.
.
Οἱ θαλάσσιες ὀχυρώσεις καὶ τὰ λιμάνια τῆς πόλης τῆς Ῥόδου
.
……….Ἡ ὕπαρξη ἑνὸς ἀσφαλούς, πολύβοου καὶ πάντα πολυσύχναστου λιμανιοῦ ἀπέναντι στὰ μικρασιατικὰ παράλια ἀποτέλεσε τὸ κυρίαρχο δομικὸ στοιχεῖο τῆς πόλεως τῆς Ῥόδου σὲ ὅλες τὶς περιόδους τῆς ἱστορικῆς διαδρομῆς της, ἀπὸ τὴν ἵδρυσή της τῷ 408 π.Χ. ἔως σήμερα.
……….[…] Εἶναι σαφὲς ὅτι ἡ ὀχυρωματικὴ γραμμὴ πρὸς τὸ ἀρχαῖο καὶ μεσαιωνικὸ λιμάνι «Μανδράκι» στὸ ὁποῖο ἀναπτύσσονταν τὰ ἐκτεταμένα νεώρια τῆς ἀρχαιότητας, δὲν μετατοπίστηκε ἀπὸ τὸν 7ο αἰῶνα (χρονικὴ περίοδο τῆς περιτειχίσεως τοῦ πρωτοβυζαντινοῦ φρουρίου) ἔως τὴν σύγχρονη περίοδο.
……….[…] Ὁ βυζαντινὸς ὀχυρωματικὸς περίβολος τοῦ 7ου αἰῶνα ἐπεκτάθηκε σταδιακῶς πρὸς τὰ δύο μεσαιωνικὰ λιμάνια, μέχρις ὅτου συμπεριελήφθησαν τελικῶς μαζὶ μὲ τοὺς τρεῖς μόλους τους, στὴν ὀχυρωμένη ζώνη. Ἡ διαδικασία αὐτὴ ὁλοκληρώθηκε τῷ 1467, μὲ τὴν ἐκ βάθρων κατασκευὴ τοῦ μεμονωμένου ὀχυροῦ (γνωστοῦ ὡς φρούριο τοῦ Ἁγίου Νικολάου), ἀπὸ τὸν μεγάλο μάγιστρο R. Zacosta (1461-1467), μὲ τὴν οἰκονομική ἐνίσχυση τοῦ δούκα Φιλίππου τῆς Βουργουνδίας.
……….Τὸ ὀχυρὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου […] ἑδράστηκε στὸ βραχῶδες κρηπίδωμα ποὺ μεσαιωνικὴ παράδοση ὑπεδείκνυε ὡς θέση τοῦ «Κολοσσοῦ τῆς Ῥόδου» […] χωρὶς ὅμως νὰ προκύπτουν ἐπαρκὴ στοιχεῖα τὰ ὁποῖα νὰ ἀποδεικνύουν τὴν χωροθέτηση τοῦ «Κολοσσοῦ» σ’ αὐτὸ τὸ σημεῖο.
Πύργος Naillac - ὁ πύργος τοῦ λιμανιοῦ τῆς Ῥόδου
Michel François Préaulx, 1ο μισό 19ου αιώνα, Ρόδος, ο πύργος Naillac.
…………[…] Στὸ νεώτερο τμῆμα τοῦ μετώπου τοῦ τείχους τοῦ ἐμπορικοῦ λιμανιοῦ τῆς Ῥόδου, χαρακτηριστικὸ στοιχεῖο εἶναι ὁ πρώιμος ὀρθογώνιος πύργος, στὸν ὁποῖο συνυπάρχουν τὰ οἰκόσημα τοῦ Naillac (ἀρχικοῦ κατασκευαστὴ) καὶ τοῦ Orsini. Ὁ μεγάλος μάγιστρος Orsini προφανῶς τὸν μετασκεύασε, ἐντάσσοντάς τον στὸ εὐρύτερο τεῖχος μήκους 200 μ., τὸ ὁποῖοι μὲ δικὰ του ἔξοδα ἀνακατασκεύασε.
……….Πρέπει νὰ ἐπισημανθῇ ὅτι στὴν βάση τοῦ πύργου εἶναι ἐνσωματωμένος ὁ κεντρικὸς ὀχετὸς γιὰ τὴν ἀπορροὴ τῶν ὄμβρίων ὑδάτων ἀπὸ τὸ ἐσωτερικὸ τῆς πόλεως πρὸς τὸ λιμάνι. Στὸ τμῆμα αὐτὸ τοῦ τείχους [ ] συμπεριελήφθη καὶ ἡ πρώιμη «πύλη τοῦ μόλου», ἡ ὁποία ἤδη ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ μεγάλου μαγίστρου Zacosta (1461-1467), ἀναφέρεται ὡς «πύλη τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης».
……….Καὶ στὸ θαλάσσιο αὐτὸ μέτωπο τοῦ τείχους τοῦ ἐμπορικοῦ λιμανιοῦ, ἔντονη εἶναι ἡ σφραγίδα τοῦ σημαντικοῦ κατασκευαστὴ τῶν ὀχυρώσεων, μεγάλου μαγίστρου Pierre d’ Aubusson (1476-1503).
……….[…] Ἡ κατασκευὴ τοῦ πύργου Naillac ὁλοκληρώθηκε τῷ 1476, ἡ μορφὴ του ὅμως ἀναπαράγει πρότυπα τὰ ὁποῖα ἐμφανίστηκαν στὴν δυτικὴ Εὐρώπη δύο αἰῶνες νωρίτερα. Ἡ ἐπέμβαση ὁλοκληρώθηκε μὲ τὴν κατασκευὴ συνεχούς προτειχίσματος στὴν βάση τοῦ κυρίως τείχους, τὸ ὁποῖο σωζόταν στὸ τέλος τῆς τουρκοκρατίας καὶ ἔφερε ἐπίσης τὰ οἰκόσημα τοῦ D’ Aubusson.
……….Ὁ πύργος Naillac ἤ «πύργος τοῦ λιμανιοῦ», ἦταν ὁ κύριος πύργος ὀχυρώσεως τῶν λιμανιῶν τῆς Ῥόδου καὶ ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ γοητευτικὰ σημεῖα ἀναφορᾶς τῆς πόλεως.
……….Τῷ 1863 (10 Ἀπριλίου), ἐξαφανίστηκε κυριολεκτικῶς ἐξ αἰτίας ἰσχυρότατου σεισμοῦ (7,8 R) ποὺ ἔπληξε τὴν Ῥόδο. Εἶχε προηγηθεῖ ὁ σεισμὸς καὶ ἡ ἔκρηξη τῆς πυρίτιδας τὸ ἔτος 1856 μὲ ἀποτέλεσμα ὁ πύργος νὰ ὑποστῇ σοβαρὲς ζημιὲς καὶ ἐπειδὴ οἱ τοῦρκοι δὲν κατόρθωσαν νὰ τὸν ἐπισκευάσουν αποτελεσματικά, κατέρρευσε ὁλοκληρωτικῶς στὸν σεισμό τοῦ 1863. Τὸ γεγονὸς δημοσίευσε ἡ ἐφημερίδα «Ἐθνοφύλαξ» ἀναφέροντας μεταξὺ ἄλλων ὅτι: «[…]Τρομερὸς σεισμός, ἐπισυμβᾶς ἐν Ῥόδῳ, κατεκρήμνησεν ὑπὲρ τὰς δισχιλίας οἰκοδομάς, ὑπὸ τὰ ἐρείπια τῶν ὁποίων ἐνταφιάσθησαν δισχίλιοι ἄνθρωποι».
……….Ὁ πύργος πρὶν ἀπὸ τὴν κατάρρευσή του, ἀπεικονίζεται σὲ σκίτσο τῆς ἐποχῆς ‘’ἐφημ.Βρετανικὸς Ἀστέρας, London of Illustration, News, 16-12-1856’’). Ὑπάρχουν καὶ πλῆθος γραφικὲς ἀπεικονίσεις (Rottiers, Flandin, Berg), ἀλλὰ καὶ πρώιμες φωτογραφικὲς λήψεις στὰ βιβλία τῶν C. Newton, Gabriel, ‘’Architecture militaire’’, 60, εικ.39 καθὼς καὶ στὸ ἄρθρο τοῦ Ἠ. Κόλλια, «Μάστορες, πρωτομάστορες καὶ μηχανικοὶ τῶν μεσαιωνικῶν ὀχυρώσεων τῆς Ῥόδου» ΔΧΑΕ ΙΘ’ (1998), 151.]
……….Ὁ πύργος βρισκόταν στὸ βραχῶδες ἀνατολικὸ ἄκρο τοῦ ὁμώνυμου μόλου, ὅπου ἐπίσης τὸ ἄφθονο ἀρχαῖο οἰκοδομικὸ ὑλικὸ σὲ δεύτερη χρήση, τεκμηριώνει τὴν ὕπαρξη ἄγνωστης ἀρχαίας κατασκευῆς. Ὀρθωνόταν πάνω σὲ συμπαγὴ τετράγωνη μαρμάρινη βάση ἀπὸ ἀρχαῖο ὑλικό μὲ μεταλλικοὺς συνδέσμους, ὅπως ἀναφέρει ὁ Hoepfner.
……….Ἡ κατασκευὴ τοῦ πύργου χρονολογείται στὴν ἐποχὴ τοῦ μεγάλου μαγίστρου Philibert de Naillac (1396-1421) ἀπὸ τὸ οἰκόσημο – τὸ ὁποῖο σήμερα ἐκτίθεται στὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο τῆς Ῥόδου – ποὺ μαζὶ μὲ τὸν σταυρὸ τοῦ τάγματος τῶν Ἰωαννιτῶν, ἦταν ἐντειχισμένο μέσα σὲ ὀρθογώνιο πλαίσιο στὸν ἄξονα καὶ τῶν τεσσάρων πλευρῶν τοῦ πύργου. Τὸ ὑψηλότερο ἐπίπεδο, στὸ ὁποῖο κατέληγε μία ἐξωτερικὴ πέτρινη σκάλα, βρισκόταν στὰ 46 μέτρα περίπου ἀπὸ τὴν ἐπιφάνεια τῆς θάλασσας. Μία ἀπὸ τὶς πρώιμες φωτογραφικὲς λήψεις τοῦ πύργου πρὶν ἀπὸ τὴν κατάρρευσή του τῷ 1863, καὶ ἡ ὁποία ἔχει ληφθεῖ ἀπὸ τὴν κορυφὴ του πρὸς τὴν τειχισμένη πόλη, φυλάσσεται σήμερα στὸ Μουσεῖο Μπενάκη.
……….Δύο ζῶνες ἀπὸ πέτρινα, χαρακτηριστικῆς μορφῆς κυμάτια (‘’cordone’’), ἀντίστοιχα μὲ τὶς στάθμες τῶν ὀρόφων του, ὑποδιαιροῦσαν τὶς ὄψεις τοῦ πύργου σὲ τρία ἴσα μέρη. Πανομοιότυπο εἶναι τὸ ‘’cordone’’, τοῦ ἀρχικῶς πανύψηλου ἐπίσης πρώιμου πύργου μὲ τὸ οἰκόσημο τοῦ Naillac νοτίως τῆς βυζαντινῆς Θαλασσινῆς πύλης.
……….Ἡ γενικὴ διάταξη τοῦ πύργου φαίνεται ὅτι συνδυάζει ἐπιρροὲς ἀπὸ τὴν Προβηγκία […] ἀλλὰ καὶ ἀπὸ πολυάριθμους πύργους τῆς Ἱσπανίας, παρουσιάζοντας μορφολογικὴ καὶ τυπολογικὴ συγγένεια μὲ τὸν ψηλὸ πύργο τοῦ κάστρου τῆς Mota κοντὰ στὴν Medina del Campo.
……….[…] Ὄσον ἀφορᾶ τὴν ὀχυρωματικὴ ἀρχιτεκτονικὴ τῶν Ἰωαννιτῶν ἱπποτῶν παρατηρούνται σαφέστατες ἀναλογίες μὲ δύο ἀκόμη πύργους, ποὺ ἀνάγονται ἐπίσης στὴν περίοδο τοῦ μεγάλου μαγίστρου Naillac. Ἀπὸ τὴν συγκριτικὴ μελέτη τους προκύπτουν στοιχεῖα γιὰ τὴν γραφικὴ ἀποκατάσταση τοῦ χαμένου πύργου, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ πλῆθος τῶν ἀπεικονίσεων ποὺ προαναφέραμε.
Σημείωση Ἑλληνικοῦ Ἡμερολογίου:
……….Μέχρι στιγμῆς δὲν ἔχει γίνει κάποια συστηματικὴ προσπάθεια ἐντάξεως τοῦ πύργου σὲ κάποιο πρόγραμμα ἀποκαταστάσεως. Ἀντιθέτως, τὸ χρῆμα τῶν πακέτων τροφοδοτεῖ τὴν ἀποκατάσταση διαφόρων τζαμιῶν μὲ τοὺς μιναρέδες τους.
-
Πηγή: Τὸ «Δελτίον τῆς Χριστιανικῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρείας», Περίοδος Δ΄, Τόμος Λ΄(2009), Σελ.67-80 με τίτλο: «Οἱ θαλάσσιες ὀχυρώσεις καὶ τὰ λιμάνια τῆς πόλης τῆς Ῥόδου, τῆς Κατερίνας Μανούσου – Ντέλλα, ἀφιερωμένο στὸν «ἀξέχαστο δάσκαλο Ἠλία Κόλλια, τελευταῖο ‘’μεγάλο μάγιστρο’’ τῆς Ῥόδου».
……….Ἡ ἐργασία παρουσιάστηκε γιὰ πρώτη φορά στὸ 27ο Συμπόσιο ΧΑΕ στὴν Ἀθήνα τῷ 2007. Κατὰ τὴν σύγχρονη ἀποτύπωση καὶ παρουσίαση τῶν ἀρχαιολογικῶν χώρων καὶ τῶν μνημείων, συνεργάστηκαν ὁ τοπογράφος Β. Ἁγιακάτσικας, ἡ διακοσμήτρια Μ. Ε. Γκιώνη καὶ ἡ σχεδιάστρια Α. Κατσούρη.
-
Πηγή εἰκόνας τοῦ Castillo de la Mota – Medina del Campo
-
Ἑπιμέλεια κειμένου, εἰκόνων καὶ ὀπτικοακουστικοῦ: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο