«Η ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΣΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΝΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ»

.

,

«Η αρχαιολογία στα ιταλικά νησιά τού Αιγαίου»

.

Σημείωση: Το κείμενο που ακολουθεί είναι από την ιταλική επιθεώρηση «Rassegna dOltremare”, στα 1937, επί ιταλοκρατούμενης Ρόδου.

.

……….Η αρχαιολογία στις ιταλικές Σποράδες δεν έχει πια επιστημονική μόνο σπουδαιότητα, αλλά ανήκει στο σύνολο ευγενών δραστηριοτήτων που ξαναδίνουν ευπρέπεια σ’ αυτή τη γη, πλούσια σε ιστορία. Οι ανασκαφές ξανάφεραν στο φως μνημεία του μεγαλύτερου ενδιαφέροντος, τα οποία μαρτυρούν τον δυτικό χαρακτήρα του πολιτισμού των νησιών αυτών και προ πάντων αποκαλύπτουν τον υψηλότερο βαθμό παιδείας και άνθησης που επετεύχθη κατά την αυτοκρατορική Ρωμαϊκή Εποχή.

Ο αναστυλωμένος «Ρωμαϊκός οίκος- Κάζα Ρωμάνα» στην νήσο Κω.

……….Τα τεκμήρια της εποχής αυτής είναι πλουσιώτερα και πληρέστερα στην Κω, και διότι η καλύτερη ιδιοσυστασία των χρησιμοποιηθέντων υλικών, όλων τοπικής προέλευσης, έχουν εξασφαλίσει μια καλύτερη συντήρηση των κτιρίων, και διότι η καταστροφή του σύγχρονου οικισμού που προκάλεσε ο σεισμός της 21ης Απριλίου 1933, έχουν επιτρέψει μια εκτεταμένη και συστηματική εξερεύνηση του υπεδάφους.

……….Η ρωμαϊκή Κως, περισσότερο από μια πόλη ανθηρά, μπορεί να ονομασθεί μια πόλη ευπορούσα. Ένα μεγαλύτερο προπύλαιο ανοίγει την είσοδο στην Αγορά, της οποίας οι πλευρές της και κατά την Ελληνιστική εποχή ήσαν εξωραϊσμένες με στοές, στα νότια μία μεγάλη συνοικία από επαύλεις κλείνει σε ημικύκλιο το εμπορικό κέντρο, τρία Γυμνάσια – Θερμοπηγές, ένα Στάδιο, δύο θέατρα, μαρτυρούν τις επίμονες φροντίδες της πολιτείας για την ευημερία των κατοίκων, έως το ιερό του Ασκληπειού που έχει δημιουργήσει τη φήμη του νησιού, νέα τεμένη και ένα επιβλητικό οικοδόμημα λουτροθεραπείας προσθέτουν ομορφιά και σημασία.

……….Οι ανασκαφές στην Κω έδειξαν ότι όπως δεν υπάρχει λύση της συνέχειας ανάμεσα στην Ελληνιστική εποχή και τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική εποχή έτσι δεν υπάρχει διακοπή ανάμεσα στον Εθνισμό (ειδωλολατρεία) και τον Χριστιανισμό. Από τα θερμά λουτρά γεννάται η πρώτη μεγάλη χριστιανική εκκλησία, και στους αρχιτεκτονικούς τύπους διαιωνίζονται τα διακοσμητικά στοιχεία. Η παλαιοχριστιανική περίοδος είναι ακόμα για την Κω μια περίοδος λαμπρότητας, η οποία μαρτυρεί σαφώς πως η ρωμαϊκή ειρήνη, με όλα τα πλεονεκτήματα της τάξης και εργασίας, ενώ στη Δύση κατέρρευσε ήδη στα τέλη του Ε’ αιώνα μ.Χ. εδώ είχε ακόμα, για ένα αιώνα, ίσως και περισσότερο, ζωή ικανώς ευγενή.

……….Στη Ρόδο τα αρχαιολογικά τεκμήρια συμβάλλουν περισσότερο στη γνώση άλλων ιστορικών περιόδων, όπως είναι η μυκηναϊκή εποχή, η αρχαϊκή και η ελληνιστική.

Ο λόφος τής Φιλερήμου στην Ρόδο.

……….Οι μεγαλύτερες ανακαλύψεις που αφορούν την μυκηναϊκή εποχή, έγιναν στην Ιαλυσό, παρά το ότι σπουδαίες ενδείξεις για τον πολιτισμό αυτό παρουσιάστηκαν σε όλες σχεδόν τις τοποθεσίες του νησιού. Στην Ιαλυσό σε μερικούς λοφίσκους στους πρόποδες του Φιλερήμου, μεγάλοι νεκροθάλαμοι με διάδρομο εισόδου απέδωσαν εκατοντάδες αντικείμενα με τις επικές διακοσμήσεις της εποχής εκείνης, αλλά και με κάποια ιδιαιτερότητα, που αποδεικνύουν την ύπαρξη στο νησί σπουδαίων εργαστηρίων. Στα Βόρεια της νεκρόπολης, κοντά στην παραλία, πρόσφατες δοκιμές έχουν αποκαλύψει την ύπαρξη οικισμού. Αυτός ανάγεται στον αρχαϊκό εποικισμό του νησιού, που πρέπει να τοποθετηθεί γύρω στα 1.500 π.Χ. και είναι φτιαγμένος πάνω σε τρία στρώματα που αντιστοιχούν πιθανώς σε καταστροφές συνεπεία σεισμού. Τα σπίτια του δεύτερου στρώματος αποκαλύπτουν πάνω απ’ όλα τον υψηλό πολιτισμό στον οποίο είχε φθάσει τότε η Ρόδος.

……….Η οικοδομική τέχνη δεν είναι πια στις πρώτες τις εξορμήσεις, αφού χρησιμοποιείται η κανονική κατασκευή ως ενισχυτική των γωνιών ή για να δεθεί η λιθοδομή κατά τη βάση ή κατά το μέσο ύψος. Στο εσωτερικό πλούσια επιχρίσματα ζωγραφισμένα με θέματα από λουλούδια ή με δέσμες από μαρμαροκονία, εκάλυπταν τα τοιχώματα. Για πρώτη φορά τα τελευταία χρόνια βρέθηκαν και στην Κω τεκμήρια του μυκηναϊκού πολιτισμού, δηλαδή υπολείμματα σπιτιών στο κέντρο της σημερινής πρωτεύουσας και νεκροπόλεις με τάφους σκαμμένους στο ηφαιστιογενές χώμα, σε απόσταση δύο χιλιομέτρων. Αλλά και στη Κω ο οικιακός εξοπλισμός αποδεικνύει υψηλή στάθμη παιδείας, που εξηγείται από την προνομιακή γεωγραφική θέση της κτήσεώς μας, εκεί στον μεγάλο συγκοινωνιακό κόμβο ο οποίος οδηγεί από την ευρωπαϊκή ήπειρο, μέσα από τα λιμάνια της Μικράς Ασίας, στην Κύπρο, στη Συρία, στην Αίγυπτο.

……….Ο μυκηναϊκός πολιτισμός γνωρίζει μια γρήγορη περίοδο παρακμής και μια μακροχρόνια στάση, οφειλομένη χωρίς αμφιβολία σε βαρβαρικές επιδρομές στα 1.000 π.Χ. Για ενάμισυ αιώνα φαίνεται σάμπως να έχει ολότελα εκλείψει η ανθρώπινη ζωή από αυτά τα χώματα, αφού οι πρώτες αρχαιολογικές μαρτυρίες, χρονολογικά ταξινομούμενες δεν ανάγονται πέρα από τον Η’ αιώνα. Είναι μέτρια αγγεία με ευθύγραμμη διακόσμηση, όλα σχεδόν καμένα, αφού το έθιμο της αποτέφρωσης υποκατέστησε εκείνο του ενταφιασμού, είναι σιδερένια όπλα, όχι πια χάλκινα, μέτρια αντικείμενα που μιλούν για μια ζωή άχαρη, πιθανώς βοσκών και χωρικών που κατοικούν σε μικρές κοινότητες στους λόφους, χωρίς να κατεβαίνουν στην ακτή από τον φόβο των πειρατών.

……….Αλλά κατά το τέλος του αιώνα και σε κείνον που ακολουθεί, οι κάτοικοι των Σποράδων μας ξαναγυρίζουν στη ναυτιλία. Οι Ρόδιοι ιδρύουν την Γέλα στη Σικελία, τη Φάσηλη στην Παμφυλία και μετέχουν στην ίδρυση της Κυρήνης• οι σχέσεις με την ανατολή γίνονται πιο συχνές και από την ανατολή οι Ρόδιοι μαθαίνουν τις νέες γραμμές διακόσμησης που θα αντικαταστήσουν στα δοχεία τους και στα μέταλλά τους τη φτωχή γραμμική γεωμετρική διακόσμηση. Είναι παραστάσεις φτερωτών θηρίων, ζώων που βόσκουν, λουλουδιών, λωτών, φοινικότοπων, είναι πλεξούδες καμπυλόγραμμες που κοσμούν τα δοχεία φιλοτεχνημένα από μεταλλικά πρότυπα.

……….Είναι μια νέα καλλιτεχνική γλώσσα στη διαμόρφωση της οποίας η Ρόδος συμβάλλει δυναμικά• μια μεγάλη ευμάρεια εξαπλώνεται στις Σποράδες κατά την περίοδο των ελληνικών αποικισμών, ευμάρεια μαρτυρημένη και αυτή τη φορά από τον πλούτο των κτερισμάτων της Ιαλυσού και της Καμείρου. Εκατοντάδες αντικειμένων κεραμικής ή από μέταλλο, ύστερα από πολλές αρχαιολογικές ανασκαφές του περασμένου αιώνα, κανονικές ή λαθραίες, έχουν συρρεύσει στο Μουσείο μας, που έχει γίνει ένα από τα σπουδαιότερα στον κόσμο για τη γνώση της περιόδου της δημιουργίας της ελληνικής τέχνης. Στα νεκρικά αναθήματα πρέπει να προσθέσουμε τα υλικά των ιερών αρωματοδοχείων, αφιερωματικών δώρων προσφερόμενων από την ευσέβεια και την δεισιδαιμονία των Ροδίων στη θεότητα προστάτιδά τους, γεννημένων και νεκρών, Αθηνά Λινδία, Ιαλυσία, Καμειρία, όλα αντικείμενα ενδιαφέροντα για τα προβλήματα του κλέους της τέχνης και της θρησκείας που ανακύπτουν (από τα αντικείμενα αυτά).

……….Κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου οι Σποράδες είναι υπό την μορφωτική επίδραση της Ιωνίας- αυτό είναι έκδηλο όχι μόνο στην κεραμική, αλλά και στην παιδεία. Πριν από την ιδική μας κατάληψη μόνο τρία υποδείγματα αρχαϊκής πλαστικής είχαν βγει από τις Ιταλικές Σποράδες, έργα πρώτης τάξεως, φυλασσόμενα τώρα στο Μουσείο της Κωνσταντινουπόλεως, δηλαδή τα δύο ανάγλυφα της Σύμης και της Νισύρου και η λαμπρά κεφαλή, η οποία θεωρήθηκε λαθεμένα ότι προέρχονταν από τη Ραιδεστό, ενώ είναι βεβαίως Ροδιακή. Τώρα ξετρυπώθηκαν δύο ωραιότατα ανάγλυφα της Κω με σκηνές συμποσίου και ερωτικές, δύο ακέφαλα αγάλματα νεανίσκου, δύο κεφάλια και μία αφιερωματική λάρνακα με μορφές αλλόκοτης θηλυκής θεότητας της Καμείρου. Σε όλες είναι φανερές η πνευματική δροσερότητα και η τεχνική απαλότητα χαρακτηριστικές της ιωνικής τέχνης. Στο δεύτερο ήμισυ του ΣΤ αιώνα τα ροδιακά κεραμουργεία παύουν να λειτουργούν, ανίκανα να υπερνικήσουν τον ανταγωνισμό των αθηναϊκών εισαγωγών και κατά τον Ε’ αιώνα η αττική καλλιτεχνική επίδραση δεσπόζει, αν όχι απόλυτα, και στη γλυπτική. Ο Ρόδιος καλλιτέχνης από τώρα κατορθώνει να εναρμονίσει την καθαρότητα και την σοβαρότητα της γραμμής της αττικής δημιουργίας με την επιτηδευμένη πού και πού χάρη της ιωνικής τεχνοτροπίας.

……….Σ’ αυτή την καλλιτεχνική κατεύθυνση εντάσσεται και η πανέμορφη στήλη της Καμείρου, έργο ροδιακό, όπου η ευγένεια και η θρησκευτικότητα που απορρέουν από τη φειδιακή τέχνη, συνδυάζονται με μια κάποια ιωνική επιτήδευση, έκδηλη στο λεπτολόγο δούλεμα μερικών λεπτομερειών και στην αρχαϊκότητα άλλων. Η στήλη της Καμείρου είναι ένα από τα κύρια πρότυπα στα οποία ανάγεται η αξία των Ροδίων γλυπτών.

……….Η περίοδος των ανωμαλιών στις οποίες είχαν εμπλακεί οι Σποράδες στην εξουθενωτική διαμάχη ανάμεσα στη Σπάρτη και την Αθήνα, επέφερε μια μεγάλη πνευματική και οικονομική παρακμή, η οποία είχε αντίκτυπο στην καλλιτεχνική παραγωγή. Είναι σπανιώτατα πράγματι τα ευρήματα που αναφέρονται στην περίοδο εκείνη και περιορισμένης αξίας. Αλλά ύστερα από την κατάκτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η Ρόδος και οι Σποράδες γίνονται αληθινές και πραγματικές έδρες πολιτισμού, τα καράβια τους κρατούν σε απόσταση τους πειρατές, τα εμπορεύματα κατακλύζουν τα λιμάνια τους από την Συρία, την Αλεξάνδρεια, την Μικρά Ασία, η επιστήμη και οι τέχνες βρίσκουν την αναγκαία για την άνθησή τους ατμόσφαιρα ειρήνης.

……….Την περίοδο αυτή γεννιέται η ροδιακή σχολή της γλυπτικής, τροφοδοτούμενη από γενιές καλλιτεχνών, ίσως η σπουδαιότερη του Ελληνισμού, με μια καλλιτεχνική κυριαρχία μη περιοριζόμενη στις Σποράδες, αλλά περιλαμβάνουσα πιθανώς και την Ιωνία. Οι γνώσεις μας για την καλλιτεχνική κατεύθυνση της σχολής μέχρι πριν λίγες δεκαετίες περιορίζονταν στην ομάδα του Φαρνέσιου Ταύρου και του Λαοκόοντα. Τώρα μια γλυπτική κληρονομιά αρκετά μεγάλη μας επιτρέπει ακριβείς παρατηρήσεις πάνω στην εξέλιξη της φιλοκαλίας και της καλλιτεχνικής γλώσσας αυτής της ασιατικονησιώτικης σχολής. Βγαλμένη από τις διδασκαλίες της Λυσίππειας (Σχολής), έμεινε πιστή στα γλυπτικά ιδανικά του δασκάλου, αλλά στον Ε’ αιώνα π.Χ. δεν ξέφυγε, με άλλα λόγια, από την αρέσκεια του γραφικού, του ρητορικού, του μπαρόκ, που κυριαρχούσε και στη γειτονική Πέργαμο. Ωστόσο διαφέρει από την τελευταία όσον αφορά την αίσθηση του γραφικού, που στη Ρόδο συγκροτείται με μια γραμμή κλασσικίζουσας μορφής. Αυτή η ανάγκη πίεσης οδηγεί στον επιτηδευμένο δεξιοτεχνισμό που εκφράζεται στο λεπτομερειακό τονισμό του γυμνού του Λαοκόοντα ή του πέπλου που αφήνει στις Μούσες να διαφαίνονται οι πτυχές του εσώρουχου ή στο τολμηρό κοντοκάθισμα και στην άκρα καλαισθησία της προτύπωσης της χαριέστατης Αφροδίτης της Ρόδου.

Η Αφροδίτη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου. © Αναστάσιος Καρυπίδης.

……….Το αίσθημα μέτρου και ακρίβειας, χαρακτηριστικό των Ροδίων παρουσιάζεται και στα πλατιά αρχιτεκτονικά σύνολα του ιδικού μας Αιγαίου. Στην Κω, όπως είπαμε, ένας σεισμός έχει επιτρέψει την εξερεύνηση όλου σχεδόν του αρχαίου κέντρου όπου επί αιώνες, μέχρι τις ημέρες μας, η παράδοση έχει επιβεβαιώσει την ονομασία της «αγοράς», πράγματι έχει ανευρευθεί η αγορά, πλατύ ισόπεδο περιβαλλόμενο από μαρμάρινες στοές• ήταν ακουμπισμένη στα τείχη, τέλειας κατασκευής• έξω από το περιτείχισμα προς τη θάλασσα, αποκαλύφθηκαν τα ιερά της Αφροδίτης Ποντίας και Πανδήμου, περιτριγυρισμένα από στοές και του Ηρακλή, πέρα από μια ιερή στοά μνημονευόμενη στις επιγραφές. Όλα αυτά τα οικοδομήματα διακρίνονται για την κομψότητα και την τελειότητα της κατασκευής. Η ίδια η πόλη θα έπρεπε να ανταποκρίνεται στο ιπποδάμειο ιδεώδες ευρυθμίας, αφού όλοι οι δρόμοι που αποκαλύφθηκαν έως τώρα αποτελούν ένα τέλειο δικτυωτό πλέγμα. Γεωμετρική τάξη και συγχρόνως σκηνογραφικό αίσθημα στην αναθαθμική διάταξη, βρίσκεται και στο περίφημο νερό του Ασκληπειού. Ανασκαφέν εν μέρει από μία γερμανική αποστολή πριν τριανταπέντε χρόνια, είχε βρεθεί από τους Ιταλούς σε πλήρη εγκατάλειψη. Εκχωματώσεις και τακτοποιήσεις έχουν γίνει τα περασμένα χρόνια. Τώρα με το έργο της Α.Ε. του Τετράρχη Ντε Βέκκι, το έξοχο μνημείο, όπου η ιατρική για πρώτη φορά αξιώθηκε το όνομα επιστήμη, θα αποκτήσει ξανά τη σεμνότητά του. Οι ανασκαφές θα περατωθούν και θα περιλάβουν τις μεγαλοπρεπείς ρωμαϊκές θερμοπηγές όπου ένα στεφάνι από δέντρα θα σημειώνει με κομψοπρέπεια την περίμετρο, ανανεώνοντας το αρχαίο ιερό άλσος του Απόλλωνα Κυπαρισσίου.

Λήψη, © Αναστάσιος Καρυπίδης

……….Με τον ίδιο τρόπο θα ξαναβρεί την σεμνότητά του το ιερό της Αθηνάς στην Ακρόπολη της Λίνδου, θαύμα της φύσεως, καθώς βρίσκεται σε ένα τοπίο από μόνο του κλασσικίζον, απαράμιλλης ομορφιάς. Μεταξύ του ιερού της Λινδίας Αθηνάς και του ιερού του Ασκληπειού υφίστανται κατασκευαστικές αναλογίες στην κατανομή κατά δώματα και στην παράταξη των κτιρίων κατά μήκος μιας κεντρικής κλίμακας. Το ιερό της Λίνδου, που έχει ανακατασκευαστεί, όπως είναι γνωστό, στο δεύτερο ήμισυ του Δ’ αιώνα π.Χ. ενθυμίζει, λόγω της αναλογίας των διαστάσεων, το ιερό του Απόλλωνα των Δελφών η μεγάλη στοά η οποία με τον όγκο της φαινόταν σαν να στήριζε σχεδόν τα υπερκείμενα κτίρια, στην εξαίρετη τελειότητα και κομψότητα των αναλογιών παραλληλίζεται ακριβώς με τη στοά του Φιλίππου Ε’ στη Δήλο που ανάγεται στο 200 περίπου π.Χ.

Ο ναός τής Αθηνάς στην Λίνδο Λήψη, © Αναστάσιος Καρυπίδης

……….Και οι τέσσερεις πόλεις του νησιού, δηλαδή η Λίνδος, η Κάμειρος, η Ιαλυσός και η Ρόδος, έχουν μία ακρόπολη, που στέφεται από τον ναό της Αθηνάς. Τα ερείπια των τεσσάρων ιερών είναι πια στο ύπαιθρο και οι γειτονικοί χώροι έχουν εξερευνηθεί: στη Ρόδο στην περιοχή του ναού (της Αθηνάς) οι εξερευνήσεις έχουν φέρει στο φως βραχώδη νυμφαία, ενός κάλλους που ανακαλεί ποιητικές αναμνήσεις, και σε απόσταση λίγων εκατοντάδων μέτρων, τα ερείπια του ναού του Απόλλωνα, πρόσφατη αποκάλυψη που θα προβάλλει ένα κολοσσιαίο μνημείο δωρικού ρυθμού, και πιθανώς του πρώτου ελληνισμού.

Φιλέρημος Λήψη, © Αναστάσιος Καρυπίδης

……….Στην Ιαλυσό, στην ορεινή πλαγιά, στα νότια του ναού εμφανίστηκε μία Κρήνη δωρικού ρυθμού, που είναι το μνημείο της αρχαιότητας αυτού του είδους το καλύτερα διατηρημένο ύστερης ελληνιστικής κατασκευής αλλά πολύ αρχαιότερης τυπολογικής προέλευσης στη στοά του που καλύπτει από μπροστά τις λεκάνες, όπως στην περίφημη Κρήνη της Καλλιρόης που κατασκευάσθηκε στην Αθήνα από τον Πεισίστρατο.

Η δεξαμενή στην Κάμειρο. Λήψη, © Αναστάσιος Καρυπίδης

……….Στην Κάμειρο, όπως στη Λίνδο, μπροστά από το ναό υπήρχε μία πελώρια στοά της οποίας σώζονται οι κατασκευές που περικλείουν μια δεξαμενή από την οποία υδρεύετο το επάνω μέρος της πόλης, αμφιθεατρικά απλωμένης αγνάντι στο γαλάζιο πέλαγος, αντίκρυ στην ασιατική ακτή. Ο χαμηλότερος αναβαθμός του συγκροτήματος της Ακρόπολης, του οποίου η ανασκαφή θα περατωθεί αυτό τον χρόνο, καταλαμβανόταν άλλοτε σε πρωτινούς χρόνους από ένα δωρικό τέμενος και από ένα ιερό πλατύπεδο όπου είχαν στηθεί τα αγάλματα των τιμηθέντων πολιτών, οι επιγραφές και οι βωμοί των εγχώριων θεοτήτων.

Κάμειρος Λήψη, © Αναστάσιος Καρυπίδης

……….Το πλατύπεδο έφραξαν στις τρεις πλευρές τοίχοι που διεκλιμάκωναν την πλαγιά και στήριζαν τα οικήματα που ήσαν αραδιασμένα σε κανονικό οδικό δίκτυο. Και στην Κάμειρο θα αποκατασταθούν στα όρια του εφικτού τα υψηλά τμήματα των οικοδομών, ώστε να γίνει πιο εμφανής η τοπογραφική διάταξη της πόλης και να αυξηθεί η υποβλητική ομορφιά του τόπου. Η ελληνιστική αρχιτεκτονική αντιπροσωπεύεται ακόμα στο Αιγαίο μας από τις βραχώδεις νεκροπόλεις και από τον ναό της Αφροδίτης της Ρόδου και από τον ναό και από τον βωμό του Διονύσου κοντά στην Αγορά της Κω, από το ηρώο του Καρμήλου, από τα τεμένη και από το θέατρο του αρχαίου Δήμου του Ισθμού, τώρα Κέφαλου, και από το θέατρο της Καρδάμενας, επίσης στη νήσο Κω.

Ο βωμός τού Διονύσου στην Κω

……….Οι μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του ιταλικού Αιγαίου, αφορούν άλλωστε, όπως είπαμε στην αρχή, τον ρωμαϊκό πολιτισμό. Αυτές μαρτυρούν λαμπρά τον υψηλό βαθμό πνευματικής και υλικής ευεξίας των τόπων αυτών, που ήταν εύλογο να υποτεθεί εκτιμώντας τα οφέλη που προέκυψαν παντού από τη συνέχεια της ρωμαϊκής ειρήνης (Pax Romana), αλλά που δεν είχαν ακόμα καταδείξει οι ανασκαφές. Σήμερα οι αρχαιολογικές εξερευνήσεις έχουν αποκαλύψει ότι δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στο ελληνιστικό στρώμα και το ρωμαϊκό και συνακόλουθα επιβεβαιώνεται το ιστορικό δεδομένο, που μαρτυρεί ότι η κυριαρχία της Ρώμης δεν είχε επιβληθεί με τη βία σ’ αυτές τις περιοχές αλλά είχε γίνει ελεύθερα αποδεκτή και μάλλον είχε ζητηθεί”. Το δεύτερο θετικό στοιχείο εξαιρετικής σπουδαιότητας που προσκομίστηκε στην ιστορία από την αρχαιολογική έρευνα, αφορά τη διάρκεια της ειρήνης της Ρώμης στις Σποράδες μας.

Στην Κω η εξερεύνηση οδήγησε στην αναγνώριση είκοσι παλαιοχριστιανικών βασιλικών, από τις οποίες δέκα έχουν ανασκαφεί. Κανονικά η βασιλική, οποία πάντοτε είναι πλούσια στολισμένη με μωσαϊκά στα δάπεδα, συνδέεται σε μεγάλα ιερά σύνολα με το βαπτιστήρι και άλλα προσαυξήματα και δεν φαίνεται απομονωμένη από τον οικισμό.

Francesca Frasca, La ricostruzione virtuale di siti archeologici: il complesso episcopale bizantino nel quartiere delle Terme Occidentali di Kos

……….Αλλά αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία από την ιστορική άποψη είναι ότι οι βασιλικές αυτές και αυτοί οι οικισμοί είναι πάντοτε στο προθαλάσσιο, πράγμα που δηλώνει ότι μέσα στον ΣΤ’ αιώνα μ.Χ. υπήρξαν οι όροι ασφάλειας των οδών συγκοινωνίας, που καθιδρύθηκαν από την παγιότητα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που θα πρέπει να αποκαλείται ρωμαϊκή, και αν έστω η έδρα του αυτοκράτορα την εποχή εκείνη δεν ήταν πια η Ρώμη, αλλά η Κωνσταντινούπολη. Για την ρωμαϊκότητα της χριστιανικής Κω, αποτελούν μαρτυρία τα απεικονιστικά θέματα των μωσαϊκών, τα οποία ουσιαστικά είναι ταυτόσημα με εκείνα της ειδωλολατρικής εποχής, με ελαφρές απλουστεύσεις οφειλόμενες σε μεγαλύτερη βιασύνη επεξεργασίας.

……….Το μωσαϊκό της ειδωλολατρικής εποχής δεν παρουσιάζει εξάλλου κανένα ίχνος ανατολίτικης επιρροής- υπάρχουν τα ίδια γνωρίσματα που μπορούν να ανευρεθούν στην Ιταλία, στη Γαλικία, στη Γερμανία, με κυρίαρχη τη γεωμετρική διακόσμηση της μεταγενέστερης εποχής. Της πρώτης ρωμαϊκότητας είναι απεναντίας λαμπρά εμβλήματα που απεικόνιζαν σκηνές μυθολογικές, ή Θήρας ή αλιείας.

……….Η σειρά των έργων αυτών, που κάποτε φθάνουν την τελειότητα μιας εξαίρετης ζωγραφικής, είναι ήδη μεγάλη, αλλά συνεχώς προσθέτονται νέα δείγματα κατά την πρόοδο της αρχαιολογικής εξερεύνησης της Κω, που κατά το παρόν έχει περιορισθεί στο χώρο της νέας πόλης. Όταν, ύστερα από την συστηματοποίηση των μεγάλων ζωνών που έχουν ήδη ανασκαφεί, θα προχωρήσουμε στην εξερεύνηση της περιφέρειας, είναι Βέβαιο ότι θα μας εκπλήξουν άλλες πολυτελείς κατοικίες, εντοπιζόμενες μέσα από τις δοκιμές, που επέτρεψαν την επιβολή της αρχαιολογικής δέσμευσης. Από τις ξεθαμμένες οικίες, για μας αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία, γιατί είναι βέβαιο ότι είναι από τις πλουσιότερες του αρχαίου κόσμου.

……….Η οικία, σε σχήμα τετράγωνο, έχει αράδα τους χώρους της γύρω από ένα περιστύλιο ροδιακού τύπου, με ιωνικούς και κορινθιακούς κίονες έχει μια αυλή με κολυμβητήρια στο κέντρο καθώς και ένα νυμφαίο. Όλα τα δωμάτια έχουν στα πατώματα πλουσιώτερες απεικονίσεις σε μωσαϊκά ή ψηφιδωτά από πολύτιμα μάρμαρα. Ψηφιδωτά ή διακοσμητικές εικόνες εκάλυπταν και τα τοιχώματα των δωματίων και των αυλών. Εξαιρετικής πολυτέλειας ήταν το θερινό τρίκλινο με την πρόσοψή του από κολώνες επενδυμένες με κόκκινο κονίαμα, με ζωηρά σχέδια από βοτρύδια και αναρριχώμενα κλήματα. Γύρω από το νυμφαίο, στολισμένο με μωσαϊκά με μορφές νηρηίδων και δελφινιών, υπήρχαν αγάλματα σατύρων και νυμφών. Η οικία συνόρευε με ένα δρόμο τέλεια λιθόστρωτο, σύμφωνα με την καλή ρωμαϊκή τεχνική, αυτός οδηγεί, μέσα από μία αριστοκρατική συνοικία, στο Ωδείο, άλλο πολυτελές οικοδόμημα ρωμαϊκής αυτοκρατορικής εποχής, εξαίρετη αρχιτεκτονική σύλληψη στην συγχώνευση της ελληνικής επιπεδομετρίας και με τη στέρεη δομή και την πλούσια ρωμαϊκή διακόσμηση. Απέναντι στο Ωδείο είναι οι μεγάλες θερμοπηγές, τυπικής επιπεδομετρίας αυτοκρατορικής εποχής, πλούσιες και αυτές σε μωσαϊκά. Όχι μακριά είναι ένα μεγάλο θέατρο του οποίου ξεπροβάλλουν στο έδαφος οι ρωμαλέες αψίδες από συμπαγές υλικό.

……….Η στενότητα του χώρου δεν επιτρέπει να αναπτύξουμε ευρύτερα την αρχαιολογική κληρονομιά των νησιών μας, που είναι αξιόλογη όχι μόνο σε ό,τι αφορά τα αρχιτεκτονικά μνημεία, αλλά και τα πλαστικά και αξιολογότατη στο θέμα των επιγραφικών τεκμηρίων του.”

Λουτσιάνο Λαουρέντσι


α) Ο ορθογράφος καταλήγει εξαίροντας το έργο της Ιταλικής αρχαιολογικής έρευνας η οποία προσεκόμισε νέο πράγματι φως στη γνώση του μοναδικού μεσογειακού πολιτισμού.


  • Πηγή: Το έργο των εκδόσεων Δωδώνη, «Ρόδος και νεώτερα κείμενα», του συγγραφέα Μανώλη Δ. Παπαϊωάννου, 1991.
  • Ηλεκτρονική πηγή: http://www.e-istoria.com/