.
,
Σκεύος Γ. Ζερβός
-
Κοντάκος Αναστάσιος,Αναπλ. Καθηγητής Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Παν/μίου Αιγαίου
-
Κουντούρης Αναστάσιος, Υποψ. Διδάκτορας Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Παν/μίου Αιγαίου
«Σκεύος Ζερβός θα πει Δωδεκάνησος και Δωδεκάνησος θα πει Σκεύος Ζερβός»: Πανεπιστημιακή και Ενωτική Δράση τού Σκεύου Ζερβού.
……….Είναι πολύ δύσκολο να χωρέσει σε λίγες γραμμές το πολυδιάστατο έργο μιάς πολυσχιδούς προσωπικότητας, όπως ήταν ο Σκεύος Γ. Ζερβός. Με την δράση του ο μεγάλος αυτός Δωδεκανήσιος επιστήμονας προσέγγισε το ιδανικό τού «καθολικού ανθρώπου» (homo universalis) και πραγματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι «δημιούργησε ιστορία».
……….Υπερνικώντας όλες τις δυσχέρειες – οικονομικά προβλήματα, προβλήματα υγείας, διώξεις – που τού παρουσιάστηκαν καθ’όλη την πορεία τού βίου του, κατόρθωσε με το έργο του και την εμβέλειά του να ξεπεράσει τα δωδεκανησιακά αλλά και τα εθνικά σύνορα και να καταστεί άξιος θαυμασμού και αναγνώρισης σε διεθνές επίπεδο.
……….Είναι πραγματικά απορίας άξιον πώς μία τόσο σημαντική προσωπικότητα δεν είναι ευρύτερα γνωστή, αν όχι σε εθνικό, τουλάχιστον σε Δωδεκανησιακό επίπεδο (μόνο όσοι έχουν ασχοληθεί συστηματικά με την συγκεκριμένη περίοδο έχουν ακούσει για τον Σκεύο Ζερβό), καθώς και πώς ένας τόσο σημαντικός και διακεκριμένος αγωνιστής πέθανε εγκαταλελειμμένος και αβοήθητος. Ίσως κάποια ιδιόρρυθμα, ας τα πούμε, στοιχεία τής προσωπικότητάς του, ίσως το ασυμβίβαστο τού χαρακτήρα του, ίσως η αχαριστία των ευεργετηθέντων να ευθύνονται για την εγκατάλειψή του. Ωστόσο, κρίνουμε ότι τέτοιες προσωπικότητες πρέπει να γίνονται αντικείμενο ενδελεχούς μελέτης και να καθίστανται γνωστές στο ευρύτερο κοινό.
……….Αυτό, ίσως το κενό, θα μπορούσε να το καλύψει η ένταξη τού μαθήματος τής τοπικής ιστορίας στο Αναλυτικό Πρόγραμμα κάθε σχολείου. Γιατί, ένας άνθρωπος που ακόμα και στις ύστατες στιγμές τού βίου του, ζούσε με την αγωνία τού επιστήμονα, ανέπνεε τον αέρα τής πατρίδας και προσπάθησε με τα έσοδα από την διανομή των βιβλίων του «Μία Απίστευτος Ζωή» και «Επταβράβευτος η Μία Απίστευτος Ζωή», να ξεκινήσει η προσπάθεια γιά την δημιουργία Σχολών Αναλφαβήτων στα Δωδεκάνησα και ενός Πανεπιστημίου στην Ρόδο, πρέπει, αν μη τι άλλο, να γίνει γνωστός στις επερχόμενες γενεές.
Βιογραφία
……….Ὁ Σκεῦος Ζερβός, γεννήθηκε τὴν 19ην Ἰανουαρίου τοῦ 1875. Γονεῖς του ἦταν ὁ Γεώργιος καὶ ἡ Νικητάδενα Ζερβοῦ. Ὁ τοκετὸς ἦταν δύσκολος. «Ἐξῆλθον τῶν σπλάχνων τῆς μητρὸς μου ἀσφυκτικός καὶ νεκροφανὴς», ὅπως ἀναφέρει γιὰ τὴν γέννησή του ὁ ἴδιος. Μάλιστα, ὁ πατέρας του ἔσπευσε νὰ τὸν βαφτίσει ἀμέσως, φοβούμενος ὅτι ὁ γιὸς του μπορεῖ νὰ πέθαινε ἀβάπτιστος. Στὰ πρώτα χρόνια τῆς ζωῆς του, ἔζησε σχετικῶς ἄνετα, καθὼς ὁ πατέρας του ἦταν ἰδιοκτήτης σφουγγαράδικου μαζὶ μὲ τὸν ἀδερφό του Ἀριστόβουλο. Ὅταν ὅμως τὸ καΐκι βούλιαξε σὲ μία καταιγίδα, ἡ οἰκογένεια Ζερβοῦ γνώρισε τὴν πενία καὶ τὶς στερήσεις. Ὁ Σκεῦος Ζερβὸς ἀναγκάστηκε νὰ βοηθᾶ τὸν πατέρα του ὡς σφουγγαράς, ἔως ὅτου ὑπέστη τὴν νόσο τῶν σπογγαλιέων. Τὸ γεγονὸς αὐτό, σὲ συνδυασμὸ μὲ τὴν ἐπιμονή τῆς μητέρας του νὰ μὴν ἀκολουθήσῃ τὸ πατροπαράδοτο ἐπάγγελμα, ἀλλά νὰ γίνῃ ἐπιστήμων, τὸν ἔστρεψε στὰ γράμματα.
……….Φοίτησε στὸ τετρατάξιο τότε Γυμνάσιο Καλύμνου καὶ μὲ σκληρὲς καὶ 
ἐπίμονες προσπάθειες ὁλοκλήρωσε τὶς γυμνασιακὲς του σπουδὲς στὸ Γ΄ Γυμνάσιο τῆς Πλάκας, ἀπό ὅπου ἀποφοίτησε μὲ ἀπολυτήριο «Ἄριστα». Τὸ 1892, γράφτηκε στὴν Ἰατρική Σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Τὸ 1893 ἔγινε ἄμισθος ὑποβοηθὸς στὸ Παθολογικὸ Τμῆμα τοῦ καθηγητοῦ Νικολάου Μακκᾶ. Τὸ 1897, ἔχοντας λάβει τὸ πτυχίο τῆς Ἰατρικῆς μὲ «Ἄριστα», ἐργάζεται ὡς ἔμμισθος βοηθὸς καὶ ἀργότερα ὡς Ἐπιμελητής στὸν Εὐαγγελισμό, μέχρι τὸ 1900. Κατὰ τὸ διάστημα αὐτό (1898), δημοσίευσε τὴν πρώτη του ἐπιστημονική μελέτη μὲ τὸν τίτλο, «Δύο περιπτώσεις αἱματοθώρακος τραυματικοῦ μετὰ στατιστικῆς τῶν ἐν τῷ Ἑλληνοτουρκικῷ πολέμῳ τοῦ 1897 τραυμάτων», τὰ ὁποῖα ὁ ἴδιος θεράπευσε.
……….Τον ίδιο χρόνο δημοσιεύει την μελέτη του «ο Ιπποκράτης και τα επιθέματα Πρίζνιτς», στην οποία υποστήριξε ότι τα επιθέματα δεν τα εφηύρε ο Αυστριακός ιατρός Πρίζνιτς το 1815 αλλά ο Ιπποκράτης. Το 1900 συμπληρώνει τις σπουδές του στο Μόναχο, το Βερολίνο, την Βιέννη, την Λειψία και το Παρίσι. Το 1902 επιστρέφει στην Ελλάδα και εκλέγεται παμψηφεί υφηγητής τής Μαιευτικής, Γυναικολογίας και τής Ιστορίας τής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Την ίδια χρονιά μεταβαίνει στην Σμύρνη, όπου πραγματοποιεί πειράματα σε σκύλους γιά την μεταμόσχευση γεννητικών οργάνων, των οποίων τα πορίσματα τα παρουσίασε το 1909 στο Διεθνές Ιατρικό Συνέδριο τής Βουδαπέστης, χρησιμοποιώντας γιά πρώτη φορά τους όρους «ενοφθαλμισμός» και «μεταμόσχευσις». Οι διαπιστώσεις τού Ζερβού έδωσαν τεράστια ώθηση στον συγκεκριμένο ιατρικό τομέα και πάνω σ’ αυτές στηρίχθηκε το έργο τού διάσημου Ρωσογάλλου γιατρού Σεργκέι Βορονώφ.
……….Τον Απρίλιο τού 1912, οι Ιταλοί, συναντώντας δυσκολίες στην κατάληψη τής Κυρηναϊκής και τής Τριπολίτιδας στον πόλεμό τους με τους τούρκους, κατευθύνονται προς τα Δωδεκάνησα, τα οποία και καταλαμβάνουν οριστικώς τον Μάϊο, με την βοήθεια των Δωδεκανησίων. Ο Ζερβός, αρχικά ενθουσιασμένος με τις εξελίξεις, καλεί διακεκριμένους νησιώτες στην κλινική που διατηρούσε στην οδό Βουκουρεστίου 9 και Βαλαωρίτου.
……….Εκεί συντάσσουν κείμενο, στο οποίο διακηρύσσουν την επιθυμία τους να ενωθούν με την Ελλάδα και αποφασίζουν να ιδρύσουν τον Αιγαιοπελαγίτικο Σύλλογο γιά την ευόδωση τού στόχου τους. Ακολουθεί το Συνέδριο τής Πάτμου, στο οποίο οι Δωδεκανήσιοι εκφράζουν τον πόθο τους γιά ένωση με την μητέρα Ελλάδα, όμως το αίτημά τους απορρίπτεται από την Ιταλία.
……….Στους Βαλκανικούς πολέμους που ακολουθούν ο Σκεύος Ζερβός υπηρετεί εθελοντικά ως λοχαγός διοικητής τού 10ου ορεινού χειρουργείου. Αποστρατεύεται έχοντας λάβει τα παράσημα τού Αργυρού Σταυρού τού Σωτήρος και τού Χρυσού Σταυρού τού Παναγίου Τάφου.
……….Ο αγώνας του κατά τής ιταλικής κατοχής δημιουργεί διπλωματικό πρόβλημα, με απότοκο ο Ζερβός να εξαναγκαστεί να εγκαταλείψει την πανεπιστημιακή του θέση. Στα χρόνια που ακολουθούν, αφοσιώνεται ολοκληρωτικά στην μάχη γιά την απελευθέρωση τής Δωδεκανήσου.
……….Τον Αύγουστο τού 1917 ιδρύει τον «Δωδεκανησιακό Σύλλογο» γιά την προώθηση τού Δωδεκανησιακού ζητήματος και την απελευθέρωση των νησιών. Ταξιδεύει στο Λονδίνο, όπου δημοσιεύει στα αγγλικά την «Λευκή Βίβλο τής Δωδεκανήσου» καθώς και άλλα σημαντικά έργα, ενώ, μέσω άρθρων στον Τύπο και διαλέξεων στην Geographica Society, προωθεί τον δωδεκανησιακό αγώνα. Συμμετέχει με δικές του δαπάνες στο Συνέδριο τής Ειρήνης τού Παρισιού, παρά την αντίδραση των Ιταλών, ενώ, τέλος, συνοδεύει τον Βενιζέλο στην υπογραφή τής Συνθήκης των Σεβρών το 1920, αν και διαφωνεί με το ότι δεν ήταν εφαρμόσιμη άμα τη υπογραφή της, αλλά παρέπεμπε σε έγκριση από την ελληνική και ιταλική Βουλή αντίστοιχα. Μάλιστα, ο Βενιζέλος, σε αναγνώριση τής συνεισφοράς τού Ζερβού στον αγώνα γιά ελεύθερα Δωδεκάνησα, τού χάρισε τον στυλογράφο με τον οποίο υπέγραψε την συνθήκη! Το 1922 βραβεύεται με τον Χρυσό Σταυρό τού Σωτήρος.
