,
Ο Εθνομάρτυρας Συμεών Ανανιάδης, δεύτερο από τα πέντε παιδιά τού Αντωνίου Ανανιάδη, ήταν μέλος τού ποδοσφαιρικού συλλόγου «Πόντος», εξαίρετος αθλητής των 100 μέτρων και φοιτούσε στο «Ανατόλια» θέλοντας να γίνει γιατρός. Φυλακίστηκε, βασανίστηκε και απαγχονίστηκε στην Αμάσεια.
.
ΟΙ ΜΑΖΙΚΕΣ ΦΥΛΑΚΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΣΤΕΡΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ
Σταύρου Καρκαλέτση – Ιστορικού
Η μαρτυρία τού διασωθέντος καθηγητού στο Γυμνάσιο Σαμψούντος, κυρίου Παντελή Βαλιούλη.
……….Οι Έλληνες τού Πόντου οδηγούνται σιδηροδέσμιοι από τις φυλακές τής Σαμψούντος στην Αμάσεια, γιά να «δικαστούν» από τα ψευδοδικαστήρια που έστεισε ο Μουσταφά Κεμάλ. Συνοδεύονται από πλήθος στρατιωτών και χωροφυλάκων.
……….Από το 1920 άρχισαν να λειτουργούν στον Πόντο με εντολές τού Μουσταφά Κεμάλ, τα διαβόητα «ιστικλάλ μαχκεμεσί», δηλαδή «δικαστήρια τής ανεξαρτησίας». Επρόκειτο γιά έκτακτα στρατοδικεία που έδιναν «μεγαλοπρέπεια» και νομιμοφάνεια στις εκτελέσεις επιφανών Ποντίων. Το σχέδιο προέβλεπε απόδοση κατηγοριών γιά σύσταση ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους στον Πόντο, ώστε να δικαιολογηθούν προκαταβολικά οι εκατοντάδες εκτελέσεις ηγετικών στελεχών τού Ποντιακού Ελληνισμού. Έδρα των δικαστηρίων ορίστηκε η Αμάσεια, διότι ο τόπος τής «δίκης» και τής θανάτωσης τού άνθους τού Ποντιακού Ελληνισμού, έπρεπε να είναι μακριά από τις μεγάλες παραλιακές πόλεις στις οποίες υπήρχαν προξενεία των ξένων Δυνάμεων.
……….Καθ’ όλο το 1921 οι τούρκοι στοίβαζαν στα κτήρια τού Τιμάρχανε, τού ψυχιατρείου τής Αμάσειας, εκατοντάδες επιφανείς Ποντίους, ιερείς, εμπόρους, ιατρούς, το άνθος τού Ελληνισμού. Από τα μέσα τής χρονιάς άρχισαν οι δίκες.
……….Μεταξύ των συλληφθέντων ήταν και ο καθηγητής στο Γυμνάσιο Σαμψούντος, Παντελής Βαλιούλης, ο οποίος αφηγήθηκε το παρακάτω:
……….«Ήμουν πρόεδρος στον μουσικοφιλολογικό σύλλογο Ορφεύς τής Άνω Αμισού. Με συνέλαβαν μαζί με τα άλλα μέλη τού Διοικητικού Συμβουλίου στις 31 Ιανουαρίου τού 1921. Στις φυλακές τής Σαμψούντας βρήκα πολλούς εμπόρους, επιστήμονες και άλλους.
Οι Εθνομάρτυρες (από επάνω αριστερά): Επιφανίδης Πελοπίδας, Ιατρός Αμισός - Χαμλατζής Χ. Πάρις, Ιατρός Αμισός - Χριστοφορίδης Χρήστος, φαρμακοποιός, Αμισός - Χριστοφορίδης Ηρακλής, Αμισός.
……….Στις 5 Φεβρουαρίου 1921, μέσα στο καταχείμωνο με μεγάλη συνοδεία στρατιωτικών και χωροφυλάκων, μάς οδήγησαν σιδηροδέσμιους στην Αμάσεια. Η ατμόσφαιρα στις φυλακές τής πόλης ήταν ασφυκτική και κατέθλιβε γιά μήνες μέγα πλήθος αναξιοπαθούντων ανθρώπων, ασυνήθιστων στην αβίωτη εκείνη ζωή. Κάθε μέρα ο συνωστισμός μεγάλωνε, αφού από όλες τις παραλιακές περιοχές τού Πόντου μεταφέρονταν πρόκριτοι και άλλοι· από το Αλατσάμ, το Ορντού, την Χάβζα, το Τσόρουμ, την Τραπεζούντα, την Μερζιφούντα.
……….Στον καθένα μας, αναλογούσε χώρος δύο πήχεων μήκους και ενός πλάτους. Στο πάτωμα κοιμόμασταν 40 με 50 άτομα κατεσφιγμένα, δίχως να μπορούμε να στρίψουμε. Την ατμόσφαιρα μόλυναν η αποφορά των αποχωρητηρίων και το ανθρακικό οξύ από τους ξυλάνθρακες που καίγονταν γιά την παρασκευή φαγητού. Η συμπεριφορά των φυλάκων ήταν αυστηρή και αγριωπή, οι στρατιώτες άξεστοι μάς περιφρονούσαν χυδαία αποκαλώντας μας άπιστους προδότες. Μάς μιλούσαν σαν να ήμασταν κακούργοι τού χειρίστου είδους.
……….Οι επιστολές που στέλναμε στις προσφιλείς μας οικογένειες, πετιόντουσαν στον κάλαθο των αχρήστων. Καταβάλλαμε κάθε δυνατή υπομονή προσπαθώντας να απωθήσουμε την απογοήτευση και τρέφαμε ελπίδες στην ισχυρά τότε πυγμή τής Ελλάδος γιά λογαριασμό τής οποίας ζούσαμε εκείνους τους εξευτελισμούς. Ο Ελληνικός Στρατός βάδιζε προς την Άγκυρα και ήμασταν βέβαιοι ότι η ελληνική κυβέρνηση θα απαιτούσε την αποφυλάκισή μας. Τον Μάιο ενέσκηψε στις φυλακές Αμάσειας εξανθηματικός τύφος. Από αυτό πέθανε ο θεοφιλέστατος επίσκοπος Ευθύμιος.
Ζήλων Ευθύμιος Αγριτέλλης, βοηθός Επίσκοπος τού μητροπολίτη Αμασείας Γερμανού (Καραβαγγέλη). Πέθανε στις φυλακές τον Μάιο τού 1921.
……….Τότε καταδικαστήκαμε εγώ και άλλοι πέντε σε επτάμιση χρόνια δεσμά, με πρόφαση ότι διατελούσαμε δήθεν μέλη τού Κομιτάτου τού Πόντου, επιβουλευόμενοι την υπόσταση τού τουρκικού κράτους. Καμμία γλώσσα δεν μπορεί να απαγγείλει, καμμία γραφίδα δεν μπορεί να περιγράψει την αγωνία που είχαμε, περιμένοντας υπό το φώς μιάς πενιχράς λυχνίας την φοβερή απόφαση. Ενώ πιστέψαμε πριν την σύλληψη ότι είχαμε ξεφύγει από τις ορδές τού Τοπάλ Οσμάν, δεν κατορθώσαμε δυστυχώς να αποφύγουμε τα νύχια τού άλλου θηρίου, τού προέδρου τού δικαστηρίου Ζατέ Εμίν Μπέη, που ήταν και βουλευτής Σαμψούντας. Αυτός έφθασε στην Αμάσεια στις 20 Αυγούστου 1921, και αμέσως επιδόθηκε στο σατανικό του έργο.
……….Αφού καταδίκασε σε θάνατο διά απαγχονισμού τους δασκάλους και σπουδαστές τού Αμερικανικού Κολλεγίου Μερζιφούντας και 52 χωρικούς από την Χάβζα, στις 4 Σεπτεμβρίου 1921 απήγγειλε κατηγορίες σε άλλους 95 Έλληνες από την Σαμψούντα και την Πάφρα. Ανάμεσά τους ήμουν και εγώ παρά το ότι είχα ήδη δικαστεί.
……….Γνωρίζοντας ότι κάθε αναθεώρηση γενομένης δίκης κατέληγε στον θάνατο, απελπισμένοι αποχαιρετήσαμε τον κόσμο και οδηγηθήκαμε στην αίθουσα τού δικαστηρίου. Διά πλαγίας θύρας εισήλθαμε έχοντας αριστερά και δεξιά μας δύο σειρές λογχοφόρων τούρκων. Μπροστά μας, επί εξέδρας, κάθονταν οι τρεις τούρκοι δικαστές και ο γραμματέας, πίσω μας πλήθος ακροατών επίσης τούρκοι. Ο Ζατέ Εμίν μάς επιτέθηκε απειλητικά και κεραυνοβόλα. Απαιτούσε να ομολογήσουμε ότι ήμασταν διοργανωτές μυστικού κινήματος στον Πόντο, πως είχαμε συνεργασία με τους αντάρτες στα βουνά, πως λαμβάναμε εντολές από την ελληνική κυβέρνηση μέσω τού Πατριαρχείου και τέλος ότι σκοπεύαμε να αποσπάσουμε μέγα μέρος τού κράτους επ’ ωφελεία τής Ελλάδος. (…) Η καταδικαστική απόφαση έλεγε: “Επειδή αποδείχθηκε ότι οι παρόντες σκόπευαν να ιδρύσουν Δημοκρατία τού Πόντου από την Τραπεζούντα μέχρι το Ζολγκουντάκ και την Σεβάστεια, αποσπώντας μέγα μέρος τού οθωμανικού κράτους, καταδικάζονται 69 εις τον διά τής αγχόνης θάνατον και επικυρούται η προηγούμενη καταδίκη των διοικητικών μελών τού «Ορφέα». Άλλοι επτά καταδικάστηκαν σε 15ετή κάθειρξη.
……….(…) Από τους καταδικασμένους σε θάνατο, μάς δόθηκαν οι τελευταίες παραγγελίες γιά τις οικογένειές τους. Μάς είπαν να εκφράσουμε την λύπη μας στην ελληνική κυβέρνηση από την οποία ανέμεναν την σωτηρία τους. Ακόμα, να διαλαλήσουμε παντού τον άδικο θάνατό τους προς όλο τον πολιτισμένο κόσμο που δυστυχώς έμεινε απαθής μπροστά στο επικείμενο μαρτύριο τόσων χριστιανών που θα θανατώνονταν από τον βάρβαρο και αλλόθρησκο εχθρό τής χριστιανοσύνης. Κλαίγοντας ασπαστήκαμε γιά τελευταία φορά τους μελλοθανάτους. Και ενώ εμείς δακρυσμένοι κλαίγαμε με σπαραγμό ψυχής, εκείνοι ψύχραιμοι φώναζαν «καλή αντάμωση στον άλλο κόσμο, ζήτω το Έθνος». Ύστερα οι φύλακες απέσπασαν τους 69 και τους οδήγησαν στις κεντρικές φυλακές περνώντας τους μπροστά από τα στημένα ικριώματα όπου θα τους απαγχόνιζαν.
……….Ξημέρωσε η 8η Σεπτεμβρίου 1921 όταν το άνθος τής αριστοκρατίας τής Σαμψούντας και τής Πάφρας οδηγήθηκαν ο ένας μετά τον άλλο στο ικρίωμα και παρέδωσαν το πνεύμα στον Πλάστη. Μία ώρα μετά, αφού τους απογύμνωσαν εντελώς, τους τοποθέτησαν πάνω σε άμαξες και τους μετέφεραν έξω από την Αμάσεια όπου και τους έριξαν σε μεγάλο λάκκο. Υπήρξε αξιοθαύμαστη η ανδροπρεπής στάση όλων τους και εύχομαι να βρεθεί φαντασία πτερωτή, κάλαμος εμπνευσμένος και μούσα λυρική να εξυμνήσει το θάρρος τους.
……….Στις 17 Σεπτεμβρίου άρχισε η δίκη 95 προκρίτων τής Αμάσειας, με τόσο συνοπτική διαδικασία, ώστε να μην επιτραπεί σε κανένα να απολογηθεί και να εκδοθεί η απόφαση μέσα σε 4 μέρες. Με την έναρξη τής δίκης, ο πρόεδρος τού Δικαστηρίου ζήτησε από τους 95 κατηγορούμενους να αναγνωρίσουν την ενοχή τους, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν. Και επειδή δεν υπήρχαν στοιχεία γιά την καταδίκη τους, το δικαστήριο κατέφυγε στην χάλκευση τους. Η καταδικαστική απόφαση εκδόθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου.
……….Εμένα και άλλους 12, μάς μετέφεραν στα μέσα Σεπτεμβρίου στις φυλακές τού Ερτζιντζάν. Εκεί μάς έριξαν σε κελιά μαζί με κακούργους τούρκους. ΟΙ επιθέσεις τους θα μάς έφερναν σύντομα σε αφόρητη θέση. Πετύχαμε να μάς επιτραπεί να χτίσουμε με δικές μας δαπάνες χώρο γιά εμάς. Μείναμε στα κάτεργα μέχρι τις 16 Απριλίου 1924.
……….Τότε μάς οδήγησαν στην Τραπεζούντα και επιβιβαστήκαμε στο ατμόπλοιο «Καβάλα» μαζί με εκατοντάδες πρόσφυγες. Αποβιβαστήκαμε στην Θεσσαλονίκη κομίζοντας προφορικούς και γραπτούς χαιρετισμούς των αειμνήστων συντρόφων μας προς τους οικείους τους.
Τα ονόματα των εθνομαρτύρων ξεκινώντας από την επάνω σειρά αριστερά είναι:
Πλάτων Αϊβαζίδης, Πρωτοσύγκελλος Μητροπόλεως Αμασείας και Αμισού - Αδείμαντος Αρζουμανίδης Ιατρός, Αμασείας - Ανανιάδης Αντώνιος, καθηγητής, πατέρας τού Σιμεών, Αμισός - Καπετανίδης Νικόλαος, εκδότης τής εφημερίδoς "Εποχή", Τραπεζούντα - Κωφίδης Ματθαίος, βουλευτής Τραπεζούντας - Αναστασιάδης Παναγιώτης, ταμίας Μητροπόλεως Αμισού - Ανταβαλόγλου Ι. Σοφοκλής, μεγαλέμπορος, Αμισός - Ανταβαλόγλου Ι. Σωκράτης, Αμισός (εκτελέστηκε και ο πατέρας τους)- Ακριτίδης Αλέξανδρος, έμπορος, Τραπεζούντα - Αντώνογλου Μιχαήλ, καπνέμπορος, Πάφρα - Ξυγαλάς Σταύρος, παντοπώλης, Φάτσα - Ορσουλόγλου Αλέξανδρος, φαρμακοποιός, Πάφρα - Συμεωνίδης Αναστάσιος, παντοπώλης, Οινόη - Τζινόγλου Αντώνιος, γραμματέας Μητροπόλεως Σινώπης - Τοκατλίδης Αβραάμ, έμπορος, Κοτύωρα.
Συνολικά τον Σεπτέμβριο τού 1921 εκτελέστηκαν διά απαγχονισμού στην Αμάσεια 174 εθνομάρτυρες.
***
Πηγή «Οι Μονογραφίες» τού περιοδικού «Στρατιωτική Ιστορία», Νο 30.
Επιμέλεια κειμένου και εικόνων «Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο»