,

ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ ΕΩΣ ΤΗΝ ΕΝΩΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

 

Η Μεταβατική περίοδος 1945-47

Από το τέλος τού Πολέμου έως την Ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα

Τού Μαν. Α. Ησύχου

Φιλολόγου – Προϊσταμένου Τοπικού Ιστορικού Αρχείου Λέρου

……….ΤΗΝ ΑΝΟΙΞΗ τού 1945, είχε σχεδόν τελειώσει ο Δεύτερος Παγκόσμιος στην ηπειρωτική Ευρώπη, συνεχιζόταν όμως έντονος στη Μεσόγειο και ειδικότερα στο Αιγαίο. Εκεί δρούσαν οι Ελληνικές Δυνάμεις και ιδιαίτερα ο Ιερός Λόχος, υπό τον Συνταγματάρχη Χριστόδουλο Τσιγάντε, μαζί με λίγους Άγγλους (καταδρομείς) κομάντος.

……….Την 1η και 2α Μαΐου 1945, όταν σε ολόκληρη την Ευρώπη έχει σιγήσει ο πόλεμος, ο Ιερός Λόχος με λίγους Άγγλους (καταδρομείς) κομάντος, συνέτριψε τις γερμανικές δυνάμεις στη νησίδα Αλιμνιά και στην ακτή Μονολίθου Ρόδου. Η αυτοκτονία τού Χίτλερ την 1η Μαΐου και η άνευ όρων παράδοση τής Γερμανίας από τον νέο αρχηγό της, RAEDER, υποχρέωσαν τον διοικητή των γερμανικών δυνάμεων Δωδεκανήσου, υποστράτηγο [Στρατηγός Καρλ Βάγκνερ] Wagener να παραδοθεί στις υπό τον Άγγλο Ταξίαρχο Μόφατ Συμμαχικές Δυνάμεις. Το πρακτικό παράδοσης των εκεί γερμανικών φρουρών στους αντιπροσώπους των συμμάχων Αγγλίας, Γαλλίας και Ελλάδος, υπεγράφη στη Σύμη στις 8 Μαΐου 1945.

Παράδοση

……….Στις 9 το πρωί τής 9ης Μαΐου 1945, Συμμαχικά σκάφη αποβίβασαν στο Λακκί τής Λέρου τον Βρετανό αντισυνταγματάρχη (Τέ(α)ρνμπουλ) Turnbul και τον αντισυνταγματάρχη τού Ιερού Λόχου Φώτιο Μεσσινόπουλο με 12 (καταδρομείς) κομάντος. Ανάμεσά τους, και ο Λέριος έφεδρος αξιωματικός τού Ιερού Λόχου, Θεολόγος Αγγέλου.

……….Ο Γερμανός Στρατιωτικός διοικητής Λέρου, συνταγματάρχης Κοσέλα, είχε λάβει διαταγή τού Στρατηγού [Καρλ Βάγκνερ] Wagener να παραδώσει τη Λέρο, που παρέλαβε στις 17 Νοεμβρίου 1943 ο Γερμανός στρατηγός [Βόλφ] Wolf από τον Άγγλο ταξίαρχο [Τίλνεϋ]Tilney, μετά την επιτυχή έκβαση γιά τους Γερμανούς τής Μάχης τής Λέρου.

……….Το ίδιο πρωινό, 40 Έλληνες Ιερολοχίτες υπό τον ταγματάρχη τού Ιερού Λόχου Κ. Παπαγεωργόπουλο, έφθασαν στο λιμάνι τής Καλύμνου έπειτα από ένα περιπετειώδες ταξίδι με μικρό ξύλινο σκάφος, αφού το αντιτορπιλικό Κρήτη που τους μετέφερε, έπεσε σε ναρκοπέδιο και κατάφερε να ξεφύγει ευτυχώς χωρίς απώλειες.

……….Ο Γερμανός Διοικητής Καλύμνου, ταγματάρχης (Βάϊς) Veiss, ανέφερε ότι δεν γνώριζε γιά την παράδοση και ο Παπαγεωργόπουλος πρότεινε να μεταβούν στο τηλεγραφείο τής πόλεως γιά να επικοινωνήσει με τον συνταγματάρχη διοικητή Λέρου, στον οποίο υπαγόταν η γερμανική φρουρά Καλύμνου.

……….Μετά τη λήψη τής διαταγής, ο (Βάϊς) Veiss ετέθη μετά τού τμήματός του υπό τας διαταγάς τού Παπαγεωργόπουλου, ο οποίος στη συνέχεια αναχώρησε γιά Λέρο μαζί με τους Γερμανούς αιχμαλώτους και τον (Βάϊς) Veiss, που γνώριζε τη Λέρο, αφού παλαιότερα είχε υπηρετήσει ως διοικητής τού βορείου τομέα της. Ο (Βάϊς) Veiss κατέληξε πεζοπορώντας στο στρατόπεδο αιχμαλώτων στα Λέπιδα Λέρου.

……….Την ίδια μέρα, το ίδιο σκηνικό επαναλαμβάνεται και στην Κω (…)

Βρετανική διοίκηση

……….Οι Βρετανοί, μετά την παράδοση των Γερμανών, έσπευσαν να απαλλαγούν από τους Ιερολοχίτες, οι οποίοι αντελήφθησαν ότι οι Άγγλοι δεν είχαν πρόθεση να θεωρήσουν τα Δωδεκάνησα Ελληνικό έδαφος. Μετά την αποχώρηση τού Ιερού Λόχου, τα νησιά πέρασαν προσωρινά σε βρετανική στρατιωτική διοίκηση, υπό την ηγεσία τού στρατηγού [Πάτζετ] Paget. Ενώ το διάδοχο κράτος κατελάμβανε κατευθείαν τις εκχωρούμενες διά των συνθηκών περιοχές, τα Δωδεκάνησα, παρά την ενεργό συμμετοχή των Ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων στην εκδίωξη των δυνάμεων τού Άξονα από την περιοχή, παρέμειναν υπό βρετανική κατοχή γιά δύο περίπου χρόνια.

……….Ο Στρατηγός (Πάτζετ) Paget, ακολούθησε σε γενικές γραμμές το παλιό διοικητικό και φορολογικό σύστημα τής φασιστικής Ιταλίας, προκαλώντας τη δυσαρέσκεια των Δωδεκανησίων. Διατηρήθηκαν οι Ιταλοί υπάλληλοι στις θέσεις τους, ενώ έδειξαν απροθυμία στην παλιννόστηση των Δωδεκανήσων που ζούσαν στην Ελλάδα και το εξωτερικό.

……….Το πρώτο χαρμόσυνο και επιβεβαιωτικό από ελληνικής πλευράς μήνυμα γιά την ένωση τής Δωδεκανήσου με την Ελλάδα, ήταν η επίσκεψη τού αντιβασιλέως Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού στη Ρόδο, στις 15 Μαΐου 1945, με το θωρηκτό «Αβέρωφ». Η επίσκεψη αυτή ήταν, από ελληνικής πλευράς, διπλωματική ενέργεια υψίστης σημασίας και έγινε στην πιο κατάλληλη στιγμή, την ώρα που προβάλλονταν απαιτήσεις για τη Δωδεκάνησο στα τραπέζια των διαπραγματεύσεων.

……….Οι Άγγλοι και οι Ιταλοί τής Ρόδου έμειναν κατάπληκτοι από τις εκδηλώσεις ενθουσιασμού των Δωδεκανησίων που βρέθηκαν στην υποδοχή. Ο Συνταγματάρχης Χριστόδουλος Τσιγάντες, μόλις ανέλαβε τη διοίκηση τής ΕΣΑΔ, έστειλε τον Ταγματάρχη Κ. Παπαγεωργόπουλο στο βόρειο συγκρότημα Δωδεκανήσου (Λέρος, Πάτμος, Λειψοί, Αστυπάλαια, Κάλυμνος) με έδρα τη Λέρο.

……….Έτσι καταμεριζόταν η εργασία τής ΕΣΑΔ και μπορούσαν να αντιμετωπίζονται επιτόπου και άμεσα τα επείγοντα και δύσκολα προβλήματα των νησιών στην πιό δύσκολη στιγμή τής αλλαγής. Σε όλα τα νησιά οι συνθήκες από οικονομικής πλευράς ήταν πολύ κακές, αλλά ειδικά στη Λέρο, ήταν απελπιστικές· οι γερμανικοί βομβαρδισμοί από τις 26 Σεπτεμβρίου μέχρι και τις 16 Νοεμβρίου 1943, σκόρπισαν την ερήμωση και την ανεργία στο μαρτυρικό νησί. Σπίτια και καταστήματα γκρεμισμένα, εργασία ανύπαρκτη, αφού οι ειδικευμένοι τεχνίτες που εργάζονταν στα συνεργεία και στη δεξαμενή πλοίων τού Αγίου Γεωργίου και γενικά στα στρατιωτικά έργα, όπως και οι ανειδίκευτοι εργάτες, έμειναν χωρίς εργασία.

……….Το εμπόριο που βρισκόταν στα χέρια των Εβραίων τής Ρόδου υπέστη ολοκληρωτική καταστροφή και άρχιζε ουσιαστικά από την αρχή, αφού υπήρξαν θύματα τής ναζιστικής θηριωδίας.

Οικονομική στήριξη

……….Όπως γιά όλους τους λαούς τής Ευρώπης που καταστράφηκαν οικονομικά από το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, έτσι και γιά τους Δωδεκανήσιους, ο βασικός παράγοντας που στήριξε την προσπάθεια γιά οικονομική ανόρθωση και αποκατάσταση μετά τον πόλεμο, ήταν η διεθνής οργάνωση γιά περίθαλψη και αποκατάσταση Ηνωμένων Εθνών, UNRRA (United Nation Relief Reabilitation Administration). Συστήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1943 από αντιπροσώπους 45 Ηνωμένων Εθνών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

……….Ύστερα από συμφωνία με την UNRRA, η χώρα μας τροποποίησε την αρχή «οι διανομές θα γίνονται σε όλες τις τάξεις τού πληθυσμού άσχετα με την αγοραστική τους δύναμη» και ορίστηκε οι διανομές να γίνονται με βάση τις ανάγκες των κατοίκων. Έτσι, συντάχτηκαν πίνακες απόρων που έπαιρναν δωρεάν τρόφιμα, ρουχισμό και άλλα είδη. Τα έσοδα από την πώληση των εφοδίων και τα δημόσια έσοδα αποτελούσαν τους πόρους που κινούσαν τη διοικητική μηχανή.

……….Η UNRRA εκτός από τρόφιμα, πρόσφερε στη Λέρο και τεχνική βοήθεια. Άνοιξε δρόμους, που είχαν αχρηστευθεί από τα ερείπια των βομβαρδισμών και άλλους στενούς, τους διαπλάτυνε. Κατασκεύασε ανασχετικά φράγματα στους χειμάρρους που κατέβαιναν μέσα στην πόλη από το Απιτύκι και το Μεροβίγλι. Η «βρύση τής UNRRA» και σήμερα είναι τοπωνύμιο στη Λέρο.

……….Ιδρύθηκαν Κέντρα Κοινωνικής Προνοίας με το νόμο 389/1945 και οργανώθηκε με ορθολογιστικό σύστημα η μέθοδος γιά την εξακρίβωση των αναγκών και ο τρόπος γιά την ενίσχυση των απόρων.

……….Η Ελληνική Κυβέρνηση, μέσω τού Ιερού Λόχου στην αρχή, και αργότερα μέσω τής ΕΣΑ Δωδεκανήσου, που την αποτελούσαν βασικά τα ίδια στελέχη τού Ιερού Λόχου, συμπλήρωνε τα κενά τού προϋπολογισμού τής Δωδεκανήσου. Οι Δωδεκανησιακές οργανώσεις από την Αθήνα και την Αίγυπτο, πρόσφεραν με ενθουσιασμό την υλική και ηθική τους βοήθεια.

Κρίσιμη περίοδος

……….Η χρονική περίοδος Μαΐου 1945-Μαρτίου 1947, ήταν κρίσιμη κοινωνικά και πολύ δύσκολη οικονομικά. Το πρόβλημα τής ανεργίας δημιουργούσε προβλήματα. Οι άνεργοι εργατοτεχνίτες έβρισκαν εργασία κατεδαφίζοντας τις κτιριακές εγκαταστάσεις των πυροβολαρχιών γιά να πάρουν τα σίδερα, τα ξύλα κ.τ.λ.

……….Άλλοι ξεπουλούσαν πολεμικό υλικό και οι πιό ειδικοί και ριψοκίνδυνοι ασχολούνταν με την αποσυναρμολόγηση μηχανικών εγκαταστάσεων και την εξαγωγή των μηχανημάτων. Άλλη απασχόληση των ανέργων, μοιραία πολλές φορές, ήταν η απογόμωση ναρκών και οβίδων γιά την πώληση εκρηκτικού υλικού ή καλύκων. Αρκετοί σκοτώθηκαν ή έμειναν ανάπηροι. Η Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση Δωδεκανήσου, άρχισε την καταστροφή πολεμικού υλικού και των πυροβολαρχιών, ξεπουλώντας «άχρηστο» υλικό.

……….Στα Λέπιδα Λέρου συγκεντρώθηκαν μεγάλες ποσότητες υλικών κάθε είδους (επιβατικά και φορτηγά αυτοκίνητα, μηχανήματα οδοποιίας, ανταλλακτικά αυτοκινήτων και μηχανών, σιδηρικά κ.τ.λ.). Όλα αυτά ξεπουλήθηκαν σε πλειστηριασμούς, ενώ επί εβδομάδες φορτωνόταν σε φορτηγίδες πολεμικό υλικό και μηχανήματα και ποντίζονταν από τους Άγγλους σε μεγάλο βάθος στη θαλάσσια περιοχή έξω από το λιμάνι τού Λακκίου Λέρου.

……….Οι Βρετανοί ανατίναξαν ειδικά τις κτιριακές εγκαταστάσεις των πυροβολαρχιών τής Λέρου, προκαλώντας σεισμικές δονήσεις.

……….Την ασφάλεια τής Δωδεκανήσου ανέλαβε η ΒΜΑ (British Military Administration=Bρετανική Στρατιωτική Διοίκηση). Οι άνδρες της, ήταν εκτός των αξιωματικών, Δωδεκανήσιοι, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι. Ο λαός τους έλεγε «Μπιεμέδες» από τα αρχικά γράμματα στην αγγλική.

……….Η Ελληνική Στρατιωτική Αποστολή έδωσε ιδιαίτερη προσοχή στο θέμα τής Παιδείας. Η Βρετανική Στρατιωτική Διοίκηση ίδρυσε γραφείο Παιδείας με διευθυντή τον ταγματάρχη (Τζίλμπερτ) Gilbert, ενώ η ΕΣΑΔ ίδρυσε Διεύθυνση Παιδείας. Διορίστηκε Γενικός Επιθεωρητής των σχολείων τής Δωδεκανήσου με έδρα τη Ρόδο ο καθηγητής Λαγκάνης. Επειδή υπήρχε μεγάλος αριθμός αναλφαβήτων από το κλείσιμο των σχολείων από τους Ιταλούς το 1937, ιδρύθηκαν και νυκτερινά σχολεία. Σύμφωνα με την επίσημη στατιστική των σχολείων, λειτούργησαν στη Δωδεκάνησο κατά το σχολικό έτος 1946-1947, 104 ελληνικά σχολεία με διδακτικό προσωπικό 379 (243 άρρενες, 136 θήλεις) και μαθητές 17.836 (άρρενες 9.819, θήλεις 8.017).

……….Σύμφωνα με τα αρχεία τής Γενικής Επιθεωρήσεως Δωδεκανήσου, την 21-7-1946, ο ισολογισμός Ταμείου είχε συνολική δαπάνη 18.291.200 ιταλικά φράγκα. Η πληρωμή γινόταν σε ιταλικά. Στο ποσό αυτό συμπεριλαμβανόταν η μισθοδοσία των εκπαιδευτικών, οι δαπάνες επισκευών των κτιρίων, η προμήθεια βιβλίων, η γραφική ύλη κ.τ.λ.

……….Προς το τέλος τού 1946, στη Διεύθυνση Εκπαιδεύσεως Δωδεκανήσου διορίστηκε ο πανεπιστημιακός καθηγητής Νικόλαος Βλάχος, γιά την τελική ρύθμιση των εκπαιδευτικών ζητημάτων και την προετοιμασία γιά την υπαγωγή τής Παιδείας τής Δωδεκανήσου στο υπουργείο Εθνικής Παιδείας.

Βρετανική πολιτική

……….Η βρετανική πολιτική τού «διαιρεί και βασίλευε», τηρούσε ίσες αποστάσεις εκεί όπου δεν έπρεπε να τηρηθούν. Προσπάθησε να αναμείξει την Τουρκία στο ζήτημα τής Δωδεκανήσου. Το (Φόρεϊν Όφις) Foreign Office συζητούσε να δοθεί το Καστελλόριζο στην Τουρκία, χωρίς να υπάρχει ανάλογο, επίσημο τουρκικό αίτημα.

……….Όπως γράφουν οι Ιταλοί Ναύαρχοι στην Ιστορία τού Ιταλικού Ναυτικού (σελ. 338), η Τουρκία δεν παρητείτο από τις διεκδικήσεις της στο Αιγαίο. Η εξέλιξη των γεγονότων, η αναβίωση τού ελληνικού αλυτρωτισμού έξι ημέρες μετά την κατάληψη τής Δωδεκανήσου από τη Συμμαχική Διοίκηση, με την άφιξη στη Ρόδο τού Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού με το θωρηκτό «Αβέρωφ», η αδυναμία τής Τουρκίας, επειδή δεν είχε προσχωρήσει στη συμμαχική υπόθεση κατά τη διάρκεια τού πολέμου, οδήγησαν το ζήτημα στη λύση του, που με τις υπάρχουσες συνθήκες ήταν η πιό φυσική, δηλαδή η παραχώρηση στην Ελλάδα όλων των νησιών εκτός εκείνων που αντίκρυζαν τα στενά των Δαρδανελλίων, που παραχωρήθηκαν στην Τουρκία.

……….Νέος διεκδικητής πρόβαλε την περίοδο αυτή και η Ρωσία. Απαιτούσε βάσεις γιά το εμπορικό της ναυτικό στο Αιγαίο. Είναι γνωστό ότι δεν ήταν τόσο εύκολη η αναγνώριση των δικαίων τού Δωδεκανησιακού λαού.

……….Οι τέσσερις Υπουργοί Εξωτερικών των Μεγάλων Δυνάμεων (Αγγλίας, ΗΠΑ, Γαλλίας, Ρωσίας), συνέχιζαν τις συζητήσεις τους στο Παρίσι με βάση τα συμφέροντά τους, γιά την τύχη των λαών. Ο υπουργός Εξωτερικών τής Ρωσίας, Μολότοφ, είχε επιφυλάξεις γιά την παραχώρηση τής Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, ενώ οι υπόλοιποι συνάδελφοί του (Αγγλίας, ΗΠΑ, Γαλλίας) ήταν σύμφωνοι.

……….Όπως φαίνεται, την πρωτοβουλία γιά τη λύση τού Δωδεκανησιακού Ζητήματος, είχε ο ΥΠ.ΕΞ. των ΗΠΑ, (Τζέϊμς Βέρνς) James Byrnes, στις 27 Ιουνίου 1946, οπότε υπέκυψε ο Μολότοφ στις απαιτήσεις τού Αμερικανού ομολόγου του.

……….Η επικύρωση τής συμφωνίας έγινε στο Παρίσι,στις 10 Φεβρουάριου 1947, και αναγνωρίστηκε με τον πιό επίσημο τρόπο η ελληνικότητα τής Δωδεκανήσου.

……….Στο άρθρο 14 τής Συνθήκης Ειρήνης μεταξύ Ιταλίας και των Συμμάχων Δυνάμεων, αναφέρεται ότι η Ιταλία παραχωρεί στην Ελλάδα σε πλήρη κυριότητα τα νησιά τής Δωδεκανήσου (Αστυπάλαια, Ρόδο, Χάλκη, Κάρπαθο, Κάσο, Επισκοπή (Τήλο, Νίσυρο, Κάλυμνο, Λέρο, Πάτμο, Λειψούς, Σύμη, Κω και Καστελλόριζο), καθώς επίσης και τας παρακειμένας νησίδας.

……….Η διαδικασία και οι τεχνικές συνθήκες τής μεταβίβασης των νησιών στην Ελλάδα, θα καθοριστούν από συμφώνου μεταξύ των κυβερνήσεων τού Ηνωμένου Βασιλείου και τής Ελλάδος και θα συμφωνηθεί η απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων όχι πέραν των 90 ημερών από τής ισχύος τής συνθήκης.

……….Η Ελληνική Στρατιωτική Αποστολή Δωδεκανήσου είχε θέσει σε πλήρη ετοιμότητα λειτουργίας τη διοικητική μηχανή. Οι Άγγλοι ήταν έτοιμοι να παραδώσουν τη Δωδεκάνησο πριν λήξει η προθεσμία που ορίζει η Συνθήκη Ειρήνης. Η ΕΣΑ Δωδεκανήσου είχε εκπληρώσει την αποστολή της.

……….Το Υπουργικό Συμβούλιο με την αριθ. 177/29-3-1947 πράξη του, αναγνώρισε και τίμησε το έργο τής Αποστολής επί τη αναχωρήσει τού αρχηγού τής ΕΣΑΔ Ταξιάρχου Χριστόδουλου Τσιγάντε.

………Την 31η Μαρτίου 1947, υπεστάλη η αγγλική σημαίααπό τον ιστό τού Διοικητηρίου στη Ρόδο και υπεγράφη το πρωτόκολλο παράδοσης τής Δωδεκανήσου από τον ταξίαρχο Πάρκερ (Parker). Από ελληνικής πλευράς, παρέλαβε τη διοίκηση των νησιών τής Δωδεκανήσου ο αντιναύαρχος Περικλής Ιωαννίδης.

……….Ανάλογες εκδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν την ίδια ημέρα και στα υπόλοιπα νησιά τής Δωδεκανήσου.

……….Με την έπαρση τής ελληνικής σημαίας τερματιζόταν δουλεία 6,1/2 περίπου αιώνων και μία νέα εποχή δημιουργικής προσπάθειας ξεκινούσε στα ακριτικά νησιά τής Δωδεκανήσου.

---

• Πηγή: Η έντυπη έκδοση τού 7 Ημέρες, ένθετο τής Εφημερίδος Καθημερινή, 30 Νοεμβρίου 1997.

• Πηγή εικόνων: http://www.johnhearfield.com/

• Επιμέλεια εικόνων: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο