.

.

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

.

,Κατερίνα Τσεκούρα, Αρχαιολόγος

Καθώς το Βυζάντιο παρουσιάζεται μάλλον σιωπηρό, όσον αφορά πληροφορίες για συνήθειες ή φαινόμενα που παραπέμπουν στο ειδωλολατρικό παρελθόν, ακόμα και εχθρικό απέναντι σε ο,τιδήποτε μπορεί να θεωρούνταν τότε ότι δεν συμφωνούσε με την περί ηθικής αντίληψη του Χριστιανισμού, η μελέτη και η έρευνα για το χορό της εποχής φαντάζει καταρχήν δύσκολη. Στο παρελθόν μάλιστα, και η ίδια η ύπαρξή του στο πλαίσιο της βυζαντινής κοινωνίας είχε αμφισβητηθεί.

Πρωτοπόρος στο σχετικό ερευνητικό πεδίο, ο βυζαντινολόγος Φαίδων Κουκουλές, επισημαίνει ωστόσο – σε εκτενές άρθρο του δημοσιευμένο στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα – ότι οι Βυζαντινοί ποτέ δεν σταμάτησαν να χορεύουν, παρ’όλες τις κατακρίσεις και απαγορεύσεις, είτε αυτές εκφράζονταν προφορικά από τους θρησκευτικούς ποιμένες τους, είτε περιλαμβάνονταν στα πατερικά κείμενα ή τις συνοδικές αποφάσεις.

Ακριβώς αυτό το γεγονός άλλωστε – της επανάληψης των απαγορεύσεων με τέτοια συχνότητα και σε τόνους τόσο έντονους, κάποτε ακόμη και απειλητικούς – αποτελεί ασφαλές παρ’ότι έμμεσο, τεκμήριο επιβίωσης της αρχέγονης αυτής εκφραστικής πράξης του σώματος του χορού [Ευαγγελία Άντζακα-Βέη, « “Ο χορός παρά Βυζαντινοίς”  του Φ.Κουκουλέ. Κριτικές παρατηρήσεις»

Ακόμη και αν κατά τη βυζαντινή εποχή φαίνεται να έχει απωλέσει σε πολύ μεγάλο ποσοστό τον λατρευτικό χαρακτήρα που είχε σε προηγούμενες ιστορικές περιόδους – γεγονός αναπόφευκτο λόγω της σκληρής πολεμικής που του ασκείται – ο χορός εξακολουθεί σίγουρα να αποτελεί σημαντικό μέρος του κοινωνικού γίγνεσθαι. Η μεταβατική, από την προχριστιανική στη χριστιανική κοινωνία περίοδος της ύστερης αρχαιότητας παρέχει, σε πρώτη φάση, εύγλωττες περί αυτού μαρτυρίες.

Μέσα από κείμενα και παραστάσεις σε διάφορες μορφές τέχνης, τεκμηριώνεται η παρουσία του χορού σε δημόσια θεάματα αλλά και εκδηλώσεις του ιδιωτικού βίου. Παραδόξως, οι Βυζαντινοί φαίνεται να χορεύουν ακόμη και σε εορτασμούς και πανηγύρια αφιερωμένα στη μνήμη αγίων ή μαρτύρων, είτε σε γιορτές που τους είχε κληροδοτήση η ειδωλολατρική αρχαιότητα. Σε ψηφιδωτά υφάσματα και είδη μικροτεχνίας της εποχής, απεικονίζονται μυθολογικές – κυρίως Διονυσιακές – μορφές ενώ χαρακτηριστικές είναι και οι παραστάσεις κύκλιου χορού, των Ωρών και των Εποχών στην ταφική εικονογραφία [Ασημακοπούλου – Ατζακά «ο χορός στην ύστερη αρχαιότητα. Μαρτυρίες κειμένων και παραστάσεις».

Αναπόφευκτα λοιπόν η αρχαιότητα είναι και πάλι σημείο αναφοράς στην ιστορία μιάς τέχνης με μακρά και περιπετειώδη πορεία στο χρόνο. (…) Τα ύστερα αυτά χρόνια –αλλά και κατά την προγενέστερη περίοδο – ο χορός ως κοινωνική πράξη αποτελεί μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πτυχές της καθημερινότητας. Χάρη στην αρχαία κληρονομιά του, ο κάτοικος της βυζαντινής αυτοκρατορίας, χορεύει συρμό, κόρδακα, πυρρίχη, γέρανο ή όρμο, ενώ την ίδια στιγμή, η θρησκευτική πίστη του, τον ωθεί να συμμετέχει σε χορούς όπως αυτός της συντεχνίας των Μακελλάρηδων της Κωνσταντινούπολης, κατά τη διάρκεια της εορτής του προστάτη τους, του αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Ο χορός είναι την εποχή αυτή, κυρίως έκφραση συλλογικής χαράς, σε γάμους και άλλες διαβατήριες τελετές ή σε επινίκια σημαντικών μαχών, σε κάποιες όμως περιπτώσεις ακόμη και μέσο τιμωρίας ή εξευτελισμού [Αφέντρα Μουτζάλη, «Ο χορός ως κοινωνική πράξη στην καθημερινή ζωή των Βυζαντινών»].

Οι Βυζαντινοί χορεύουν κυρίως σε χώρους κοσμικού χαρακτήρα [ιδιωτικές οικίες, Ιππόδρομος, Ιερό Παλάτι κ.λ.π.], αλλά και σε τόπους ιερούς. Την ίδια λοιπόν εποχή που επαγγελματίες συνήθως χορευτές συμμετέχουν σε κοσμικές εκδηλώσεις δημοσίου ή ιδιωτικού χαρακτήρα, [συμπόσια, θεατρικές παραστάσεις, χοροδράματα κ.λ.π.], από το νάρθηκα των βυζαντινών ναών κατά τη διάρκεια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας, ακούγονται μοιρολόγια – που συνοδεύονται από έντονες χορευτικές κινήσεις – ενώ οι νεόνυμφοι βηματίζουν αργά γύρω από την Αγία Τράπεζα με τη συνοδεία του τροπαρίου «Ἠσαῒα χόρευε…» [Diane Toulatos-Miles, «Ο βυζαντινός χορός σε κοσμικούς και ιερούς χώρους».

Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο στο : www.e-istoria.com

.