……….Στις εκλογές τής Δ΄ Συντακτικής Συνέλευσης τού 1923 εκλέγεται βουλευτής Αθηνών με τους Φιλελεύθερους και αναλαμβάνει την προεδρία τού Εκπαιδευτικού της Τμήματος. Πετυχαίνει την είσοδο των Δωδεκανησίων σπουδαστών στα Πανεπιστήμια χωρίς εξετάσεις καθώς και την είσοδό τους στις στρατιωτικές σχολές πέρα από τον καθορισμένο αριθμό. Από το βήμα τής Βουλής κάνει πολλές αγορεύσεις ως εκπρόσωπος τού αλύτρωτου Ελληνισμού. Τεράστια υπήρξε η συνεισφορά του στην αναζήτηση των εθνικών κληροδοτημάτων και δωρεών. Με την δημοσίευση των ευρημάτων του, «αποκάλυψε» περιουσία δισεκατομμυρίων δραχμών, με την οποία το ελληνικό κράτος μπόρεσε να πραγματοποιήσει πλήθος έργων, στα οποία θα αναφερθούμε παρακάτω.
……….Η άνοδος τού Μουσολίνι και τού φασισμού στην εξουσία, είχε ως αποτέλεσμα η Ιταλία να σκληρύνει την στάση της απέναντι στα Δωδεκάνησα και να εξαπολύσει προσεκτικά μελετημένη και σχεδιασμένη εκστρατεία αφελληνισμού των νησιών.
……….Στις αρχές τής δεκαετίας τού 1930, ο Ζερβός, στους κόλπους τής Κοινωνίας των Εθνών στην Γενεύη, πρωτοστάτησε για την δημιουργία αντιιταλικού συνδέσμου Τσέχων, Σλοβάκων, Σέρβων, Τυρολέζων, Σλοβένων και άλλων που υπέφεραν από την ιταλική καταπίεση. Στην συνέχεια, μετέβη στο Παρίσι, όπου συμμετείχε στο Αντιφασιστικό Συνέδριο – μετείχαν διάφορες προσωπικότητες τού αντιφασιστικού αγώνα και φιλελεύθεροι Ιταλοί. Το 1936 έστησε με έξοδά του, άγαλμα τού Ιπποκράτη στο Γουδί, ενώ έναν χρόνο αργότερα δώρησε στην Ιατρική Σχολή τής Σορβώνης ελαιογραφία τού Ιπποκράτη, υπερφυσικού μεγέθους, η οποία αναρτήθηκε στην Κεντρική Πανηγυρική αίθουσα, όπου ορκίζονται οι ανακηρυσσόμενοι διδάκτορες ιατροί. Η γαλλική κυβέρνηση τού απένειμε το παράσημο τής Λεγεώνας τής Τιμής.
……….Μετά την ήττα των Ελλήνων από τους Γερμανούς ο Σκεύος Ζερβός καταφεύγει στην Αίγυπτο, με πολλές θανατικές καταδίκες εις βάρος του από τους Ιταλούς. Θα επισκεφθεί την Κένυα, το Βελγικό Κογκό, το Σουδάν και άλλες χώρες, όπου θα πραγματοποιήσει πολλές επιστημονικές έρευνες και πειράματα. Μάλιστα, στα ταξίδια του αυτά ανέπτυξε την μέθοδο τής τηλεξέτασης, στην οποία θα αναφερθούμε διεξοδικότερα αργότερα. Στην Αίγυπτο δημοσίευσε πλήθος άρθρων και έκανε ραδιοφωνικές ομιλίες γιά το Δωδεκανησιακό Ζήτημα. Με την απελευθέρωση τής Ελλάδας, ο Ζερβός επιστρέφει στην Αθήνα και επισκέπτεται μετά από 35 χρόνια εξορίας την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κάλυμνο, όπου ο λαός και οι τοπικές Αρχές τού επιφυλάσσουν υποδοχή ήρωα.
……….Το 1946 ο βασιλιάς Γεώργιος Β΄ από το Λονδίνο τού απένειμε το παράσημο τού Ταξιάρχη τού Τάγματος τού Σωτήρος. Στις 25 Μαρτίου 1948 η Ακαδημία Αθηνών τον τιμά με το αργυρό παράσημο. Ο Ζερβός, ακαταπόνητος υπηρέτης των Γραμμάτων, επισκέφθηκε το 1949 την Αμερική και δώρισε προτομές και πίνακες τού Ιπποκράτη στα Πανεπιστήμια τής Ουάσιγκτον, Νέας Υόρκης, Χάρβαρντ και Σικάγο, τού οποίου και ανακηρύχθηκε επίτιμος καθηγητής τής χειρουργικής. Το 1950 έγινε διδάκτωρ τής Βυζαντινής Ακαδημίας τής Ισπανίας και τιμήθηκε με το χρυσό μετάλλιο τής τιμής. Το 1952 στο διεθνές συνέδριο τής χειρουργικής στην Μαδρίτη, έλαβε το πρώτο χρυσό βραβείο με μετάλλιο τιμής, ενώ την ίδια χρονιά στο Γ΄ διεθνές συνέδριο τής ιστορίας τής ιατρικής, τού απένειμαν τον τίτλο τού Πατριάρχη των ιστορικών τής ιατρικής. Το ίδιο έτος η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε να τού δοθεί τιμητική σύνταξη στα ¾ τού μισθού τού καθηγητή τού Πανεπιστημίου.
……….Ο Ζερβός, παρά το προχωρημένο τής ηλικίας του συνέχισε να εργάζεται, 
προσπαθώντας να κατασκευάσει χειρουργικά εργαλεία με τα οποία θα μπορούσε να πετύχει αναίμακτες επεμβάσεις. Ξαφνικά, όμως, ενώ εργαζόταν πάνω στην κατασκευή ενός αναίμακτου αμυγδαλοτόμου, τον έπιασε σκοτοδίνη και ένιωσε το ένα μάτι του πολύ βαρύ καθώς και την όρασή του ελαττωματική. Παρά τις δύο χειρουργικές επεμβάσεις στις οποίες υποβλήθηκε, έχασε τελείως την όρασή του.
……….Τα τελευταία χρόνια τής ζωής του τα πέρασε τυφλός, πένητας, καθώς είχε ξοδέψει όλην του την περιουσία στον αγώνα γιά την απελευθέρωση τής Δωδεκανήσου – μέχρι και σε τοκογλύφους είχε καταφύγει, γιά να βρει χρήματα γιά την έκδοση βιβλίων που θα προωθούσαν τον αγώνα. Ο θάνατος τον βρήκε εγκαταλελειμμένο και ξεχασμένο τον Αύγουστο τού 1966 στο Ασκληπιείο Βούλας, όπου τού είχε προσφέρει «καταφύγιο» ο τότε πρόεδρος τού Ερυθρού Σταυρού και πρώην πρωθυπουργός, Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος. Η σορός του μεταφέρθηκε με αεροπλάνο στην Κω κι από εκεί στην αγαπημένη του πατρίδα την Κάλυμνο. Ο κόσμος είχε κατέβει κατά εκατοντάδες γιά να υποδεχθεί την σορό του, δεκάδες καΐκια βγήκαν γιά να τον προϋπαντήσουν, ενώ ο τόπος σείστηκε από την ρίψη δυναμιτών. Κηδεύτηκε με όλες τις πρέπουσες τιμές στο εκκλησάκι τού Σταυρού, στον δρόμο προς την περιοχή Θέρμα, σύμφωνα με δική του επιθυμία.
……….Αυτή ήταν σε αδρές γραμμές η πορεία τής ζωής τού Σκεύου Γ. Ζερβού. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε κάπως εκτενέστερα στα σημαντικότερα κατά την κρίση μας επιτεύγματα τής μεγάλης αυτής δωδεκανησιακής προσωπικότητας στον επιστημονικό-πνευματικό και στον εθνικό-πολιτικό στίβο.
Γ. Επιστημονική δράση
……….Ο Σκεύος Ζερβός όπως προαναφέραμε, γνώρισε πολλές στερήσεις στα παιδικά και νεανικά του χρόνια, όμως αυτό ποτέ δεν τού έκαμψε το φρόνημα και την αγάπη γιά τα γράμματα. Παρά τις πολλές, λοιπόν, δυσκολίες, αντλώντας δύναμη από την σφοδρή του επιθυμία να διακριθεί στην επιστήμη και από την προτροπή τής μητέρας του, θα ολοκληρώσει με άριστες επιδόσεις τις γυμνασιακές του σπουδές, γιά να εγγραφεί στην ιατρική σχολή τού Πανεπιστημίου Αθηνών το 1892.
……….Η επιστημονική του κλίση φάνηκε νωρίς, καθώς από τα φοιτητικά του χρόνια άρχισε να δημοσιεύει τις εργασίες του. Μεγάλη του αγάπη υπήρξε ο πατέρας τής ιατρικής, ο Ιπποκράτης. Λίγοι γιατροί μελέτησαν και εμβάθυναν στο έργο τού Ιπποκράτη, όσο ο Σκεύος Ζερβός, γι’ αυτό και ο διεθνής ιατρικός κόσμος τον είχε ονομάσει «Ιπποκρατολόγο».
……….Ήδη αναφερθήκαμε στην μελέτη του γιά τα επιθέματα Πρίζνιτς και τον Ιπποκράτη, καθώς και στα αγάλματα και τους πίνακες τού Ιπποκράτη που είχε δωρίσει σε ελληνικά και ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα. Πολλά υπήρξαν τα άρθρα και οι ανακοινώσεις του γιά τον Ιπποκράτη. Σε μία από αυτές, στο 17ο Διεθνές Συνέδριο Ιατρικής στην Αθήνα, ο Ζερβός υποστήριξε ότι η ανακάλυψη των μικροβίων δεν είναι επιστημονική επιτυχία τού Παστέρ, αλλά ότι πρώτος ο Ιπποκράτης αναφέρθηκε σ’ αυτά. Ο πατέρας τής ιατρικής, αν και δεν είχε τα απαραίτητα μηχανικά μέσα, πίστευε ότι υπάρχουν στην ατμόσφαιρα μικρόβια (τα αποκαλεί μιάσματα) τα οποία ευθύνονται γιά διάφορα νοσήματα τού ανθρώπου. Μάλιστα, ο Ιπποκράτης υποστήριξε ότι στις πόλεις, τα μιάσματα ευθύνονται γιά τις επιδημίες, ότι υπάρχουν και στα ζώα και ότι κάθε νόσημα οφείλεται σε ξεχωριστό, ειδικό μίασμα.
……….Ο Ζερβός αφιέρωσε πολλές μελέτες του και συνέγραψε διάφορα άρθρα αναδεικνύοντας το έργο τού Ιπποκράτη πανελλαδικώς, αλλά και διεθνώς, προτείνοντας, συν τοις άλλοις, την ίδρυση Διεθνούς Ιδρύματος τού Ιπποκράτη στην Κω, σχέδιο το οποίο γνώρισε την σθεναρή αντίσταση τής Ιταλίας.
……….Ο μόλις σε ηλικία 27 ετών ανακηρυχθείς Υφηγητής τού Πανεπιστημίου Αθηνών τής Μαιευτικής, Γυναικολογίας και Ιστορίας τής Ιατρικής, υπό την προεδρία τής Επιτροπής τού καθηγητή Σπυρίδωνα Μαγγίνα, υπήρξε πρωτοπόρος στον τομέα των μεταμοσχεύσεων. Έχουμε ήδη αναφέρει τα πειράματα που διεξήγαγε στην Σμύρνη και την ανακοίνωση που έκανε στο Γ΄ διεθνές συνέδριο τής χειρουργικής στην Βουδαπέστη το 1909. Το ίδιο έτος κυκλοφόρησε το βιβλίο του, «Περί μεταμοσχεύσεως των όρχεων» στην γαλλική γλώσσα.
……….Ο διεθνής και εγχώριος Τύπος δημοσίευσε πολλά κολακευτικά σχόλια γιά τον Ζερβό. Ενδεικτικά αναφέρουμε την εφημερίδα Εμπρός, η οποία σε άρθρο της στις 22-8-1909 αναφέρει: «Κατά την σημερινήν συνεδρίασιν τού διεθνούς Ιατρικού Συνεδρίου, ο εκ Καλύμνου Έλληνας ιατρός κ. Σκεύος Ζερβός απέδειξεν εις τα μέλη τού Συνεδρίου πολλά ζώα ζώντα με μεταμοσχευμένους όρχεις. Ο κ. Σκεύος Ζερβός προς επιβεβαίωσιν των δηλώσεων του τούτων, επέδειξε τα ζώντα ζώα άπαντα εις ολόκληρον το Συνέδριον. Αι εφημερίδες χαρακτηρίζουν τας ανακοινώσεις ταύτας ως θρίαμβον τής Ελληνικής Επιστήμης».
……….Παρά την επιτυχία όμως αυτή, οι Έλληνες γιατροί μένουν αδιάφοροι και αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό και αρκετή ειρωνεία τις ανακαλύψεις τού Ζερβού. Αυτός που αναγνώρισε την αξία των διαπιστώσεων τού Ζερβού υπήρξε ο γιατρός Σεργκέι Βορονώφ, ο οποίος και έγινε διάσημος με τις περίφημες ενέσεις του που ανανεώνουν τον ανθρώπινο οργανισμό. Ο Βορονώφ ήρθε στην Αθήνα το 1934 και σε διάλεξή του, παρουσίασε τις εργασίες του γιά τις μεταμοσχεύσεις αγνοώντας κατά επιδεικτικό τρόπο τις πρωτοποριακές εργασίες τού Ζερβού στον τομέα αυτό από το 1902. Ο Ζερβός αντέδρασε πάραυτα και έγραψε ένα άρθρο το οποίο δημοσίευσε στον αθηναϊκό Τύπο και στην γαλλόγλωσση εφημερίδα «Messager d’ Athenes», στο οποίο εξιστορούσε τις μακροχρόνιες έρευνές του στον τομέα των μεταμοσχεύσεων. Το άρθρο αυτό το έστειλε στο Βορονώφ, μαζί με ένα γράμμα το οποίο έκλεινε ως εξής «…πιστεύω ακραδάντως ότι θα αποδώσητε τα τού Καίσαρος τω Καίσαρι, τα τού Σκεύου Ζερβού τω Σκεύω Ζερβώ». Ο Βορονώφ απάντησε στο Ζερβό με ένα γράμμα, το οποίο απέστειλε την 21 Μαρτίου 1934 και στο οποίο έγραφε «…σάς ευχαριστώ πολύ διά την αποστολήν τού άρθρου σας και είμαι κατατεθλιμμένος, διότι ηγνόησα την εργασία υμών…ουδεμίαν έχω πρόθεσιν να αξιώσω την προτεραιότητα. Μανθάνω σήμερον ότι σάς ανήκει. Ευχαριστούμαι διά τούτο εξ όλης τής καρδίας διά την ελληνικήν σκέψιν, δεν δύναμαι δε ειμή να σάς εκφράσω τον θαυμασμόν μου διά τας ωραίας προσπαθείας, ας έσχετε την ευτυχή ιδέαν να επιχειρήσετε προ εμού…». Ο Βορονώφ, ωστόσο, έλεγε ψέματα, ισχυριζόμενος ότι αγνοούσε το έργο τού Ζερβού, καθώς ο Ζερβός ζήτησε αντίγραφο των πρακτικών τού συνεδρίου τής Βουδαπέστης και στον κατάλογο των συνέδρων παρατήρησε τόσο το όνομα τού Βορονώφ όσο κι αυτό τής γυναίκας του!..
……….Ο Ζερβός δεν πτοήθηκε από την οικειοποίηση τού έργου του από τον Βορονώφ και συνέχισε να εργάζεται πυρετωδώς πειραματιζόμενος σε σκυλιά, κουνέλια, τράγους κι άλλα ζώα. Όταν ολοκλήρωσε τα πειράματά του, δημοσίευσε ολοκληρωμένη την έρευνά του το 1935, σε 358 σελίδες με τον τίτλο «Η μεταμόσχευσις των οργάνων και αι νέαι ημών πειραματικαί έρευναι».
……….Στο τέλος τού ενάτου κεφαλαίου γράφει προφητικά «[]Παρακαλώ τους Έλληνας συναδέλφους, όπως ενδιαφέρονται διά την μεταμόσχευσιν και παρακολουθώσιν ευμενώς την εξέλιξίν της, διότι αύτη αποτελεί την αρχήν μιάς νέας, μιάς σπουδαιοτάτης θεραπευτικής αγωγής, τής οποίας όμως το μέλλον προβλέπομεν παμμέγιστον, την δε σημασίαν σπουδαιοτάτην διά τε την Επιστήμην και την ανθρωπότητα σύμπασαν».
Η νόσος των γυμνών σπογγαλιέων
……….Ο Σκεύος Ζερβός, ένθερμος πατριώτης, έδειξε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και γιά την υγεία των συμπατριωτών του Καλυμνίων σφουγγαράδων. Το 1903, στο Β΄ πανελλήνιο συνέδριο ιατρικής, έκανε γιά πρώτη φορά ανακοίνωση γιά την νόσο των «γυμνών σπογγαλιέων». Αν και τα τεχνικά μέσα τής εποχής ήταν πενιχρά και ανεπαρκή γιά ενδελεχή ιατρική παρατήρηση, ο Ζερβός ανακάλυψε ότι η νόσος αυτή προκαλείται από τα κοιλεντερωτά ακτίνια που ζουν στις ρίζες των σφουγγαριών και προσβάλλουν τους γυμνούς σφουγγαράδες στα σημεία επαφής τού δέρματος με το σφουγγάρι, δηλαδή κυρίως τα χέρια, το στήθος και την κοιλιακή χώρα. Η νόσος προκαλεί υψηλό πυρετό και δυνατούς πόνους, ενώ η επούλωση τού δέρματος καθυστερεί σημαντικά. Μετά το πανελλήνιο συνέδριο πραγματοποίησε πολλές ανακοινώσεις γιά την νόσο, έως ότου το 1933-34 η Ιατρική Ακαδημία των Παρισίων σε έκδοσή της στο περιοδικό «Δερματολογία», γιά να τιμήσει την συνεισφορά τού Ζερβού στην έρευνα τής αρρώστιας, την ονόμασε «Νόσο Σκεύου Ζερβού» και έκτοτε αναφέρεται έτσι στην διεθνή ιατρική βιβλιογραφία! Ο Ζερβός την πρώτη έκδοση τού βιβλίου: «Η νόσος των γυμνών σπογγαλιέων» την αφιέρωσε στους Καλύμνιους σφουγγαράδες, οι οποίοι υπέφεραν ιδιαίτερα από αυτήν την αρρώστια.
Πρωτοπόρος τής τηλεϊατρικής
……….Ο Ζερβός υπήρξε πρωτοπόρος και σε έναν άλλο τομέα τής ιατρικής, γιά την αναγκαιότητα και την χρησιμότητα τού οποίου, τόσος λόγος γίνεται στις μέρες μας, αυτόν τής τηλεϊατρικής. Στο διάστημα τής Κατοχής τής Ελλάδος από τις δυνάμεις τού Άξονα, ο Ζερβός, γιά να αποφύγει την σύλληψη, αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αίγυπτο κι αργότερα στην Κεντρική Αφρική. Εκεί, αρρώστησε βαριά και παραλίγο να χάσει τη ζωή του. Κατά την διάρκεια τής αρρώστιας του, συλλογίστηκε την μεγάλη αξία που θα είχε μια εφεύρεση, η οποία θα επέτρεπε την εξέταση ενός αρρώστου από ειδικευμένους γιατρούς τής ανεπτυγμένης Δύσης, όπου κι αν βρισκόταν αυτός. Έτσι, άρχισε να εργάζεται συστηματικά πάνω σ’ αυτήν την ιδέα και το 1946 έκανε την ανακοίνωσή του στην Ακαδημία Αθηνών. Στην εφεύρεσή του έδωσε το όνομα «Τηλεξέτασις» και μέσω αυτής μπορούσε να αφουγκραστεί τους σφυγμούς ενός αρρώστου από απόσταση. Σχετικά με αυτήν του την καινοτομία γράφει ο καθηγητής Γερουλάνος σε γράμμα του προς τον ίδιο «Η ανακάλυψις σας θα φέρει αναστάτωση εις την Ιατρικήν και αποτελεί μέγιστην πρόοδον διά την διαγνωστικήν και θεραπευτικήν ιατρικήν εις το μέλλον». Ο διευθυντής τής Παθολογικής Κλινικής τού Πανεπιστημίου, Λιβηράτος, έγραψε κι αυτός στον Ζερβό, αναφέροντας « Σάς συγχαίρω θερμώς διά την επιτυχίαν σας και σάς συγχαίρω ιδιαιτέρως διά την τόσον τιμητικήν πρόσκλησιν τού Πανεπιστημίου τού Χάρβαρντ. Σάς συγχαίρω προ πάντων και διά την μεγάλην σας ζωτικότητα, η οποία εύχομαι να διατηρηθεί επί μακρόν, διά το καλόν τής Ελληνικής Επιστήμης».
……….Το επιστημονικό έργο τού Σκεύου Ζερβού είναι πραγματικά ογκωδέστατο και συνίσταται από 12 πρωτότυπα συγγράμματα, 13 ανακοινώσεις σε ξένες Ιατρικές Ακαδημίες, 14 ανακοινώσεις σε πανελλήνια ιατρικά συνέδρια, 40 μελέτες σε ξένα και ελληνικά περιοδικά και 63 άρθρα στην Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια τού Ελευθερουδάκη. Οι διακρίσεις του υπήρξαν πολλές και σημαντικές -τις σημαντικότερες τις εκθέσαμε ήδη στο σύντομο βιογραφικό του σημείωμα. Όλα αυτά, μάλιστα, καθίστανται σημαντικότερα, αν λάβουμε υπ’όψιν τα δεδομένα τής εποχής εκείνης, καθώς και τις τεράστιες δυσχέρειες που αντιμετώπισε η μεγάλη αυτή προσωπικότητα. Ο τίτλος τού Καθηγητή Πανεπιστημίου, τού δόθηκε σε μεγάλη ηλικία, προεδρία τής Ακαδημίας Αθηνών τού Γεωργίου Ιωακείμογλου.
……….Άοκνος υπηρέτης τής επιστήμης εργαζόταν στην κατασκευή εργαλείων αναίμακτης χειρουργικής και τού «μαγικού καρυδιού», όπως ονόμαζε το σημαντικότερο από αυτά, όταν τον χτύπησε η μοίρα κι έχασε το φως του. Καταγραφή τού έργου του μπορεί να συναντήσει ο ενδιαφερόμενος στο βιβλίο «Μία απίστευτος Ζωή», το οποίο το συνέταξε τυφλός και αποτελεί ένα είδος βιογραφικού σημειώματος. Η μόνη δύναμη η οποία μπόρεσε να τού αποσύρει προσωρινά το ενδιαφέρον από την ιατρική επιστήμη, ήταν η αγάπη του γιά την πατρίδα. Την πολιτική και εθνική του αυτή δράση θα εξετάσουμε στην συνέχεια.
Δ. Πολιτική-Εθνική Δράση
……….Ο Σκεύος Γ. Ζερβός αφοσίωσε σημαντικό κομμάτι τής ζωής του στον αγώνα γιά την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων. Ήδη από τον Απρίλιο τού 1912, πρωτοστάτησε στην δημιουργία τού Αιγαιοπελαγίτικου Συλλόγου με στόχο την ένωση των νήσων τού Αιγαίου, από τα οποία η Ιταλία θα εκδίωκε τους τούρκους, με την Ελλάδα. Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων ο Ζερβός θα καταταγεί εθελοντής στον Ελληνικό στρατό και θα συμμετάσχει ως λοχαγός – ιατρός στις μάχες τού Οστρόβου, Δρίσκου, Αετοράχης, Τζουμαγιάς και Νευροκοπίου. Θα αποστρατευτεί με πολλά παράσημα και διακρίσεις.
……….Ο Ζερβός, μετά την άρνηση τής Ιταλίας να δεχτεί την ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα, θα στρέψει τα πυρά του εναντίον της με κάθε μέσο που διέθετε. Η ιταλική κυβέρνηση, σαφώς ενοχλημένη από την δραστηριότητα τού Ζερβού, διαμαρτυρήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση μέσω τής πρεσβείας της στην Αθήνα. Το 1914 Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών ήταν ο Σπυρίδων Λάμπρος. Αυτός κάλεσε τον Ζερβό στο γραφείο του και τού είπε ότι εκτελεί δύο λειτουργήματα, τα οποία έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους, αυτό τού πανεπιστημιακού καθηγητή κι αυτό τού σφοδρού πολέμιου τής Ιταλίας. Ο Πρύτανης εξήγησε στον Ζερβό ότι δημιουργούνται διπλωματικές προστριβές και ότι θα έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα στην πανεπιστημιακή θέση και την εθνικοαπελευθερωτική δράση. Μάλιστα, τού παρείχε χρόνο, γιά να σκεφτεί με ψυχραιμία ποιόν δρόμο θα ακολουθούσε.
……….Όμως, ο Ζερβός χωρίς να διστάσει απάντησε ως εξής: «Σάς ευχαριστώ θερμώς, αλλά μεταξύ τής τυραννουμένης πατρίδος μου και τής υπό ανάπτυξιν ελληνικής ιατρικής επιστήμης, σάς δηλώ επισήμως ότι προτιμώ την πρώτην και λυπούμαι βαθύτατα αποχωριζόμενος τής δευτέρας». Αυτή ήταν η απάντηση τού μεγάλου πατριώτη, ο οποίος, όπως αναφέρει στο βιβλίο του: «Μία Απίστευτος Ζωή», χαιρέτησε τον Πρύτανη και έφυγε βουρκωμένος. Δεν ήταν διατεθειμένος να προδώσει τα ιδανικά του γιά να κρατήσει την θέση του.
……….Το 1917, όπως έχουμε αναφέρει, ιδρύει τον Δωδεκανησιακό Σύλλογο γιά την απελευθέρωση των Δωδεκανήσων, το 1918 μετέχει στο Συνέδριο τής Ειρήνης και το 1920 συνοδεύει τον Βενιζέλο στην υπογραφή τής Συνθήκης των Σεβρών. Η πολιτική απήχηση τού Ζερβού ήταν τέτοια, ούτως ώστε, στην στάση τού ελληνικού στρατού το 1922, ο Πρέσβης τής Αγγλίας τού ζήτησε να μεσολαβήσει και να πείσει τον Πλαστήρα και τον Γονατά να μην προβούν σε καμμία ενέργεια ερχόμενοι στην Αθήνα, προτού συνεννοηθούν με την αγγλική κυβέρνηση.
Ο θαμμένος θησαυρός των Εθνικών Κληροδοτημάτων και Δωρεών
……….Το 1923, ως πληρεξούσιος Αθηνών και Πειραιώς στην Δ΄Εθνοσυνέλευση και πρόεδρος τού Εκπαιδευτικού της Τμήματος, θα προσφέρει πολύτιμες υπηρεσίες στην Ελλάδα. Είχε αναλάβει την καταγραφή των Εθνικών Κληροδοτημάτων και Δωρεών, το ύψος τής αξίας των οποίων παρέμενε άγνωστο μέχρι τότε. Ο Ζερβός ήρθε αντιμέτωπος με τα γρανάζια τής γραφειοκρατίας και την απροθυμία των δημοσίων οργανισμών και υπηρεσιών να τον συμπράξουν στην προσπάθειά του. Όπως αναφέρει ο ίδιος στο έργο του, οι δημόσιες υπηρεσίες «έχουσι μεσάνυκτα κατά το δη λεγόμενον». Ο Ζερβός αποκάλυψε την δέσμευση μυθωδών ποσών από τα κληροδοτήματα που έμεναν ανενεργά στα χέρια ιδιωτών και κυρίως τραπεζών. Στην εισηγητική του έκθεση προς την Εθνοσυνέλευση γράφει: «…τα κληροδοτήματα είναι η ευγενεστέρα έκφανσις τής Ελληνικής ψυχής και η ευγλωττοτέρα σελίς τής Ιστορίας τού Έθνους». Η περιουσία που βγήκε στο φως υπολογίστηκε πρόχειρα στα 5 δισεκατομμύρια χρυσές δραχμές(!..) και από αυτήν λειτούργησε η Ακαδημία Αθηνών, κτίστηκε το νοσοκομείο Ερυθρός Σταυρός, η Σιβιτανίδειος Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων, η Στρατιωτική Λέσχη Αθηνών, ναυπηγήθηκε το οπλιταγωγό «Άρης» και πραγματοποιήθηκε πλήθος ακόμη έργων. Η Εθνοσυνέλευση παμψηφεί τού απένειμε τον τίτλο τού «Εθνικού Ευεργέτη».
……….Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι ο Ζερβός υπήρξε ένας από τους εμπνευστές τής δημιουργίας τού Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, την ανάγκη ίδρυσης τού οποίου υποστήριξε θερμά παρά το πλήθος των αντιδράσεων, ιδίως εκπροσώπων τού Πανεπιστημίου Αθηνών.
……….Ο Σκεύος Ζερβός, όπως έχουμε επανειλημμένα τονίσει, είχε αφιερώσει όλες του τις δυνάμεις στον αγώνα γιά την απελευθέρωση τής Δωδεκανήσου. Με την ευκαιρία, λοιπόν τής εκατονταετηρίδας τής ελευθερίας τής Ελλάδος, κατασκεύασε από πεντελικό μάρμαρο το άγαλμα τού Εμμανουήλ Ξάνθου, το οποίο τοποθετήθηκε στην πλατεία Κολωνακίου. Ο Ζερβός μάλιστα παρήγγειλε να χαραχθούν στα πλευρά τού μνημείου τα ονόματα των Δωδεκανήσων.
……….Η φασιστική ιταλική κυβέρνηση αντέδρασε αμέσως και απαίτησε την διαγραφή των ονομάτων των νησιών, όπως και έγινε. Υπενθυμίζουμε σε αυτό το σημείο ότι η κυβέρνηση τού Ελευθερίου Βενιζέλου είχε επιλέξει, στο πλαίσιο τήρησης των διπλωματικών ισορροπιών, να εγκαταλείψει το δωδεκανησιακό ζήτημα, γεγονός που έφερε τον Ζερβό σε ρήξη με τον Βενιζέλο. Ο Ζερβός, ωστόσο, δεν έμεινε αδρανής. Λίγες μέρες αργότερα και εν τω μέσω σφοδρής καταιγίδας, ξαναχάραξε τα ονόματα. Αποτέλεσμα αυτής του τής ενέργειας ήταν να τον θέσουν σε κατ’ οίκον περιορισμό και να ξανασβήσουν τα ονόματα. Ο Ζερβός τα ξαναχάραξε αργότερα και δεν διαγράφηκαν μετά την κήρυξη τού ελληνοϊταλικού πολέμου.
……….Ο Ζερβός, σε όλη την διάρκεια τής κατοχής των Δωδεκανήσων δεν έπαψε να συγγράφει άρθρα, βιβλία, να πραγματοποιεί διαλέξεις, να μάχεται γενικά γιά την προβολή τού δωδεκανησιακού ζητήματος στα διεθνή φόρα και την απελευθέρωση των νησιών. Ο περιορισμένος χρόνος δε μάς επιτρέπει να αναφερθούμε εκτενώς σε όλες του τις δράσεις. Ωστόσο, ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στην παρασημοφόρησή του από τον βασιλιά Γεώργιο Β΄ το 1946 με το παράσημο τού Ταξιάρχη τού Τάγματος τού Σωτήρος. Μάλιστα ο βασιλιάς είπε το εξής άκρως τιμητικό: «Σκεύος Ζερβός θα πει Δωδεκάνησος και Δωδεκάνησος θα πει Σκεύος Ζερβός». Ο Σκεύος Ζερβός, κατά την παρασημοφόρησή του από την Ακαδημία Αθηνών με το Αργυρό Παράσημο στις 25 Μαρτίου 1948, ανακηρύχθηκε «αρχηγός τού απελευθερωτικού αγώνα τής Δωδεκανήσου».
……….Η ιδιαίτερη πατρίδα του, η Κάλυμνος, τον παρασημοφόρησε με το χρυσό μετάλλιο τής Καλύμνου, τον ανακήρυξε «άξιο τής καλυμνιακής πατρίδας» και ανάρτησε την εικόνα του στην αίθουσα συνεδριάσεων τού δημοτικού συμβουλίου. Σχετικά πρόσφατα, μάλιστα, στήθηκε ανδριάντας του, ο οποίος κοσμεί την κεντρική πλατεία τού νησιού και θυμίζει στις νεώτερες γενιές πως τα ιδανικά του σήμερα πηγάζουν στους αγώνες και τις θυσίες τού χθες μεγάλων προσωπικοτήτων, όπως ο Σκεύος Γ. Ζερβός.
Βιβλιογραφία
- Ζερβός, Σ. (1930) Εικοναγραφημένη η Δωδεκάνησος και η Δ΄ Συντακτική των Ελλήνων Εθνοσυνέλευσις (Αθήνα).
- Ζερβός, Σ. (1934) Οι Ύμνοι της Δωδεκανήσου (Αθήνα).
- Ζερβός, Σ. (1959) Μία απίστευτος Ζωή (Αθήνα).
- Ζερβός, Σ. (1959-1960) Επταβράβευτος η Μία Απίστευτος Ζωή Κ.λ.π. (Αθήνα).
- Λογοθέτης, Μ. (1983) Οι Δωδεκανήσιοι στον Κοινοβουλευτικό Βίο της Ελλάδας (1821-1981) (Αθήνα).
- Πατέλλης, Γ. (1990) Σκεύος Ζερβός, Αφιέρωμα, Καλυμνιακά Χρονικά, τόμ. Θ΄, σσ. 12-32 (Αθήνα).
- Νομαρχία Δωδεκανήσου (1957) Δωδεκάνησος, Μηνιαία Εικονογραφημένη Επιθεώρησις, Έτος Α΄, Τεύχος 11ον (Ρόδος)
- Εφημερίδα «Εμπρός», φύλλο της 22/8/1909.
- Εφημερίδα «Καλυμνιακός Ταχυδρόμος», φύλλο Σεπτεμβρίου 1963.
- Αρχείο Εμμανουήλ Καριώτη.
Επιμέλεια κειμένου: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο