ΕΛΛΗΝΟ-ΙΤΑΛΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1940-1941 – ΕΝΑΣ ΟΡΕΙΝΟΣ ΑΓΩΝΑΣ

 .

Δημιουργία Έκτωρος Δούκα με θέμα «πορεία Ελλήνων στρατιωτών 1940-41».

.

Ελληνο-ιταλικός πόλεμος 1940-1941. Ένας ορεινός αγώνας

 

ΚΕΙΜΕΝΟ: Αγγελική Δήμα – Δημητρίου, Ιστοριογράφος τής ΔΙΣ/ΓΕΣ

 

Η ΠΟΛΙΤΙΚΟΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΟ-ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

……….Ο Ελληνο-ιταλικός Πόλεμος 1940-1941 εντάσσεται στα πλαίσια τού Β’ Παγκοσμί­ου Πολέμου και αποτελεί μία πολεμική σύρραξη στον ευρύτερο στρατηγικό σχεδιασμό τού Μουσολίνι στον χώρο τής Μεσογείου. Τόσο όμως η Αγγλία, όσο και η Γερμανία, υποχρεώθηκαν να εμπλακούν σ’ αυτόν τον πόλεμο, με αποτέλεσμα η σύρραξη να πάρει ευρύτερη διάσταση και να επηρεάσει την κατάσταση στην Μεσόγειο και κυρίως την γερμανική εκστρατεία στην Σοβιετική Ένωση το 1941.

……….Στην Ευρώπη ο Χίτλερ, μετά από γρήγορες και θεαματικές νίκες, μεταξύ Σεπτεμβρίου 1939 και Ιουνίου 1940, είχε κατακτήσει την Πολωνία, την Δανία, την Νορβηγία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και την Γαλλία. Μόνος ισχυρός αντίπαλός του ήταν η Μεγάλη Βρετανία, που μόλις είχε κερδίσει την «Μάχη τής Αγγλίας» και αγωνιζόταν να αποτρέψει τον κίνδυνο εισβολής στα νησιά της.

……….Παράλληλα, τον Απρίλιο τού 1939, ο σύμμαχος τού Χίτλερ, Μουσολίνι, κατέλαβε χωρίς σοβαρή αντίσταση την Αλβανία, ενώ στις 10 Ιουνίου 1940 εισήλθε στον πόλεμο και πρόσβαλε την Γαλλία που κατέρρεε από τα νώτα. Λίγους μήνες αργότερα, τον Οκτώβριο τού 1940, οι ιταλικές δυνάμεις στην Αφρική υποχρέωναν τους Βρετανούς να συμπτυχθούν στην Μάρσα Ματρούχ τής Αιγύπτου. Το ίδιο χρονικό διάστημα οι συγκοινωνίες στην Μεσόγειο, εξ αιτίας τής συνθηκολόγησης τής Γαλλίας και τής ιταλικής δράσης, είχαν καταστεί δυσχερείς και επικίνδυνες.

……….Η Σοβιετική Ένωση, μετά το Σύμφωνο τής 23ηςΑυγούστου 1939 με την Γερμανία (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότωφ), είχε κατακτήσει τις Βαλτικές χώρες, εδάφη τής ανατολικής Πολωνίας και τις περιοχές Βεσσαραβία και Βουκοβίνα τής Ρουμανίας, χωρίς να αναμιχθεί ακόμη στην σύρραξη.

……….Οι Ηνωμένες Πολιτείες, παρά την ευμενή στάση τους προς την Αγγλία, παρέμεναν ακόμη ουδέτερες, έχοντας το βλέμμα στραμμένο περισσότερο προς τον Ειρηνικό και λιγότερο προς την Ευρώπη, εξ αιτίας τής μεγάλης απειλής γι’ αυτές από την Ιαπωνία, τού τρίτου εταίρου τού Άξονα.

……….Στα Βαλκάνια, η Γιουγκοσλαβία μετά την υπογραφή μυστικού συμφώνου φιλίας με την Βουλγαρία, τον Ιανουάριο τού 1937, εμφανιζόταν άλλοτε φιλοβρετανική και άλ­λοτε φιλοαξονική, ενώ η Βουλγαρία ασκού­σε εφεκτική και καιροσκοπική πολιτική. Η Ρουμανία από τον Σεπτέμβριο τού 1940 είχε προσχωρήσει στον Άξονα και τα γερμανικά στρατεύματα είχαν εισέλθει στο έδαφός της. Η Τουρκία ήταν ουδέτερη και η στάση της, σε περίπτωση παραβίασης των ελληνικών συνόρων, ήταν απροσδιόριστη.

……….Ο Μουσολίνι, απόλυτος δικτάτορας στην Ιταλία από το 1922, φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει στην Μεσόγειο. Γι’ αυτό, μετά την αιφνιδιαστική κατάληψη τής Αλβανίας, άρχισε να προκαλεί συνεχώς την Ελλάδα με συχνές παραβιάσεις τού ελληνικού εναέριου χώρου και αεροπορικές επιθέσεις εναντίον ελληνικών πλοίων, αβάσιμες κατηγορίες γιά παροχή διευκολύνσεων σε βάσεις στις ναυτικές και αεροπορικές δυνάμεις των Βρετανών και μικροεπεισόδια στα σύνορα με την Βόρεια Ήπειρο. Αποκορύφωμα ήταν ο τορπιλισμός τού ελληνικού πολεμικού πλοίου «Έλλη» στο λιμάνι τής νήσου Τήνου τού Αιγαίου πελάγους, στις 15 Αυγούστου 1940.

……….Όλα αυτά αποσκοπούσαν στο να προκαλέσουν την βίαιη αντίδραση τής Ελλάδας, γεγονός που θα παρείχε στην Ιταλία την αφορμή να επιτεθεί εναντίον της. Η Ελληνική Κυβέρνηση, διατηρώντας την ψυχραιμία της και μη επιθυμώντας να εμπλακεί η χώρα σε πόλεμο απέφευγε γενικά κάθε πρόκληση. Έτσι, έφτασε ακόμη να μην αποκαλύψει την εθνικότητα τού υποβρυχίου που τορπίλισε το «Έλλη», παρά μόνο στις 30 Οκτωβρίου 1940, όταν είχε πλέον κηρυχθεί ο πόλεμος.

Ο ΧΩΡΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ, ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΠΑΛΩΝ

………..Η ευρύτερη περιοχή, όπου έλαβαν χώρα οι Επιχειρήσεις τού Ελληνο-ιταλικού Πολέμου, ορίζεται από την γραμμή Αυλώνας – Πόγραδετς προς τα βορειοδυτικά και την Ελληνο-αλβανική μεθόριο προς τα νοτιοανατολικά. Η περιοχή αυτή αποτελείται από πολλές παράλληλες οροσειρές που ακολουθούν την γενική κατεύθυνση από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά. Οι περισσότερες απ’ αυτές είναι δύσβατες και ακάλυπτες, ενώ μερικές κορυφές τους υπερβαίνουν τα 2.000 μέτρα. Μεταξύ αυτών των οροσειρών σχηματίζονται οι στενές κοιλάδες των ποταμών Αώου, Σαρανταπόρου, Καλαμά, Δρίνου και Δεβόλη.

……….Το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο τής περιοχής αυτής το 1940 ήταν φτωχό και επί πλέον μεταξύ τής Δυτικής Μακεδονίας και τής Ηπείρου δεν υπήρχε οδική αρτηρία, γιατί παρεμβάλλεται ο ορεινός όγκος τής Πίνδου. Έτσι, το όλο Θέατρο Επιχειρήσεων δημιουργούσε δυσκολίες όχι μόνο στην στρατηγική συγκέντρωση τού Στρατού, αλλά και στον ανεφοδιασμό και τις διακομιδές.

……….Το γεγονός αυτό επέβαλλε τον διαχωρισμό τού Θεάτρου Επιχειρήσεων και από τους δύο αντιπάλους σε δύο τμήματα, τής Ηπείρου και τής Δυτικής Μακεδονίας, τα οποία συνδέονταν μεταξύ τους με τον ορεινό τομέα τής Πίνδου.

……….Το ιταλικό σχέδιο επιχειρήσεων προέβλεπε την ταχεία κατάληψη τής Ηπείρου μέχρι την Πρέβεζα και τα νησιά τού Ιονίου πελάγους, με ταυτόχρονη ενέργεια από τα βορειοδυτικά, διά μέσου τού ορεινού όγκου τής Πίνδου. Στην συνέχεια, την ταχεία προέλαση δύο ισχυρών φαλάγγων  προς την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη γιά την κατάληψη ολόκληρης τής χώρας.

Γιά τον σκοπό αυτό οι Ιταλοί διέθεταν:
  • ……….*Το XXV Σώμα Στρατού (42.000 άνδρες) με δύο μεραρχίες Πεζικού («Φερράρα» και «Σιένα»), μία τεθωρακισμένη («Κενταύρων») και μία Ιππικού προσανα­τολισμένες προς την Ήπειρο.
  • ……….*Το XXVI Σώμα Στρατού (44.000 άνδρες) με τρείς μεραρχίες Πεζικού («Πάρμα», «Πιεμόντε», «Βενέτσια»), προσανατο­λισμένες προς την Δυτική Μακεδονία και την 3ηΜεραρχία Αλπινιστών «Τζούλια» (10.800 άνδρες) που βρισκόταν μεταξύ των δύο παραπάνω Σωμάτων Στρατού, απέναντι στον τομέα τής Πίνδου, ανάμεσα στις οροσειρές Σμόλικα και Γράμμου.

……….Το ελληνικό σχέδιο επιχειρήσεων, που καταρτίστηκε μετά την κατάληψη τής Αλ­βανίας από τους Ιταλούς και ίσχυε στις 28 Οκτωβρίου 1940, ήταν βασικά αμυντικό και αντιμετώπιζε κατά περίπτωση, είτε ταυτόχρονη βουλγαρική και ιταλική επίθεση, η μόνο ιταλική επίθεση κατά τής Ελλάδας. Επιθετική ενέργεια θα ελαμβάνετο σε δεύτερο στάδιο και εφ’ όσον θα είχαν δημιουργηθεί οι κατάλληλες προϋποθέσεις γιά τον σκοπό αυτό.

……….Ειδικότερα προς τα ελληνοαλβανικά σύνορα είχαν διατεθεί:
  • ……….Στην Ήπειρο η VIII Μεραρχία Πεζι­κού (15 τάγματα Πεζικού).
  • ……….Στην Δυτική Μακεδονία το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας με την ΙΧ Μεραρχία και την IV Ταξιαρχία Πεζικού σε πρώτο κλιμάκιο και την Ι Μεραρχία και την V Ταξιαρχία Πεζικού σε δεύτερο κλιμάκιο.
  • ……….Στον Τομέα τής Πίνδου το Απόσπασμα Πίνδου δυνάμεως περίπου ενός συντάγματος Πεζικού (51οΣύνταγμα Πεζι­κού και 11/2 ορεινή πυροβολαρχία).

……….Συνολικά οι ελληνικές δυνάμεις ανέρ­χονταν σε 35.000 άνδρες.

Η ΕΝΑΡΞΗ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΡΟΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΣΕΩΣ 28 ΟΚΤ-13 ΝΟΕ 1940

……….Η αιφνιδιαστική εισβολή των ιταλικών δυνάμεων στο ελληνικό έδαφος άρχισε από τις 05:30 τής 28ης Οκτωβρίου 1940, με κύρια προσπάθεια στην Ήπειρο και στην ορεινή περιοχή τής Πίνδου, από το Ιόνιο μέχρι το όρος Γράμμος.

……….Στο μέτωπο τής Ηπείρου η VIII Μεραρ­χία πέτυχε να αναχαιτίσει τον αντίπαλο στην προωθημένη αμυντική τοποθεσία Ελαίας (Καλπάκι) – Καλαμά. Η μόνη επιτυχία των Ιταλών ήταν να διεισδύσουν σχετικά βαθιά στον παραλιακό τομέα χωρίς όμως κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα, ένεκα τής απειλής αποκοπής τους σε περίπτωση συνεχίσεως τής προελάσεως.

……….Στον τομέα τής Πίνδου επίσης, οι ελληνικές δυνάμεις, εξ αιτίας τής συντριπτικής υπεροχής των Ιταλών, εξαναγκάστηκαν να συμπτυχθούν σε σχετικά μεγάλο βάθος. Με την εσπευσμένη όμως συγκέντρωση των διαθέσιμων δυνάμεων και την αυθόρμητη συμπαράσταση και βοήθεια των κατοίκων τής Πίνδου, οι ελληνικές δυνάμεις κατόρθωσαν να περισφίξουν και να εξαλείψουν στην συνέχεια τον ιταλικό θύλακα.

……….Παράλληλα στην Βορειοδυτική Μακεδονία οι ελληνικές δυνάμεις, από τις πρώτες ημέρες τής ιταλικής επιθέσεως, ανέλαβαν την πρωτοβουλία των επιχειρήσεων και πέτυχαν να καταλάβουν σημαντικά εδαφικά σημεία πέρα από τα σύνορα.

Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑΣ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ 14 ΝΟΕ 1940 - 6 ΙΑΝ 1941

……….Κατά την δεύτερη περίοδο τού Πολέμου, από τις 14 Νοεμβρίου 1940 μέχρι τις 6 Ιανουαρίου 1941, ο Ελληνικός Στρατός ανέλαβε γενική αντεπίθεση γιά την πλήρη αποκατάσταση και σε βάθος εξασφάλιση τής ακεραιότητας τού εθνικού εδάφους με εντυπωσιακά αποτελέσματα.

……….Έτσι, στον Νότιο τομέα, οι ελληνικές δυνάμεις δημιούργησαν ευνοϊκές προϋποθέσεις γιά την πλήρη διάνοιξη τής κοιλάδας τού Σιούσιτσα ποταμού και την συνέχιση τής προελάσεως προς τον Αυλώνα που ήταν και το μεγαλύτερο λιμάνι ανεφοδιασμού των ιταλικών δυνάμεων.

……….Στον Κεντρικό τομέα, παρά την ισχυρή αντίσταση των Ιταλών, πέτυχαν να φτάσουν μέχρι τέλος Δεκεμβρίου στην Κλεισούρα και να έχουν ετοιμότητα να καταλάβουν τον ομώνυμο οδικό κόμβο.

……….Στον Βόρειο τομέα, κατέλαβαν τον ζωτικό κόμβο τής Κορυτσάς, τον οποίο εξασφάλισαν, μετά από σκληρό αγώνα από τα δυτικά και βορειοδυτικά.

……….Κατά την περίοδο αυτή η Ελληνική Διοίκηση ενέπλεξε επτά νέες μεραρχίες Πεζικού (ΙΙ, ΙΙΙ, IV, X, XIII και XVII), ενώ οι Ιταλοί ενισχύθηκαν με οκτώ μεραρχίες Πεζικού (2η– Αλπινιστών «Τριντεντίνα», 4η– Αλπινιστών «Κουνεένσε», 11η– «Μπρένερο», 33η– «Ακουι», 37η– «Μοντένα», 48η– «Τάρο», 50η– Αλπινιστών «Πουστερία», 53η– «Αρέτζο»), καθώς και μεγάλο αριθμό διαφόρων άλλων μονάδων δυνάμεως συντάγματος ή τάγματος.

ΟΙ ΧΕΙΜΕΡΙΝΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ Η ΕΑΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ 7 ΙΑΝ - 26 ΜΑΡ 1941

……….Στο χρονικό διάστημα από 7 Ιανουαρίου έως 26 Μαρτίου 1941 έγιναν στον Κεντρικό τομέα τού μετώπου οι σκληρότεροι και πιό αιματηροί αγώνες μεταξύ των αντίπαλων δυνάμεων σε όλη την διάρκεια τού πολέμου.

……….Οι ελληνικές δυνάμεις κατέλαβαν, ύστερα από σκληρές μάχες, τον σημαντικό συγκοινωνιακό κόμβο τής Κλεισούρας, τον οποίο και εξασφάλισαν με αγώνες που συνεχίστηκαν παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, τις δυσχέρειες ανεφοδιασμού των μονάδων και τα κρούσματα παγοπληξίας που υπερέβαιναν τις απώλειες μάχης.

……….Οι Ιταλοί, αποδίδοντας ιδιαίτερη σημασία στον ζωτικό αυτό χώρο, επιχείρησαν να ανακαταλάβουν την Κλεισούρα χωρίς όμως επιτυχία.

……….Το σημαντικότερο γεγονός στην τρίτη αυτή περίοδο τού Ελληνο-ιταλικού πολέμου υπήρξε η μεγάλη «Εαρινή» επίθεση τού Ιταλικού Στρατού. Η ιταλική επίθεση άρχισε το πρωί τής 9ηςΜαρτίου και συνεχίστηκε με αμείωτη σφοδρότητα μέχρι τις 14 Μαρτίου χωρίς όμως να σημειώσει καμμιά επιτυχία, χάρη στο ακατάβλητο θάρρος και την αυτοθυσία των Ελλήνων μαχητών, οι οποίοι δεν παραχώρησαν ούτε σπιθαμή ελληνικού εδάφους στους επιτιθέμενους Ιταλούς.

……….Πριν αναχωρήσει ο Μουσολίνι από τα Τίρανα γιά την Ρώμη, είπε στο Στρατηγό Πρίκολο: «Σάς εκάλεσα διότι απεφάσισα να επιστρέψω εντός τής αύριον εις την Ρώμην. Αηδίασα απ’ αυτό το περιβάλλον. Δεν επροχωρήσαμεν ούτε βήμα. Μέχρι τούδε με έχουν εξαπατήσει. Περιφρονώ βαθύτατα όλους αυτούς τους ανθρώπους (Σ.Σ. εννο­εί τους στρατιωτικούς αρχηγούς του). Απόψε υπέβαλα λεπτομερή έκθεσιν επί τής καταστάσεως, εις τον Βασιλέα».

……….Η γερμανική επίθεση κατά τής Ελλάδος στις 6 Απριλίου 1941 λύτρωσε τελικά τις ιταλικές δυνάμεις από την ήττα που υπέστησαν στα ηπειρωτικά βουνά, σ’ ένα τραχύ εδαφοκλιματολογικό περιβάλλον.

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΟΙΤΑΛΙΚΟ ΜΕΤΩΠΟ

……….Ο Ελληνο-ιταλικός Πόλεμος ήταν κατ’ εξοχήν πόλεμος ορεινού αγώνα. Ο Ελληνικός Στρατός αντιμετώπισε με περιορισμένα μέσα άμυνας σε ορεινό και δύσβατο έδαφος, Στρατό μεγάλης ευρωπαϊκής δυνάμεως, εφοδιασμένο με σύγχρονα μέσα και ιδιαίτερα με άρματα μάχης και ισχυρή αεροπορία.

……….Παρ’ όλα αυτά οι επιθετικές επιχειρήσεις που ανέλαβαν οι ελληνικές δυνάμεις από τις 14 Νοεμβρίου 1940 στέφθηκαν με επιτυχία. Δεν έγινε όμως δυνατή η πραγματοποίηση ευρείας εκμεταλλεύσεως των επιτυχιών αυτών, αν και παρουσιάστηκαν ευκαιρίες οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε σημαντικά αποτελέσματα, γιατί ο Ελληνικός Στρατός στερούνταν τεθωρακισμένων και ταχυκίνητων μέσων, ενώ η Ιταλική Αεροπορία σχεδόν κυριαρχούσε στον αέρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η κατάληψη τής Κορυτσάς, όπως αναφέρεται στην Έκθεση Πεπραγμένων τού Διοικητή τού Γ΄ Σώματος Στρατού:

……….«Η Κορυτσά κατελήφθη στις 18:00 τής 22ηςΝοεμβρίου, ημέρα Παρασκευή (ένατη ημέρα τής επιθέσεως).

……….Αναμφισβήτητα η Κορυτσά ήταν δυνατό να καταληφθεί από τις 19 Νοεμβρίου οποιαδήποτε ημέρα μέχρι τις 22 Νοεμβρίου.

……….Κατελήφθη όμως το βράδυ τής 22ηςΝοεμβρίου γιά να μην είναι αμφίβολη η διατήρηση της. Διατρέχουμε, εξ αιτίας τής ελλείψεως αντιαρματικών μέσων, τον κίνδυνο να υποστούμε επιθετική επιστροφή τού εχθρού με αρματικά μέσα και να εγκαταλείψουμε προς στιγμήν την πόλη, οπότε η απήχηση θα ήταν χειρίστη γιά την ψυχοσύνθεση τού Έλληνα μαχητή. Εξ αιτίας αυτού καταλαμβάναμε τα σημεία που θα μπορούσαμε να κρατήσουμε ασφαλώς και τα οποία μάς παρείχαν βάσεις γιά την περαιτέρω προχώρηση μας».

……….Η αδυναμία αυτή ανάγκαζε τις ελληνικές δυνάμεις να αποφεύγουν τις πεδινές ζώνες και να κινούνται ελισσόμενες κυρίως διά μέσου ορεινών διαβάσεων, όπως κατά τις επιχειρήσεις γιά την κατάληψη των ορεινών όγκων Μοράβα – Ιβάν, όπου η κύρια προσπάθεια τού Γ΄ Σώματος Στρατού εκδηλώθηκε σε έδαφος πολύ δύσβατο και ορεινό. Έτσι, οι ελληνικές δυνάμεις απέφευγαν την επέκταση τής επιθέσεως κατά μήκος τού πεδινού διαδρόμου τής άνω κοιλάδας τού Δεβόλη ποταμού επειδή, λόγω τής παντελούς ελλείψεως τεθωρακισμένων μέσων και τής ανεπάρκειας αντιαρματικών, υπήρχε άμεσος κίνδυνος πλευροκόπησης των ελληνικών δυνάμεων στον πεδινό διάδρομο από τα εχθρικά άρματα μάχης. Επί πλέον, ο Δεβόλης ποταμός που περιβάλλει το όρος Μοράβα, παρουσίαζε σοβαρό εμπόδιο στην κίνηση των στρατευμάτων γιατί οι απότομες όχθες και το βάθος του τον καθιστούσαν βατό σε ελάχιστα σημεία, τα οποία μάλιστα ήταν ισχυρά προστατευμένα.

……….Αποτέλεσμα τής κίνησης μέσω ορεινών διαβάσεων ήταν η επιμήκυνση των φαλαγγών, η επαύξηση τής κόπωσης των ανδρών και των κτηνών και η δημιουργία δυσχερειών στους ανεφοδιασμού και τις διακομιδές.

……….Γιά την αντιμετώπιση των πράγματι βασανιστικών αυτών προβλημάτων των μαχο­μένων τμημάτων χρειάστηκε πολλές φορές να χρησιμοποιηθούν και ομάδες από χωρικούς, γυναίκες και παιδιά ακόμη τής Πίνδου, τής Ηπείρου και οι Έλληνες τής Βόρειας Ηπείρου που προσέρχονταν αυθόρμητα και μετέφεραν στους ώμους τους τα φορτία, κινούμενοι σε δύσβατα εδάφη κάτω από πολύ δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Στην Έκθεση τού ΙΙΙ Γραφείου τού Επιτελείου τού Β’ Σώματος Στρατού σημειώνεται:

……….«Ήταν συγκινητικό να βλέπει κανείς γυ­ναίκες, μικρά παιδιά, γέροντες και γριές να μεταφέρουν, πορευόμενοι όλη την ημέρα, πάνω σε μικρά υποζύγια, όνους και ημίονους και στους ώμους τους τρόφιμα γιά τον μαχόμενο Στρατό με πρόσωπα χαρωπά και με φανατικό ενθουσιασμό».

……….Έτσι, οι κάτοικοι των περιοχών αυτών παρουσίαζαν στους Έλληνες στρατιώτες που ήδη μάχονταν με σθένος και απαράμιλλο ψυχικό μεγαλείο ένα λαμπρό παράδειγμα πατριωτισμού, αυτοθυσίας και μαχητικότητας.

……….Αντίθετα, στις πεδινές ζώνες ο αντίπαλος, χάρη στα μηχανοκίνητα μέσα που διέθετε, κατόρθωνε να αποσύρεται γρήγορα και να εγκαθίσταται οπουδήποτε αλλού με σχετική άνεση, ενώ στις ορεινές περιοχές επιβράδυνε την ελληνική προώθηση με λίγες σχετικά δυνάμεις. Επί πλέον, οι νεοεμπλεκόμενες στον αγώνα ιταλικές μονάδες, μεταφέρονταν γρήγορα στο μέτωπο με αυτοκίνητα, ενώ οι αντίστοιχες ελληνικές, στερούμενες τέτοιων μεταφορικών μέσων, έφταναν στο μέτωπο ύστερα από μακρινές νυχτερινές πορείες (250-400 χιλιόμετρα), με αποτέλεσμα να μην μπορούν να λάβουν αμέσως μέρος στον αγώνα.

……….Στο Ημερολόγιο Επιχειρήσεων τής ΙΙ Μεραρχίας από 28 Οκτωβρίου 1940 μέχρι 22 Ιανουαρίου 1941 διαβάζουμε:

 ……….«Τόσο οι άνδρες, όσο και τα κτήνη που έφτασαν οδικώς από την περιοχή τής Καλα­μπάκας και τού Βόλου, συνεχώς πορευόμενοι, είχαν υπέρμετρα καταπονηθεί. Τέτοια ήταν μάλιστα η καταπόνηση των κτηνών, ώστε τα περισσότερα από αυτά ήταν ανίκανα να βαστάζουν τους φόρτους τους, επειδή είχαν υποστεί την δυσμενή επίδραση των καιρικών συνθηκών, τής κακής διατροφής και τής αθλίας καταστάσεως τού οδικού δικτύου. Οι άνδρες όμως, παρά τις συνεχείς βροχές και την εν γένει κακοκαιρία, διατηρούν αμείωτο το ηθικό τους και καταβάλλουν υπέρμετρες προσπάθειες, γιά να φέρουν σε αίσιο πέρας τον αγώνα που έχει αναληφθεί».

……….Στον τομέα τής Υγειονομικής Υπηρεσίας, εξ αιτίας τού αγώνα σε ιδιαίτερα ορεινό έδαφος, αρχικά παρουσιάστηκαν πολλές δυσχέρειες και προβλήματα. Από την Έκθεση τού Διευθυντή τής Υγειονομικής Υπηρεσίας τού Τμήματος Στρατιάς Ηπείρου (ΤΣΗ), από τις 18 Δεκεμβρίου 1940 μέχρι την διάλυσή του, διαβάζουμε:

……….«… Η φύσις τού εδάφους και η τακτική τού πολέμου ιδίως με τας αεροπορικάς επιδρομάς, ως και αι εκτάσεις των τομέων εκάστης μεραρχίας εκώλυον την ταχείαν και έγκαιρον ιατρικήν περίθαλψιν των τραυ­ματιών και ασθενών …». Στην συνέχεια όμως, γιά την εξυπηρέτηση των αναγκών τού Στρατού ενισχύθηκαν τα στρατιωτικά νοσοκομεία, δημιουργήθηκαν νέα, αναπτύχθηκαν νοσηλευτικοί σχηματισμοί εκστρατείας, ορεινά χειρουργεία, μετακινήθηκαν ανεφοδιαστικά όργανα και συστάθηκαν ειδικά σώματα διακομιδής. Οι διακομιδές πραγματοποιούνταν κατ’ ανάγκη την νύχτα γιά την αποφυγή των αεροπορικών επιδρομών, με αποτέλεσμα τις γνωστές δυσμενείς επιπτώσεις γιά τους διακομιζόμενους και το προσωπικό.

……….Τέλος, η υγειονομική υποστήριξη των μαχομένων υπήρξε αρκετά ικανοποιητική και με την βοήθεια τού Υπουργείου Εθνικής Πρόνοιας, την εθελοντική προσφορά υπηρεσιών των Αδελφών Νοσοκόμων, τού Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού, διαφόρων οργανώσεων και συλλόγων και τέλος πολλών επώνυμων και ανώνυμων Ελληνίδων.

……….Ένα άλλο σοβαρότατο πρόβλημα που δημιουργήθηκε και στους δύο αντιμα­χόμενους εξ αιτίας τού ορεινού εδάφους, τού ύψους τού χιονιού και τού πολικού ψύχους που επικρατούσε, ήταν τα κρυοπαγήματα που τις περισσότερες φορές προκαλούσαν μεγαλύτερες απώλειες απ’ αυτές των σκληρών μαχών (25.000 Έλληνες – 22.000 Ιταλοί παγόπληκτοι). Στην Έκθεση τής Διευθύνσεως Υγειονομικής Υπηρεσίας τού Γενικού Στρατηγείου αναφέρεται συγκεκριμένα:

……….«… Καθ’ όλον το εξάμηνον διάστημα διεκομίσθησαν εβδομήντα πέντε χιλιάδες (75.000) σχεδόν τραυματίαι, παγόπληκτοι και ασθενείς ήτοι αναλυτι­κώς τριάκοντα χιλιάδες (30.000) περίπου τραυματίαι, είκοσι πέντε χιλιάδες (25.000) παγόπληκτοι και είκοσι χιλιάδες (20.000) ασθενείς…». Εξ άλλου στην Έκθεση Πολεμικών Πεπραγμένων τής XVII Μεραρχίας Πεζικού (28 Οκτ. – 28 Δεκ. 1940), που δρούσε στο όρος Κάμια αναφέρεται: «8 Δεκεμβρίου. Ο καιρός εξακολουθεί ψυχρός με χιόνια και ομίχλη. Οι αξιωματικοί και οι οπλίτες υποφέρουν με καρτερικότητα άξιοι ιδιαίτερου θαυμασμού το δριμύ αυτό ψύχος, τού οποίου συνέπεια είναι ο πολλαπλασιασμός των κρυοπαγημάτων αξιωματικών και οπλιτών και οι συνεχείς απώλειες των κτηνών, ειδών οπλισμού και παντοειδούς υλικού».

……….Από ελληνικής πλευράς, παρά τον αρχικό αιφνιδιασμό, το πρόβλημα αντιμετωπίστηκε με επιτυχία με την χρήση λιπαντικών ουσιών και ειδικών μάλλινων επιδέσμων και καλτσών, που κατά χιλιάδες οι Ελληνίδες κάθε ηλικίας έπλεκαν και έστελναν στο μέτωπο.

……….Οι επιτυχίες τού Ελληνικού Στρατού κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο δεν ήταν τυχαίες. Ήταν αποτέλεσμα τής άρτιας προπαρασκευής και τού υψηλού ηθικού μαχητών και λαού. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι ελλείψεις που παρουσιάστηκαν αρχικά σε όλμους, αντιαεροπορικό και κυρίως αντιαρ­ματικό πυροβολικό οφείλονταν ιδίως στην αδυναμία εξεύρεσης πηγών προμήθειας από το εξωτερικό, εξ αιτίας τής εμπλοκής των προμηθευτριών χωρών στον Πόλεμο. Άρματα είχαν παραγγελθεί συνολικά δεκατέσσερα, 6-7 τόνων, τα οποία όμως δεν είχαν παραληφθεί μέχρι την κήρυξη τού πολέμου. Το μεγάλο πρόβλημα των πυρομαχικών αντιμετωπίστηκε ικανοποιητικά, χωρίς να δημιουργηθούν δυσεπίλυτα προβλήματα μέχρι το τέλος τού πολέμου.

……….Χάρη στα έγκαιρα μέτρα που εφαρμόστηκαν γιά την αύξηση τής ελληνικής βιομηχανικής παραγωγής στην δυνατή έκταση, στην επιβολή περιορισμών, στην κατανάλωση και κυρίως στην αξιοποίηση παλιών αποθεμάτων πυρομαχικών και λαφύρων, όπως γιά παράδειγμα, από το 1939 μελετήθηκε και τελικά επιτεύχθηκε η ανασκευή εκρηκτικών οβίδων εσωτερικού πυροσωλήνα γιά την χρησιμοποίησή τους στα ορειβατικά πυροβόλα 75/19 χιλιοστών και τα πεδινά 75 χιλιοστών, καμμιά σοβαρή έλλειψη δεν παρατηρήθηκε κατά τον εξάμηνο αγώνα.

……….Παράλληλα, οι Έλληνες μαχητές που σε ποσοστό 60% περίπου κατάγονταν από ορεινές περιοχές, ήταν σκληραγωγημένοι, λιτοδίαιτοι και εξοικειωμένοι πλήρως με τις σκληρές συνθήκες διαβιώσεως σε ορεινό έδαφος.

……….Εκπαιδευμένοι άρτια από στρατιωτική άποψη, υπερίσχυσαν των Ιταλών αντιπάλων τους, επειδή αγωνίζονταν, υπερασπιζόμενοι την πατρίδα τους, σε οικείο ελληνικό έδαφος, έχοντας την συμπαράσταση ολόκληρου τού Έθνους. Ιδιαίτερα όμως η επικράτησή τους οφειλόταν στο απόθεμα ηθικών δυνάμεων, στοιχείο που αποτελεί σημα­ντικό παράγοντα μαχητικής ισχύος, το οποίο οδήγησε στην εύκολη προσαρμο­γή και την υψηλή απόδοση σε ορεινό εδαφοκλιματολογικό περιβάλλον.

……….Στην Έκθεση Πολεμικών Πεπραγμένων τής XVII Μεραρχίας Πεζικού διαβάζουμε:

……….«Το βράδυ τής 22ης Νοεμβρίου αναγ­γέλθηκε η κατάληψη τής Κορυτσάς από τα Ελληνικά Στρατεύματα. Το γεγονός αυτό κοινοποιήθηκε στις μονάδες τής Μεραρχί­ας και προκάλεσε εξαιρετικό ενθουσιασμό στους αξιωματικούς και τους οπλίτες της, και κραταίωσε το άριστο ηθικό τους παρά την κόπωσή τους από τις συνεχείς νυχτερι­νές πορείες και τις δυσμενέστατες καιρικές συνθήκες. Οι πάντες κατέχονταν από την μανία να συμμετάσχουν το ταχύτερο στις επιχειρήσεις και να εμπλακούν με λύσσα αλλά και αποφασιστικότητα με τον εχθρό».

……….Ο Ελληνοϊταλικός Πόλεμος έχει όλα τα χαρακτηριστικά τού ορεινού αγώνα, τα οποία επηρέασαν την σχεδίαση και διεξαγωγή, και από τους δύο αντιπάλους, τόσο των αμυντικών όσο και των επιθετικών επιχειρήσεων.

……….Ειδικότερα επισημαίνονται τα εξής: Το έντονο ορεινό έδαφος τής Ηπείρου επηρέασε αρνητικά την ανάπτυξη μηχανοκίνητων μέσων, την διοίκηση και τον έλεγχο, τις μεταφορές, τους ανεφοδιασμούς και τέλος τις διακομιδές. Στο έδαφος αυτό γενικά η άμυνα ευνοήθηκε και η διεξαγωγή της έγινε με πολλά οικονομικά μέσα, ενώ η επίθεση οπωσδήποτε δυσχεράνθηκε και δεν είχε σχεδόν ποτέ ταχεία εξέλιξη, αλλά απαιτούσε διαδοχικές προσπάθειες. Παράλληλα, τα αγχέμαχα όπλα ήταν περισσότερο αποτελεσματικά, από τα τηλέμαχα μέσα.

……….Η δράση τής Αεροπορίας είχε περιορισμένα αποτελέσματα, ενώ η υποστήριξη μάχης βασίστηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου στο ορειβατικό πυροβολικό και τους όλμους.

……….Ο τακτικός αιφνιδιασμός ήταν εύκολος και μπορούσε να επιτευχθεί τόσο στην επίθεση, όσο και στην άμυνα με έγκαιρες και καλά οργανωμένες αντεπιθέσεις. Τέλος, ο παράγοντας «μαχητικής ισχύος», που δέσποζε, ήταν το ηθικό, οι ψυχικές αρετές και η εκπαίδευση τού μαχητή, όπου αναμφισβήτητα η υπεροχή των Ελλήνων ήταν ασύγκριτα μεγαλύτερη.

……….Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι μια πρόωρη πτώση τής Ελλάδας τότε, θα ισχυροποιούσε το ιταλικό φασιστικό καθεστώς και θα το οδηγούσε προς νέες κατακτήσεις με τελικό αντικειμενικό σκοπό την απόλυτη κυριαρχία σε ολόκληρη την Μεσόγειο.

……….Η νίκη των Ελλήνων κατέρριψε τον μύθο τού αήττητου τού Άξονα και υποχρέωσε το Χίτλερ, να επέμβει στην Βαλκανική και να επιτεθεί εναντίον τής Ελλάδος με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η έναρξη τής επιθέσεως εναντίον τής Σοβιετικής Ενώσεως κατά 5-6 εβδομάδες και ο ρωσικός χειμώνας να οδηγήσει τον πόλεμο στο σοβιετικό μέτωπο σε χρονίζουσα κατάσταση.

……….Η πλέον σαφής δήλωση – ντοκουμέντο είναι αυτή που έκανε ο ίδιος ο Χίτλερ σε λόγο του στην Καγκελαρία την Άνοιξη τού 1945:«Το πραγματικό ερώτημα δεν ήταν επομένως: Γιατί η 22α Ιουνίου 1941, αλλά μάλλον: Γιατί όχι ακόμη νωρίτερα;». «Εάν δεν μάς είχαν δημιουργήσει δυσκολίες οι Ιταλοί με την ηλίθια εκστρατεία στην Ελλάδα, θα είχα επιτεθεί στην Ρωσία μερικές εβδομάδες ενωρίτερα».

……….Τέλος, σε μία εποχή που στην κατακτημένη από τον Άξονα Ευρώπη επικρατούσε πνεύμα ηττοπάθειας και φόβου, η ελληνική νίκη ενδυνάμωσε την θέληση γιά αντίσταση όλων των Εθνών και αναμφισβήτητα συνέβαλε σημαντικά στην διαμόρφωση τής τελικής συμμαχικής νίκης κατά τού Άξονα.


 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

  • Ιστορικό Αρχείο ΔΙΣ/ΓΕΣ
  • ΠΗΓΗ: Από την ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΣΕΠ. – ΟΚΤ. 2008
  • Πηγή και πληροφορίες εικόνας: Εικόνα και Φως 
  • Σημείωση: Η επιλογή τού κειμένου και η ηλεκτρονικοποίηση, έγιναν από τον φίλο Ναύκο.
  • Επιμέλεια κειμένου:  Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο