.
.
Αγιορείτες Κολλυβάδες και φιλοκαλισμός στην Σάμο (18ος-19ος)
.
……….Όπως είναι γνωστό, στα μέσα περίπου τού 18ου αιώνα, στο Άγιον Όρος ξέσπασε η μεγάλη έρις των κολλύβων με αφορμή την αντίδραση ικανού αριθμού ευσεβών και παραδοσιακών αγιορειτών μοναχών στην τακτική των μοναχών τής Σκήτης τής Αγίας Άννης, οι οποίοι από το 1754 περίπου άρχισαν να τελούν μνημόσυνα με κόλλυβα την Κυριακή, αντί τού Σαββάτου, γιά πρακτικούς κυρίως λόγους.
……….Σύντομα οι σχετικές αντιπαραθέσεις οξύνθηκαν καθώς οι μοναχοί αυτοί θεωρούσαν όσους ακολουθούσαν την αγιαννανίτικη πρακτική νεωτεριστές, καταλυτές των ιερών κανόνων και αιρετικούς, ενώ οι αντίπαλοι τους αποκαλούσαν αιρετικούς και σχισματικούς. Σταδιακά, η διχογνωμία πήρε ευρύτερες διαστάσεις, καθώς οι παραδοσιακοί μοναχοί, στους οποίους δόθηκε το προσωνύμιο «Κολλυβάδες», άρχισαν να κηρύττουν γενικότερα την επιστροφή στην αρχαία παράδοση τής Εκκλησίας, τόνιζαν τον αναστάσιμο χαρακτήρα τής Κυριακής, την συχνότερη συμμετοχή των πιστών στην μυστηριακή ζωή, την ανάγκη τής συχνής θείας μετάληψης, την αξία τού ησυχασμού και την ευεργετική πνευματική επίδραση τού ασκητικού ήθους.
……….Με μία βιαιότητα και έναν φανατισμό συνηθισμένο στις διαμάχες μεταξύ χριστιανών, η κολλυβαδική έρις σύντομα κατέληξε σε βιαιοπραγίες και ηθικές αυτουργίες δολοφονιών, ώστε κάποιοι Κολλυβάδες να αναγκαστούν να φύγουν από το Άγιον Όρος, ζητώντας καταφύγιο σε νησιά τού Αιγαίου. Οπωσδήποτε, τις ακραίες αυτές συμπεριφορές υιοθέτησαν κυρίως οι αντικολλυβάδες, αν και οι ίδιοι οι Κολλυβάδες συχνά διακρίθηκαν γιά «πεισματικότητα και άμετρο ζήλο». Πρέπει ωστόσο να παρατηρηθεί εδώ, ότι το μεγαλύτερο μέρος των αγιορειτών μοναχών δεν κράτησε ακραία στάση και δεν φατριάστηκε. Την ίδια περίπου εποχή, στο δεύτερο μισό τού ταραγμένου και πνευματικά καρποφόρου 18ου αι., εκδηλώθηκε και το φιλοκαλικό κίνημα, με γενάρχη τον άγιο Μακάριο Νοταρά, μητροπολίτη πρ. Κορίνθου και θερμό αυτουργό τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη. Πρόκειται γιά την συλλογή και μετάφραση νηπτικοασκητικών κειμένων πατέρων τής Εκκλησίας, που συνεχίζει την βυζαντινή παράδοση τού ησυχασμού, συγκεντρωμένων σε μια συλλογή υπό τον εύγλωττο τίτλο Φιλοκαλία.