,

.

Η οργάνωση τής δωδεκανησιακής εκπαίδευσης την περίοδο τής Ιταλοκρατίας

.

……….Η εκπαίδευση στα Δωδεκάνησα μέχρι και την κατάληψή τους από τούς Ιταλούς ήταν οργανωμένη και σε πολύ μεγάλη ανάπτυξη, οφειλόμενη στην Εκκλησία, η οποία συνέδεε την πρόοδο στην εκπαίδευση με την διατήρηση και την ενδυνάμωση τής ελληνικής εθνικής συνειδήσεως τού Δωδεκανησιακού λαού. Η εκπαιδευτική διαδικασία πριν από την κατάληψη τής Δωδεκανήσου διακρινόταν γιά την επιτυχημένη πορεία των σχολείων και εφάρμοζε το πρόγραμμα τής Κεντρικής Επιτροπής τής Κωνσταντινουπόλεως και τού Υπουργείου Παιδείας τής Ελλάδος· γιά τις τυχόν μετατροπές τού προγράμματος διδασκαλίας χρειαζόταν η έγκριση τής οικείας Ιεράς Μητροπόλεως, στην οποία ανήκαν τα σχολεία αυτά. Έτσι, οι Ιταλοί ερχόμενοι στα Δωδεκάνησα συνάντησαν οργανωμένη ελληνική εκπαίδευση, σε ολόκληρο τον Δωδεκανησιακό χώρο. Ο λαός βρισκόταν σε υψηλό πνευματικό επίπεδο. [ ] Κατά την περίοδο τής κατάληψης των νησιών από την Ιταλία, παρουσιάζουν μόνο 3% ποσοστό αγράμματων σε σχέση με την Ιταλία που είχε 41%. Η πολιτισμική ανάπτυξη ήταν πρωτόγνωρη.

……….[ ] Ακόμη, γιά τα σχολεία των Φρέρηδων που λειτουργούσαν στην Ρόδο αξίζει να σημειωθεί ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο είχε στείλει εγκύκλιο στις 26-08-1902, η οποία σώζεται μέχρι τις μέρες μας στα αρχεία τής Μονής Σπηλιανής Νισύρου, με την οποία συνιστά στους Δωδεκανήσιους Χριστιανούς να μην στέλνουν τα παιδιά τους σε ξένα σχολεία, γιατί θα μπορούσαν ενδεχόμενα να απομακρυνθούν από την γλώσσα και την θρησκεία τους και αυτό είναι «κίνδυνος ψυχικός και εθνικός».

……….Ακολούθως, (μετά την κατάληψη από τούς Ιταλούς και ειδικότερα) από το 1918, επέρχεται σταδιακά η μεταβολή στα εκπαιδευτικά δρώμενα. Συγκεκριμένα, από το παραπάνω έτος ο Ιταλός Διοικητής τής νήσου Κω, θα αξιώσει η έγκριση των σχολικών προγραμμάτων να γίνεται από την Ιταλική Διοίκηση Κατοχής και θα απαιτήσει να εισαχθεί σε όλα ανεξαιρέτως τα σχολεία των Δωδεκανήσων η Ιταλική γλώσσα.

……….Όμως από το 1925 επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο η κατάσταση στην εκπαίδευση, αφού επηρεάζεται από την επικράτηση τής φασιστικής δικτατορίας τού Μουσολίνι στην Ιταλία και κατ’ αυτόν τον τρόπο εκτυλίσσεται μία καινούργια εκπαιδευτική περίοδος, όπου η εκπαίδευση παίρνει τη μορφή τής ημιαυτονομίας.

……….Από το παραπάνω σχολικό έτος, απαγορεύτηκε οριστικά από τούς Ιταλούς κατακτητές να αποβιβαστούν στην Ρόδο οι Έλληνες υπήκοοι δάσκαλοι προκειμένου να συμπληρώσουν τις ελλείψεις τού εκπαιδευτικού προσωπικού τού «Καζουλλείου Παρθεναγωγείου». Τον Οκτώβριο τού 1925, ο Ιταλός επόπτης με σχετικό γράμμα έδωσε εντολή και παράλληλα διέταξε τον Γυμνασιάρχη τού Βενετοκλείου Γυμνασίου Ρόδου να υψώσει την Ιταλική Σημαία στον ιστό τού κτιρίου στις 28 Οκτωβρίου, εορτή τής πορείας προς την Ρώμη τού Δικτάτορα και φασίστα Μουσολίνι, μέχρι και τις 5 Νοεμβρίου, επέτειο τής νίκης τής Αντάντ κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι μαθητές τού Βενετοκλείου Γυμνασίου, αντέδρασαν δυναμικά και όσοι θεωρήθηκαν πρωτεργάτες των γεγονότων εκτοπίστηκαν στην Κάρπαθο και την Σύμη.

