,
Ανδρέας Παλαιολόγος (1453–1502):
Ο τελευταίος Αυτοκράτορας
.
Δρ. Χρήστος Μητσάκης
.
……….Ιστορικά, το τέλος της Παλαιολόγειας Δυναστείας, της τελευταίας δυναστείας της Ρωμανίας, δηλαδή, δεν επέρχεται με τον θάνατο του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ (1405–1453), όταν αυτός σκοτώνεται μαχόμενος, υπερασπίζοντας την Κωνσταντινούπολη κατά την άλωσή της από τους Οθωμανούς, αλλά το 1502, όταν πεθαίνει στην Ρώμη ο ανηψιός του Ανδρέας (1453–1502), υιός του Θωμά Παλαιολόγου (1409–1465), τελευταίος νόμιμος κάτοχος των τίτλων «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων» και «Δεσπότης του Μορέως».
Ανδρέας Παλαιολόγος: Η ζωή και το τέλος του
……….Ο Ανδρέας ήταν υιός του Θωμά Παλαιολόγου (1428–1460), Δεσπότη του Μορέως και νεώτερου υιού του Αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ (1350–1425) και της Ελένης Δραγάση (1372–1450). Μητέρα του ήταν η γενοβέζικης καταγωγής Αικατερίνη Ζαχαρία (;–1462), κόρη του τελευταίου Πρίγκηπα της Αχαΐας Κεντυρίωνα Β΄ Ζαχαρία (;–1432) και της Κρέουσας Τόκκο (;–;).
……….Μετά την παράδοση του Μυστρά στους Οθωμανούς την 29η Μαΐου του 1460 από τον θείο του Δημήτριο Παλαιολόγο (1407–1470), επίσης Δεσπότη του Μορέως, ο Ανδρέας διέφυγε στην ενετοκρατούμενη τότε Κέρκυρα μαζί με τους γονείς του, την αδελφή του Ζωή (;–1503) και τον αδελφό του Μανουήλ (1455–1512). Εκεί κατέφυγε λίγο αργότερα, λόγω της κατάλυσης του Δεσποτάτου της Σερβίας από τους Οθωμανούς και η μεγαλύτερή του αδελφή, η Ελένη (1431–1473), χήρα πιά, η οποία είχε παντρευτεί το 1446 τον Λάζαρο Μπράνκοβιτς (1421–1458), τριτότοκο υιό του Δεσπότη της Σερβίας Γεωργίου Μπράνκοβιτς και της Ειρήνης Καντακουζηνής, έχοντας αποκτήσει μαζί του τρεις κόρες.
……….Ο Ανδρέας παρέμεινε στην Κέρκυρα μαζί με την μητέρα του και τα αδέλφια του, ενώ ο πατέρας του, ο Θωμάς, μετέβη και εγκαταστάθηκε στην Ρώμη, όπου ο Πάπας Πίος ο Β΄ (1405–1464) τόν αναγνώρισε ως τον νόμιμο κληρονόμο του θρόνου της Ρωμανίας. Τιτουλάριος Αυτοκράτορας των Ρωμαίων, πλέον, ο Θωμάς, σε αντάλλαγμα αυτής της αναγνώρισης, αλλά και για να εξασφαλίσει πόρους προς το ζην και την υποστήριξη του Πάπα και των ευγενών της Ιταλίας σε απελευθερωτικό πόλεμο εναντίον των Οθωμανών, ασπάστηκε τον Καθολικισμό. Πέθανε, όμως, στις 12 Μαΐου του 1465, χωρίς να έχει θέσει πλήρως σε εφαρμογή τα σχέδιά του.
.
……….Λίγες ημέρες πριν από τον θάνατο του Θωμά, ο Ανδρέας και τα αδέλφια του Ζωή και Μανουήλ, έχοντας προφανώς πληροφορηθεί την κακή κατάσταση της υγείας του πατέρα τους και καθώς η μητέρα τους Αικατερίνη είχε ήδη πεθάνει το 1462, έφθασαν στην Ρώμη, όπου και εγκαταστάθηκαν πια μόνιμα. Για την κάλυψη των βιοτικών τους αναγκών και των εξόδων της μόρφωσής τους, τούς χορηγούνταν από τον Πάπα μηνιαίο επίδομα, ενώ την κηδεμονία και την επιμέλειά τους ανέλαβε ο εκ Τραπεζούντας λόγιος και Καρδινάλιος Βησσαρίων (;–1472), ο οποίος φρόντισε να ανατραφούν σύμφωνα με το καθολικό δόγμα.
……….Ο θάνατος, όμως, του Βησσαρίωνα το 1472 άφησε τον Ανδρέα, νόμιμο και αναγνωρισμένο κάτοχο πλέον των τίτλων «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων» και «Δεσπότης του Μορέως», χωρίς επιτήρηση και καθοδήγηση, με αποτέλεσμα να παραμελήσει τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντά του, που απέρρεαν από την ιδιότητά του αυτή. Κατέληξε, μάλιστα, να νυμφευθεί μία γυναίκα ταπεινής καταγωγής από τους δρόμους της Ρώμης, πόρνης, σύμφωνα με ορισμένες πηγές, ονόματι Κατερίνα, αγνώστων λοιπών στοιχείων.
……….Ο τρόπος ζωής του Ανδρέα, που εξόργισε τον Πάπα, αλλά ενδεχομένως περισσότερο η εγκατάλειψη της ιδέας να οργανωθεί άμεσα μείζονα εκστρατεία για την ανακατάληψη της Κωνσταντινούπολης ή έστω της Πελοποννήσου, ώστε να ανασυσταθεί η Ρωμανία, οδήγησαν τον Πάπα Σίξτο τον Δ΄ (1414–1484) να πάψει να τόν στηρίζει οικονομικά. Την υπόλοιπή του ζωή ο Ανδρέας τήν πέρασε σχεδόν άπορος και ενδεής, σε βαθμό μάλιστα τέτοιο, ώστε, όταν πέθανε, η χήρα του να ζητήσει οικονομική βοήθεια από τον Πάπα Αλέξανδρο τον ΣΤ΄ (1431–1503), για να τελέσει την κηδεία του.
……….Τα έντονα οικονομικά του προβλήματα και πιθανώς η παραίτησή του από την προσπάθεια παλινόρθωσης της Δυναστείας των Παλαιολόγων ή η από μέρους του συνειδητοποίηση πως κάτι τέτοιο ήταν πλέον ανέφικτο οδήγησαν τον Ανδρέα να πωλήσει το 1494 τον τίτλο «Αυτοκράτωρ των Ρωμαίων» στον Κάρολο Η΄ της Γαλλίας (1470–1498). Τον τίτλο αυτόν έφεραν οι βασιλείς της Γαλλίας έως και το 1566, χρονιά κατά την οποία ο Κάρολος Θ΄ (1550–1574) αποφάσισε πως η χρήση του δεν είχε πλέον καμία πρακτική αξία. Ο Ανδρέας, λίγο καιρό πριν πεθάνει, παραχώρησε έναντι αντιτίμου τα αυτοκρατορικά του δικαιώματα και πάλι, αυτήν την φορά στους Βασιλείς της Ισπανίας Φερδινάνδο Β΄ της Αραγωνίας (1479–1516) και Ισαβέλλα Α΄ της Καστίλλης (1451–1504), δια μέσου των οποίων τά κληρονομεί τυπικά ο εκάστοτε Βασιλέας της Ισπανίας, χωρίς πάντως να γίνεται χρήση του αντίστοιχου τίτλου. Είναι, όμως, αμφίβολο αν ο Ανδρέας έλαβε τα συμφωνηθέντα χρήματα ή έστω αρκετά από αυτά και από τις δύο προαναφερθείσες αγοραπωλησίες των τίτλων του, δεδομένου ότι η κακή του οικονομική κατάσταση δεν βελτιώθηκε.
Είχε απογόνους ο Ανδρέας Παλαιολόγος;
……….Οι σχετικές ιστορικές πηγές και ελλιπείς είναι και δεν συμφωνούν ούτε αν ο Ανδρέας Παλαιολόγος απέκτησε απογόνους ούτε πόσους απέκτησε.
……….Πάντως, φαίνεται ότι είχε μία νόμιμη κόρη, ονόματι Μαρία (;–;), τήν οποία απέκτησε με την σύζυγό του, την Κατερίνα. Ρωσικές πηγές αναφέρουν ότι η αδερφή του Ανδρέα, η Ζωή, η οποία άλλαξε το όνομά της σε Σοφία επανερχόμενη στην Ορθοδοξία, με αφορμή τον γάμο της το 1472 με τον Μέγα Πρίγκηπα της Μόσχας Ιβάν τον Γ΄ (1440–1505), μεσολάβησε ώστε η ανηψιά της Μαρία να παντρευτεί τον Βασίλειο Μιχαήλοβιτς (;–;), Πρίγκηπα του Βερέγια-Μπελόζερσκ. Σύμφωνα με τις ρωσικές αυτές πηγές, ο γάμος της Μαρίας με τον Βασίλειο συνήφθη στις αρχές της δεκαετίας του 1480 και καρπός του ήταν μία κόρη, ονόματι Σοφία (;–1551). Η Σοφία παντρεύτηκε τον ευγενή Αλμπέρτας Γκοστάουτας (;–1539), ο οποίος ανάμεσα στα άλλα διετέλεσε και Καγκελάριος του Μεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας. Απέκτησαν ένα υιό, τον Στανίσλοβας Γκοστάουτας (;–1542), που πέθανε άτεκνος. Με τον δισέγγονο αυτόν του Ανδρέα Παλαιολόγου εκλείπει η γενιά της κόρης του Μαρίας, δισέγγονης του Αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ Παλαιολόγου.
.
……….Ιταλικές πηγές των αρχών του 16ου αιώνα αναφέρουν κάποιον Constantine Paleologo(s) (;–1543), ο οποίος υπηρέτησε ως αξιωματικός στην παπική φρουρά, διατελώντας μάλιστα και διοικητής της. Το όνομά του, η θέση που υπηρέτησε και η εποχή που έζησε κάνουν κάποιους να υποστηρίζουν πως ήταν ευγενούς καταγωγής και ίσως υιός του Ανδρέα Παλαιολόγου. Για το πρόσωπό του διασώζονται ελάχιστες πληροφορίες, ενώ παραμένει αδιευκρίνιστο, γιατί δεν έκανε χρήση των τίτλων και των δικαιωμάτων του, εάν και εφ’ όσον, βέβαια, ήταν υιός του Ανδρέα. Κάποιες πηγές αναφέρουν πως ο Constantine Paleologo(s) απέκτησε μία νόθη κόρη, την Δομιτία ή Δομινίκη, ερωμένη του Ιταλού ευγενούς Evandro Conti, με τον οποίο απέκτησε δύο νόθους υιούς, τους Marzio και Giovanni Cesare, που και αυτοί δεν αξιοποίησαν την όποια ενδεχόμενή τους καταγωγή από την Δυναστεία των Παλαιολόγων.
Ο θλιβερός επίλογος της Παλαιολόγειας Δυναστείας
……….Ανεξάρτητα, πάντως, από το αν ο Constantine Paleologo(s) ήταν όντως υιός του Ανδρέα Παλαιολόγου, κατά μία τραγική ειρωνεία της ιστορίας, η τελευταία δυναστεία της Ρωμανίας εξέλιπε εξιταλισμένη και εκπέσουσα στους δρόμους της πόλης, από την οποία δώδεκα αιώνες νωρίτερα ένας άλλος Κωνσταντίνος, ο Άγιος, Ισαπόστολος, Αυτοκράτορας και Μέγας, μετέφερε την έδρα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη.
……….Με παρόμοια θλιβερό και ανάξιο για γόνους μίας αυτοκρατορικής δυναστείας τρόπο εξέλιπε λίγο αργότερα και η γενιά του μόνου άλλου επιζώντος άρρενος μέλους της Παλαιολόγειας Δυναστείας, του μικρότερου αδελφού του Ανδρέα, του Μανουήλ (1455–1512). Ο Μανουήλ, είτε για λόγους οικονομικούς, λόγω της μείωσης ή της πλήρους διακοπής του επιδόματος που ελάμβανε από τον Πάπα είτε για λόγους θρησκευτικούς, καθώς δεν ήθελε να απαρνηθεί το ορθόδοξο δόγμα, εγκατέλειψε την Ρώμη το 1476 ή το 1477 και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, θέτοντας τον εαυτό του στην διάθεση του Σουλτάνου Μωάμεθ του Β΄ (1432–1481). Ο τελευταίος, σε αντάλλαγμα για τα όποια δικαιώματά του Μανουήλ στον θρόνο της Ρωμανίας, τού παραχώρησε κτήματα και προσόδους. Στην Κωνσταντινούπολη ο Μανουήλ νυμφεύθηκε μία γυναίκα αγνώστων στοιχείων και απέκτησε μαζί της δύο υιούς, τον Ιωάννη (;–;), που πέθανε σε μικρή ηλικία και τον Ανδρέα (;–;), ο οποίος εξωμότησε και έγινε μουσουλμάνος, λαμβάνοντας το όνομα Μωάμεθ. Περισσότερες πληροφορίες για αυτόν τον εξωμότη υιό του Μανουήλ ή τυχόν απογόνους του δεν υπάρχουν, ενώ τα ίχνη του χάνονται ήδη από την εποχή εκείνη, παρά τις κατά καιρούς εικασίες.
23 Μαΐου 2018
Δρ. Χρήστος Μητσάκης
Σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα:
……….Ο Χρήστος Μητσάκης είναι ψυχολόγος. Έχει σπουδάσει ψυχολογία στην Μ. Βρετανία, ενώ έχει κάνει και σπουδές δημοσιογραφίας στην Ελλάδα.
Σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων:
……….Το κείμενο αυτό αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και γράφτηκε για να δημοσιευτεί στον ιστοχώρο «Ελληνικό Ημερολόγιο», http://ellinoistorin.gr/
……….Επιτρέπεται η δωρεάν αναδημοσίευσή του στο διαδίκτυο και μόνον, αυτούσιου και χωρίς αλλαγές του παρόντος κειμένου, μόνον μετά από άδεια του συγγραφέα, και με τον αυστηρό όρο να αναφέρονται σαφώς ο συγγραφέας και η αρχική πηγή δημοσίευσης, και εφ’ όσον η αναδημοσίευση περιλαμβάνει το σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα, και την σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων.
……….Απαγορεύεται η αφαίρεση ή προσθήκη λέξεων, φράσεων ή φωτογραφιών, και η με κάθε άλλο τρόπο τροποποίηση ή αλλοίωση του κειμένου και του περιεχομένου του.