1863. Αλβανοί στην πόλη Ντεμπάρ (Dibër) στο δυτικό τμήμα των Σκοπίων, κοντά στα σύνορα τής σημερινής αλβανίας. Από το 1929 έως το 1941, το Ντεμπάρ ήταν μέρος τού Βαρντάρ Μπανόβινα τού βασιλείου τής Γιουγκοσλαβίας.

Αλβανικές και Σερβικές δραστηριότητες στην Μακεδονία

,

……….Παρ’ όλο που η Εσωτερική Οργάνωση και οι βερχοβιστές δεν δημιούργησαν πολλά προβλήματα στους τούρκους την χρονιά τού 1904, η αλβανία και οι γειτονικές της περιοχές βυθίστηκαν και πάλι στην αναρχία όπως και τον προηγούμενο χρόνο.

……….Ο οπλαρχηγός Μπαϊράμ δεν είχε σταματήσει την παράνομη δραστηριότητά του. Οι δολοφονίες χριστιανών χωροφυλάκων συνεχίζονταν. Μεγάλες αντιδράσεις είχε ξεσηκώσει ο νέος φόρος στα αιγοπρόβατα, και τον Φεβρουάριο τού 1904 σοβαρές ταραχές ξέσπασαν στην Γιάκοβα. Ο Μπαϊράμ συγκέντρωσε 5.000 ενόπλους και χτυπήθηκε με τον στρατηγό Σακίρ πασά, που είχε σταλεί με 19 τάγματα και πυροβολικό γιά να ενισχύσει τον τοπικό διοικητή Σεμσί πασά. Έγιναν άγριες μάχες στα υψώματα τού Ούνικο, Μπόνικ και Ρέκα. Στα χωριά ανάμεσα στην Γιάκοβα και το Ιπέκ συγκεντρώνονταν όλο και περισσότεροι αλβανοί και υπήρχε ο κίνδυνος οι φάρες τής Μυρδιτίας να ενωθούν με τους στασιαστές στην Γιάκοβα. Όπως, όμως, είχε συμβεί και τον προηγούμενο χρόνο, ο Σακίρ έδειξε πυγμή και ως τα τέλη Μαρτίου είχε καταστείλει την ανταρσία.

……….Παρ’όλα αυτά, μόλις ο Σακίρ πασάς έφυγε γιά τα Σκόπια (απ’ όπου δεν επρόκειτο να επιστρέψει πριν από τα τέλη Ιουνίου), οι παράνομες δραστηριότητες στην επαρχία του γενικεύτηκαν. Οι φόνοι έγιναν καθημερινό φαινόμενο, με θύματα κυρίως εξαρχικούς και Βλάχους. Ο στρατός στα Σκόπια, που είχε μήνες να πληρωθεί, βρισκόταν σε αναβρασμό. Στις αρχές Ιουλίου οι αξιωματικοί στασίασαν και κατέλαβαν το τηλεγραφείο τής Πρισρένης. Παρόμοια ήταν η αντίδραση των στρατιωτών στο Ιπέκ, οι οποίοι απαίτησαν, εκτός από την καταβολή των καθυστερουμένων, να αφεθούν ελεύθεροι οι αλβανοί κρατούμενοι στην φυλακή τού Ιπέκ, να απολυθούν οι χριστιανοί αγροφύλακες και χωροφύλακες, να υπάρξουν εξαιρέσεις από την φορολογία στα κοπάδια και να μειωθεί η δεκάτη.

……….Στην Πρισρένη ξέσπασαν διαμαρτυρίες εναντίον των μεταρρυθμίσεων και υπήρχε κίνδυνος η αναταραχή να επεκταθεί και στην Γιάκοβα, όπου το στασιαστικό πνεύμα κρυφόκαιγε από την αρχή τής άνοιξης. Πράγματι, η κατάσταση εξελισσόταν πιό επικίνδυνα απ’ ό,τι τον προηγούμενο χρόνο· όπως, όμως, είχε συμβεί και στο παρελθόν, ο βαλής υποχώρησε κι έδωσε «μπέσα» (λόγο) στους αλβανούς αρχηγούς ότι δεν θα πλήρωναν φόρο γιά τα κοπάδια τους, μήτε θα κατέβαλλαν ολόκληρη την δεκάτη.

……….Στις αρχές Οκτωβρίου, ο Χιλμί πασάς, που βρισκόταν στα Σκόπια, παρ’ όλο που κατόπιν ισχυρίστηκε ότι είχε υποτάξει τους εξεγερμένους φύλαρχους, στην ουσία ενέκρινε τις παραχωρήσεις τού βαλή. Το γεγονός είναι ότι δεν διέθετε επαρκείς δυνάμεις γιά να αντιμετωπίσει την κατάσταση μ’ επιτυχία. Οι παραχωρήσεις ήταν αναγκαίες, γιατί, ενώ ο ίδιος και ο βαλής πραγματοποιούσαν επίδειξη δυνάμεως εναντίον των αλβανών στασιαστών, τα εξαρχικά σώματα ήταν ελεύθερα να παρενοχλούν τα χωριά που βρίσκονται στην περίμετρο τής οροσειράς Καρά Νταγ (Τσέρνα Γκόρα). Τον Δεκέμβριο, πάντως, έφτασε με ενισχύσεις ο αντιστράτηγος Νασέρ πασάς και κατόρθωσε να αποκαταστήσει την τάξη στο τρίγωνο Κουμάνοβο-Κράτοβο-Ιστίπ.

……….Στην εικόνα σύγχυσης που επικράτησε στην περιοχή τής βόρειας Μακεδονίας, συνέβαλε και η εμφάνιση τον χειμώνα τού 1903-4 σερβικών σωμάτων ή, μάλλον, ενός νέου τύπου σερβικού σώματος. Προηγουμένως οι Σέρβοι (αν και συχνά περνούσαν με το όνομα «Βούλγαροι»), είχαν σχηματίσει σώματα που αγωνίστηκαν στο πλευρό των εξαρχικών στο όνομα τής μακεδονικής αυτονομίας, παρόλο που πολλοί Σλάβοι ένοιωθαν ότι ανήκαν στην Σερβία και δεν είχαν καμιά επιθυμία να καταλήξουν κάτω από την βουλγαρική κυριαρχία μέσα από κάποιο σχήμα αυτονομίας. Υπήρχαν επίσης πολίτες τού σερβικού κράτους που, όπως και οι Έλληνες στο ελεύθερο κράτος, αντιλήφθηκαν την ανάγκη γιά την Οργάνωση τής σερβικής μερίδας στην Μακεδονία, ώστε να ανακοπεί η εξάπλωση τής εξαρχικής επιρροής. Το κίνημα αυτό, όπως και το αντίστοιχο ελληνικό, εμφανιζόταν να δρα ανεξάρτητα από την επίσημη κυβέρνηση. Πράκτορες, αντάρτες και όπλα στάλθηκαν στην Μακεδονία.

……….Η παρουσία, όμως, ισχυρών τουρκικών δυνάμεων αλλά και των Αλβανών ληστών δεν επέτρεψαν στα νεοπαγή σερβικά σώματα να αποκτήσουν σοβαρές προσβάσεις. Ένα μικρό σερβικό σώμα, που πέρασε τα σύνορα κοντά στο Γενί-Βαρός στις αρχές Ιανουαρίου 1904, απωθήθηκε από τουρκικές περιπόλους κι ένα κάπως μεγαλύτερο ακολούθησε την ίδια μοίρα λίγες μέρες αργότερα. Έπειτα από λίγες μέρες σημειώθηκαν αρκετές συμπλοκές ανάμεσα σε Σέρβους αντάρτες και Τούρκους γύρω από τα χωριά Χέρτνιτσα, Ντούπνιτσα και Προπέλιτσα. Στις αρχές Μαρτίου οι Τούρκοι υποχρέωσαν ένα μεγάλο σερβικό σώμα να οπισθοχωρήσει μέσα στο έδαφος τής Σερβίας, όπου τα μέλη του συνελήφθησαν από τις αρχές. Το Μάιο οι Τούρκοι αποδεκάτισαν άλλο σώμα με 28 άντρες κοντά στο Κουμάνοβο.

……….Η δράση των σερβικών σωμάτων θορύβησε την σερβική κυβέρνηση σε τέτοιο βαθμό, ώστε ο ίδιος ο πρωθυπουργός στρατηγός Γκρούγιτς πήγε στην Βράνιε, κοντά στα σύνορα, γιά να διερευνήσει επιτόπου την υπόθεση. Το συμπέρασμά του ήταν ότι οι τελευταίες δραστηριότητες είχαν υποκινηθεί από πράκτορες, οι οποίοι είχαν πείσει τους αντάρτες ότι η σερβοβουλγαρική προσέγγιση σήμαινε ότι οι δύο χώρες ήταν αποφασισμένες να αναλάβουν επαναστατική δράση στην Μακεδονία. Όμως, η σερβική κυβέρνηση, ακόμη κι αν το επιθυμούσε, δεν κατάφερε να εμποδίσει τους αντάρτες να διασχίζουν κάθε τόσο τα σύνορα. Το φαινόμενο εντάθηκε τους θερινούς μήνες και ένα σώμα με επικεφαλής τον Μίτσο Κρίστιτς ήρθε σε σύγκρουση με το εξαρχικό σώμα τού Σουγκάροφ, πρώτα στην Τοπόλνιτσα κι’ αργότερα (1 Οκτωβρίου) στην Σλάτινα.

……….Εκτός από την διείσδυση σωμάτων από το σερβικό έδαφος, σε χωριά τής βόρειας Μακεδονίας άρχισαν να σχηματίζονται ένοπλες ομάδες που θα δρούσαν γιά λογαριασμό των Σέρβων κι εναντίον των εξαρχικών. Μία από αυτές ήταν τού Γιοβάν Σβετάνοφ, που ανέπτυξε στενή συνεργασία με τα σώματα που προέρχονταν από την Σερβία.

……….Το αποτέλεσμα ήταν, ως το τέλος τού χρόνου, η σερβική παρέμβαση να καταστεί σοβαρή απειλή γιά τον αγώνα των εξαρχικών. Τον Νοέμβριο ισχυρή σερβική δύναμη, που λέγεται ότι αριθμούσε 150 άντρες, έκανε την εμφάνισή της στην περιοχή τού Καρά Νταγ στα βορειοανατολικά των Σκοπίων. Τελικά κατέλαβε θέσεις στην Πομπάζντα, αφού εξεδίωξε ένα εξαρχικό σώμα από το Λουμπάντσι και το ανάγκασε να καταφύγει στην περιοχή τού Κουμάνοβο. Το σώμα αυτό (επρόκειτο μάλλον για συμφυρμό από μικρά σώματα) επεξέτεινε την κυριαρχία του στην περιοχή και, όπως και άλλα σερβικά σώματα, εκφόβιζε τα χωριά και πότε-πότε εξόντωνε εξαρχικούς πράκτορες.

---

• Πηγή: Douglas Dakin, Ο Ελληνικός Αγώνας στην Μακεδονία, Εκδ. Οίκος αδελφών Κυριακίδη, 1996.

• Επιμέλεια τού παρόντος δημοσιευμένου κειμένου και τής εικόνας: Ελληνικό Ημερολόγιο.