.Οι γεωπολιτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις
στην προ-ισλαμική Αραβία
και το μαρτύριο του Αγίου Αρέθα (+523 μ.Χ.)
και των χριστιανών της πόλεως Ναζράν
..
Δρ. Χρήστος Μητσάκης
mitsakis_christos@hotmail.com
.mailto:mitsakis_christos@hotmail.com
……….Ο μαρτυρικός θάνατος του Αγίου Αρέθα (+523 μ.Χ.), όπως και των χιλιάδων άλλων χριστιανών της πόλεως Ναζράν της Αραβίας, την μνήμη των οποίων τιμά η Ορθόδοξη Εκκλησία στις 24 Οκτωβρίου, δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως, αν δεν ληφθούν υπ’ όψην οι γεωπολιτικές συνθήκες των αρχών του 6ου μ.Χ. αιώνα και οι εθνοτικές και θρησκευτικές συγκρούσεις, οι οποίες έλαβαν χώρα στο πλαίσιο του ανταγωνισμού ανάμεσα στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στην Περσική Αυτοκρατορία για τον έλεγχο της χερσονήσου της Αραβίας και των εμπορικών οδών προς τις Ινδίες.
Το μαρτύριο του Αγίου Αρέθα. Μικρογραφία από το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄ (958-1025 μ.Χ.), τέλη 10ου μ.Χ. αιώνα. Βιβλιοθήκη του Βατικανού, Ρώμη.
Η ανασύσταση της Ρωμαϊκής Οικουμένης και η γεωπολιτική αξία της χερσονήσου της Αραβίας
……….Η προσπάθεια για την ανασύσταση της Ρωμαϊκής Οικουμένης που οραματίστηκε ο Ιουστινιανός Α΄ (482-565 μ.Χ.) άρχισε, υπό την καθοδήγηση και επίβλεψή του, ήδη από την περίοδο κατά την οποία ο προκάτοχός του στον θρόνο και θείος του Ιουστίνος Α΄ (450-527 μ.Χ.) ήταν αυτοκράτορας (518-527 μ.Χ.).
………..Η προσπάθεια αυτή δεν περιορίστηκε γεωγραφικά μόνον στην Μεσόγειο, αλλά επεκτάθηκε και στον χώρο της Ερυθράς Θάλασσας και της Αραβίας, αποβλέποντας στην επανάκτηση του ελέγχου των θαλάσσιων και χερσαίων εμπορικών οδών προς τις Ινδίες και στον ταυτόχρονο αποκλεισμό από τις περιοχές αυτές της Περσικής Αυτοκρατορίας των Σασσανιδών, μέσω του πολιτικού, οικονομικού και θρησκευτικού προσεταιρισμού των γηγενών πληθυσμών, κάποιοι εκ των οποίων είχαν εκχριστιανιστεί ήδη από τα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει πως ήταν όλοι τους και πάντοτε φιλικά προσκείμενοι προς την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εξ αιτίας και των δογματικών τους διαφορών και των αντίθετών τους συμφερόντων.
……….Ιδιαίτερη γεωπολιτική αξία είχε το νοτιοδυτικό τμήμα της αραβικής χερσονήσου, η «Ευδαίμων Αραβία» των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, όχι μόνον γιατί ήλεγχε τις θαλάσσιες οδούς προς τις Ινδίες, παρέχοντας αρκετούς ενδιάμεσους ασφαλείς λιμένες, αλλά και λόγω της ανεπτυγμένης οικονομίας, της βασισμένης στην γεωργία, στην κτηνοτροφία και φυσικά στο εμπόριο, όπου κατείχαν κυρίαρχη θέση το λιβάνι και το μύρο. Επιπλέον, διέθετε συγκροτημένες δομές πολιτικής και κοινωνικής οργάνωσης, το δε μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν μονίμως εγκατεστημένο σε πόλεις και κώμες και δεν ήταν νομάδες, όπως κατά κανόνα συνέβαινε στην υπόλοιπη αραβική χερσόνησο.
……….Από τις αρχές του 1ου π.Χ. αιώνα κυρίαρχη στην περιοχή ήταν η ιθαγενής αραβική φυλή των Ομηριτών (ή Ομηρειτών ή Χιμιαριτών), το δε βασίλειο που εγκαθίδρυσαν με πρωτεύουσα την πόλη Ζαφάρ, περιελάμβανε μία αρκετά εκτεταμένη επικράτεια, η οποία γεωγραφικά συμπίπτει σχεδόν με αυτήν του σύγχρονου κράτους της Υεμένης.
Χάρτης της σύγχρονης Υεμένης. Με μαύρα γράμματα και στην αγγλική γλώσσα σημειώνονται οι πόλεις της χώρας αυτής. Με κόκκινα γράμματα και στην ελληνική γλώσσα η πόλη Ζαφάρ, πρωτεύουσα του Ομηριτικού βασιλείου, ερειπωμένη από τον 7ο μ.Χ. αιώνα και η πόλη Ναζράν, η οποία κατοικείται μέχρι σήμερα, ανήκει δε από το 1934 στην Σαουδική Αραβία. Πηγή: UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs.
Θρησκευτικές πίστεις στο Ομηριτικό βασίλειο τον 6ο μ.Χ. αιώνα
……….Αν και υπάρχουν πληροφορίες για ιεραποστολική περιοδεία του Αποστόλου Βαρθολομαίου στην περιοχή, όπως και για την μετέπειτα δράση μεμονονωμένων κληρικών, όχι όμως πάντα ορθοδόξων, οργανωμένη προσπάθεια διάδοσης του Χριστιανισμού γίνεται πολύ αργότερα, μόλις στα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα, όταν επί του αυτοκράτορα Κωνστάντιου Β΄ (337-361 μ.Χ) απεστάλη επίσημη πρεσβεία στον βασιλιά των Ομηριτών, με επικεφαλής τον επίσκοπο Θεόφιλο τον Ινδό (+364 μ.Χ.), ο οποίος και εξασφάλισε την άδεια για την ανέγερση τριών χριστιανικών ναών, ένας εκ των οποίων οικοδομήθηκε στην πρωτεύουσα Ζαφάρ, ένας στην σημερινή πόλη Άντεν και ένας στην είσοδο του Περσικού Κόλπου, πιθανότατα στην περιοχή που είναι σήμερα γνωστή ως Στενά του Ορμούζ.
……….Επόμενη συστηματική ιεραποστολή γίνεται επί του αυτοκράτορα Αναστασίου (491-519 μ.Χ.), οπότε και ιδρύονται η επισκοπή Τεφρών με έδρα την πρωτεύουσα Ζαφάρ και μία τουλάχιστον ακόμη επισκοπή με έδρα την Ναζράν, πόλη η οποία σύμφωνα με όλες τις ιστορικές πηγές είναι η πρώτη στην οποία ρίζωσε ο Χριστιανισμός στην νότιο Αραβία, από τα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα ή και νωρίτερα και διαδόθηκε ευρέως, ώστε η χριστιανική της κοινότητα να είναι η πολυπληθέστερη της περιοχής.
……….Πάντως, οι χριστιανοί στο Ομηριτικό βασίλειο, δεν ανήκαν όλοι στην ίδια ομολογία, αφού υπήρχαν ορθόδοξοι, μονοφυσίτες, νεστοριανοί, καθώς και μέλη άλλων χριστιανικών αιρέσεων, αν και σε πολύ μικρότερους αριθμούς, ενώ δεν αποτελούσαν και την πλειοψηφία του πληθυσμού, μέρος του οποίου παρέμενε ακόμη πιστό στις τοπικές πολυθεϊστικές παγανιστικές θρησκείες.
……….Οι παγανιστικές αυτές θρησκείες είχαν αρχίσει να υποχωρούν, τόσο στο Ομηριτικό βασίλειο όσο και στην νότιο Αραβία γενικότερα, ήδη από τα μέσα του 1ου μ.Χ. αιώνα, δίνοντας βαθμιαία την θέση τους σε έναν συγκρητιστικό μονοθεϊσμό, επηρεασμένο κυρίως από τον Ιουδαϊσμό και πολύ λιγότερο από τον Χριστιανισμό, λόγω της παρουσίας αρκετών συμπαγών εβραϊκών κοινοτήτων στην περιοχή. Ως κατάληξη, από τα τέλη του 4ου μ.Χ. αιώνα η πλειονότητα του πληθυσμού ακολουθούσε τον Ιουδαϊσμό, όπως άλλωστε και οι βασιλείς των Ομηριτών.
……….Στις αρχές του 6ου μ.Χ. αιώνα, λοιπόν, οι κάτοικοι του Ομηριτικού βασιλείου ήταν στην πλειοψηφία τους Ιουδαίοι, ενώ υπήρχαν και αρκετοί χριστιανοί διαφόρων ομολογιών, όπως επίσης και παγανιστές και ειδωλολάτρες.
Η στρατιωτική σύγκρουση του βασιλείου της Αξώμης και του Ομηριτικού βασιλείου
……….Με αφορμή τις διώξεις κατά των χριστιανών, αλλά κυρίως γιατί οι Ομηρίτες παρεμπόδιζαν τους προερχόμενους από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία εμπόρους, θίγοντας έτσι τα οικονομικά και τα πολιτικά συμφέροντα και των Αιθιόπων, οι οποίοι ήταν σύμμαχοι της Κωνσταντινούπολης παρά τις δογματικές τους διαφορές, καθώς αυτοί ακολουθούσαν πλέον τον Μονοφυσιτισμό, το αιθιοπικό βασίλειο της Αξώμης εισέβαλε, πιθανότατα το έτος 519 μ.Χ., στο Ομηριτικό βασίλειο, χώρα την οποία οι Αιθίοπες ανέκαθεν θεωρούσαν εντός της σφαίρας επιρροής τους.
……….Η στρατιωτική αυτή επιχείρηση των Αιθιόπων δεν αποκλείεται να έγινε μετά από συνεννόηση με την Κωνσταντινούπολη, καθώς το Ομηριτικό βασίλειο διατηρούσε στενές σχέσεις με την Περσική Αυτοκρατορία, η οποία και θα ήταν η γεωπολιτικά και οικονομικά κερδισμένη από τον αποκλεισμό των Ρωμαίων και των Αιθιόπων από τους εμπορικούς δρόμους της Ερυθράς Θάλασσας και της Αραβίας και την μείωση της επιρροής του χριστιανισμού στην περιοχή.
……….Ο βασιλιάς των Αιθιόπων Κάλεμπ Έλλα Ασμπέχα (ή Ελεσβαάν ή Ελεσβοάς, όπως αναφέρεται στους ορθόδοξους συναξαριστές), αφού ανοικοδόμησε εκκλησίες και τοποθέτησε φρουρές στην πρωτεύουσα Ζαφάρ, στις κυριότερες πόλεις, στα λιμάνια και σε στρατηγικά σημεία της χώρας των Ομηριτών, ώστε να τήν ελεγχεί, αποχώρησε.
……….Η αποχώρηση του κύριου όγκου των αιθιοπικών δυνάμεων έδωσε την ευκαιρία στον Ιουδαίο το θρήσκευμα βασιλιά των Ομηριτών Γιουσούφ Ασάρ Γιαθάρ (ή Δου-Νοουάς, όπως όπως αναφέρεται στους ορθόδοξους συναξαριστές) (+525 μ.Χ.), ο οποίος είχε προλάβει να υποχωρήσει βαθιά στο εσωτερικό της χώρας του, να αντεπιτεθεί στις διάσπαρτες και απομονωμένες αιθιοπικές φρουρές, έχοντας στόχο, όχι μόνον να εκδιώξει τους Αιθίοπες, αλλά και να εξαλείψει πλήρως από την χώρα του τους χριστιανούς, γηγενείς και ξένους, θεωρώντας πως αποτελούν κίνδυνο για την ενότητα και την ασφάλειά της, καθώς λόγω θρησκεύματος ήταν φιλικά προσκείμενοι στην Κωνσταντινούπολη και στην Αξώμη.
……….Στο αντιχριστιανικό μέτωπο που σχημάτισε ο Δου-Νοουάς συνασπίστηκαν Ομηρίτες, που ακολουθούσαν τον Ιουδαϊσμό ή τις τοπικές παγανιστικές θρησκείες, όπως και Πέρσες ζωροάστρες και Νεστοριανοί που διαβιούσαν στο Ομηριτικό βασίλειο· οι τελευταίοι όχι μόνον για τις δογματικές τους διαφορές με τους ορθοδόξους, αλλά και για να πάρουν στον έλεγχο τους το εμπόριο της περιοχής. Όπως προκύπτει, μάλιστα, από επιστολές που απέστειλε ο Δου-Νοουάς στον βασιλιά της Περσίας Καβάδη Α΄ (473-531 μ.Χ.), καθώς και σε παγανιστές ηγεμόνες και φυλάρχους της Αραβίας, προσπάθησε να δημιουργήσει έναν ευρύτερο συνασπισμό για έναν γενικευμένο διωγμό των χριστιανών, αλλά αυτό το σχέδιό του δεν πραγματοποιήθηκε, λόγω της ολοκληρωτικής του ήττας από τον Ελεσβαάν και του θανάτου του το 525 μ.Χ.
Το μαρτύριο του Αγίου Αρέθα και των χριστιανών της πόλεως Ναζράν
……….Αντεπιτιθέμενος ο Δου-Νοουάς στις αρχές του φθινοπώρου του 522 μ.Χ., δεν συνάντησε ιδιαίτερες δυσκολίες να ανακαταλάβει την πρωτεύουσα Ζαφάρ και να εξουδετερώσει τις διάσπαρτες στο Ομηριτικό βασίλειο αιθιοπικές φρουρές, καταστρέφοντας παράλληλα τις εκκλησίες και εξοντώνοντας με σκληρότητα τους κατά τόπους χριστιανούς, σε περίπτωση που αρνούνταν να αποκηρύξουν την πίστη τους και να ασπαστούν τον Ιουδαϊσμό.
……….Αφού εδραίωσε την κυριαρχία του στο κεντρικό και δυτικό τμήμα του βασιλείου του και πήρε υπό τον έλεγχό του όλους τους λιμένες των νότιων και δυτικών παραλίων, ώστε να αποτρέψει πιθανή απόβαση αιθιοπικών στρατευμάτων, στράφηκε στις αρχές του φθινοπώρου του 523 μ.Χ. προς βορρά στην πόλη Ναζράν (ή Ναγράν ή Νεγράν ή Νεγράνα), όπου διαβιούσε πολυάριθμη και ευημερούσα χριστιανική κοινότητα, η μεγαλύτερη του Ομηριτικού βασιλείου. Την πόλη τήν είχαν ήδη περικυκλώσει και αποκλείσει οι δυνάμεις του μήνες νωρίτερα, με σκοπό να στερηθούν οι κάτοικοί της προσόδους και τρόφιμα, ώστε οι πιστοί των άλλων θρησκειών να στραφούν κατά των χριστιανών.
……….Ο Δου-Νοουάς κατευθύνθηκε εναντίον της πόλεως Ναζράν όχι μόνον για την στρατηγική της θέση σε όαση, στην οποία συγκλίνουν εμπορικοί δρόμοι, συνδέοντας την νοτιοδυτική και νοτιοανατολική Αραβία με την δυτική και την βορειοδυτική, αλλά και γιατί θεωρούσε την ισχυρή χριστιανική της κοινότητα προγεφύρωμα του αντιπάλου βασιλείου της Αξώμης και φιλικά προσκείμενη στην Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον, ο Δου-Νοουάς είχε και σημαντικό οικονομικό κίνητρο, καθώς δεν επιθυμούσε να επιστρέψει τα μεγάλα χρηματικά ποσά που είχε δανειστεί από τους εύπορους χριστιανούς της Ναζράν, ενώ με την λεηλασία της πλούσιας αυτής πόλης, θα εξασφάλιζε πόρους για να καλύψει τα έξοδα του πολέμου και να διατηρήσει την εξουσία του.
……….Προεστώς της Ναζράν ήταν ο χριστιανός στο θρήσκευμα Ομηρίτης Άραβας Αρέθας (Αλ Χαρίθ το όνομά του στην αραβική), ευγενούς καταγωγής, ο οποίος απολάμβανε της εκτίμησης και του σεβασμού όλων των κατοίκων της πόλεως για την σύνεση και τις ικανότητές του, καθώς, ανάμεσα στα άλλα, είχε κατορθώσει να διατηρήσει αρμονικές τις σχέσεις ανάμεσα στις διάφορες θρησκευτικές κοινότητες της πόλης κατά την ταραχώδη και εμπόλεμη εκείνη περίοδο.
……….Ο Αρέθας, εκφράζοντας την ομόφωνη απόφαση όλων των κατοίκων της Ναζράν απέρριψε την απαίτηση του Δου-Νοουάς να παραδοθεί η πόλη και οι χριστιανοί κάτοικοί της να απαρνηθούν την πίστη τους προσερχόμενοι στον Ιουδαϊσμό, ενώ παράλληλα οργάνωσε αποτελεσματική άμυνα στην πολιορκία που ακολούθησε, αποκρούοντας με επιτυχία τις επιθέσεις του αποτελούμενου από 12.000 άνδρες στρατού του βασιλιά των Ομηριτών.
……….Επειδή η πολιορκία διαρκούσε αρκετό διάστημα, ο Δου-Νοουάς, φοβούμενος φθορά των δυνάμεών του και πως μία ενδεχόμενη νέα εισβολή των Αιθιόπων θα τόν έβρισκε μακριά από την πρωτεύουσα Ζαφάρ, έδωσε ψευδείς βεβαιώσεις, ορκιζόμενος σύμφωνα με κάποιες ιστορικές μαρτυρίες στην Τορά παρουσία ραββίνων ότι θα έλυνε την πολιορκία και θα επέτρεπε στους χριστιανούς της Ναζράν να θρησκεύονται ελεύθεροι, αν οι κάτοικοί της αναγνώριζαν την βασιλική του εξουσία, τού επέτρεπαν την είσοδο στην πόλη και τού κατέβαλαν φόρο υποτέλειας.
……….Παρά τις αντιρρήσεις του Αρέθα και την προσπάθειά του να πείσει τους συμπολίτες του να απορρίψουν οποιαδήποτε συμφωνία με τον Δου-Νοουάς, οι όροι του τελευταίου έγιναν αποδεκτοί από τους κατοίκους της Ναζράν και ο Ομηρίτης βασιλιάς εισήλθε στην πόλη συνοδευόμενος από μικρή φρουρά. Ο Δου-Νοουάς συναντήθηκε με τους προεστούς, που τού παρείχαν φιλοξενία, και αφού εκφώνησε λόγο, όπου επαίνεσε την πόλη και τους κατοίκους της, αναχώρησε για το στρατόπεδό του, προσκαλώντας τους προεστούς να τόν επισκεφθούν εκεί.
……….Την επόμενη μέρα οι προεστοί της Ναζράν, με επικεφαλής τον Αρέθα, εξήλθαν της πόλεως για να ανταποδώσουν την επίσκεψη. Συνελήφθησαν, όμως, όλοι αμέσως και οδηγήθηκαν στην φυλακή, ο δε στρατός του Δου-Νοουάς εισέβαλε στην ανυπεράσπιστη πλέον πόλη, λεηλατώντας την, καταστρέφοντας τις εκκλησίες και συλλαμβάνοντας τους κληρικούς και τους εξέχοντες των κατοίκων της, ενώ οι αγγελιοφόροι του διαμήνυαν στους χριστιανούς να απαρνηθούν τον Χριστιανισμό, να αποκηρύξουν την θεότητα του Χριστού και να ασπαστούν τον Ιουδαϊσμό, προκειμένου να τούς χαριστεί η ζωή.
……….Αποβλέποντας στον εκφοβισμό των χριστιανών και θεωρώντας πως θα αλλαξοπιστήσουν ευκολότερα και ταχύτερα, αν στερηθούν τους κληρικούς τους, ο Δου-Νοουάς συνέλαβε τους ιερείς, τους μοναχούς και τις μοναχές, συνολικά 427 άτομα, τα οποία και έκαψε ζωντανά, εγκλωβίζοντάς τα, εντός της εκκλησίας, πυρπολώντας την. Θέλοντας να εκδικηθεί τον επιχώριο επίσκοπο Παύλο, προφανώς λόγω της ποιμαντικής του δράσης και ενδεχομένως των δεσμών του με την Αξώμη και την Αλεξάνδρεια, όπου υπάγονταν εκκλησιαστικά, τόν αναζήτησε προσωπικά και όταν πληροφορήθηκε πως είχε πεθάνει από διετίας, διέταξε να καταστρέψουν το μνημείο του, να ξεθάψουν τα οστά του και να τά ρίξουν και αυτά στην φωτιά. Σύμφωνα με τον συριακής καταγωγής μονοφυσίτη επίσκοπο Συμεών του Μπεθ Αρσάμ (+540 μ.Χ.), ο οποίος επισκέφτηκε την Ναζράν στο τέλος του 523 μ.Χ. και κατέγραψε μαρτυρίες επιζώντων, μαζί με τους κληρικούς και τους μοναχούς εκάησαν ζωντανοί και εκατοντάδες λαϊκοί, ανεβάζοντας τον συνολικό αριθμό των μαρτύρων σε 2.000 άτομα.
……….Την επόμενη ημέρα οδηγήθηκε από την φυλακή ενώπιον του Δου-Νοουάς υποβασταζόμενος ο ενενηνταπεντάχρονος Αρέθας, ο οποίος με θάρρος και παρρησία έψεξε τον βασιλιά των Ομηριτών για την συμπεριφορά του, ομολόγησε την πίστη του στον Χριστό και στην θεότητά Του, αρνούμενος εκ νέου να αποκηρύξει την πίστη του, ενώ ενθάρρυνε και τους υπόλοιπους 340 φυλακισμένους χριστιανούς να υπομείνουν το μαρτύριο και τον θάνατο, ώστε να αξιωθούν της αιωνίου ζωής. Όλοι τους αποκεφαλίστηκαν, οι περισσότεροι από αυτούς μετά από σκληρά βασανιστήρια.
Ο Άγιος Μεγαλομάρτυς Αρέθας. Τοιχογραφία του 11ου μ.Χ. αιώνα. Ιερά Μονή Οσίου Λουκά, Στείρι Βοιωτίας. Αποτμήματα λειψάνων του Αγίου Αρέθα αποθησαυρίζονται στην Ι.Μ. Διονυσίου Αγίου Όρους, στην Ι.Μ. Αγάθωνος Φθιώτιδος, στην Ι.Μ. Ταξιαρχών Αιγιαλείας και στην Ι.Μ. Φανερωμένης Σαλαμίνος, όπως και στην Ι. Σκήτη Κουτλουμουσίου Αγίου Όρους.
……….Όπως μάς πληροφορούν οι πηγές που διασώζουν τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Ναζράν το 523 μ.Χ., δηλαδή, οι δύο σχετικές επιστολές του επισκόπου Συμεών και το Μαρτύριο του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Αρέθα, που συνέγραψε ο Όσιος Συμεών ο Μεταφραστής, επειδή οι χριστιανοί αρνούνταν να εξωμόσουν, επιδεικνύοντας θάρρος και καρτερία, ιδίως οι γυναίκες, παρά τις απειλές και τα σκληρά βασανιστήρια, οι θανατώσεις τους συνεχίστηκαν για πολλές ημέρες. Ο ακριβής συνολικός τους αριθμός δεν είναι γνωστός. Οι ορθόδοξοι συναξαριστές αναφέρουν μαζί με τον Άγιο Αρέθα 4.299 χριστιανούς μάρτυρες συμπολίτες του, άνδρες, γυναίκες, ακόμη και μικρά παιδιά, ενώ κάποιες ιστορικές πηγές ανεβάζουν τον συνολικό αριθμό των θανατωθέντων σε 20.000, κάτι ιδιαιτέρως πιθανό, αφού οι εκτελέσεις επεκτάθηκαν και στην γύρω περιοχή, όπου επίσης διαβιούσαν χριστιανοί.
Ο γεωπολιτικός αντίκτυπος της εξόντωσης των χριστιανών της πόλεως Ναζράν
……….Η είδηση της μαζικής εξόντωσης των χριστιανών στην πόλη Ναζράν και γενικά στο Ομηριτικό βασίλειο, οι πληροφορίες πως ο Δου-Νοουάς σχεδίαζε οργανωμένο διωγμό των χριστιανών στην Αραβία σε συνεργασία με την Περσική Αυτοκρατορία και παγανιστές φυλάρχους και ηγεμόνες και το ορατό ενδεχόμενο της απώλειας μίας κρίσιμης για τα γεωπολιτικά και οικονομικά συμφέροντα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας περιοχής θορύβησαν, όπως ήταν αναμενόμενο, την Κωνσταντινούπολη και επέβαλαν την ανάληψη άμεσης στρατιωτικής δράσης.
……….Καθώς, λόγω της απόστασης η αποστολή ρωμαϊκών στρατευμάτων θα ήταν και δύσκολη και χρονοβόρα, ο αυτοκράτορας Ιουστίνος Α΄ (450-527 μ.Χ.) ζήτησε από τον βασιλιά της Αξώμης Ελεσβαάν να εκστρατεύσει εκ νέου κατά του Ομηριτικού βασιλείου. Η εκστρατεία αυτή έλαβε χώρα το 525 μ.Χ. Μεταγωγικά και εμπορικά ρωμαϊκά πλοία βοήθησαν τα αιθιοπικά στρατεύματα να περαιωθούν στην χώρα των Ομηριτών, την οποία και κατέκτησαν το ίδιο έτος. Ο Ελεσβαάν νίκησε τον Δου-Νοουάς, τόν εκτέλεσε και διέλυσε τον στρατό του, ενώ τοποθέτησε στον θρόνο του Ομηριτικού βασιλείου ένα μέλος της τοπικής δυναστείας. Το εξελληνισμένο όνομα του βασιλιά αυτού, που ήταν χριστιανός, όπως και οι διάδοχοί του, είναι Εσιμιφαίος.
……….Πάντως, η διάρκεια ζωής αυτού του χριστιανικού Ομηριτικού βασιλείου, που ήταν πλέον υποτελές στο Αξωμιτικό βασίλειο, δεν ήταν μεγάλη, αφού το 575 μ.Χ. καταλύθηκε από την Περσική Αυτοκρατορία, η οποία και τό προσάρτησε, για να ακολουθήσει η ισλαμική κατάκτηση όλης της περιοχής το 631 μ.Χ.
Ο Χριστιανισμός στο Ομηριτικό βασίλειο μετά το 525 μ.Χ.
……….Ο στενός έλεγχος από το επικυρίαρχο χριστιανικό βασίλειο της Αξώμης και η εγκαθίδρυση χριστιανικής δυναστείας στον θρόνο του Ομηριτικού βασιλείου, καθώς και το συνεχές ενδιαφέρον της Κωνσταντινούπολης συνετέλεσαν ώστε ο Χριστιανισμός στην περιοχή να γνωρίσει ιδιαίτερη ακμή στο υπόλοιπο του 6ου μ.Χ. αιώνα.
……….Η πρωτεύουσα της χώρας Ζαφάρ έγινε έδρα αρχιεπισκοπής, υπαγόμενης στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, η επισκοπή της Ναζράν ανασυστήθηκε, ενώ δημιουργήθηκαν και νέες επισκοπές στις μεγαλύτερες πόλεις. Εκκλησίες και μονές αναστηλώθηκαν και οικοδομήθηκαν νέες, ενώ έγινε συστηματική κατήχηση του πληθυσμού, ο οποίος και εκχριστιανίστηκε σε μεγάλο βαθμό.
……….Η άνθηση του χριστιανισμού στην περιοχή θεωρείται έργο του Γρηγέντιου, ο οποίος στάλθηκε από την Αλεξάνδρεια στην χώρα των Ομηριτών αμέσως μετά την νίκη του Ελεσβαάν το 525 μ.Χ. και ανέλαβε καθήκοντα αρχιεπισκόπου, με αποστολή την αναδιοργάνωση όχι μόνον της τοπικής εκκλησίας, αλλά και αυτού του ίδιου του κράτους των Ομηριτών. Για το έργο του τιμάται ως άγιος από την Ορθόδοξη Εκκλησία, η δε μνήμη του εορτάζεται στις 19 Νοεμβρίου.
……….Στην Ναζράν οικοδομήθηκαν τρεις τουλάχιστον εκκλησίες, μία αφιερωμένη στον Χριστό, μία στην Θεοτόκο και μία στον Άγιο Αρέθα και στους υπόλοιπους μάρτυρες χριστιανούς της πόλης, καθώς η μνήμη τους άρχισε να τιμάται σχεδόν αμέσως μετά τον θάνατό τους και από την Ορθόδοξη Εκκλησία και από τις Αντιχαλκηδόνιες Μονοφυσιτικές Εκκλησίες, όπως η Κοπτική, η Συριακή και η Αιθιοπική. Η πόλη εξελίχθηκε σε τόπο προσκυνήματος και στο σημαντικότερο χριστιανικό και μοναστικό κέντρο της Αραβίας, αν και σταδιακά επικράτησε ο μονοφυσιτικός χριστιανισμός, λόγω της εξάρτησης από το μονοφυσιτικό βασίλειο της Αξώμης και τις στενές επαφές με τα μονοφυσιτικά κέντρα της Συρίας.
……….Ήταν τόσο ισχυρή και σεβαστή η χριστιανική κοινότητα της Ναζράν, ώστε το 631 μ.Χ. ήρθε σε συμφωνία με τον Μωάμεθ (570-632 μ.Χ), ο οποίος επέτρεψε στους 40.000 και πλέον χριστιανούς της πόλης να παραμείνουν στις εστίες τους, κρατώντας τις περιουσίες τους και διατηρώντας την πίστη τους. Ένδειξη του πόσο σεβαστή ήταν η χριστιανική κοινότητα της Ναζράν και πόσο έντονα στην μνήμη των Αράβων είχε εντυπωθεί το μαρτύριο των κατοίκων της από τον Δου-Νοουάς είναι πως το Κοράνιο στο 85ο κεφάλαιό του αναφέρεται στον δια πυρός μαρτυρικό θάνατο των χριστιανών της πόλης, επαινώντας τους και καταδικάζοντας τους θύτες τους ως άπιστους.
……….Τα παραπάνω, όμως, δεν εμπόδισαν τον Χαλίφη Ομάρ (+644 μ.Χ.) να διατάξει λίγα χρόνια αργότερα και συγκεκριμένα το 638 μ.Χ. την εκδίωξη των χριστιανών από την αραβική χερσόνησο και την Ναζράν ειδικότερα. Οι περισσότεροι από τους χριστιανούς της Ναζράν, μονοφυσίτες πια, διασκορπίστηκαν, καταφεύγοντας σε πόλεις της Μεσοποταμίας και της Συρίας. Πάντως, Άραβες χρονικογράφοι και ιστορικοί αναφέρουν την ύπαρξη μικρής χριστιανικής κοινότητας στην Ναζράν έως και τα τέλη του 9ου μ.Χ. αιώνα.
Ἀπολυτίκιον τοῦ Ἁγίου Ἀρέθα τοῦ Μάρτυρος
……….Εὐσεβείᾳ ἐμπρέπων τῇ ἀθλήσει δεδόξασαι, τὴν τῶν Χριστοκτόνων κακίαν καθελὼν τῇ ἐνστάσει σου· διὸ καὶ προσενήνοχας Χριστῷ, Μαρτύρων ἀρραγῆ συνασπισμόν, ὥσπερ θεῖος παιδοτρίβης καὶ ὁδηγός, Ἀρέθα παμμακάριστε. Δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διὰ σοῦ, πᾶσιν ἰάματα.
23 Οκτωβρίου 2019
Δρ. Χρήστος Μητσάκης
mitsakis_christos@hotmail.com
Σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα:
……….Ο Χρήστος Μητσάκης είναι ψυχολόγος. Έχει σπουδάσει ψυχολογία στην Μ. Βρετανία, ενώ έχει κάνει και σπουδές δημοσιογραφίας στην Ελλάδα.
Σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων:
……….Το κείμενο αυτό αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του συγγραφέα και γράφτηκε για να δημοσιευτεί στον ιστοχώρο «Ελληνικό Ημερολόγιο», http://ellinoistorin.gr/
……….Επιτρέπεται η δωρεάν αναδημοσίευσή του στο διαδίκτυο και μόνον, αυτούσιου και χωρίς αλλαγές του παρόντος κειμένου, μόνον μετά από άδεια του συγγραφέα, και με τον αυστηρό όρο να αναφέρονται σαφώς ο συγγραφέας και η αρχική πηγή δημοσίευσης, και εφ’ όσον η αναδημοσίευση περιλαμβάνει το σύντομο βιογραφικό του συγγραφέα, και την σημείωση πνευματικών δικαιωμάτων.
……….Απαγορεύεται η αφαίρεση ή προσθήκη λέξεων, φράσεων ή φωτογραφιών, και η με κάθε άλλο τρόπο τροποποίηση ή αλλοίωση του κειμένου και του περιεχομένου του.