.
.
Οι Καστελλοριζιοί ξεσηκώνονται
……….Οι Καστελλοριζιοί, μαζί με τούς υπόλοιπους Δωδεκανήσιους ξεσηκώθηκαν εναντίον τού Τούρκου κατακτητή, αμέσως με την κήρυξη τής Επανάστασης. Έστειλαν γιά ασφάλεια τα γυναικόπαιδά τους στην Κάσο, την Κάρπαθο και την Αμοργό και μετέτρεψαν τα εμπορικά καράβια τους σε πολεμικά γιά να υπηρετήσουν στον Αγώνα. Σε πολλά κασιώτικα έγγραφα γίνεται λόγος γιά μεταφορά κατοίκων τού Καστελλορίζου στην Κάσο. Σε ένα από αυτά Κασιώτες πλοίαρχοι αναφέρουν «ότι εν τη επιστροφή των εκείθεν (ενν. Μικρά Ασία) διά την Πατρίδα διήλθον την νήσον Καστελλόριζον, οι κάτοικοι τής οποίας άπαντες ηβηδόν μετεβιβάσθησαν ενταύθα με τα πλοία των, φοβηθέντες την των εχθρών έφοδον, πλησίον τής Ασίας ούσης τής νήσου των, αφήσαντες αυτήν έρημον». Αφού τακτοποίησαν όμως τα γυναικόπαιδα, οι Καστελλοριζιοί ανέλαβαν ενεργό δράση και με τα πλοία τους σε μιά ηρωική και παράτολμη εξόρμηση βύθισαν δύο τούρκικα πλοία στον κόλπο τής Αττάλειας. «Περί τού κατορθώματος τούτου, γράφει ο Πετρίδης, λεπτομερείας διηγούντο οι γεροντότεροι των νησιωτών μέχρι προ τίνος».
……….Από άλλο έγγραφο, Συμαϊκό, πληροφορούμαστε ότι οι Καστελλοριζιοί φρόντιζαν να στέλνουν χρήσιμα στοιχεία και είδησης στον ελληνικό στόλο. Στο έγγραφο αυτό, πού έχει ημερομηνία 3 Αυγούστου 1821, «οι τής νήσου Σύμης κάτοικοι» απευθυνόμενοι «τοις ευγενεστάτοις ναυάρχοις τού Ελληνικού στόλου» γράφουν ότι έφθασε στην Σύμη ένα μενζίλι από το Καστελλόριζο και τούς πληροφόρησε «ότι καθ’ εκάστην περνούν εξ Αλεξανδρείας ευρωπαϊκά καράβια, φορτωμένα πράγμα τού Μεχμέτ Αλή πασά, με γράμματα οικονομικά ότι είναι φράγκικον, διά τουρκικούς τόπους, oίov Πόλιν, Σμύρνην, Πελοπόννησον. Ιδού οπού σάς περικλείομεν και το προς ημάς γράμμα των Καστελλοριζιωτών το μεν διά να βεθαιωθήτε περισσότερον, το δε επειδή ζητούν και το ποιητέον περί τούτου, επειδή δεν ηξεύρουν την περί τής ευρωπαϊκής σημαίας ρέγουλαν. Σάς στέλλομεν και έναν άνδρα Καστελλοριζιώτην, ένα τού μενζελίου, διά να σάς τα εξηγήση διά ζώσης φωνής».
……….Γιά την συμμετοχή των Καστελλοριζιών στον κατά θάλασσαν Ιερό Αγώνα διαθέτουμε μιά βαρυσήμαντη μαρτυρία. Προέρχεται από τον Ιεράρχη που ευλόγησε τα όπλα των Αγωνιστών στην Πάτρα, τον Παλαιών Πατρών Γερμανό και περιλαμβάνεται στο έργο του «Απομνημονεύματά τινα τής κατά τού Τυράννου των Ελλήνων Οπλοφορίας και τινων Πολιτικών συμβεβηκότων εν Πελοποννήσω κατά την Πρώτην τής Διοικήσεως Περίοδον» (1837). Η αναφορά των Καστελλοριζιών είναι ιδιαίτερα τιμητική και ξεχωριστή:
……….«Κατά δε την θάλασσαν αφού εξήλθον τα ελληνικά πλοία εις το Αιγαίον Πέλαγος, ύψωσαν την σημαίαν τής ελευθερίας αι Κυκλάδες και Σποράδες νήσοι, όσαι δεν έχουν κατοίκους Τούρκους, και προ πάντων η Σάμος, ήτις οδηγουμένη από τον Λογοθέτην Λυκούργον κατόρθωσε μίαν δύναμιν στρατιωτικήν αξιόλογον και, με το να πλησιάζη εις την Ασίαν, έκαμεν εφόδους συνεχείς εις τα παράλια τής Ασίας, και ελεηλάτουν εκείσε τα Τουρκοχώρια και εφόνευον πολλούς, και ηχμαλώτιζον και ελάμβανον ικανά λάφυρα. Ομοίως και οι Κασιώται και Καστελλοριζιώται με τα μικρά των πλοία επροξένησαν φρίκην και τρόμον εις τα παράλια τής Συρίας, και πολλά εκ των τουρκικών εμπορικών πλοίων εκυρίευσαν. Ομοίως και οι Κρήτες, υψώσαντες την σημαίαν τής ελευθερίας, επολιόρκησαν τούς εχθρούς και τα φρούρια, και επροχώρουν καλώς, οδηγούμενοι από τον Αφεντούλην. Τα δε ελληνικά πλοία περιφερόμενα εις την Μεσόγειον, επέτυχον τινά εχθρικά τρασπόρτια, μετακομίζοντα στρατιώτας, τα οποία εβύθισαν, τούς δε εχθρούς μετέφερον εις τας νήσους των και τούς εθανάτωσαν».
Τα κανόνια τού Κάστρου
……….Κατά τον Μάιο τού 1822, ο Σουκιούρμπεης έστειλε διαταγή στους Συμιακούς να τού μεταφέρουν τα κανόνια τού φρουρίου τού Καστελλορίζου στην Ρόδο. Στην διαταγή έλεγε: «Μεεμέτ Σουκιούρ πέις… εις Σύμην. Καστελλοριζιώτες και όλοι, τα κανόννια τού κάστρου τού Καστελλορίζου να τα μπαρκάρετε όλοι σας εις ένα μεγάλον καΐκι να μάς τα στείλετε… έχετε να αποκριθήτε εσείς οι Συμιακοί, να μην κάμετε όξω νουν». Και πάλι στα χρόνια αυτά, το Καστελλόριζο βρέθηκε στο επίκεντρο σημαντικών πολεμικών γεγονότων. Στις 14 Αυγούστου 1827 ο Σπετσιώτης πλοίαρχος Αδριανός Σωτηρίου, που περιπολούσε γύρω στο Καστελλόριζο με το πλοίο του «Ασπασία», έστειλε προς την Κοινότητα τής νήσου Ύδρας το παρακάτω έγγραφο, στο όποιο γίνεται λόγος γιά συνάντησή του στο νησί με τον καπετάνιο Νικόλαο Σαντοριναίο, που προερχόταν από την Αλεξάνδρεια και τού έδωσε πολύ σημαντικές ειδήσεις γιά τις κινήσεις τού αιγυπτιακού στόλου:
«Προς την Κοινότητα τής νήσου Ύδρας.
……….Ο ταπεινός δούλος σας πλοίαρχος τής πολεμικής γολέττας “Ασπασία” Αδριανός Σωτηρίου σπεύδει με όλον το προσήκον σέβας να σάς αναγγείλη τας ακολούθους ειδήσεις, οπού εις τον διάπλουν του επληροφορήθη περί τού Αιγυπτιακού εχθρικού στόλου.
……….Φυλάττων τα κινήματα τού εχθρικού τούτου στόλου και τα οπίσθιά των, έφθασα με τα τελευταία πλοία του έξω από το Καστελλόριζον κατά την 3ην Αύγουστου και κατά την 5ην του ιδίου αράξας ολίγας στιγμάς εις Καστελλόριζον και εξελθών εύρον εκεί τον Έλληνα καπετάν Νικόλαον Σαντοριναίον ελθόντα εξ Αλεξάνδρειάς με πλοίον Ιονικόν μισευμένον ταυτοχρόνως με τον εχθρικόν στόλον κατά την 24ην τού λήξαντος Ιουλίου».
……….Και στην συνέχεια παρέχει πολύτιμες πληροφορίες γιά την κίνηση τού αιγυπτιακού στόλου που τού έδωσε ο Σαντοριναίος.
Ο πληθυσμός στα 1821
……….Ο πληθυσμός τού Καστελλορίζου, σύμφωνα με επίσημη έκθεση τού Κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια «προς τούς Αντιπροσώπους των τριών Συμμάχων Αυλών» ως το 1821 έφθανε στις 2.500. Στο ίδιο έγγραφο γιά την προηγούμενη κατάσταση των Δωδεκανήσων αναφέρεται:
……….«Αι νήσοι: Λέρος, Κάλυμνος, Νίσυρος, Τήλος, Χάλκη, Κάρπαθος, Σύμη και Καστελλόριζον υπήγοντο εις τον μπέην τής Ρόδου, όστις έστελλεν εις αυτάς ζαμπίτηδες. Εν τοσούτω είχον και τούς προεστώτάς των, απολαύουσαι το δικαίωμα τού να τούς εκλέγωσι».