.
.,
……….Στις 29 Σεπτεμβρίου τού 1650, καταγράφηκε η μεγάλη έκρηξη στο ηφαίστειο τής Σαντορίνης, συνέπεια τής οποίας ήταν να κτυπήσει το Αιγαίο και την νήσο Κρήτη σεισμός μεγάλης ισχύος.
……….Η έμμετρος αφήγησις τού Μαρίνου Τζάνε περιγράφει :
«Καὶ μία ἡμέρα Κυριακὴ κυττάζουν τοῦ ἑλίου κ’ ἤτονε τζῇ εἴκοσι ἐννιά, μηνὸς τοῦ Σεπτεμβρίου, τσ’ ἀκτίναις καὶ μαυρίζουσι σὰ νὰ μὴν εἶχε λάμψι, ‘στὴ Μῆλο πέφτει ἀστραπή κι’ εἶχε τὸ θειάφι ἅψῃ’ κι’ ὅλοι οἱ ἀνθρῶποι ἐκλαίγασι εἰς ταῖς καταστασίαις, καὶ τῶν δαιμόνων ἤτονε ἐκεῖνα φαντασίαις.[ ] Ν’ ἀστράπτῃ ὁ κόσμος μὲ βρονταὶς καὶ νὰ παρακουνιέται, ἡ Κ ρ ή τ η καὶ τὸ πέλαος δίχως ἀφρούς νὰ σειέται».
***
Ακολουθεί επιλεγμένο απόσπασμα από άρθρο τού Γαλδαδά Άλκη με τίτλο: «Ταξίδι στο κέντρο τού ηφαιστείου».
,
,,,,,,,,,,Τον Σεπτέμβριο τού 1650, μετά από μιά έντονη σεισμική δραστηριότητα, η θάλασσα πήρε ένα ξεθωριασμένο πράσινο χρώμα, καθώς το νερό ζεσταμένο από το πυρωμένο μάγμα που έψαχνε να βρει διέξοδο προς την επιφάνεια, ανέβαινε πρώτο, ένας αφρισμένος προπομπός ο οποίος στην συνέχεια θα συνοδευόταν από νέφη αερίων και πυρωμένο στέρεο υλικό που εκτοξεύονταν στον ουρανό. Γιά μέρες πυκνή νέφωση, σεισμοί και τρομακτικοί θόρυβοι δημιουργούσαν μιά εφιαλτική κατάσταση.
……….Τουλάχιστον πενήντα άνθρωποι και χιλιάδες οικόσιτα ζώα έχασαν την ζωή τους στην βορειοανατολική περιοχή τού νησιού καθώς δηλητηριάστηκαν. Άλλοι, πιό τυχεροί, έχασαν μόνο τις αισθήσεις τους. Τα μεταλλικά αντικείμενα προσβλήθηκαν από τα αέρια και οι εικόνες έχασαν το χρώμα τους από τα πλούσια σε θείο, χλώριο και διοξείδιο τού άνθρακα νέφη τα οποία έμεναν χαμηλά προκαλώντας ασφυξία στους ανθρώπους και αποχρωματισμό των αντικειμένων. Εννέα ναυτικοί που επέστρεφαν με ένα πλοίο φορτωμένο με σιτάρι και έτυχε να περνούν από την περιοχή βρέθηκαν επίσης νεκροί και τα σώματά τους, τα μάτια τους και η γλώσσα τους πρόδιδαν έναν μαρτυρικό θάνατο.
,,,,,,,,,,Το τσουνάμι που ακολούθησε, σάρωσε εκκλησίες και κτήρια στην Περίσσα και στο Καμάρι, καλλιέργειες, ζώα, ενώ η φύση γενικά δεν ησύχασε πριν από τον Δεκέμβριο. Εκείνη την εποχή η Σαντορίνη βρισκόταν υπό οθωμανική κατοχή και στο νησί συνυπήρχαν χριστιανοί ορθόδοξοι και καθολικοί οι οποίοι έφθασαν να προσεύχονται όλοι μαζί τις κρίσιμες ημέρες, όταν το ηφαίστειο έδειχνε να είναι στα χειρότερά του. Όταν δηλαδή και ο ήχος από τα διάφορα φαινόμενα έφθανε ως τα Δαρδανέλια! Την ίδια περίοδο πειρατές λυμαίνονταν τις Κυκλάδες ενώ οι Βενετοί έδιναν μάχες με τους τούρκους γιά την επικράτηση στο Αιγαίο.
,,,,,,,,,,Δεν είναι τυχαίο που το υποθαλάσσιο αυτό ηφαίστειο στα βορειοανατολικά τής Σαντορίνης έχει φθάσει ως τις μέρες μας με το όνομα «Κολούμπο». Κατά μία εκδοχή προέρχεται από την αντίστοιχη ιταλική λέξη που σημαίνει «περιστέρι». Και έφθασε να συνδεθεί το ηφαίστειο όταν η ελαφρόπετρα που εκτοξεύθηκε και έπεσε στη θάλασσα, απλώθηκε τόσο, ώστε να σκεπάσει όσο έφθανε το μάτι την επιφάνεια τής θάλασσας, δημιουργώντας μία εικόνα πρωτόγνωρη. Γιατί ήταν σαν να είχαν καθίσει χιλιάδες περιστέρια πάνω στο νερό και να λικνίζονταν στα ήρεμα πλέον κύματα.
……….Στο βορειοανατολικό άκρο τής Σαντορίνης υπάρχει μιά κάτασπρη εκκλησία με τέμπλο από γαλάζιο μάρμαρο με λευκά νερά. Είναι αφιερωμένη στην «Παναγία τού Καλού». Το παράξενο αυτό όνομα το κουβαλάει από τότε που τελείωσε «ο καιρός του Κακού». Όταν δηλαδή κόπασε η ηφαιστειακή δραστηριότητα τού 1649-50 η οποία πέρα από τις υλικές ζημιές κόστισε και ανθρώπινες ζωές. Η εκκλησία αυτή με την τυπική νησιώτικη αρχιτεκτονική είναι στραμμένη προς την περιοχή όπου βρίσκεται το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο. Σε πολύ καλή κατάσταση ακόμη και σήμερα, αποτελεί την στέρεη ανάμνηση των ημερών από τον Σεπτέμβριο τού 1650 ως και τον Νοέμβριο τής ίδιας χρονιάς, όταν πραγματικά από το εσωτερικό τής Γης η «Κόλαση» ανέβηκε στην επιφάνεια.
Τα υποθαλάσσια ηφαίστεια
……….Η ηφαιστειακή δράση στην Σαντορίνη και την γύρω περιοχή από την Μινωική Εποχή ως και τον Μεσαίωνα, εκτός από το γεγονός ότι αποτελεί ένα γεωλογικό αξιοθέατο του παρελθόντος, φαίνεται ότι είναι ένα πεδίο δράσης γιά επιστήμονες που έρχονται από την άκρη τού κόσμου μελετώντας το σήμερα. Η κυρία Παρασκευή Νομικού, λέκτωρ Γεωλογικής Ωκεανογραφίας στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος τού Πανεπιστημίου Αθηνών, συμμετείχε στην διεθνή αποστολή τού 2010-2011 γιά την μελέτη τού υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο και στην μετέπειτα επιχείρηση εγκαταστάσεως οργάνων καταγραφής τής ηφαιστειακής δραστηριότητας στην καλδέρα τής Σαντορίνης.
……….Στο ερώτημα «πόσα, τελικά, ηφαίστεια έχουμε στο Αιγαίο και γιά ποιόν λόγο υπάρχει τόσο μεγάλο ενδιαφέρον γιά την περιοχή», εξήγησε ότι: «Εκτός από τα χερσαία ηφαίστεια που υπάρχουν κατά μήκος τού ελληνικού ηφαιστειακού τόξου (Σουσάκι, Μέθανα, Πόρος, Μήλος, Αντίμηλος, Σαντορίνη, Κως, Νίσυρος, Γυαλί) με συνολικό μήκος περίπου 500 χιλιομέτρων, τα τελευταία χρόνια με την βοήθεια νέων τεχνολογιών στην θαλάσσια έρευνα έχουν ανακαλυφθεί και τα υποθαλάσσια ηφαίστεια, τα οποία αποτελούν είτε συνέχεια των ήδη χερσαίων ηφαιστείων είτε μεμονωμένους ηφαιστειακούς δόμους και κρατήρες. Ξεκινώντας από τα δυτικά, υπάρχει το υποθαλάσσιο ηφαίστειο τού Παυσανία (δυτικά από την χερσόνησο των Μεθάνων), οι υποθαλάσσιοι ηφαιστειακοί δόμοι τής Αντιμήλου και το υδροθερμικό πεδίο νοτίως τής Μήλου. Οι υποθαλάσσιοι ηφαιστειακοί δόμοι των Χριστιανών (Ν.Δ. τής Σαντορίνης), το υποθαλάσσιο ηφαίστειο τού Κολούμπο (Β.Α. τής Σαντορίνης) και οι υποθαλάσσιοι δρόμοι και κρατήρες γύρω από την Νίσυρο».
……….Συνεχίζοντας η κυρία Νομικού εξήγησε ότι: «Το ελληνικό ηφαιστειακό τόξο είναι αποτέλεσμα τής υποβύθισης τής αφρικανικής πλάκας κάτω από την ευρασιατική σε περιβάλλον σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών, και μάλιστα σε απόσταση από το πεδίο σύγκλισης, πίσω από μία μολασσική λεκάνη, όπως είναι η κρητική λεκάνη.
«Ἄξιον Ἐστί-Γένεσις». Ἐπιλεγμένο ἀπόσπασμα μὲ τὴν φωνὴ τοῦ Ὀδυσσέα Ἐλύτη.
……….Το ηφαιστειακό συγκρότημα τής Σαντορίνης άρχισε πριν από 2 εκατομμύρια χρόνια, ενώ η διάσημη Μινωική Έκρηξη (~1650) είναι συγκρίσιμη με την ιστορική έκρηξη Tambora τής Ινδονησίας το 1815, με συνολικό όγκο ηφαιστειακών προϊόντων περίπου 60.000 κυβικών μέτρων.
Η μεγαλύτερη καλδέρα τού κόσμου
……….Η σημερινή μορφή τής καλδέρας στην Σαντορίνη διαμορφώθηκε μετά την Μινωική Έκρηξη και είναι η μεγαλύτερη καλδέρα τού κόσμου με διάμετρο 11Χ7 χλμ. και στο κέντρο της έχουν δημιουργηθεί από το ~197 ως την τελευταία έκρηξη το 1950, η Παλαιά και Νέα Καμένη. ……….Η καλδέρα έχει διαχωριστεί σε τρεις ευδιάκριτες λεκάνες στα βόρεια, δυτικά και νότια με μέγιστα βάθη 385, 320 και 290 μ. αντιστοίχως με επίπεδο πυθμένα. Η συνέχεια των ηφαιστειακών εκρήξεων στον υποθαλάσσιο χώρο έχει χαρτογραφηθεί με υψηλής ευκρίνειας συστήματα χαρτογράφησης (Multibeam) τού ΕΛΚΕΘΕ».
Η «καλωδίωση» τής Σαντορίνης
……….Την είδηση ότι μια ομάδα επιστημόνων τοποθέτησε μηχανήματα μετρήσεων και παρακολούθησης των τεκτονικών κινήσεων στην καλδέρα τής Σαντορίνης οι απαισιόδοξοι την ερμήνευσαν ως μιά ένδειξη φόβου γιά επερχόμενη σεισμική και ηφαιστειακή δραστηριότητα. Τα μέλη όμως τής αποστολής θεωρούν ότι όσο πιό στενά παρακολουθεί κανείς μιά γεωλογική δραστηριότητα που συνήθως έχει ορίζοντα αρκετών χρόνων γιά να παρουσιάσει έξαρση, τόσο πιό εύκολα μπορεί να πάρει εγκαίρως τα απαραίτητα μέτρα σχετικά με τον πληθυσμό αν χρειαστεί. Έτσι σήμερα οι επιστήμονες τής αποστολής παρουσιάζονται περισσότερο ήσυχοι, αφού θεωρούν ότι η περιοχή τής καλδέρας έχει κατά κάποιον τρόπο «καλωδιωθεί». Ειδικά όργανα παρακολουθούν τις κινήσεις και την τυχόν αλλαγή στην κλίση τού εδάφους, την απόσταση τού πυθμένα από την επιφάνεια, άλλα αγρυπνούν και σχετικά με την έκλυση αερίων και γιά τις μεταβολές στην θερμοκρασία στον πυθμένα. Όλα αυτά μέσα στο νερό, διότι υπάρχουν και συστήματα παρακολούθησης με την βοήθεια τού συστήματος GPS και την βοήθεια δορυφόρων, αλλά από τον αέρα η ακρίβεια δεν φθάνει στα επιθυμητά επίπεδα. Γιά την εργασία αυτή, πολύτιμη ήταν και η συμβολή των έμπειρων συνεργατών τού Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών που έχει πραγματοποιήσει από το 2001 πολλές έρευνες στην περιοχή και τους οφείλουμε τους λεπτομερείς βυθομετρικούς χάρτες οι οποίοι δίνουν μιά ιδέα γιά το πώς είναι ο πυθμένας των κρατήρων και στην καλδέρα και στο Κολούμπο.
Γιατί είναι ξεχωριστός ο βυθός τής Σαντορίνης
……….Ο κρατήρας στον πυθμένα τού Κολούμπο είναι πολύ μικρών διαστάσεων με ορατή την συνεχή διαφυγή αερίων προς την επιφάνεια. Η θερμοκρασία είναι περίπου 70 βαθμοί Κελσίου. Είναι περιστοιχισμένος από μία ολόκληρη αποικία βακτηριδιακού υλικού το οποίο ζει και τρέφεται από όσα αέρια και υγρά διαχέονται από τον κρατήρα.
……….Το ενεργό υδροθερμικό πεδίο που έχει βρεθεί στον κρατήρα τού υποθαλάσσιου ηφαιστείου τού Κολούμπο αποτελείται από καμινάδες οι οποίες δομούνται από πολυμεταλλικά σουλφίδια και θειικά άλατα. Τέτοιου είδους υδροθερμικές καμινάδες έχουν ανακαλυφθεί σε ελάχιστα σημεία στον ωκεανό και έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω τής μεγάλης περιεκτικότητάς τους σε χρυσό και ασήμι, συγκρινόμενες με τους γνωστούς «μαύρους καπνιστές» («black smokers vents») οι οποίοι έχουν ανακαλυφθεί κατά μήκος των μεσοωκεάνιων ράχεων σε πολύ μεγάλο βάθος.
……….Το ηφαίστειο τού Κολούμπο βρίσκεται σε τεκτονικό περιβάλλον σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών και όχι απόκλισης όπως παρατηρείται στις μεσοωκεάνιες ράχες σε πολύ μικρό βάθος, μόλις 500 μ. και όχι σε βάθη μεγαλύτερα από 2.000 μ., και η θερμοκρασία των ρευστών από τις υδροθερμικές καμινάδες φθάνει ως και τους 2.200°C (μετρηθείσες θερμοκρασίες) και όχι μεγαλύτερη από 3.500°C που παρατηρείται στους black smokers.
……….Ένα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό των υδροθερμικών καμινάδων τού Κουλούμπο είναι η ενεργή διαφυγή αερίων (99% C02) μαζί με ρευστά υψηλής θερμοκρασίας. Αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι μοναδικό σε υποθαλάσσια ηφαιστειακά κέντρα μικρού βάθους σε περιβάλλοντα σύγκλισης των λιθοσφαιρικών πλακών. Κοκκινο-πορτοκαλί στρώμα βακτηρίων χρωματίζει τον πυθμένα και καλύπτει τις πλαγιές τού ηφαιστείου ως τα 250 μέτρα βάθος. Τα βακτήρια αυτά ζουν στο σκοτάδι, σε τοξικά περιβάλλοντα μεγάλων πιέσεων και υψηλών θερμοκρασιών, και χρησιμοποιούν τα υδροθερμικά ρευστά και τα αέρια που εξέρχονται από τις καμινάδες ως δική τους πηγή ενέργειας (χημειοσύνθεση) αντί του ηλιακού φωτός (φωτοσύνθεση).
Πηγές:
-
Οι σεισμοί τής Κρήτης- Από των αρχαιοτάτων μέχρι των καθ’ ημάς χρόνων.
-
Άρθρο τού Γαλδαδά Άλκη με τίτλο: «Ταξίδι στο κέντρο τού ηφαιστείου».
-
Η έκρηξη τού ηφαιστείου τής Σαντορίνης το 1707.
-
Επιμέλεια κειμένου: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο