.
.
ΑΡΣΑΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ
.
……….Ο Απόστολος Αρσάκης γεννήθηκε το 1790 στη Χοταχόβα (Hotovë) τής Βορείου Ηπείρου, κοντά στην Πρεμετή. (Το έτος γέννησης τοποθετείται από τις περισσότερες πηγές στο 1790, ενώ κάποιες άλλες αναφέρουν το 1792). Ήταν γυιός τού Κυριακού Αρσάκη, ο οποίος ήταν εξάδελφος με τους αδερφούς Τοσίτσα.
……….Σε μια από τις συνεχόμενες νυχτερινές επιδρομές των γενιτσάρων τού Αλή Πασά, ο πατέρας τού Αρσάκη, βλέποντας τον κίνδυνο να πέσει στα χέρια των τούρκων ο γυιός του, παίρνει τον Αποστόλη και πηγαίνουν στην Πρεμετή. Επειδή τα πράγματα χειροτέρευαν, το 1800 πήρε την απόφαση να στείλει τον οχτάχρονο γυιό του στο Βουκουρέστι, όπου ζούσε ο αδερφός του Γεώργιος, (ο οποίος ήταν έμπορος), και οι θείοι του Ζώτος και Ηλίας. Μέχρι το 1804 όμως ολόκληρη η οικογένεια εγκαταστάθηκε στη Βλαχία. Εκεί, ο πατέρας του Απόστολου, Κυριάκος Αρσάκης, ασχολήθηκε με το εμπόριο αποκτώντας κι αυτός σημαντική περιουσία.
……….Το 1804, ο θείος του τον έστειλε για σπουδές στη Βιέννη. Για μία εξαετία έλαβε τη γυμνασιακή εκπαίδευση και διδάχθηκε την ελληνική παιδεία από τον διδάσκαλο τού Γένους Νεόφυτο Δούκα. Το 1810 αποφάσισε να ασχοληθεί με την Ιατρική και εγγράφηκε στο πανεπιστήμιο της Χάλλης, Σαξωνίας.
……….Το 1811, σε ηλικία 19 ετών, έγραψε βουκολικό ειδύλλιο σε γλαφυρή αρχαία δωρική διάλεκτο κατά μίμηση τού Θεοκρίτου. Το ειδύλλιο αυτό το αφιέρωσε στον Μέγα Ναπολέοντα με αφορμή τη γέννηση τού γυιού του και επιχειρώντας με αυτό να συγκινήσει τον αυτοκράτορα, ώστε να βοηθήσει στην απελευθέρωση των Ελλήνων από τους τούρκους.
……….Το 1813, σε ηλικία 21 ετών, ανακηρύχτηκε χειρουργός και διδάκτορας με την εναίσιμο διατριβή του, γραμμένη στη λατινική γλώσσα, «Περί τού εγκεφάλου και τού νωτιαίου μυελού των ιχθύων». Με τη διατριβή αυτή τόλμησε να ελέγξει επιστημονικά τις θεωρίες τού διαπρεπούς φυσιοδίφη Cuvier. Το έργο του αυτό εκτιμήθηκε ως σημαντικό έργο για την εποχή του, αλλά και ευρύτερα για την ιστορία τής Φυσικής Ιστορίας. «Εγένοντο πολλαί εκδόσεις τών μεταφράσεων αυτού και μνημονεύεται μετά σεβασμού υπό πάντων τών ασχολουμένων εις τον κλάδον τούτον τής Φυσικής Ιστορίας». Διαλέγοντας την Ιχθυολογία, η οποία εθεωρείτο από τους δυσκολότερους κλάδους και, μάλιστα, το δυσκολότερο μέρος της, την ανατομική περιγραφή τού εγκεφάλου και τού νωτιαίου μυελού τών ιχθύων, έγινε ένας από τους πρωτοπόρους ερευνητές τής Ιχθυολογίας. Την σπουδαιότητά του επισημαίνει ο διάσημος Γερμανός ανατόμος και δάσκαλός του Z. Fr. Meckel. Με επιστολή του προς τον Αρσάκη (7 Απριλίου 1813), ανάμεσα στα άλλα εγκωμιαστικά, σημειώνει: «Εγώ καυχώμαι διότι υπήρξα διδάσκαλός σου […] Το πλήθος των εν τη μελέτη σου παρατηρήσεων, συντελεί τα μέγιστα εις την επίδοσιν τής συγκριτικής ανατομίας […]».
……….Αργότερα, δημοσίευσε στον «Λόγιο Ερμή» τού Άνθιμου Γαζή, την μελέτη «Έκθεσις συνοπτική τής ιατρικής ιστορίας», στην οποία παρουσιάζει την εξέλιξη τής Ιατρικής από τα αρχαία χρόνια στα σπουδαιότερα έθνη. Δημοσίευσε επίσης στα Προλεγόμενα τής Εγκυκλοπαιδείας τού Στεφάνου Κομητά, την πραγματεία «Περί του ει εξήν ταις γυναιξί ταις δραματικαίς επιδείξεσι παρείναι», στην αττική διάλεκτο.
……….Το 1814 εγκαταστάθηκε στο Βουκουρέστι, όπου άσκησε για μια οκταετία το επάγγελμα τού ιατρού σε νοσοκομεία με αποστολικό ζήλο. Επαληθεύτηκε έτσι η διαπίστωσις τού δασκάλου του Meckel, ο οποίος είχε γράψει: «[…] συ ως θεότητα την ελάτρευσες [την ιατρική] και ουχί ως γαλακτουχούσαν βουν, καθώς πράττουν οι πλείστοι.» Διετέλεσε έφορος νοσοκομείων και φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Εγκατέλειψε τον χώρο σε ηλικία 30 ετών.
Η οικογενειακή κατάστασις του Απόστολου Αρσάκη
……….Το 1814 ο Αρσάκης παντρεύτηκε την Αναστασία, κόρη του έλληνα μεγαλογιατρού της Βλαχίας, Κωνσταντίνου Δάρβαρι. Η Αναστασία Δάρβαρι πέθανε το 1833 έχοντας όμως προλάβει να κάνει τρία παιδιά με τον Αρσάκη: τον Γεώργιο, την Ελένη και την Ολυμπία. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως ο πρωτότοκος γιος αυτοκτόνησε το 1835, επειδή ο Αρσάκης τού απαγόρευσε να παντρευτεί την κοπέλα που ερωτεύτηκε.
Η είσοδος στη διπλωματική υπηρεσία
……….Την περίοδο 1812-1818 ηγεμόνας της Βλαχίας είχε τοποθετηθεί από τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄ ο Ιωάννης Καρατζάς, ένας από τους αξιολογότερους Φαναριώτες στις παραδουνάβιες ηγεμονίες. Ο Αρσάκης υπηρέτησε ως ιδιαίτερος γραμματέας και προσωπικός ιατρός του Ι. Καρατζά. Πέραν τής εξαιρετικής ευφυίας του, τα προσόντα τού νεαρού Αρσάκη ήταν ήδη πάρα πολλά: διέθετε εκπληκτική γλωσσομάθεια, καθώς χειριζόταν απταίστως την γαλλικήν, την γερμανικήν, τήν ελληνικήν, την τουρκικήν, την αλβανικήν, την ρουμανικήν και την λατινικήν. Η μόρφωσίς του ήταν αναγνωρισμένη με πτυχία μεγάλου κύρους και επίσης γνώριζε τα ευρωπαϊκά ήθη. Το 1822 ο Αρσάκης (στις ρουμανικές πηγές αναφέρεται ως Apostol Arsache) μπήκε στη διπλωματική υπηρεσία τού ηγεμόνα τής Βλαχίας, ενώ την περίοδο 1836-1839 διετέλεσε γραμματέας επικρατείας τού ηγεμόνα τής Βλαχίας Αλέξανδρου Γκίκα.
……….Το 1857 ο Αρσάκης εξελέγη βουλευτής και αγωνίστηκε υπέρ τού ηγεμόνα της Βλαχίας και Μολδαβίας, Αλεξάνδρου Κούζα. Την περίοδο 1857-1859 χρημάτισε μέλος της τετραμελούς επιτροπής για την ένωση της Βλαχίας και της Μολδαβίας, οι οποίες αποτέλεσαν κατόπιν τις Ηνωμένες Ρουμανικές Ηγεμονίες, με το όνομα «Ρουμανία». Αξίζει να σημειωθεί πως αυτή η τετραμελής επιτροπή επεξεργάστηκε νομοθετικά τη συνένωση των δύο ηγεμονιών. Έτσι, η δημιουργία της Ρουμανίας φέρει και την υπογραφή του Απόστολου Αρσάκη. Στις 30 Απριλίου του 1861 σχηματίστηκε κυβέρνηση στην οποία διορίστηκε υπουργός Εξωτερικών. Στις 8 Ιουνίου του 1862 αντικατέστησε τον δολοφονημένο πρωθυπουργό και επικεφαλής του Συντηρητικού κόμματος, Barbu Catargiu. Στον πρωθυπουργικό θώκο παρέμεινε μέχρι τις 24 Ιουνίου του 1862. Κατά τα έτη 1862-1865, παραιτήθηκε από τα κυβερνητικά αξιώματα και παρέμεινε απλός βουλευτής. Το 1866, μετά την επανάσταση κατά τού Αλεξάνδρου Κούζα, αποχώρησε από την ενεργό πολιτική δράση.
Περὶ μαρξισμοῦ, κομμουνισμοῦ
……….Ο Αρσάκης υπήρξε ο πρώτος Ευρωπαίος που αντέκρουσε ολόκληρο το ιδεολογικό πνεύμα του Μαρξισμού και κομβικές έννοιες της Αριστεράς. Απεχθανόταν τους κομμουνιστές επαναστάτες της εποχής του, και εναντιώθηκε στο αίτημα των Φιλελευθέρων για την επιβολή του μέτρου της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Υποστήριζε πως οι χωρικοί, αν και δεν διέθεταν γη, δεν θεωρούνταν ακτήμονες, αφού διαθέτουν τα ζώα, τα εργαλεία και προπαντός την εργασία, την οποία μάλιστα χαρακτήρισε ως «πρώτη, πιο ιερή και κατεξοχήν απαράγραπτη ιδιοκτησία του ανθρώπου». Θεωρούσε πως η αναγκαστική μεταβίβαση της κυριότητας κτημάτων στο κράτος, για να δοθεί κατόπιν στους καλλιεργητές, δεν θα ωφελούσε την τοπική κοινωνία καθώς αυτοί δεν ήταν εις θέση να κρατήσουν τα κτήματα αυτά. Όπως συνέβη εκ των υστέρων, οι περισσότεροι εξ αυτών θα τα παρατούσαν και θα πωλούσαν τα κτήματα σε εξευτελιστικά χαμηλή τιμή. Ο Αρσάκης το είχε προβλέψει και είχε δηλώσει πως για να έχει κάτι ο άνθρωπος και για να μπορέσει να το διατηρήσει, πρέπει να έχει προετοιμαστεί και να είναι ώριμος γι’ αυτό.
Ἐθνική συνείδησις
……….Ο Απόστολος Αρσάκης αισθανόταν Έλληνας. Πολλές φορές έγραφε το όνομα και την ιδιότητά του στα ελληνικά. Ο ίδιος μάλιστα πολιτογραφήθηκε Έλλην το 1838 κατά την απογραφή του πληθυσμού της Βλαχίας. Παρακολουθεί βήμα προς βήμα την ελληνική επανάσταση και την ίδρυση τού ελληνικού κράτους. Επιθυμεί σφοδρώς να συμβάλει στην πνευματική και ηθική άνοδο των Ελλήνων, αλλά επειδή ζει μακριά, δεν γνωρίζει πώς μπορεί να το πραγματοποιήσει. Έτσι, αποτείνεται σε φίλους του των οποίων την κρίση και την φιλοπατρία εκτιμά: στον Θεόκλητο Φαρμακίδη, τον Ανέστη Χατζόπουλο, τον καθηγητή Γεώργιο Δαμιανό. Τους ρωτά ποιά θεωρούν ως την πιό επείγουσα ανάγκη τής πατρίδος. Και οι τρεις, χωρίς να έχουν συνεννοηθεί, τον πληροφορούν για την ίδρυση στην Αθήνα τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας καθώς και για τους σκοπούς της. Τού επισημαίνουν ακόμη ότι η Φιλεκπαιδευτική Εταιρεία θεμελίωσε, αλλά αδυνατεί να οικοδομήσει ελλείψει πόρων, σχολικό κτήριο. Συγκινημένος, παίρνει την απόφαση να οικοδομηθεί με δικές του δαπάνες το κτήριο επί τής οδού Πανεπιστημίου και ο ναός του, και να αποζημιωθεί η Εταιρεία για όσες δαπάνες έκανε ως τότε. Οι διοικούντες την Εταιρείαν, αναγγέλλουν το ευχάριστο νέο στη βασίλισσα Αμαλία, η οποία ήταν προστάτιδα τού Σχολείου, και αυτή αποφασίζει να τιμηθεί ο Αρσάκης με τον σταυρό τών ανωτέρων Ταξιαρχών, τού Τάγματος Αριστείας τού Σωτήρος.
……….Κάθε έτος που περνά ο Αρσάκης αποστέλλει οικονομική συνδρομή και το συνολικό ποσό τών χορηγιών του ανέρχεται περίπου στις εξακόσιες χιλιάδες χρυσές δραχμές! Η Εταιρεία ευγνωμονούσα τον Αρσάκη ονόμασε το Σχολείο «Αρσάκειον» και ανέγραψε το όνομά του πρώτο στη στήλη των μεγάλων ευεργετών της, τοποθέτησε δε την προτομή του σε περίβλεπτον θέσην.
Θρησκευτικὴ συνείδησις
……….Ο Απόστολος Αρσάκης υπήρξε βαθιά θρησκευόμενος. Κατά τα μέσα Ιουνίου τού 1837 συνέδραμε στον έρανο του Κωνσταντίνου Βέλιου για την ανέγερση ιερού ναού στη Νέα Πέλλα Λοκρίδος. Ανήγειρε στο Αρσάκειο Μέγαρο ναό στη μνήμη τής συζύγου του Αναστασίας Δάρβαρη, και γι’ αυτό τον αφιέρωσε στην Αγία Αναστασία την Ρωμαία. (Σήμερα, στο Αρσάκειο Ψυχικού υπάρχει ο ναός τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας, που ανεγέρθηκε το 1935 και αντικατέστησε τον ναό τού Αρσακείου Μεγάρου).Το 1845 στο χωριό Vedea (Παραϊπάνι) τής θετής του πατρίδος, ανήγειρε την εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα εις μνήμην του πρωτοτόκου υιού του. Στο ίδιο χωριό είχε χτίσει κτίριο που στέγασε το δημοτικό σχολείο. Για ένα διάστημα, μάλιστα, το συγκεκριμένο χωριό έφερε το όνομα του εθνικού μας ευεργέτη. Στη δύση της ζωής του, ο Αρσάκης ανέγειρε με δικές του δαπάνες ένα ακόμη σχολείο στη γενέτειρά του, την Χοταχόβα τής Ηπείρου.
……….Απεβίωσε στις 16 Ιουλίου τού 1874 στο Βουκουρέστι σε ηλικία 82 ετών. Τον θάνατό του πένθησε το προσωπικό τού Αρσακείου επί 40 ημέρες. Κάθε χρόνο, στις 29 Οκτωβρίου, κατά την εορτή τής Αγίας Αναστασίας τής Ρωμαίας, στον φερώνυμο ναό τού Αρσακείου στο Ψυχικό, τελείται μνημόσυνο για τον μεγάλο ευεργέτη.
Απόσπασμα από τα Πρακτικά τής Φιλοεκπαιδευτικής Εταιρίας
……….Παρακάτω παρατίθεται ως ιστορικό τεκμήριο απόσπασμα από τα Πρακτικά τής Φ.Ε. τού 1850, όπου συζητείται η προσφορά τού Αρσάκη για ανοικοδόμηση τού Σχολείου που πήρε το όνομά του και οι συναφείς προτάσεις. Το απόσπασμα αυτό προέρχεται από το Αρχείο τής Φ.Ε.
……….Θ΄ Συνεδρίασις τού Δ. Συμβουλίου τής Φιλεκπαιδευτικής Εταιρίας, γενομένη την α΄ Οκτωβρίου 1850 περί την Μεσημβρίαν εις την οικίαν τού κυρίου Προέδρου αυτής Α. Μαυροκορδάτου. Απόντος τού κυρίου Κ.Ν. Λεβίδου, τα Πρακτικά τής προλαβούσης συνεδριάσεως αναγινώσκονται και επικυρούνται.
……….[…]Μετά ταύτα ο Πρόεδρος αναφέρει ότι ο εν Βουκουρεστίοις κύριος Α. Αρσάκης, ηπειρώτης, αναδέχεται όχι μόνον να τελειώση ιδία δαπάνη το Κατάστημα και τον ναόν αυτού, αλλά και ν’ αποζημιώση την Εταιρίαν δι’όσα έως τώρα εξώδευσεν εις τε την οικοδομήν, αγοράν οικοπέδου και λοιπά, επί συμφωνία του ν’ αφιερώση μεν αυτό εις την Εταιρίαν, να φέρη δε τούτο το όνομά του κτλπ. Ο κύριος Πρόεδρος, προσθέτει, ότι θεωρήσας το ευεργέτημα τούτο μέγιστον διά την Εταιρίαν, και προσέτι ως τετελεσμένον, διότι ο παρά πάντα άλλον συντελέσας εις την γενναίαν ταύτην πράξιν κύριος Α. Χατζόπουλος, φέρει την περί τούτου πληρεξουσιότητα, συναινούντων και των κυρίων Φαρμακίδου και Δαμιανού, οίτινες επίσης συνέτρεξαν και των οποίων η συναίνεσις εζητείτο, ενόμισε πρέπον να αναγγείλη το πράγμα εις την Α. Μ. την Βασίλισσαν ως προστάτριαν τού Καταστήματος, και να ζητήση τιμητικήν τινά αμοιβήν υπέρ τού Ευεργέτου· η δε Α. Μ. εδέχθη μετά μεγίστης χαράς την πρότασιν, και υπεσχέθη να δώση αμέσως εις αυτόν τον σταυρόν των ανωτέρων ταξιαρχών• ότι επομένως έμειναν σύμφωνοι μετά τής Α. Μ. αν το Συμβούλιον, ως δεν είναι αμφιβολία, παραδεχθή την πρότασιν, να αναγγελθή επισήμως το πράγμα εις το υπουργείον τής Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, διά την ταχίστην εκτέλεσιν των περαιτέρω.
……….Ο Γραμματεύς παρετήρησεν ότι η παρουσιαζομένη προσφορά είναι η μεγαλητέρα ευδαιμονία, την οποίαν εδύνατο τις να φαντασθή υπέρ της Εταιρίας• διότι έως που έφθαναν μέχρι τούδε αι ελπίδες μας; Να παρουσιασθή ευνοϊκή περίστασις, καθ’ην να εισπράξωμεν κεφάλαια αρκετά, ώστε και το Κατάστημα να τελειώση και να μείνη ποσότης τις προσοδοφόρος, και τότε διά της σταθεράς ταύτης προσόδου, και τής ελλείψεως των ενοικίων, η ύπαρξις της Εταιρίας να μην ήναι εις την αβεβαιότητα εκτεθειμένη των ετησίων συνεισφορών. Άρα δεν έχομεν ποσώς να διστάσωμεν διά την παραδοχήν, τοσούτω μάλλον καθόσον η θέλησις του ευργέτου, όχι μόνον δεν αντίκειται εις τον ανεξάρτητον οργανισμόν της Εταιρίας, αλλ’ απ’ εναντίας αυτό τούτο ζητεί του να διοικήται η Εταιρία, καθώς μέχρι τούδε.
……….Ο κύριος Α. Χατζόπουλος, αναπτύσσων τον σκοπόν του Ευεργέτου, καθ’ όσον εκ των μετ’ αυτού ομιλιών του ενόησε, νομίζει καλόν να ομολογήσωμεν προς αυτόν τα ακόλουθα:
……….Α) Το Κατάστημα, ολοκλήρως παρ’ αυτού πληρωνόμενον, να επιγραφή εις το όνομά του
……….Β) Να θεωρήται ως αφιερωμένον διά παντός εις την Εταιρίαν, εωσότου όμως η Εταιρία διατηρείται ως τοιαύτη, πώποτε να μη χρησιμεύση εις άλλην χρήσιν.
……….Γ) Να διατηρώνται πάντοτε τρία κοράσια εκ της ιδιαιτέρας πατρίδος του Ευεργέτου ή άλλα κατ’ εκλογήν αυτού ή των διαδόχων του, υπό τον όρον τού να διδάξωσι μετά ταύτα όπου αυτός ή οι διάδοχοι αυτού εγκρίνωσι.
……….Δ) Να τελήται κατ’ έτος εις τον αναγερθησόμενον ναόν λειτουργία αρχιερατική δαπάνη της Εταιρίας, υπέρ αυτού.
……….Το Συμβούλιον παραδέχεται ομοφώνως τα ανωτέρω, καθώς επίσης, επί τη προτάσει τού κυρίου Προέδρου, να προστεθή ότι ιδιαιτέρα στήλη εντός τού Καταστήματος θέλει φέρει τα ονόματα των λοιπών συνεισενεγκόντων υπέρ τής οικοδομής, με την εξήγησιν ότι αι αναφοραί των εχρησίμευσαν εις απαρτισμόν τού προσοδοφόρου κεφαλαίου τής Εταιρίας.