……….Στην συνέχεια, η θλιβερή αυτή περίοδος γιά τούς Δωδεκανήσιους αμαυρώνεται από τον σχολικό κανονισμό τής 1ης Ιανουαρίου 1926, όπου σύμφωνα με διάταγμα των Ιταλών κατακτητών διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες: α. Σε βασιλικά ιταλικά σχολεία, δηλαδή κρατικά β. Σε επιχορηγούμενα σχολεία, δηλαδή ελληνικά κοινοτικά γ. Σε κοινοτικά σχολεία, δηλαδή ιδιωτικά σχολεία.

……….Ακολούθως, καθιερώνεται η διδασκαλία τής ιταλικής γλώσσας σε τέσσερεις ώρες εβδομαδιαίως, η εποπτεία των σχολείων υπάγεται στο ιταλικό κράτος και ο έλεγχος ανατίθεται σε Ιταλούς επιθεωρητές, ενώ καταργούνται όλες οι σχολικές εφορίες. Τέλος, η αρμοδιότητα γιά τον διορισμό και την απόλυση τού διδακτικού προσωπικού παραχωρείται στην Ιταλική Διοίκηση. Ακόμη, οι δάσκαλοι και οι καθηγητές έπρεπε να εκπαιδευθούν σε ιταλικές σχολές, γιά να έχουν την δυνατότητα διορισμού και άσκησης των διδακτικών τους καθηκόντων στα σχολεία των Δωδεκανήσων.

          Η ιταλική διοίκηση και η επιβολή μέτρων στα Δωδεκάνησα

……….Το πρώτο μέλημα των Ιταλών από τις πρώτες ήδη ημέρες τής κατοχής των Δωδεκανήσων ήταν η επιβολή σκληρών μέτρων, που στόχευαν στην κάμψη τής αντίστασης τού ελληνικού λαού και τής Εκκλησίας. Τα μέτρα που εφάρμοσαν οι Ιταλικές αρχές αποσκοπούσαν τόσο στην αλλοίωση τού Εθνολογικού χαρακτήρα, όσο και στον εξαναγκασμό τής Εκκλησίας των Δωδεκανήσων να αποσχιστεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και να ζητήσει στην συνέχεια το αυτοκέφαλο.

……….Μία σειρά από διατάγματα, που εκδόθηκαν την περίοδο της Ιταλοκρατίας, αφορούσαν ζητήματα διακίνησης προσώπων και αγαθών και ρύθμιζαν διοικητικά και φορολογικά θέματα, ενώ παράλληλα εμπεριείχαν δυσβάστακτες και ταπεινωτικές διατάξεις γιά τούς Δωδεκανήσιους. Η ιταλική διοίκηση προσπάθησε να εμπεδώσει με δυσβάστακτα διοικητικά μέτρα την παρουσία της στα Δωδεκάνησα σε όλη την πολύπαθη διάρκεια καταλήψεώς τους. Στα κατακτητικά της σχέδια συγκαταλέγεται η συγκρότηση των νέων διοικητικών υπηρεσιών, που αποτελούσαν την συνέχεια τής εθνικιστικής και ιμπεριαλιστικής ιδεολογίας τής κεντρικής της εξουσίας. Όλοι οι διοικητές των Δωδεκανήσων άσκησαν την εξουσία με τρόπο αυταρχικό και διέθεταν ευρύτατες αρμοδιότητες και δικαιοδοσίες.

……….Τα κάθε είδους σκληρά μέτρα, που κατά καιρούς προσπάθησε να επιβάλει η Ιταλική διοίκηση κατοχής και σκόπευαν στην αποδυνάμωση τού εθνικού και θρησκευτικού φρονήματος τού δωδεκανησιακού λαού, δεν μπόρεσαν σε καμμία περίπτωση να κάμψουν και να περιορίσουν την αντίσταση και την αγωνιστικότητά του. Στο σημείο αυτό, πρέπει να επισημάνουμε ότι παρ’ όλες τις συνεχείς προσπάθειες που κατέβαλε η ιταλική διοίκηση, δεν κατόρθωσε να προβεί στον εξιταλισμό των Δωδεκανήσων.

          Η παιδεία και η κουλτούρα τής περιόδου τής Ιταλοκρατίας

……….Η πρώτη περίοδος τής Ιταλικής Κατοχής (1912-1923) των Δωδεκανήσων χαρακτηρίζεται από τον διπλωματικό αγώνα τού λαού τους γιά την ενσωμάτωση με την Ελλάδα και την αντίστοιχη προσπάθεια των Ιταλών κατακτητών γιά την προσάρτησή τους με την Ιταλία. Η Ιταλική Διοίκηση σε όλη την προαναφερόμενη περίοδο, επιχείρησε να αποδυναμώσει τούς θεσμούς τής Δημογεροντίας και τής Εκκλησίας και να ανακόψει κάθε πολιτισμική πρόοδο, που προερχόταν από τούς Δωδεκανήσιους. Ταυτόχρονα, ένα τεράστιο αρχαιολογικό-πολιτιστικό έργο υπό την καθοδήγηση τού διάσημου Μεσαιωνο- λόγου Τζιουζέπε Τζερόλλα-Giuseppe Gerolla και τού αρχαιολόγου Αμεδέο Μέντι-Amedeo Mainti φιλοδοξούσε να θέσει τις ιστορικές παρακαταθήκες γιά την καταγραφή τής Ιταλοκρατίας ως συνέχισης τής εποχής των Ιωαννιτών Ιπποτών.

……….Συνακόλουθα, ο ιταλικός σχεδιασμός λόγω τής επικρατούσας ασάφειας τής κυριαρχίας των Δωδεκανήσων και των μελλοντικών εξελίξεων, περιορίστηκε μόνο στην εκτέλεση βασικών έργων υποδομής που εξασφάλιζαν την εξυπηρέτηση των δυνάμεων κατοχής.

……….Η δεύτερη περίοδος (1923-1936) που συνήθως ονομάζεται περίοδος «Μάριο Λάγκο-Mario Lago» χαρακτηρίζεται από την απόπειρα εξιταλισμού των Δωδεκανήσων, που εστιάστηκε στην κατάργηση των ελληνικών σχολείων, την διδασκαλία τής ιταλικής γλώσσας ως υποχρεωτικής και τής αποτυχημένης προσπάθειας ίδρυσης Αυτοκέφαλης Εκκλησίας τής Δωδεκανήσου, με παράλληλη την ενίσχυση τής Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Επίσης, την περίοδο αυτή, μεταφυτεύτηκε από την Ιταλία, ο θεσμός των φασιστικών οργανώσεων των νέων και σχεδιάστηκε ο πλήρης εξιταλισμός των ονομάτων. Όλα τα παραπάνω μέτρα, αποσκοπούσαν σε μεγάλο βαθμό στην συγκρότηση και επιβολή μιάς Δωδεκανησιακής Ιταλικής ταυτότητας, που βρισκόταν σε ευθεία αντιπαράθεση με την Ελληνική. Επιπλέον, τα προαναφερόμενα μέτρα απέβλεπαν στην αλλοίωση και παραχάραξη τής γνήσιας και αυθεντικής Ελληνικής παράδοσης και κληρονομιάς.

……….Αυτό, όμως που αποτελεί σφραγίδα τής Ιταλοκρατίας στα Δωδεκάνησα είναι η ιταλική τεχνοτροπία στην επέμβαση τού χώρου, που συνδέεται με την Εκπαίδευση (Παιδεία). Η ιταλική κουλτούρα αποτυπώθηκε εντυπωσιακά στην χωροταξική πολεοδομική και οικοδομική δραστηριότητα, που απέβλεπε στην αποικιοποίηση τού χώρου και ονομάστηκε από τον Ιταλό Κυβερνήτη Μάριο Λάγκο-Mario Lago «Πολιτική Λίθου».

……….Η πολεοδομική Τεχνοτροπία-επέμβαση δεν ήταν τής ίδιας κλίμακας σε όλα τα νησιά. Στην Ρόδο, την Κω και την Λέρο η επέμβαση είναι εντυπωσιακή και σε μεγάλο βαθμό καθορίζει ακόμα την σημερινή φυσιογνωμία των νησιών και αφήνει έντονα τα σημάδια τής Ιταλοκρατίας. Μετά τον σεισμό τού 1933, ο Rodolfo Petracp θα σχεδιάσει το Πόρτο Λάγκο-Porto Lago, την μοναδική νέα πόλη στο Λακκί τής Λέρου. Οι πολεοδομικές επεμβάσεις που συνοδεύτηκαν από την ανέγερση εντυπωσιακών κτιρίων, στηρίχτηκαν σε εκτεταμένες και σχεδόν ανέξοδες αναγκαστικές απαλλοτριώσεις οικοπέδων και κατοικιών που άφησαν μέχρι σήμερα έντονα στον αστικό ιστό τα σημάδια τής Ιταλικής κουλτούρας και κυριαρχίας.

……….Η τρίτη περίοδος (1936-1943) θα μπορούσε να ονομαστεί «Περίοδος Ντε Βέκι-De Vecchi», από το όνομα τού Διοικητή και μέλους τής Τετρανδρίας τού φασισμού, που συνδέεται με την ανάδειξη τής αυτοκρατορικής φυσιογνωμίας τού φασισμού και την ανακήρυξη τού Ιμπέριουμ-Ιmperium, που επισκίασε τις ισχύουσες πολιτισμικές αρχές και αξίες.

……….Ο Ντε Βέκι- De Vecchi είχε ως βασικό στόχο τον ριζοσπαστικό εξιταλισμό και τον υποτιθέμενο θεσμικό εκσυγχρονισμό των νησιών. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, επέβαλε ριζικές αλλαγές στην παιδεία με τον νέο σχολικό κανονισμό (21-07-1937), που ουσιαστικά καθιέρωνε την πλήρη κυριαρχία τής Ιταλικής γλώσσας στα σχολεία και με προαιρετική την διδασκαλία τής ελληνικής γλώσσας και μάλιστα χωρίς βιβλία στις πρώτες τάξεις τού Δημοτικού σχολείου.

……….Επιπλέον, το διοικητικό σύστημα που χαρακτηριζόταν από μία ισορροπία ανάμεσα στο παραδοσιακό «κοινοτικό» πλαίσιο και στις δήθεν εκσυγχρονιστικές προσδοκίες τού ιταλικού φασισμού, υπέστη σημαντικές τομές το 1937 με τον διορισμό νέων Δημάρχων των Ποδεστά-Podesta, που είχαν άμεση εξάρτηση από τον Κυβερνήτη και ήταν σε πλήρη αντιπαράθεση-αντιδιαστολή με την μέχρι τότε ισχύουσα διοικητική παράδοση και κουλτούρα.

……….Το 1938 εισήχθη στα Δωδεκάνησα ο ρατσιστικός Ιταλικός νόμος γιά την διαφύλαξη τής καθαρότητας τής Ιταλικής φυλής. Ταυτόχρονα, με μία σειρά νόμων και διαταγμάτων, επιβλήθηκε η πλήρης νομοθετική εξίσωση με το Ιταλικό Δίκαιο. Τα μεικτά δικαστήρια των Ορθοδόξων, Μουσουλμάνων και Εβραίων καταργήθηκαν και οι υποθέσεις τους παραπέμφθηκαν στα αστικά Δικαστήρια, τα οποία τελούσαν υπό την δικαιοδοσία και τον έλεγχο τής Ιταλικής διοίκησης. Η κατάφωρη παραβίαση των θεσμών τής διοίκησης και τής δικαιοσύνης μετέβαλε και αλλοίωσε την επί χρόνια ισχύουσα Βυζαντινορωμαϊκή νομοθεσία, τα επιτόπια έθιμα και τον άγραφο νόμο των Δωδεκανήσων που είχαν θέση δικαίου.

……….Περαιτέρω, ο Ντε Βέκι–De Vecchi δεν σχεδίασε νέα αναπτυξιακά προγράμματα, αλλά περιορίστηκε στην υλοποίηση αυτών τού προκατόχου του, τον οποίον κατηγορούσε γιά «Ανατολισμό». Η απέχθειά του γι΄ αυτό που θεωρούσε «ανατολίτικη αισθητική» τον οδήγησε στην απόφαση να αλλάξει την μορφή των κτιρίων τής Ρόδου. Οι όψεις των κτιρίων καλύφθηκαν με ένα επίχρισμα Πιέτρα φίντα-Pietra finta (μείγμα τσιμέντου με σκόνη πωρόλιθου), που έμοιαζε σε χρώμα με τον πωρόλιθο των κτιρίων τής εποχής των Ιπποτών.

……….Χαρακτηριστικά «θύματα» τής παρέμβασης αυτής ήταν το Ξενοδοχείο των Ρόδων «Grande Albergo Della Rose» και το Δικαστικό Μέγαρο, που άλλαξαν εντελώς μορφή. Τα λίγα νέα κτίρια που οικοδομήθηκαν την Τρίτη περίοδο τής Ιταλικής Κατοχής χαρακτηρίζονται από την μνημειακή φασιστική αρχιτεκτονική, που σκόπευε να επιβάλλει αισθήματα δέους και σεβασμού στους αυτόχθονες.

……….Γενικά, η μακρόχρονη περίοδος τής ιταλικής Κατοχής άφησε έκδηλα τα σημάδια της στην Διοίκηση, την Παιδεία και την πολιτισμική παράδοση και κληρονομιά και συνέβαλε ιστορικά στην διαμόρφωση μιάς ιδιαίτερης κουλτούρας, που σφράγισε την συγκεκριμένη περίοδο και οι επιδράσεις συνεχίζονται μέχρι και στην σημερινή εποχή.

***

Πηγή: Απόσπασμα από το «Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ KAI ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΣΤΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ» τού Αναστασίου Ντάνου, Αναπληρωτή Καθηγητή τού Τομέα Δικαίου και Ανθρωπιστικών Επιστημών τού Τμήματος Διοίκησης Επιχειρήσεων Τ.Ε. ΠΕΙΡΑΙΑ

Επιμέλεια κειμένου και εικόνων: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο