φτωχού σχετικά παιδιού. Για να γίνει η μικρή στήλη ξαναχρησιμοποιήθηκε ένα κομμάτι μάρμαρο. Η επιγραφή στη στήλη γράφει: ΞΑΝΘΟΣ/ΔΗΜΗΤΡΙΟ/Υ ΚΑΙ ΑΜΑ/ΔΙΚΑΣ ΥΙΟΣ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εδώ το μητρωνυμικό Αμαδίκα. Το όνομα αυτό φαίνεται πως προέρχεται από τη ρίζα αμ- από όπου και το ομηρικό ρήμα αμά-ω (αρχ=θερίζω) και τη μακεδονική κατάληξη δίκα, θυμηθείτε το όνομα Ευρυδίκα. Παρατηρείστε τον κανονικό σχηματισμό της μακεδονικής κατάληξης σε α αντί η. Τα πρόσφατα μάλιστα ευρήματα από τη Βεργίνα μας έδωσαν τρεις φορές το όνομα της μητέρας του Φιλίππου ως Ευρυδίκας και όχι Ευρυδίκης. Ετσι ενώ τα παραδείγματα πριν από μερικά χρόνια ήταν λιγοστά σήμερα καθημερινά αυξάνονται με τις ανακαλύψεις της αρχαιολογικής σκαπάνης. ας δείχνω μάλιστα εδώ δύο ευρήματα από το νεκροταφείο της Πέλλας, βγαλμένα από το χώμα πρόσφατα. Πρόκειται για χρυσά φύλλα με την ταυτότητα των νεκρών. Στο ένα φύλλο καταγράφεται το όνομα Ηγησίσκα, αντί του Ηγησίσκη, από το ρήμα ηγούμαι. Σας αναφέρω ακόμα πως η νεκρή ήταν ένα μικρό κορίτσι, έτσι είναι ίσκη=Ηγησίσκη. Στο άλλο καταγράφεται το όνομα Φιλοξένα.
‘Αλλο ένα εύρημα από το νεκροταφείο της περιοχής της Αγοράς ανήκει σε ένα ενεπίγραφο μολύβδινο έλασμα, ένα κατάδεσμο, όπως έλεγαν οι αρχαίοι. Είναι ένα σημαντικότατο απόκτημα της αρχαιολογικής έρευνας που πραγματοποιείται στη Μακεδονία τα τελευταία χρόνια. Το κείμενο αυτό, κατά την άποψή μου, μπορεί αποφασιστικά να βοηθήσει στην κατανόηση της Μακεδονικής διαλέκτου. Είναι ως αυτή τη στιγμή, το μοναδικό διαλεκτικό κείμενο της μακεδονικής. Η σημασία του αυξάνει ακόμα περισσότερο γιατί είναι σχετικά εκτεταμένο κείμενο. Αυτό το κείμενο που είναι έτοιμο προς δημοσίευση, μόλις εμφανιστεί, είμαι βέβαιος πως θα σχολιαστεί ευρύτατα από τους ειδικούς γλωσσολόγους. Η πινακίδα ήρθε στο φως μέσα σε ένα τάφο ενός ταπεινού ατόμου. Το κείμενο παρουσιάζει σχέσεις με την αττική στη σύνταξη. Ομως διαφέρει από την αττικο-ιωνική ομάδα στα εξής:

1. Το α και εδώ δεν γίνεται δευτερεύον η, βλ. πχ. Θετίμα, αντί Θετίμη, γάμαι αντί γήμαι, άλλα αντί άλλη, έρημα αντί έρημη, κακά αντί κακή.
2. Η συνίζηση του α και ο γίνεται α όχι ω, πχ. Ταν άλλαν πασάν αντί των άλλων πασών, χηράν αντί χηρών κ.λ.π.
3. Γενικά και άλλες ιδιαιετερότητες μας βοηθούν να κατατάξουμε την γλώσσα του κειμένου στην ομάδα των ΒΔ δωρικών ελληνικών βέβαια διαλέκτων. Αυτή λοιπόν είναι η Μακεδονική και αυτή εννοείται όταν ο Αλέξανδρος μιλά στους στρατιώτες του Μακεδονιστί.

Η Πέλλα, η πρωτεύουσα του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου και των διαδόχων τους αποκαλύπτει σταδιακά τα μυστικά της και καθημερινά επιβεβαιώνει την πεποίθηση του Ξενοφώντος που την αναφέρει ως την μεγίστην των εν Μακεδονία πόλεων. Η πόλη έγινε η πρωτεύουσα της μεγαλύτερης κοσμοκρατορίας που είχε γνωρίσει ο κόσμος ως τότε. Η πολιτική και στρατιωτική μεγαλοφυία των ανδρών της δημιούργησε τον ελληνιστικό κόσμο και έφερε τον ελληνισμό ως την Βακτρία και την Ινδική. Η ίδρυση τότε πάνω από 70 πόλεων μεταξύ των ακτών της Μεσογείου και της Ινδίας οδήγησε στην εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού στην οικουμένη. Μέσα στα απέραντα αυτά πλαίσια αναπτύχθηκε για πρώτη φορά μια παγκόσμια οικονομική συνεργασία, την κλίμακα της οποίας δεν είχε γνωρίσει η οικουμένη. Μπήκαν τα θεμέλια για την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού και της ελληνικής γλώσσας (αττικής), που στη συνέχεια θα γίνει το μέσον επικοινωνίας των λαών. Πρέπει λοιπόν κανείς βάσιμα να υποστηρίξει πως χωρίς την πολιτική αυτή, που συλλαμβάνεται στην Πέλλα, δεν νοείται η ύπαρξη και η μακρόχρονη ανάπτυξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αλλά ούτε και κατ’ επέκτασιν η διάδοση του δυτικού πολιτισμού. Οι αρχές της διαλλακτικής πολιτικής προς τους κατακτημένους λαούς είχαν τις ρίζες τους στην μακρόχρονη πολιτική του μακεδονικού βασιλείου απέναντι στους λαούς με τους οποίους συγκρούστηκαν. Οι νέες αρχές του κοσμοπολίτικου πνεύματος κατέλυσαν τις παλιότερες αντιλήψεις για διάκριση των λαών σε Ελληνες και βαρβάρους. Σε πολλές περιπτώσεις η μακεδονική μορφή διοίκησης, που ξεκινά από την Πέλλα, προπορεύτηκε κατά πολύ της εποχής της, έδειξε τέτοια πρωτοτυπία πνεύματος, που πραγματικά καθιερώθηκε σαν ένα επιβλητικό φαινόμενο της παγκόσμιας ιστορίας.
Το παράδειγμα της Πέλλας όχι μόνο μας έδωσε πληθώρα νέων στοιχείων για την γλώσσα της, τη θρησκεία των κατοίκων της, τα ήθη και τα έθιμά τους, αλλά αναδεικνύεται και πηγή του σύγχρονου πνεύματος. Οι κάτοικοι της Πέλλας αποδεικνύονται κάθε μέρα και περισσότερο ομόγλωσσοι των υπολοίπων Ελλήνων, παρά και εις πείσμα πρόσφατων αμφισβητήσεων. Είδαμε ακόμα πως είχαν και των θεών τα ιδρύματα κοινά, και ήθεά Τε ομότροπα. Τα στοιχεία αυτά καλλιεργήθηκαν από ηγήτορες και λαό κατά τον λαμπρότερο τρόπο και μετουσιώθηκαν σε ένα ελληνιστικό πολιτισμό, πάνω στον οποίο στηρίζεται το σύνολο των ανθρωπιστικών κοινωνιών της γης.
Σαν κατακλείδα ας θυμηθούμε ένα απόσπασμα του μεγάλου Αθηναίου ρήτορα ΙΣΟΚΡΑΤΗ που έζησε τον 5ο και 4ο αι. π.Χ. «Ομολογείται μεν γαρ την Μακεδονίαν πόλιν αρχαιοτάτην είναι και ελληνικοτάτην και μεγίστην και πάσιν ανθρώποις ονομαστοτάτην». Σε μετάφραση ο Ισοκράτης γράφει: Είναι κοινά παραδεκτό λοιπόν ότι η Μακεδονία είναι χώρα αρχαιοτάτη και πέρα για πέρα ελληνική και η πιο ξακουστή ανάμεσα σ όλους τους ανθρώπους». Αγαπητοί φίλοι, αυτή είναι η κληρονομιά μας. Ανάλογο είναι όμως και το μέγεθος της ευθύνης όλων μας.
.
.
Ο Ιωάννης Μ. Ακαμάτης είναι επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ
.
.
.

ΠΗΓΗ

.