,

,

Μία μεγάλη εθνική επέτειος

Η ενσωμάτωση τής ηρωικής Δωδεκανήσου στην Ελλάδα

,.

Τής Φωτεινής Τομαή-Κωνσταντοπούλου, Ιστορικού, Προϊσταμένης τής Υπηρεσίας Διττλωματικού και Ιστορικού Αρχείου τού Υπουργείου των Εξωτερικών.

.

……….Με την λήξη τού Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την νίκη των Συμμάχων σε βάρος των δυνάμεων τού άξονα, η μικρή Ελλάδα με την μεγαλειώδη αντίσταση, που έκανε το πρόσωπο-σύμβολο τής νίκης Winston Churchill ν’ αναφωνήσει την μνημειώδη φράση «πολέμησαν ως ήρωες, πολέμησαν ως Έλληνες!», μετρούσε απώλειες παντός είδους: σε άμαχο πληθυσμό, σε νεκρούς στα μέτωπα, σε φυσικό πλούτο και εγκαταστάσεις κοινής ωφέλειας.

……….Μόνη ελπίδα από την μοιρασιά τής λείας τού πολέμου δεν φαινόταν άλλη -όπως και έγινε- από την εκπλήρωση τού αιώνιου πόθου των Δωδεκανησίων γιά την Ένωση των νήσων τους με την Μητέρα Ελλάδα.

……….Η ιταλική ανακωχή τού 1943, η παράδοση των νησιών από τους Γερμανούς στα συμμαχικά στρατεύματα στις 8 Μαΐου 1945, η απόφαση των νικητών τού Πολέμου να αποδοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα, η αγγλική στρατιωτική κατοχή μέχρι την 31η Μαρτίου 1947 και η υπογραφή στις 10 Φεβρουαρίου 1947 στο Παρίσι τής Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ των Συμμάχων και συνασπισμένων δυνάμεων (μεταξύ αυτών και τής Ελλάδας), και τής Ιταλίας από την άλλη, αποτέλεσαν μία αλυσίδα γεγονότων που κατέληξαν στο αίσιο γιά την Δωδεκάνησο τέρμα, τής επανενσωμάτωσής τους στην Ελλάδα με τον Ν.518/9.1.1948 που ψήφισε η Βουλή των Ελλήνων με συμβολική ημερομηνία έναρξης ισχύος την 28η Οκτωβρίου 1947.

……….Και η 7η Μαρτίου ορίσθηκε πλέον ως ημέρα τού πανηγυρικού εορτασμού τής Ενσωμάτωσης. Με το παράδοξο όνομα Δωδεκάνησος, αφού ουσιαστικά πρόκειται γιά σύμπλεγμα δεκατεσσάρων μεγάλων νησιών (αναφερόμαστε στην Ρόδο, την Αστυπάλαια, την Κάλυμνο, την Κάρπαθο, την Κάσο, την Κω, την Λέρο, την Νίσυρο, την Πάτμο, την Σύμη, την Τήλο, την Χάλκη, το Καστελόριζο [Μεγίστη] και τους Λειψούς), καθώς και πολυάριθμες αραιοκατοικημένες ή ακατοίκητες νησίδες και βραχονησίδες στο νοτιοανατολικό Αιγαίο, με επιφάνεια 2.681 τ.χ. και πληθυσμό 163.476 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή τού 1991.

Πίσω στην Ιστορία

……….Οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν τα νησιά Σποράδες, καθώς φαίνονται άτακτα σπαρμένα κατά μήκος τής μικρασιατικής ακτής, σε αντίθεση με τις Κυκλάδες, που μοιάζουν να σχηματίζουν κύκλο γύρω από το ιερό νησί τής Δήλου. Η Δωδεκάνησος με την εξαιρετική της θέση στην ανατολική Μεσόγειο δεσπόζει στις θαλάσσιες οδούς ανάμεσα στην Ευρώπη, τον Εύξεινο Πόντο, την Συρία και την Αίγυπτο. Το κλίμα της, το ωραιότερο τής Μεσογείου και τις φυσικές της καλλονές ύμνησαν Έλληνες και Λατίνοι συγγραφείς και ποιητές.

……….Οι αρχές της δωδεκανησιακής ιστορίας χάνονται μέσα στο ημίφως τής προϊστορίας και τής μυθολογίας. Οι αρχαίοι μύθοι θέλουν την Ρόδο να αναδύεται από τους βυθούς τού Αιγαίου γιά να γίνει δώρο στον Απόλλωνα.

……….Πρώιμοι κάτοικοι τής Ρόδου και των άλλων νησιών αναφέρονται οι μυθικοί Τελχίνες, οι Κάρες, οι Φοίνικες, οι Αχαιοί, και άλλοι κατά την νεολιθική, μινωική και μυκηναϊκή περίοδο. Ο Όμηρος αναφέρει την συμμετοχή των νησιών στην πανελλήνια τρωική εκστρατεία. Η άλωση τής Τροίας, πλήττοντας το εμπόριο και τις πειρατικές κινήσεις των Λυκίων, έδωσε την θαλασσοκρατορία στην Ρόδο. Αργότερα Δωριείς άποικοι εγκαθίστανται στα νησιά και επιβάλλουν την γλώσσα τους.

……….Η θαλασσοκρατορία των Ροδίων συντελεί στην αύξηση και ευημερία τού πληθυσμού και την ίδρυση ανθηρότατων αποικιών στην δυτική Μεσόγειο. Το πλήθος των αρχαιολογικών ευρημάτων αυτής τής εποχής στα νησιά, μαρτυρούν την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη τής νησιωτικής περιοχής, που αποτέλεσε (ιδιαίτερα η Ρόδος) μεγάλο εμπορικό και ναυτικό κέντρο και εστία ελληνικού πολιτισμού.

……….Λίγο πριν από τους περσικούς πολέμους τα νησιά τού νοτιοανατολικού Αιγαίου κατελήφθησαν από τους Πέρσες. Μετά την νίκη των Ελλήνων στην Σαλαμίνα ο αθηναϊκός στόλος ελευθέρωσε όλα τα νησιά, που έγιναν στην συνέχεια μέλη τής Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας.

……….Γύρω στα 480 π.Χ. η Κάμιρος, η Ιαλυσός και η Λίνδος τής Ρόδου, η Κως και μικρασιατικές δωρικές πόλεις τής Κνίδου και τής Αλικαρνασσού σχημάτισαν πολιτική ομοσπονδία, την Δωρική Εξάπολη.

……….Το 480 π.Χ. οι τρεις παλιές πόλεις τής νήσου, η Λίνδος, η Ιαλυσός και η Κάμιρος συνενώθηκαν σε έναν νέο συνοικισμό που από τότε αποτελεί το ένδοξο άστυ τής Ρόδου. Η πόλη, κτισμένη αμφιθεατρικά γύρω από τα πέντε λιμάνια της, δίκαια ονομάσθηκε, γιά την λαμπρότητα των κτηρίων και των μνημείων της, πόλη τού Θεού Ήλιου.

……….Στα Ελληνιστικά χρόνια η Ρόδος βρίσκεται στον Κολοφώνα τής ακμής της. Οι Ρόδιοι, με την προσφιλή τους πολιτική τής ουδετερότητας στην διαμάχη μεταξύ των διαδόχων τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, προκαλούν την οργή τού ισχυρού Αντιγόνου και ο γιός του, ο περίφημος Δημήτριος ο Πολιορκητής, πολιορκεί την Ρόδο το 305-304 π.Χ. χωρίς να πετύχει την κατάληψή της.

……….Σε ανάμνηση τής ηρωικής τους άμυνας οι Ρόδιοι έστησαν τον περίφημο Κολοσσό, τεράστιο άγαλμα τού θεού Ήλιου και ένα από τα επτά θαύματα τού αρχαίου κόσμου, που έπεσε στον καταστρεπτικό γιά την Ρόδο και τα γύρω νησιά σεισμό τού 227 π.Χ.

……….Όταν η Ρώμη υπέταξε τις ελληνικές χώρες, κυριάρχησε και στα νησιά τού νοτιοανατολικού Αιγαίου εκτός από την Ρόδο. Και παρά την Συμμαχία ανάμεσα στην Ρόδο και στην Ρώμη, διάφοροι Ρωμαίοι στρατηγοί, κατά καιρούς, την παραβίασαν και λεηλάτησαν τα πλούτη τής Ρόδου. Ο Μάρκος Αντώνιος αποκατέστησε την ελευθερία τής Ρόδου που απέκτησε και πάλι την παλιά της ακμή και έγινε ξανά κέντρο των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών.

……….Η Δωδεκάνησος κατέχει εξέχουσα θέση στην ιστορία τού ελληνικού πολιτισμού. Από την Ρόδο κατάγονται ο Κλεόβουλος, ένας από τους επτά σοφούς τής αρχαίας Ελλάδας, οι ποιητές Πείσανδρος, Τιμοκρέων, Απολλώνιος, Ανταγόρας, οι γραμματικοί Καλλίξενος, Ευαγόρας, Τιμαχίδας, οι ιστορικοί Διονύσιος, Ζήνων, οι φιλόσοφοι Παναίτιος, Εκάτων, Ανδρόνικος, οι γεωγράφοι Εύδοξος και Τιμοσθένης και άλλοι πολλοί.

……….Παράλληλα, διάσημοι πνευματικοί άνθρωποι τού αρχαίου κόσμου, φιλόσοφοι, φιλόλογοι, ρήτορες, αστρονόμοι δίδαξαν στις ξακουστές σχολές τής Ρόδου, ιδιαίτερα στην ρητορική σχολή που ίδρυσε ο εξόριστος στην Ρόδο Αθηναίος ρήτορας Αισχίνης και άκμασε στους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους.

Διάσημοι Δωδεκανήσιοι τής Αρχαιότητας

……….Η πόλη Κως, από τις ωραιότερες παράλιες πόλεις τού ελληνορωμαϊκού κόσμου, είναι η πατρίδα τού πατέρα τής ιατρικής Ιπποκράτη, τού ποιητή Φιλητά, τού κωμωδιογράφου Επίχαρμου και άλλων.

……….Από την Λέρο κατάγεται ο Φερεκύδης, ο πρώτος Έλληνας λογογράφος, και στην Τήλο γεννήθηκε η ποιήτρια Ήριννα, σύγχρονη τής Σαπφούς, που οι στίχοι της θεωρήθηκαν ισότιμοι με τους στίχους τού Ομήρου.

……….Εξ ίσου σημαντική υπήρξε και η ανάπτυξη των τεχνών. Από τους Ροδίους ξεχωρίζει ο Χάρης ο Λίνδιος, ο δημιουργός τού Κολοσσού, και οι Πολύδωρος και Αθηνόδωρος, δημιουργοί τού περίφημου συμπλέγματος τού Λαοκόοντος. Η Ρόδος, τέλος, ανέδειξε ονομαστούς αθλητές ολυμπιονίκες, όπως ο Διαγόρας, οι γιοί του Δαμάγητος, Ακουσίλαος και Δωριεύς και οι εγγονοί του Ευκλής και Πεισίροδος.

……….Οι Ρόδιοι, κατ’ εξοχήν ναυτικός λαός, κατάρτισαν ιδιαίτερο ναυτικό και εμπορικό δίκαιο, γνωστό ως «Νόμος Ροδίων Ναυτικός», γιά τον οποίο ο αυτοκράτορας Αντωνίνος είπε: «Εγώ μεν τού κόσμου κύριος, ο δε Ρόδιος νόμος τής θαλάσσης».

Στην αυγή τού Χριστιανισμού

……….Ήδη από τον 1ο μ.Χ. αιώνα ο Χριστιανισμός διαδίδεται στην Δωδεκάνησο. Στην Πάτμο ο εξόριστος Ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει την «Αποκάλυψή» του. Ο Απόστολος Παύλος περνώντας από την Κω και την Λίνδο τής Ρόδου διδάσκει την νέα θρησκεία τής αγάπης. Στα επόμενα χρόνια τα νησιά τής Δωδεκανήσου αποτελούν τμήμα τής βυζαντινής αυτοκρατορίας και συμβάλλουν σημαντικά στην αύξηση τής ναυτικής της δύναμης.

Οι Ενετοί

……….Τα νησιά τού νοτιοανατολικού Αιγαίου εξ αιτίας τής γεωγραφικής θέσης τους, στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, εκεί όπου συναντήθηκαν και συγκρούστηκαν λαοί και πολιτισμοί, δέχτηκαν τις καταστροφικές επιδρομές πρώτα των Περσών και στην συνέχεια των Αράβων, των Σελτζούκων Τούρκων και των Σταυροφόρων τής Δύσης. Μετά την Άλωση τής Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204) η Ρόδος και τα γειτονικά της νησιά κυβερνώνται, ως ανεξάρτητη Ηγεμονία, από τον Έλληνα ευγενή Λέοντα Γαβαλά που έλαβε τον τίτλο τού Καίσαρα και Αυθέντη των Κυκλάδων.

……….Την Αστυπάλαια κυβέρνησε από το 1207 ο ενετικός οίκος των Κουερίνι. Βενετοί κατέλαβαν και την Πάτμο. Στα 1306 τα νησιά Κάρπαθος και Κάσος κατελήφθησαν από τον κρητικό ευπατρίδη Ανδρέα Κορνάρο, ενώ στα 1309 οι Ιππότες τού Αγίου Ιωάννου κατέλαβαν την Ρόδο και λίγο αργότερα τα νησιά Χάλκη, Σύμη, Τήλο, Κω, Λέρο και Κάλυμνο.

……….Οι Ιππότες ήταν χωρισμένοι σε εθνότητες που η κάθε μία μιλούσε την δική της γλώσσα: Προβηγκίας, Ωβέρνης, Γαλλίας, Ιταλίας, Αραγώνας, Αγγλίας και Γερμανίας (αργότερα και τής Καστίλλης). Κατά την διάρκεια τής κατοχής τής Ρόδου από τους Ιππότες, υπάρχει άνθιση των γραμμάτων και των τεχνών, όπως σε όλες της μη τουρκοκρατούμενες ελληνικές περιοχές.

Οι Οθωμανοί

……….Κατά το έτος 1480 ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Πορθητής δοκίμασε να καταλάβει με τον στόλο του την Δωδεκάνησο. Οι Ιππότες, με την βοήθεια τού ομόθρησκου ελληνικού πληθυσμού, κατόρθωσαν να αποκρούσουν τους Τούρκους. Όμως, το 1522 ο Σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Α’ ο Μεγαλοπρεπής πολιόρκησε και πάλι την Ρόδο, που παραδόθηκε μετά από ηρωική αντίσταση, την 1η Ιανουαρίου 1523, ενώ την τύχη της είχε μετά από ένα χρόνο και η Κως. Από δε το 1537 όλα τα νησιά τού νοτιοανατολικού Αιγαίου αποτελούν πλέον τμήμα τής οθωμανικής αυτοκρατορίας.

……….Στον Αγώνα τής Εθνικής Παλιγγενεσίας το 1821, η Δωδεκάνησος βρέθηκε αλληλέγγυα στο μαχόμενο Έθνος. Η Κως υπέστη τις σφαγές των Οθωμανών, ενώ η Κάσος που με τον στόλο της πρόσφερε σημαντικότατες υπηρεσίες στον Αγώνα, καταστράφηκε ολοσχερώς μετά από ηρωική άμυνα, τον Μάιο τού 1824. Τα περισσότερα από τα προνομιούχα νησιά, αρχικά τμήμα τού πρώτου ελληνικού κράτους, με κυβερνήτη τον Ιωάννη Καποδίστρια, ξαναδόθηκαν στην Τουρκία με το Πρωτόκολλο τού Λονδίνου το 1830, με το οποίο ιδρύθηκε το νεοελληνικό κράτος.

……….Την άνοιξη τού 1912 η Ιταλία, που πολεμούσε με την Τουρκία γιά την Κυρηναϊκή, κατέλαβε τα νησιά γιά να πιέσει τους Τούρκους να υποχωρήσουν, δημιουργώντας στον ελληνικό πληθυσμό των νησιών την ψευδαίσθηση τής επικείμενης απελευθέρωσής του, με υποσχέσεις γιά Αυτονομία και Αυτοδιοίκηση.

Η Ιταλοκρατία

……….Με την κήρυξη τού Α’ Βαλκανικού Πολέμου, τον Οκτώβρη τού 1912, η Ιταλία, υπαναχώρησε από την αρχική της θέση και υπέγραψε Συνθήκη Ειρήνης με την Τουρκία, σύμφωνα με την οποία η Ιταλία θα έπαιρνε την Λιβύη και η Τουρκία θα επανακτούσε τη Δωδεκάνησο. Η Ιταλία, όμως, εξακολούθησε να παραμένει στα νησιά με πρόσχημα την πλήρη εφαρμογή από την Τουρκία των όρων τής Συνθήκης.

……….Με την λήξη τού Α’ Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα ζήτησε επίσημα την Δωδεκάνησο από την Ιταλία, επικαλούμενη λόγους εθνικοϊστορικούς. Η Ιταλία, εκμεταλλευόμενη την Μικρασιατική Καταστροφή, πέτυχε την υπογραφή τής Συνθήκης τής Λωζάννης στις 24.7.1923, με την οποία η Τουρκία παραιτήθηκε επισήμως των δικαιωμάτων της στην Δωδεκάνησο που έγινε πλέον ιταλική κτήση με ειδική νομοθετική αυτονομία.

……….Τα Δωδεκάνησα ονομάστηκαν «Ιταλικά νησιά τού Αιγαίου» και υπέστησαν την σκληρότερη ίσως πολιτική που επέβαλε ποτέ η Ιταλία σε κυριαρχούμενη από αυτήν ξένη κτήση. Με μία σειρά αλλεπάλληλων διαταγμάτων, την δήμευση περιουσιών, την ίδρυση Καθολικής Αρχιεπισκοπής, τον έλεγχο τής εκπαίδευσης, την επιβολή της ιταλικής ιθαγένειας καθώς και μία σειρά κατασταλτικών μέτρων που οδήγησαν ακόμα και σε αιματηρές συγκρούσεις με τον δωδεκανησιακό λαό, τόσο ο πρώτος όσο και ο δεύτερος Ιταλός κυβερνήτης, ο Mario Lago και ο De Vecchi αντίστοιχα που τον διαδέχθηκε το 1936, κυβέρνησαν με στρατιωτικό νόμο και ιδιαίτερα σκληρά μέτρα. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι, κατά την περίοδο που κατείχαν τη Δωδεκάνησο, οι Ιταλοί εργάστηκαν μεθοδικά γιά τον αφελληνισμό τού ντόπιου πληθυσμού με την ιταλοποίηση τής Παιδείας, έπληξαν την Ορθόδοξη Εκκλησία, χτύπησαν την γεωργία, εμπόδισαν την ανάπτυξη τής αλιείας, δεν βοήθησαν την ανάπτυξη βιομηχανίας, ούτε γιά την επεξεργασία γεωργικών προϊόντων, εγκατέλειψαν τα χωριά σε μεσαιωνικές συνθήκες υγιεινής, πήραν τα πλουσιότερα χωράφια από τις ελληνικές κοινότητες και τα έδωσαν σε Ιταλούς εποίκους υπό μορφή δύο μεγάλων γεωργικών συνεταιρισμών, και προσπάθησαν να απομακρύνουν τους Έλληνες κατοίκους των νησιών από την διοίκηση τού τόπου τους.

……….Δηλαδή με χαρακτηριστικά έργα βιτρίνας προσπάθησαν να επιβάλλουν έναν ιταλικό χαρακτήρα στα νησιά, αδιαφορώντας για την υποδομή και την ουσιαστική ανάπτυξή τους. Γιά να χρησιμοποιήσουμε τα λόγια τού ταξίαρχου Χ. Τσιγάντε, αρχηγού τής Ελληνικής Στρατιωτικής Αποστολής Δωδεκανήσου, «έχτισαν άχρηστα παλάτια οι Ιταλοί και υπόγειες αποθήκες και πυροβολεία και η Ρόδος δεν έχει λιμάνι. Και μες στην πόλη τα ελληνόπουλα κάνουν μάθημα ξυπόλητα στον νάρθηκα των Αγίων Αναργύρων». Το αποτέλεσμα ήταν δεκάδες χιλιάδες Δωδεκανησίων να πάρουν τον δρόμο τής εξορίας και να εγκατασταθούν στην Αυστραλία, την Αίγυπτο, την ελεύθερη Ελλάδα, τις Η.Π.Α, την Νότια Αμερική, την Αιθιοπία και αλλού.

Η Τουρκία

……….Η Τουρκία, παρά την παραίτησή της από την Δωδεκάνησο με την Συνθήκη τής Λωζάννης, δεν βγήκε ποτέ οριστικά από το παιχνίδι. Το γεγονός ότι «δεν υπήρχαν τουρκικά ίχνη στα νησιά παρά τους αιώνες τουρκικής κατοχής» δεν εμπόδισε τους Τούρκους. Αιτία η στρατηγική θέση τής Δωδεκανήσου και η εγγύτητά της στις μικρασιατικές ακτές.

……….Η αρχή έγινε με την διατύπωση αμφισβητήσεων γιά τα ακριβή όρια ανάμεσα στην ιταλοκρατούμενη Δωδεκάνησο και την τουρκική επικράτεια. Στις 4.1.1932 υπογράφηκε στην Άγκυρα ιταλοτουρκική σύμβαση που οριοθετούσε ορισμένα σημεία στην θαλάσσια περιοχή τού Καστελόριζου. Τα δύο μέρη αντήλλαξαν επιστολές, διά των οποίων ανέλαβαν την υποχρέωση να καθορίσουν και το υπόλοιπο τμήμα των ιταλοτουρκικών θαλασσίων συνόρων στην περιοχή τής Δωδεκανήσου. Ο καθορισμός επισημοποιήθηκε με το πρακτικό που υπογράφηκε στην Άγκυρα την 28.12.1932. Με την συμφωνία αυτή προσδιορίστηκε πού ανήκουν όλα τα νησαία εδάφη τής περιοχής, τα οποία «ουδεμίας αμφισβητήσεως αποτελούν αντικείμενον».

……….Αφορμή γιά καινούρια εμπλοκή τής Τουρκίας ήταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος που ώθησε την Αγγλία και την Γαλλία να ζητήσουν την βοήθειά της. Οι διαπραγματεύσεις οδήγησαν στην υπογραφή τής Συνθήκης αμοιβαίας βοήθειας Γαλλίας-Αγγλίας-Τουρκίας στις 19/10/1939. Η Συνθήκη αυτή προέβλεπε ότι η Τουρκία θα έδινε κάθε δυνατή βοήθεια στους εταίρους της σε περίπτωση επιθετικής ενέργειας μίας ευρωπαϊκής δύναμης που θα οδηγούσε σε πόλεμο στην Μεσόγειο. Θα βοηθούσε επίσης τους εταίρους της αν αυτοί εμπλέκονταν σε πόλεμο εξ αιτίας των εγγυήσεων που έδωσαν στην Ελλάδα και την Ρουμανία τον Απρίλιο τού 1939. Οι Αγγλογάλλοι με την σειρά τους θα βοηθούσαν την Τουρκία αν έπεφτε θύμα επιθετικής ενέργειας εκ μέρους ευρωπαϊκού κράτους, ή αν εμπλεκόταν στον πόλεμο εξ αιτίας των υποχρεώσεων που απέρρεαν από το Βαλκανικό Σύμφωνο.

……….Στην Συνθήκη αυτή υπήρχε συνημμένη στρατιωτική σύμβαση, τής οποίας το άρθρο 3 προέβλεπε ότι σε ενδεχόμενη επιχείρηση κατάληψης τής Δωδεκανήσου, θα χρησιμοποιούνταν τουρκικές κυρίως δυνάμεις σε συνεργασία με όσες βρετανικές θα υπήρχαν διαθέσιμες εκείνη την στιγμή. Αυτό ήταν το συμμαχικό δόλωμα γιά να κερδίσουν την συμμετοχή τής Τουρκίας στον πόλεμο και στο πλευρό τους.

……….Οι Τούρκοι όμως δεν ήταν διατεθειμένοι να σπάσουν το βολικότατο καθεστώς τής ουδετερότητας. Μάλιστα μετά την υπογραφή τής Συμφωνίας αυτής φρόντισαν να μην τής δώσουν μεγάλη δημοσιότητα, αποφεύγοντας ταυτόχρονα οποιαδήποτε κριτική στην γερμανική πολιτική. Έτσι ήλπιζαν να καθησυχάσουν και τις ανησυχίες αυτής τής πλευράς. Παρ’ όλα αυτά άρπαξαν την ευκαιρία στο πλαίσιο των συνεχών διαπραγματεύσεών τους με τους συμμάχους να τονίσουν το ενδιαφέρον τους γιά την Δωδεκάνησο, την βουλγαρική Θράκη και την Αλβανία εντός τής σφαίρας επιρροής τής Τουρκίας. Το θέμα έμεινε στάσιμο τότε, γιατί η Τουρκία δεν βοήθησε τελικά την Ελλάδα στον πόλεμο.

Το διπλωματικό παρασκήνιο

,,,,,,,,,,Η μελέτη των αρχείων δείχνει καθαρά ότι η Δωδεκάνησος βρισκόταν εν μέσω γενικού παζαρέματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ στο διπλωματικό επίπεδο, το φθινόπωρο τού 1945 το Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών στο Λονδίνο αναγνώριζε ότι η Δωδεκάνησος έπρεπε να δοθεί στην Ελλάδα, έως τον Ιούνιο τού επόμενου έτους οι Βρετανοί, συμφωνώντας με την αμερικανική πρόταση, παζάρευαν το Καστελόριζο και συζητούσαν να δοθεί στην Τουρκία ενώ δεν υπήρχε, επίσημα τουλάχιστον, κανένα τουρκικό αίτημα.

……….Ξαφνικά άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες ότι τα Δωδεκάνησα θα συνδυαστούν με την τύχη των Στενών. Την άλλη μέρα η Ε.Σ.Σ.Δ συγκατατέθηκε σε μία αιφνίδια μεταστροφή της στην επίλυση τού Δωδεκανησιακού, καταπλήσσοντας τους πάντες. Πιθανότατα η Ε.Σ.Σ.Δ έχασε τις ελπίδες της να κερδίσει κάτι από την νομή των ιταλικών αποικιών, ή τις στρατιωτικές βάσεις στο Αιγαίο που τόσο πολύ επιθυμούσε, και αποφάσισε να υποστηρίξει αυτό που έως πριν θεωρούσε ως αντιδραστικό και σωβινιστικό αίτημα τής Ελλάδας (στα εθνικά αιτήματα τής χώρας εντασσόταν και η επαναχάραξη τής ελληνοβουλγαρικής μεθορίου, κάτι που ήταν οδυνηρό γιά την Σοβιετική Ένωση και τις σχέσεις της με το εγκαταστημένο πιά στην εξουσία φίλο, κομμουνιστικό κόμμα τής Βουλγαρίας). Συναινώντας άλλωστε στην παραχώρηση τής Δωδεκανήσου διευκόλυνε πολιτικά την θέση τού Κ.Κ.Ε. απέναντι στον ελληνικό λαό.

……….Αντίθετα, πάντως, με την τακτική τής Σοβιετικής Ένωσης, ο ρόλος των Βρετανών αποδείχτηκε τελικά, παρά την διφορούμενη στάση τους, πολύ χρησιμότερος γιά τα ελληνικά συμφέροντα. Πρέπει να επισημάνομε ότι η διφορούμενη στάση των Βρετανών δεν παρεξηγήθηκε μόνον από τους Έλληνες αλλά και από τους Ιταλούς τής Δωδεκανήσου, οι οποίοι νόμιζαν ότι είχαν κερδίσει την συμπάθεια και το ενδιαφέρον τής βρετανικής κυβέρνησης. Έφτασαν μάλιστα στο σημείο να σκεφθούν οι Ιταλοί ότι η Βρετανία ετοιμάζει ένα ιδιόμορφο, και πάντως ελεγχόμενο από αυτούς, καθεστώς γιά την Δωδεκάνησο. Η έρευνα όμως τού αρχειακού υλικού των βρετανικών αρχείων αποκαλύπτει ότι στην πραγματικότητα οι Βρετανοί δεν είχαν καμία επιφύλαξη γιά την ενσωμάτωση τής Δωδεκανήσου στην Ελλάδα. Εκτός από την αναμφισβήτητη ελληνικότητα των νησιών, ένας λόγος παραπάνω ήταν ότι τα άλλα εδαφικά αιτήματα τής Ελλάδας ήταν πιό δύσκολο να πραγματωθούν και η ελληνική κυβέρνηση είχε ανάγκη μιάς επιτυχίας γιά να αποκτήσει ένα πλεονέκτημα στον αγώνα της με την Αριστερά.

……….Η αλήθεια είναι λοιπόν ότι οι Βρετανοί είχαν αγωνία να προσφέρουν μιά τέτοια επιτυχία στην ελληνική κυβέρνηση. Ήταν απλώς η στάση των Αμερικανών αλλά και ο φόβος τής Ε.Σ.Σ.Δ που τους εμπόδιζαν να κάνουν βιαστικές κινήσεις. «Αν αποτύχομε να δώσομε τα νησιά στην Ελλάδα, ενώ τα ελέγχομε, θα γελοιοποιηθούμε διεθνώς, την στιγμή που η Ρωσία μοιράζει εχθρικά εδάφη στους δορυφόρους της», υπογράμμιζε ο Βρετανός υπουργός Εξωτερικών Ernest Bevin τον Σεπτέμβρη τού 1945 σε σχετικό υπόμνημά του. Πρέπει να σημειωθεί τέλος ότι υπήρχε και μία βασική διαφορά νοοτροπίας ανάμεσα στους Έλληνες και τους Βρετανούς που δημιουργούσε παρεξηγήσεις. Το παραδοσιακό βρετανικό φλέγμα ήταν που τους εμπόδιζε να κατανοήσουν γιατί επείγονται τόσο πολύ οι Έλληνες Δωδεκανήσιοι να ενωθούν με την Ελλάδα. «Επιθυμούν τόσο πολύ την ένωση που τους έγινε νεύρωση!» σημείωνε στις 2.7.1946 ο Βρετανός πρέσβυς Reilly.

……….Η οπτική τού βρετανικού υπουργείου των Εξωτερικών είναι αλήθεια ότι ήταν σαφής ήδη από τον Μάρτη τού 1943. Δηλαδή οι Βρετανοί (α) έβλεπαν ευνοϊκά το θέμα παραχώρησης των Νήσων στην Ελλάδα αν και δήλωναν «όχι από τώρα δεσμεύσεις», (β) στο ζήτημα τής συμμετοχής τού ελληνικού στρατού σε μελλοντικές επιχειρήσεις στην Δωδεκάνησο απαντούσαν «είναι στρατιωτικό θέμα. Εμείς πάντως θα εισηγηθούμε ευνοϊκά», (γ) γιά την συμμετοχή Ελλήνων στην μελλοντική διοίκηση τής Δωδεκανήσου τα πράγματα ήταν ακόμα πιό περίπλοκα. Το βρετανικό υπόμνημα κατέληγε στην ευχή να μην χρειαστεί η συμμετοχή τής Τουρκίας στην μελλοντική δωδεκανησιακή επιχείρηση, γιατί η Τουρκία θα ζητούσε σίγουρα ανταλλάγματα που θα περιέπλεκαν τρομερά την κατάσταση.

……….Με βάση αυτό το σκεπτικό απάντησε ο Eden στο τηλεγράφημα τού Churchill που πρότεινε να ζητήσουν βοήθεια από τους Τούρκους, δηλαδή αεροπορικές διευκολύνσεις, με αντάλλαγμα την Ρόδο. Η εμπειρία όμως τού Eden από συζητήσεις του στο Κάιρο, αμέσως μετά την διάσκεψη τής Μόσχας, με τον Τούρκο ΥΠΕΞ Νουμέν Μενεμετζίογλου τον Νοέμβριο τού ίδιου χρόνου ήταν πέρα γιά πέρα αρνητική. «Κανένας δεν είναι τόσο κουφός, όσο ένας Τούρκος που δεν θέλει να πεισθεί», έγραφε ο Eden στον Churchill. Ο Eden πίστευε ότι οι Τούρκοι πάλι δεν θα αναλάμβαναν τις ευθύνες τους και το μόνο αποτέλεσμα θα ήταν η παράβαση τού δόγματος «καμμία εδαφική συζήτηση πριν από τον πόλεμο» και η αγανάκτηση των Ελλήνων συμμάχων τους. Μετά την αλλαγή τής στάσης τής Ε.Σ.Σ.Δ που τάχθηκε υπέρ τής παράδοσης τής Δωδεκανήσου στην Ελλάδα γνωστοποιήθηκε από το βρετανικό ΥΠΕΞ στις ελληνικές αρχές ότι τα νησιά θα παραδοθούν μόλις υπογραφεί η ιταλική συνθήκη ειρήνης και ότι το ίδιο θα ερχόταν σε επαφή με τους Αμερικανούς γιά να ρυθμιστούν οι λεπτομέρειες τής μεταβίβασης αυτής.

……….Τον Ιούλιο τού 1946 ο Έλληνας πρωθυπουργός Κ. Τσαλδάρης επισκέπτεται το Λονδίνο γιά επείγουσες συνομιλίες με τον Αμερικανό υπουργό των Εξωτερικών James Byrnes και τον Βρετανό ομόλογό του Ε. Bevin. Εκμεταλλευόμενος την ευκαιρία, ζητά από τον Bevin να επιτραπεί η αποστολή μερικών Ελλήνων αξιωματούχων γιά να μετάσχουν στην διοίκηση των Νησιών, μαζί με τους Βρετανούς. Ο Bevin, όπως και οι Αμερικανοί λίγο αργότερα, συμφώνησε υπό την αίρεση ότι αυτό θα γίνει σιωπηρά γιά να μην δώσει λαβή γιά σχόλια. Το εντυπωσιακό είναι ότι τόνισε στον Έλληνα πρωθυπουργό ότι παραχώρησε και το Καστελόριζο στην Ελλάδα, αν και η κυβέρνησή του το είχε υποσχεθεί αρχικά στην Τουρκία λόγω εγγύτητας. Η Ελλάδα έπρεπε να υποσχεθεί τώρα ότι δεν θα υπέθαλπε τις φήμες που κυκλοφορούσαν γιά διεκδίκηση, ή αυτονομία τής Ίμβρου και τής Τενέδου, γιατί η Τουρκία είχε ανησυχήσει. Ο Κ. Τσαλδάρης τον διαβεβαίωσε ότι η Ελλάδα έχει τις καλύτερες διαθέσεις απέναντι στην Τουρκία και δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Bevin είχε χρησιμοποιήσει και ένα άλλο δυνατό επιχείρημα γιά να προλάβει πιθανές αντιρρήσεις των Τούρκων: κάθε προβολή διεκδίκησης τού Καστελόριζου και τής Σύμης από την Τουρκία θα ενθάρρυνε τους Σοβιετικούς να πιέσουν γιά αναθεώρηση τού καθεστώτος των Στενών. Αυτό ήταν ικανό φόβητρο, δεδομένης τής τουρκοσοβιετικής έντασης που επικρατούσε εκείνη την εποχή.

……….Τελικά η ενσωμάτωση τής Δωδεκανήσου εγκρίθηκε ομόφωνα στις 21.9.1946 από την πολιτική και εδαφική επιτροπή γιά την συνθήκη ειρήνης με την Ιταλία. Ο προσδιορισμός όμως των ορίων τής εκχωρούμενης περιοχής δεν ήταν σαφής. Η διατύπωση τής πρώτης παραγράφου τού άρθρου 12 τού σχεδίου ήταν ότι «η Ιταλία εκχωρεί στην Ελλάδα κατά πλήρη κυριαρχίαν τας νήσους τής Δωδεκανήσου» χωρίς να τις κατονομάζει. Σημειωτέον ότι, όταν παραχωρήθηκαν από την Τουρκία στην Ιταλία με την Συνθήκη τής Λωζάννης, τα νησιά είχαν απαριθμηθεί και προσαρτήθηκε και σχετικός χάρτης. Τελικά με την μεσολάβηση τού Ιωάννη Πολίτη, στο κείμενο τής Συνθήκης ενσωματώθηκε απαρίθμηση των δεκατεσσάρων μεγαλύτερων νησιών και μνεία ότι παραχωρούνται επίσης και οι νησίδες και βραχονησίδες οι παρακείμενες των νησιών. Η ελληνική κυβέρνηση κατά την ημέρα τής υπογραφής τής Συνθήκης, δηλαδή στις 10.2.1947, διευκρίνισε με τις παρατηρήσεις της ότι οι μνημονευόμενες, παρακείμενες των νησιών νησίδες και βραχονησίδες είναι αυτές που ευρίσκοντο υπό ιταλική κυριαρχία, όταν εισήλθε η Ιταλία στον πόλεμο.

……….Σήμερα, η τόνωση τής εθνικής μνήμης με τον εορτασμό τής επετείου τής 10ης Φεβρουαρίου έχει διπλό στόχο μετά την εκδήλωση τής τουρκικής αδιαλλαξίας στο Αιγαίο και την έγερση επιχειρημάτων περί υπάρξεως «γκρίζων ζωνών».

……….Στο συνημμένο τηλεγράφημα υπ’αριθμ. 198 με ημερομηνία 2.2.1933 τής Ιταλικής Διοικήσεως των Νήσων τού Αιγαίου χάρτη που απευθύνεται σε όλες τις στρατιωτικές βάσεις τής Ιταλίας στα νησιά, καθορίζονται τα όρια τής ιταλικής κυριαρχίας στα ιταλοτουρκικά χωρικά ύδατα, όπως αυτά ορίσθηκαν στο πρακτικό τού Δεκεμβρίου τού 1932. Ο χάρτης, χαραγμένος διά χειρός, σε χαρτί σχεδιαστηρίου, υπογράφεται από τον Ιταλό ναύαρχο Soldati και τον Τούρκο αξιωματικό τού ναυτικού Erugrul Bey. Μετά την κρίση στα Ίμια, που είναι δύο από τις βραχονησίδες που ανήκουν στο δωδεκανησιακό σύμπλεγμα στο Αιγαίο, η δημοσιοποίηση τού εγγράφου αυτού από την Υπηρεσία Διπλωματικού Αρχείου τού Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών το 1997 στον τόμο «Δωδεκάνησος – Η μακρά πορεία προς την ενσωμάτωση» (εκδ. Καστανιώτης) αποκτά ιδιαίτερη σημασία και βαρύτητα.

……….Η ανάληψη τής διοίκησης των νησιών από την Ελλάδα έγινε στις 31 Μαρτίου 1947 με την παράδοση από τους Βρετανούς στον Έλληνα στρατιωτικό διοικητή Αντιναύαρχο Π. Ιωαννίδη, έναν μήνα σχεδόν μετά την υπογραφή τής Συνθήκης Ειρήνης. Οι Βρετανοί ζήτησαν αρχικά να τους καταβληθούν τα έξοδα τής στρατιωτικής διοικήσεως τής Δωδεκανήσου πριν αποχωρήσουν, αλλά εν συνεχεία και μετά από πιέσεις τού ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών, απέσυραν το αίτημα.

……….Η περίοδος τής ελληνικής στρατιωτικής διοικήσεως αποτέλεσε το τελευταίο και προπαρασκευαστικό στάδιο πριν από την επίσημη προσάρτηση των νησιών στην Ελλάδα, η οποία πραγματοποιήθηκε με την επικύρωση τής Συνθήκης Ειρήνης.

……….Η χαρά και ο πόνος των Δωδεκανησίων γιά την Ένωση με την Μητέρα Ελλάδα μπορεί να περιγραφεί με ένα χαρακτηριστικό γεγονός που έχει παραμείνει ολοζώντανο στη μνήμη των Καλυμνίων. Μετά την υποστολή τής αγγλικής σημαίας και την ανύψωση τής ελληνικής, οι Καλύμνιοι αποχώρησαν σκυφτοί και η πλατεία τού νησιού άδειασε. Τότε, Άγγλος αξιωματικός, ξαφνιασμένος, ρώτησε τον Έλληνα συνάδελφό του ταγματάρχη Ζαχαράκη γιατί έφυγε τόσο γρήγορα όλος ο κόσμος. Διερωτήθηκε μάλιστα μήπως είχαν δυσαρεστηθεί από την μετάβαση τής εξουσίας από τους Άγγλους στους Έλληνες. Ο μετέπειτα στρατηγός Ζαχαράκης, χωρίς να πει τίποτε, οδήγησε τον Άγγλο αξιωματικό στο νεκροταφείο τού νησιού. Εκεί ήταν μαζεμένοι όλοι οι Καλύμνιοι. Είχαν πάει στο νεκροταφείο να αναγγείλουν στους προγόνους τους ότι η Κάλυμνος ξαναγινόταν ελληνική. Γιατί είχε γίνει έθιμο, όσοι πέθαιναν να αφήνουν ευχή και κατάρα να τους το πουν μόλις η Κάλυμνος ξαναγινόταν ελληνική.

---

«Τότε είπε και γεννήθηκε η θάλασσα…

Και στη μέση της έσπειρε κόσμους μικρούς»,

……….έγραψε ο Έλληνας ποιητής, κάτοχος τού βραβείου Νόμπελ, Οδυσσέας Ελύτης. Φαίνεται ότι οι θεοί επέδειξαν, περισσή επιμέλεια και υπομονή όταν φιλοτεχνούσαν αυτόν τον τόπο. Και αναγκάσθηκαν να κάνουν πολλές δοκιμές, κι ας ήταν θεοί, γιά να συνταιριάξουν τόσο καλά στεριά, βράχους και θάλασσα. Αυτό είναι το Αιγαίο. Αναπόσπαστο τμήμα τού ελληνισμού που γιά 6 χιλιάδες χρόνια, λόγω τής γεωγραφικής του θέσης και τής φυσικής του διαμόρφωσης με τις εκατοντάδες μικρά και μεγάλα νησιά μετέφερε μηνύματα από την μιά ήπειρο στην άλλη.

……….Κοιτίδα πολιτισμού και πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Στο Αιγαίο όλα είναι ουσιώδη, τίποτε περιττό. Το τοπίο, σαν αρχαίος ναός, αποτυπώνει αβίαστα και απλά την αιωνιότητα. Η ελιά, η συκιά και η άμπελος ήταν το στολίδι και η δόξα τού τόπου. Το νερό, λίγο και ακριβό. Ο άνθρωπος χρειάστηκε με υπομονή να σκάψει τον βράχο γιά να κάνει δυνατή την επιβίωσά του, να παράγει, να δημιουργήσει, να χτίσει ναούς, κάστρα και γεφύρια, δρόμους. Πέρασαν κατακτητές, ληστές και πειρατές. Οι άνθρωποι δεν κουράστηκαν γιατί η γη ήταν λίγη, μα ο ουρανός απέραντος «γιά να διαβάζει μόνος του την απεραντοσύνη» όπως έγραψε ο νομπελίστας ποιητής, Οδυσσέας Ελύτης.

---

• Βασική πηγή: www.e-istoria.com

• Επιμέλεια κειμένου: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο