ΟΙ ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ
ΙΩΑΝΝΗ Β’ ΚΟΜΝΗΝΟΥ
.
« μὴ πιστευέτω ὅτι ὑπομενεῖ, κενὰ γὰρ ἀποβήσεται αὐτῷ·»
ΙΩΒ, 15, 31
.
……….Η είδηση που είχε προκαλέσει μία βιαστική ειρήνη μεταξύ Φράγκων και Αρμενίων, που είχε κάνει τον Πρίγκιπα Raymond να μην θέλει ν’ αφήσει την Αντιόχεια και που τώρα έκανε τον Zengi να δείξει έλεος στους εχθρούς του, ήταν ότι ένας μεγάλος στρατός βάδιζε μέσα στην Κιλικία, με επικεφαλής τον ίδιο τον Αυτοκράτορα, Ιωάννη Β΄ Κομνηνό.
……….Από τότε που ο Αυτοκράτορας Αλέξιος δεν είχε έρθει στην Αντιόχεια κατά την διάρκεια τής Πρώτης Σταυροφορίας, οι πολιτικοί τής Φραγκικής Ανατολής είχαν τελείως αγνοήσει το Βυζάντιο. Παρ’ όλο ότι η απόπειρα τού Bohemund να εισβάλει στην Αυτοκρατορία από δυσμών είχε τελείως αποτύχει, ο Αλέξιος δεν είχε μπορέσει να επιβάλει την εκτέλεση των όρων τής συνθήκης που είχε συνάψει με τον Bohemund. Όπως ήξεραν καλά οι Φράγκοι τής Αντιόχειας, είχε απασχοληθεί από φροντίδες πιό κοντινές προς την βασιλεύουσα.
……….Αυτές οι φροντίδες κράτησαν περίπου τριάντα χρόνια. Υπήρξαν διαλείποντες πόλεμοι σε όλα τα σύνορα τής Αυτοκρατορίας. Έγιναν εισβολές των Πολόβτσων στον κάτω Δούναβη, όπως το 1114 και το 1121. Υπήρχε αδιάκοπη ένταση με τους Ούγγρους στον μέσο Δούναβη, η οποία ξέσπασε σε πόλεμο το 1128. Οι Ούγγροι εισέβαλαν στην Βαλκανική χερσόνησο ως την Σόφια, αλλά απωθήθηκαν και νικήθηκαν μέσα στο δικό τους έδαφος από τον Αυτοκράτορα.
……….Οι ιταλικές εμπορικές πόλεις έκαναν περιοδικά επιδρομές στην Αυτοκρατορία για ν’ αποσπάσουν εμπορικά προνόμια. Η Πίζα πέτυχε μιά ευνοϊκή συνθήκη το 1111, και η Ενετία, ύστερ’ από τετραετή πόλεμο, που προήλθε από την άρνηση τού Αυτοκράτορα Ιωάννη ν’ ανανεώσει τις παραχωρήσεις τού πατέρα του, ανέκτησε όλα της τα δικαιώματα το 1126. Οι Νορμανδοί τής νότιας Ιταλίας, φοβισμένοι από τότε που ο Bohemund είχε ηττηθεί στο Δυρράχιο, έγιναν και πάλι απειλή το 1127, όταν ο Roger II τής Σικελίας προσάρτησε την Απουλία. Ο Roger II, ο οποίος πήρε το τίτλο τού βασιλέα το 1130, έτρεφε στο ακέραιο το μίσος τής οικογένειάς του γιά το Βυζάντιο, αν και τού άρεσε ν’ αντιγράφει τις μεθόδους του και να προστατεύει τις τέχνες του. Αλλά οι φιλοδοξίες του ήταν τόσο απέραντες, ώστε συνήθως ήταν εύκολο να βρίσκονται σύμμαχοι εναντίον του. Όχι μόνο επιδίωκε να κυριαρχήσει στην Ιταλία, αλλά διεκδικούσε την Αντιόχεια ως μόνος επιζών άρρεν αντιπρόσωπος τής οικογενείας Le Hauteville, και την ίδια την Ιερουσαλήμ βάσει τής συνθήκης που είχε κάνει η μητέρα του Αδελαΐς με τον Baldwin Ι.
……….Στην Μικρά Ασία δεν υπήρχε ειρήνη. Κατά την διάρκεια τής Πρώτης Σταυροφορίας και κατόπιν, ο Αλέξιος είχε σταθεροποιήσει την κατοχή του στο δυτικό τρίτο τής χερσονήσου και στην βόρεια και νότια ακτή και αν είχε να κάνει μόνο με τους τούρκους ηγεμόνες, θα μπορούσε να διατηρήσει τις κτήσεις του ανέπαφες. Αλλά ομάδες τουρκομάνων εξακολουθούσαν ακόμα να εισδύουν στο εσωτερικό, όπου αυτοί και τα κοπάδια τους πολλαπλασιάζονταν και αναπόφευκτα ξεχύνονταν στις παράκτιες κοιλάδες, γιά ν’ αναζητήσουν ηπιότερο κλίμα και πλουσιότερες βοσκές. Η άφιξή τους είχε ως αναπόφευκτη συνέπεια την καταστροφή τής μόνιμης αγροτικής ζωής των χριστιανών. Πραγματικά, όσο ασθενέστεροι γίνονταν οι μωαμεθανοί ηγεμόνες, τόσο ανυπότακτοι και επικίνδυνοι καταντούσαν γιά την Αυτοκρατορία οι νομάδες υπήκοοί τους.
……….Την εποχή τού θανάτου τού αυτοκράτορα Αλέξιου το 1118, η τουρκική Ανατολία ήταν μοιρασμένη μεταξύ τού σελτζούκου σουλτάνου Masud, ο οποίος βασίλευε από το Ικόνιο στο νότιο κέντρο τής χερσονήσου, από τον Σαγγάριο ως τον Ταύρο, και τού Δανισμένδη Εμίρη Γαζή II, τού οποίου τα εδάφη απλώνονταν από τον Άλυ ως τον Ευφράτη. Στον μεταξύ τους χώρο είχαν απορροφήσει και εξαλείψει τα μικρότερα εμιράτα, εκτός τής Μελιτηνής στην Ανατολή, όπου βασίλευε ο νεώτερος αδελφός τού Masud, Togrul, υπό την αντιβασιλεία τής μητέρας του και τού δεύτερου συζύγου της, τού Ορτοκίδη Balak. Παρά την βυζαντινή νίκη στο Φιλομήλιον το 1115 και την μετέπειτα απόπειρα καθορισμού των συνόρων, οι τούρκοι είχαν, κατά τα επόμενα χρόνια, ανακαταλάβει την Λαοδίκεια τής Φρυγίας και είχαν εισδύσει στην κοιλάδα τού Μαιάνδρου και είχαν αποκόψει τον δρόμο προς την Αττάλεια. Συγχρόνως, οι Δανισμένδες πίεζαν προς δυσμάς εισδύοντας στην Παφλαγονία. Ο αυτοκράτωρ Αλέξιος σχεδίαζε μία εκστρατεία γιά ν’ αποκαταστήσει τα μικρασιατικά σύνορα όταν τον βρήκε η τελευταία του αρρώστια.
……….Η ανάρρηση τού Αυτοκράτορα Ιωάννη έδωσε νέο σφρίγος στο Βυζάντιο. Ο Ιωάννης, τον οποίο οι υπήκοοί του αποκαλούσαν Καλοϊωάννη, υπήρξε ένας από τους σπάνιους χαρακτήρες γιά τον οποίο κανένας από τους σύγχρονους συγγραφείς, με μόνο μία εξαίρεση, δεν είχε να πει τίποτα το μειωτικό. Η εξαίρεση ήταν η ίδια η αδελφή του. Η Άννα Κομνηνή ήταν το πρεσβύτερο από τα παιδιά τού Αλέξιου. Όταν ήταν μικρή την είχαν αρραβωνιάσει με τον νεαρό συναυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δούκα, στον οποίο ο Αλέξιος είχε υποσχεθεί την τελική διαδοχή. Ο πρόωρος θάνατός του που ακολούθησε την γέννηση τού αδελφού της, υπήρξε σκληρό πλήγμα γιά τις φιλοδοξίες της· και επιζήτησε πάντοτε από τότε να διορθώσει την αδικία τής Θείας Πρόνοιας πείθοντας τον πατέρα της, με την έγκριση τής μητέρας της, ν’ αφήσει τον θρόνο του στον σύζυγό της, τον καίσαρα Νικηφόρο Βρυέννιο. Ακόμα και όταν ο Αλέξιος ήταν ετοιμοθάνατος και τον περιποιούνταν με αφοσίωση η γυναίκα του και η κόρη του, οι δύο κυρίες πρόσθεταν στις περιποιήσεις τους αιτήματα γιά την αποκλήρωση τού Ιωάννη. Αλλά ο Αλέξιος είχε αποφασίσει να τον διαδεχθεί ο γιός του. Όταν μπήκε ο Ιωάννης να τον αποχαιρετήσει, ο ετοιμοθάνατος πέρασε ήσυχα στο δάχτυλό του το δαχτυλίδι με την αυτοκρατορική σφραγίδα και ο Ιωάννης έσπευσε από την νεκρική κλίνη να καταλάβει τις πύλες τού παλατιού. Η ετοιμότητά του ανταμείφθηκε. Ο στρατός και η Σύγκλητος τον ανακήρυξαν βασιλεύοντα Αυτοκράτορα και ο πατριάρχης επικύρωσε τις επευφημίες τους με μία τελετή στέψεως στην Αγία Σοφία. Η Άννα και η αυτοκράτειρα γελάστηκαν. Αλλά ο Ιωάννης φοβήθηκε μήπως οι οπαδοί τους κάνουν απόπειρα κατά τής ζωής του. Αρνήθηκε μάλιστα ν’ ακολουθήσει την κηδεία τού πατέρα του έχοντας λόγους να πιστεύει ότι είχε σχεδιαστεί η δολοφονία του μ’ αυτή την ευκαιρία. Λίγες μέρες αργότερα η Άννα οργάνωσε μία συνωμοσία γιά να τον βγάλει από την μέση, ενώ βρισκόταν στο ήσυχο παλάτι τού Φιλοπάτιου στα περίχωρα. Αλλά η συνωμοσία είχε μία σοβαρή αδυναμία. Επρόκειτο ν’ ανεβάσει στον θρόνο τον Νικηφόρο Βρυέννιο· και αυτός δεν ήθελε τον θρόνο. Είναι πιθανόν ότι αυτός ειδοποίησε τον Αυτοκράτορα. Ο Ιωάννης τιμώρησε τους συνωμότες πολύ ελαφρά. Η αυτοκράτειρα-μητέρα Ειρήνη πιθανόν να μην συμμετείχε στην συνωμοσία, αλλά παρ’ όλ’ αυτά αποτραβήχτηκε σ’ ένα μοναστήρι. Οι κυριότεροι υποστηρικτές τής Άννας τιμωρήθηκαν με δήμευση τής περιουσίας τους, αλλά πολλοί απ’ αυτούς αργότερα την ξαναπήραν. Η ίδια η Άννα στερήθηκε γιά ένα διάστημα την περιουσία της και στο μέλλον έζησε σε απόλυτο περιορισμό. Ο Νικηφόρος έμεινε ατιμώρητος. Και αυτός και η γυναίκα του παρηγορήθηκαν γιά την απώλεια ενός στέμματος με το λιγότερο απαιτητικό έργο τού ιστορικού.
……….Ο Ιωάννης ήταν τώρα ασφαλής. Ήταν τριάντα ετών, μικρόσωμος, λεπτός, με σκούρα μαλλιά, σκούρα μάτια και χαρακτηριστικά, μελαχρινός στο πρόσωπο. Τα γούστα του ήταν λιτά. Δεν ένιωθε απόλαυση, όπως οι περισσότεροι τής οικογένειάς του, σε φιλολογικές και θεολογικές συζητήσεις. Ήταν προπάντων στρατιώτης, ευτυχέστερος στις εκστρατείες παρά στο παλάτι. Αλλά ήταν ικανός και δίκαιος κυβερνήτης, και παρά την αυστηρότητά του προς τον εαυτό του, γενναιόδωρος προς τους φίλους του και προς τους φτωχούς και έτοιμος να παρουσιαστεί με τελετουργική λαμπρότητα αν χρειαζόταν. Ήταν στοργικός και ανεκτικός προς την οικογένειά του και πιστός στην σύζυγό του, την Ουγγαρέζα πριγκίπισσα Πιρίσκα που μετονομάστηκε Ειρήνη· αλλ’ αυτή, παρ’ όλο ότι τον ακολουθούσε στην αυστηρότητα τού βίου και στις αγαθοεργίες του, δεν ασκούσε επιρροή απάνω του. Ο μόνος στενός του φίλος ήταν ο μέγας δομέστιχος, ένας τούρκος, ονομαζόμενος Αξούχ, που είχε πιαστεί αιχμάλωτος ως παιδί στην Νίκαια, το 1097 και είχε ανατραφεί στο παλάτι. Η αντίληψη που είχε ο Ιωάννης γιά τον ρόλο του ως Αυτοκράτορα ήταν πολύ υψηλή. Ο πατέρας του τού είχε αφήσει έναν ισχυρό στόλο, έναν στρατό που τον αποτελούσε ένα συνονθύλευμα φυλών αλλά που ήταν καλά οργανωμένος και εξοπλισμένος και ένα ταμείο που ήταν αρκετά γεμάτο, ώστε να τού επιτρέπει ενεργητική πολιτική. Επιθυμούσε όχι μόνο να διατηρήσει τα σύνορα τής Αυτοκρατορίας αλλά να την αποκαταστήσει στα παλιά της όρια και να πραγματοποιήσει τις αυτοκρατορικές διεκδικήσεις στην βόρεια Συρία.
……….Ο Ιωάννης άρχισε την πρώτη του εκστρατεία εναντίον των τούρκων την Άνοιξη τού 1119. Βάδισε προς νότον διά μέσου τής Φρυγίας και ανακατέλαβε την Λαοδίκεια. Επείγουσα υπόθεση τον ανακάλεσε τότε στην Κωνσταντινούπολη αλλά ξαναγύρισε ένα μήνα αργότερα γιά να καταλάβει την Σωζόπολη και να ξανανοίξει τον δρόμο προς την Αττάλεια. Ενώ ο ίδιος ενεργούσε επίθεση κατά των σελτζούκων στην Δύση, είχε οργανώσει μιά άλλη επίθεση κατά των Δανισμένδων στην ανατολή. Ο Κωνσταντίνος Γαβράς, δούκας τής Τραπεζούντας, επωφελήθηκε από μία φιλονικία μεταξύ τού εμίρη Γαζή και τού γαμπρού του Ibn Μανγκού, ενός τούρκου ηγεμονίσκου εγκατεστημένου στο Ταρανάγι τής Αρμενίας, γιά να ταχθεί με το μέρος τού τελευταίου. Αλλά ο Γαζή, με σύμμαχό του τον Togrul τής Μελιτηνής, νίκησε και αιχμαλώτισε τον Γαβρά, ο οποίος αναγκάστηκε να πληρώσει τριάντα χιλιάδες δηνάρια γιά να ελευθερωθεί. Μία επίκαιρη φιλονικία μεταξύ Γαζή και Togrul εμπόδισε τους τούρκους να εκμεταλλευθούν την νίκη τους.
……….Κατά τα επόμενα λίγα έτη ο Ιωάννης δεν μπόρεσε να επέμβει στην Ανατολία. Αυτά τα χρόνια σημείωσαν μία ανησυχαστική αύξηση τής ισχύος των Δανισμένδων. Το 1124, όταν ο Balak, πατριός τού Togrul τής Μελιτηνής, Ορτοκίδης αυτός, σκοτώθηκε πολεμώντας στην Jezireh, ο εμίρης Γαζή εισέβαλε στην Μελιτηνή και την προσάρτησε, προς μεγάλη χαρά των εκεί ντόπιων χριστιανών, οι οποίοι βρήκαν την διοίκησή του δίκαιη και ήπια. Κατόπιν, έστρεψε προς δυσμάς και κατέλαβε την Άγκυρα, την Γκάγκρα και την Κασταμονή από τους Βυζαντινούς και άπλωσε την εξουσία του ως τις ακτές τού Ευξείνου. Ο Κωνσταντίνος Γαβράς, αφού έτσι είχε αποκοπεί στην ξηρά από την Κωνσταντινούπολη, επωφελήθηκε από την απομόνωσή του γιά ν’ ανακηρυχθεί ανεξάρτητος ηγεμώνας τής Τραπεζούντας. Το 1129, όταν πέθανε ο Ρουπένιος ηγεμώνας Θόρος, ο Γαζή έστρεψε την προσοχή του προς νότον και τον επόμενο χρόνο, σε συμμαχία με τους Αρμένιους, σκότωσε τον πρίγκιπα Bohemund II τής Αντιόχειας στις όχθες τού Ζιχάν. Ό,τι βλέψεις κι αν μπορούσε να είχε ο Ιωάννης γιά την Αντιόχεια, δεν είχε καμμιά διάθεση να την αφήσει να πέσει στην κατοχή ενός ισχυρού μωαμεθανού ηγεμόνα. Η άμεση εισβολή του στην Παφλαγονία, εμπόδισε τον Γαζή να εκμεταλλευθεί την νίκη του. Ευτυχώς, κατά την διάρκεια αυτών των ετών, οι σελτζούκοι τής Μικράς Ασίας είχαν εξασθενήσει από οικογενειακές έριδες. Το 1125, ο σουλτάνος Masud εκθρονίστηκε από τον αδελφό του Αράμπ. Ο Masud κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο αυτοκράτορας τον δέχτηκε με όλες τις τιμές. Κατόπιν πήγε στον πεθερό του, τον Δανισμένδη Γαζή, τού οποίου η βοήθεια τού επέτρεψε, ύστερ’ από τετραετή αγώνα, ν’ ανακτήσει το θρόνο του. Ο Αράμπ, με την σειρά του, κατέφυγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου πέθανε.
……….Κάθε χρόνο από το 1130 ως το 1135, ο Ιωάννης εκστράτευε κατά των Δανισμένδων. Δύο φορές το έργο του είχε διακοπεί από τις δολοπλοκίες τού αδελφού του, σεβαστοκράτορα Ισαάκιου, ο οποίος έφυγε από την Αυλή το 1130 και πέρασε τα επόμενα εννέα χρόνια συνωμοτώντας με διάφορους μωαμεθανούς και Αρμένιους ηγεμόνες. Το 1134 ο ξαφνικός θάνατος τής αυτοκράτειρας τον ανακάλεσε από τους πολέμους. Ως τον Σεπτέμβριο τού 1134, οπότε ο θάνατος τού εμίρη Γαζή απάλυνε την κατάσταση, είχε ανακτήσει όλα τα χαμένα εδάφη εκτός από την πόλη Γκάγκρα την οποία ανέκτησε την επόμενη Άνοιξη. Ο γιός και διάδοχος τού Γαζή, Μωάμεθ, απασχολημένος από οικογενειακές έριδες, δεν είχε την δυνατότητα να είναι επιθετικός, ο δε Masud, που είχε χάσει την βοήθεια των Δανισμένδων, ήρθε σε συμφωνία με τον Αυτοκράτορα.
……….Τώρα που οι τούρκοι τής Μικράς Ασίας δεν τον απασχολούσαν, ο Ιωάννης ήταν έτοιμος να επέμβει στην Συρία. Αλλά πρώτα ήθελε να προστατεύσει τα νώτα του. Το 1135, έφθασε στην Γερμανία μία βυζαντινή πρεσβεία, στην Αυλή τού αυτοκράτορα τής Δύσεως Λοθαρίου. Εκ μέρους τού Ιωάννη πρόσφερε στον Λοθάριο μεγάλες οικονομικές ενισχύσεις αν θα ενεργούσε κατά τού Roger II τής Σικελίας. Οι διαπραγματεύσεις διήρκεσαν μερικούς μήνες. Τελικά ο Λοθάριος συμφώνησε να επιτεθεί κατά τού Roger την Άνοιξη τού 1137. Οι Ούγγροι είχαν ηττηθεί το 1128 και οι Σέρβοι είχαν υποταχθεί με μία εκστρατεία το 1129. Η άμυνα στον κάτω Δούναβη ήταν εξασφαλισμένη. Οι Πιζανοί είχαν αποσπασθεί από την Συμμαχία των Νορμανδών με την Συνθήκη τού 1126· και η Αυτοκρατορία είχε τώρα καλές σχέσεις με την Ενετία και την Γένουα.
……….Την Άνοιξη τού 1137, ο αυτοκρατορικός στρατός με τον Αυτοκράτορα και τους γιούς του επικεφαλής, συγκεντρώθηκε στην Αττάλεια και προχώρησε προς ανατολάς μέσα στην Κιλικία. Ο αυτοκρατορικός στόλος κάλυπτε το πλευρό του. Οι Αρμένιοι και οι Φράγκοι αιφνιδιάστηκαν από την είδηση τής προσεγγίσεώς του. Ο Λέων ο Ρουπένιος, κύριος τώρα τής ανατολικής πεδιάδας τής Κιλικίας, κινήθηκε σε μία απόπειρα ν’ αναστείλει την προέλασή του καταλαμβάνοντας το βυζαντινό παραμεθόριο φρούριο τής Σελεύκειας, αλλ’ αναγκάστηκε να υποχωρήσει. Ο αυτοκράτορας συνέχισε την προέλασή του. Η Μερσίνα, η Ταρσός, τα Άδανα και η Μάμιστρα παραδόθηκαν σ’ αυτόν αμέσως. Ο Αρμένιος ηγεμόνας υπολόγισε στην ισχυρή οχύρωση τής Αναζάρβου γιά να τον συγκρατήσει. Η φρουρά της πρόβαλε αντίσταση επί τριάντα εφτά ημέρες. Αλλά οι πολιορκητικές μηχανές των Βυζαντινών γκρέμισαν τα τείχη της και η πόλη αναγκάστηκε να παραδοθεί. Ο Λέων υποχώρησε μέσα στα όρη τού Ταύρου όπου ο αυτοκράτορας δεν έκρινε ότι άξιζε τον κόπο να τον καταδιώξει. Αφού κατέλαβε διάφορα αρμενικά φρούρια στην περιοχή, οδήγησε τις δυνάμεις του προς νότον περνώντας από την Ισσό και την Αλεξανδρέττα και διά μέσου των Πυλών τής Κιλικίας βγήκε στην πεδιάδα τής Αντιόχειας. Στις 29 Αυγούστου [1137] εμφανίσθηκε μπρος από τα τείχη τής πόλεως και στρατοπέδευσε στην βόρεια όχθη τού Ορόντη.
……….Η Αντιόχεια ήταν χωρίς τον πρίγκιπά της. Ο Raymond τού Πουατιέ είχε πάει να γλιτώσει τον βασιλέα Fulk από το Montferrand· και ο Joscelin τής Έδεσσας ήταν μαζί του. Έφτασαν στην Μπουκάια γιά να βρουν τον βασιλέα ελευθερωμένο. Ο Fulk είχε την πρόθεση να πάει στην Αντιόχεια να αντιμετωπίσει τους Βυζαντινούς, αλλά ύστερ’ από τις πρόσφατες εμπειρίες του προτίμησε τώρα να επιστρέψει στην Ιερουσαλήμ. Ο Raymond έσπευσε στην Αντιόχεια όπου βρήκε ότι είχε αρχίσει η πολιορκία τού Αυτοκράτορα, αλλά η περικύκλωση τής πόλεως δεν είχε ακόμα ολοκληρωθεί. Κατόρθωσε να γλιστρήσει μέσα με την σωματοφυλακή του, περνώντας από την Σιδερένια Πύλη, κοντά στην Ακρόπολη.
……….Επί αρκετές ημέρες οι βυζαντινές πολιορκητικές μηχανές σφυροκοπούσαν τις οχυρώσεις. Ο Raymond δεν μπορούσε να ελπίσει σε εξωτερική βοήθεια και ήταν αβέβαιος γιά τις διαθέσεις τού πληθυσμού μέσα στα τείχη. Υπήρχαν πολλοί, ακόμα και από τους βαρόνους του, που άρχισαν να βλέπουν την σοφία που υπήρχε στην ματαιωθείσα πολιτική τής Alice. Δεν πέρασαν πολλές μέρες και ο Raymond έστειλε ένα μήνυμα στον Αυτοκράτορα προτείνοντας να τον αναγνωρίσει ως επικυρίαρχο, αν θα μπορούσε να διατηρήσει το πριγκιπάτο ως αυτοκρατορικός αντιπρόσωπος. Εις απάντηση ο Ιωάννης απαίτησε παράδοση χωρίς όρους. Ο Raymond είπε τότε ότι έπρεπε να συμβουλευθεί τον βασιλέα Fulk και έφυγαν ολοταχώς γράμματα γιά την Ιερουσαλήμ. Αλλά η απάντηση τού Fulk δεν τού έδωσε ελπίδες. “Ξέρομε“, είπε ο βασιλεύς, “ότι οι πρεσβύτεροί μας μάς είχαν μάθει πως η Αντιόχεια αποτελούσε μέρος τής Αυτοκρατορίας τής Κωνσταντινουπόλεως έως ότου την πήραν οι τούρκοι από τον Αυτοκράτορα και την κράτησαν επί δεκατέσσερα χρόνια, και ότι οι διεκδικήσεις τού Αυτοκράτορα σχετικά με τις συνθήκες που έκαμαν οι πρόγονοί μας είναι σωστές. Θα μπορούσαμε λοιπόν, ν’ αρνηθούμε την αλήθεια και ν’ αντικρούσουμε εκείνο που είναι δίκαιο;”
……….Όταν ο βασιλεύς, τον οποίο θεωρούσε ως επικυρίαρχό του έδινε αυτή την συμβουλή, ο Raymond δεν μπορούσε ν’ αντισταθεί περισσότερο. Οι απεσταλμένοι του βρήκαν τον Αυτοκράτορα διατεθειμένο να κάνει παραχωρήσεις: Ο Raymond έπρεπε να έρθει στο στρατόπεδό του και να δώσει όρκο πλήρους υποτέλειας σ’ αυτόν, γινόμενος άνθρωπός του και παρέχοντάς του ελεύθερη είσοδο στην πόλη και στην ακρόπολη. Επί πλέον, αν οι Βυζαντινοί με φραγκική βοήθεια θα κατακτούσαν το Χαλέπι και τις γειτονικές πόλεις, ο Raymond θα παρέδιδε την Αντιόχεια στον Αυτοκράτορα και αντ’ αυτής θα έπαιρνε ένα πριγκιπάτο αποτελούμενο από το Χαλέπι, την Shaizar, την Hama και την Homs. Ο Raymond συμφώνησε. Ήρθε και γονάτισε μπροστά στον Αυτοκράτορα και ορκίστηκε υποτέλεια. Ο Ιωάννης δεν επέμεινε τότε να μπει στην Αντιόχεια· αλλά η αυτοκρατορική σημαία υψώθηκε στην ακρόπολη.
……….Οι διαπραγματεύσεις έδειξαν την ανησυχία τής φραγκικής στάσεως έναντι τού Αυτοκράτορα. Η απάντηση τού Fulk πιθανόν να είχε υπαγορευθεί από τις άμεσες ανάγκες τής στιγμής. Ήξερε πολύ καλά ότι ο Zengi ήταν μεγάλος εχθρός τού φραγκικού βασιλείου και δεν επρόκειτο να προσβάλει την μοναδική χριστιανική δύναμη που ήταν ικανή ν’ αποκρούσει τους μωαμεθανούς· και είναι πιθανό ότι η επιρροή τής βασίλισσας Melisende ασκήθηκε υπέρ μιάς πολιτικής που θα δικαιολογούσε την αδελφή της Alice και θα ταπείνωνε τον άνθρωπο που την είχε εξαπατήσει. Αλλά η ετυμηγορία του υπήρξε μάλλον η μελετημένη άποψη των νομικών του συμβούλων. Παρ’ όλη την προπαγάνδα τού Bohemund Ι, οι πιό ευσυνείδητοι σταυροφόροι υποστήριζαν ότι η συνθήκη που είχε γίνει μεταξύ τού Αλέξιου και των πατέρων τους στην Κωνσταντινούπολη εξακολουθούσε να ισχύει. Η Αντιόχεια θα έπρεπε να είχε επιστραφεί στην Αυτοκρατορία. Ο Bohemund και ο Tancred, με το να παραβούν τους όρκους που είχαν δώσει, απεμπόλησαν κάθε διεκδίκηση που πιθανόν να είχαν διατυπώσει. Αυτή ήταν μια πιό αυτοκρατορική άποψη από εκείνη που είχε ο ίδιος ο Αυτοκράτορας. Η αυτοκρατορική κυβέρνηση υπήρξε πάντοτε ρεαλιστική. Είδε ότι θα ήταν ανεφάρμοστο και ασύνετο να επιχειρήσουν να εξώσουν τους Φράγκους από την Αντιόχεια χωρίς να προσφέρουν αντάλλαγμα. Επί πλέον ήθελε να περιστοιχίσει τα σύνορα με υποτελή κράτη των οποίων η γενική πολιτική θα ελεγχόταν από τον Αυτοκράτορα, αλλά τα οποία στο μεταξύ θα υφίσταντο το βάρος των εχθρικών επιθέσεων. Γι’ αυτόν το λόγο, ο Αυτοκράτορας βάσισε τις διεκδικήσεις του όχι στην συνθήκη που είχε γίνει στην Κωνσταντινούπολη αλλά στην συνθήκη που έγινε με τον Bohemund στον Δεβόλη. Απαιτούσε την χωρίς όρους παράδοση τής Αντιόχειας ως από ένα στασιαστή υποτελή· αλλά ήταν διατεθειμένος ν’ αφήσει την Αντιόχεια να παραμείνει ως υποτελές κράτος. Η άμεση ανάγκη του ήταν να συνεργαστεί αυτή στις εκστρατείες του εναντίον των μωαμεθανών.
……….Το έτος ήταν τώρα πολύ προχωρημένο γιά μία εκστρατεία· γι’ αυτό ο Ιωάννης, αφού επέβαλε την εξουσία του, επέστρεψε στην Κιλικία γιά να τελειώσει την κατάκτησή της. Οι Ρουπένιοι ηγεμόνες έφυγαν μπροστά του στον άνω Ταύρο. Τρείς από τους γιούς τού Λέοντα, ο Μλεχ, ο Στέφανος και ο τυφλός Κωνσταντίνος, κατέφυγαν στον εξάδελφό τους Joscelin τής Έδεσσας. Το οικογενειακό φρούριο τής Βάχκα κράτησε επί μερικές εβδομάδες υπό τον γενναίο διοικητή του Κωνσταντίνο, τού οποίου η μονομαχία με έναν αξιωματικό τού μακεδονικού συντάγματος, τον Ευστράτιο, έκανε εντύπωση σ’ ολόκληρο τον αυτοκρατορικό στρατό. Λίγο μετά την πτώση του, ο Λέων και οι μεγαλύτεροι γιοι του Ρουπέν και Θόρος, αιχμαλωτίστηκαν. Τους έστειλαν να φυλακιστούν στην Κωνσταντινούπολη όπου ο Ρουπέν σε λίγο θανατώθηκε· αλλά ο Λέων και ο Θόρος κέρδισαν την εύνοια τού Αυτοκράτορα και τους επετράπη να ζουν υπό επιτήρηση στην Αυλή. Μετά τέσσερα χρόνια πέθανε ο Λέων εκεί. Ο Θόρος τελικά διέφυγε και επανήλθε στην Κιλικία. Όταν συμπληρώθηκε η κατάκτηση τής επαρχίας, ο Ιωάννης εγκαταστάθηκε γιά να ξεχειμωνιάσει στην πεδιάδα τής Κιλικίας, όπου ήρθε ο Baldwin τής Marash να τού ορκιστεί υποτέλεια και να ζητήσει την προστασία του εναντίον των τούρκων. Συγχρόνως στάλθηκε μία αυτοκρατορική πρεσβεία στον Zengi, γιά να τού δώσει την εντύπωση ότι οι Βυζαντινοί δεν επιθυμούσαν ν’ αρχίσουν επιθετική περιπέτεια.
……….Τον επόμενο Φεβρουάριο [1138], κατά διαταγή τού Αυτοκράτορα, οι αρχές στην Αντιόχεια συνέλαβαν ξαφνικά όλους τους εμπόρους και τους ταξιδιώτες από το Χαλέπι και τις γειτονικές μωαμεθανικές πόλεις, γιά να μην μπορέσουν ν’ αναφέρουν στους τόπους τους γιά τις στρατιωτικές προπαρασκευές που είχαν δεί. Περί τα τέλη τού Μαρτίου [1138], ο αυτοκρατορικός στρατός κινήθηκε στην Αντιόχεια και εκεί ενώθηκε με τα στρατεύματα τού πρίγκιπα τής Αντιόχειας και τού κόμη τής Έδεσσας, μαζί με ένα τμήμα Ναϊτών. Την 1η Απριλίου [1138], οι σύμμαχοι πέρασαν σε εχθρικό έδαφος και κατέλαβαν την Μπαλάτ. Στις 3/4 εμφανίσθηκαν μπρος από την Bizaa, η οποία κράτησε υπό την αρχηγία τής συζύγου τού διοικητή της επί πέντε ημέρες. Πέρασε άλλη μία εβδομάδα με αναζήτηση και σύλληψη των μωαμεθανών στρατιωτών στην περιοχή, οι περισσότεροι των οποίων είχαν καταφύγει στα σπήλαια τού ελ-Μπαμπά, από όπου οι Βυζαντινοί τους έβγαζαν καπνίζοντάς τους. Ο Zengi βρισκόταν με τον στρατό του προς την Hama από την οποία προσπαθούσε να διώξει την δαμασκηνή φρουρά όταν ανιχνευτές τού ανέφεραν γιά την εισβολή των χριστιανών. Έστειλε βιαστικά στρατεύματα υπό τον Shawar να ενισχύσει την φρουρά τού Χαλεπίου. Ο Ιωάννης είχε ελπίσει να αιφνιδιάσει το Χαλέπι· αλλά όταν έφτασε προ των τειχών στις 20 Απριλίου και έκανε μία επίθεση, τα βρήκε να υπερασπίζονται γερά. Αποφάσισε να μην αναλάβει την προσπάθεια μιάς πολιορκίας και έστρεψε προς νότον. Στις 22/4 κατέλαβε την Atharib, στις 25 την Maarat an-Numan και στις 27 την Kafartab. Στις 28/4 ο στρατός του ήταν προ των πυλών τής Shaizar.
……….Η Shaizar ήταν υπό την κατοχή τού Μουνκιδίτη εμίρη Αμπούλ Ασακίρ Σουλτάν, ο οποίος είχε κατορθώσει να διατηρήσει την ανεξαρτησία της από τον Zengi. Ίσως ο Ιωάννης ήλπιζε ότι ο Zengi γι’ αυτόν το λόγο δεν θα ενδιαφερόταν γιά την τύχη τής πόλεως. Αλλά η κατοχή της θα έδινε στους Χριστιανούς έλεγχο στον μέσο Ορόντη και θα εμπόδιζε την περαιτέρω προχώρηση τού Zengi μέσα στην Συρία. Οι Βυζαντινοί άρχισαν την πολιορκία με πολλή ορμητικότητα. Σε λίγο είχε καταληφθεί ένα μέρος τής κάτω πόλεως· και ο Αυτοκράτορας προώθησε τα μεγάλα του μάγγανα γιά να σφυροκοπεί την επάνω πόλη στον απότομο λόφο της επάνω από τον Ορόντη. Λατινικές και αραβικές πηγές μιλούν γιά το προσωπικό θάρρος τού Αυτοκράτορα και γιά την ενεργητικότητά του και γιά την αποτελεσματικότητα των σφυροκοπημάτων του. Φαινόταν να βρίσκεται συγχρόνως παντού με το χρυσό του κράνος επιθεωρώντας τα μηχανήματα, ενθαρρύνοντας τους επιτιθέμενους και παρηγορώντας τους πληγωμένους. Ο Ουσάμα είδε τις φοβερές ζημιές που προξένησαν οι ελληνικοί καταπέλτες. Ολόκληρα σπίτια είχαν καταστραφεί με ένα μόνον βλήμα, ενώ ο σιδερένιος κοντός στον οποίο κυμάτιζε η σημαία τού εμίρη κόπηκε και έπεσε στον δρόμο όπου τρύπησε και σκότωσε έναν διαβάτη.
……….Αλλά ενώ ο Αυτοκράτορας και οι μηχανικοί του ήταν ακαταπόνητοι, οι Φράγκοι έμειναν πίσω. Ο Raymond φοβόταν ότι αν κυριευόταν η Shaizar ήταν πιθανό ν’ αναγκαζόταν να μένει εκεί στην γραμμή τού μετώπου τής Χριστιανοσύνης και να εγκαταλείψει τις ανέσεις τής Αντιόχειας· ενώ ο Joscelin ο οποίος κρυφά μισούσε τον Raymond, δεν είχε καμμιά διάθεση να τον δεί εγκατεστημένο στην Shaizar και ίσως αργότερα στο Χαλέπι. Οι ψιθυρισμοί του ενθάρρυναν την φυσική οκνηρία τού Raymond και την δυσπιστία του προς τους Βυζαντινούς. Αντί να μετάσχουν στον αγώνα, οι δύο Λατίνοι πρίγκιπες περνούσαν τις μέρες τους στις σκηνές τους παίζοντας ζάρια. Οι αυστηρές παρατηρήσεις τού Αυτοκράτορα τους παρακινούσαν μόνο σε μια αδιάφορη και μικρής διάρκειας δραστηριότητα. Στο μεταξύ ο Zengi εγκατέλειψε την πολιορκία τής Hama και κινήθηκε προς την Shaizar. Οι απεσταλμένοι του έσπευσαν στην Βαγδάτη, όπου στην αρχή ο σουλτάνος δεν ήθελε να δώσει βοήθεια, ώσπου μία λαϊκή εξέγερση με κραυγές γιά έναν ιερό πόλεμο τον ανάγκασε να στείλει ένα εκστρατευτικό σώμα. Ο Ορτοκίδης ηγεμών Δαβούδ υποσχέθηκε ένα στρατό από πενήντα χιλιάδες τουρκομάνους από την Jezireh. Έστειλαν επίσης γράμματα στον Δανισμένδη εμίρη, ζητώντας του να προβεί σ’ έναν αντιπερισπασμό στην Ανατολία. Ο Zengi ήταν επίσης καλά πληροφορημένος γιά τις διενέξεις μεταξύ των Βυζαντινών και των Φράγκων. Οι πράκτορές του μέσα στον χριστιανικό στρατό ανακινούσαν την αγανάκτηση των Λατίνων πριγκίπων εναντίον τού Αυτοκράτορα.
……….Παρ’ όλη την δραστηριότητα τού Ιωάννη, οι μεγάλοι βράχοι τής Shaizar, η ανδρεία των υπερασπιστών της και η απάθεια των Φράγκων, τον νίκησαν. Κάποιος από τους συμμάχους τού υπέδειξε ότι έπρεπε να βγει έξω να συναντηθεί με τον Zengi, τού οποίου ο στρατός ήταν μικρότερος από τον χριστιανικό. Αλλά δεν μπορούσε ν’ αφήσει τις πολιορκητικές μηχανές του αφρούρητες ούτε μπορούσε να έχει εμπιστοσύνη στους Φράγκους. Ο κίνδυνος θα ήταν μεγάλος. Κατόρθωσε να καταλάβει το σύνολο τής κάτω πόλεως· τότε, περί τις 20 Μαΐου [1138], ο εμίρης τής Shaizar έστειλε και τού πρότεινε να δεχτεί μιά μεγάλη αποζημίωση και ως δώρο τα καλύτερα άλογά του και τα μεταξωτά του ρούχα και δύο πολύτιμους θησαυρούς, ένα τραπέζι στολισμένο με πολύτιμες πέτρες και ένα σταυρό στολισμένο με ρουμπίνια, που είχαν παρθεί ως λάφυρα από τον Αυτοκράτορα Ρωμανό τον Διογένη στο Manzikert, εξήντα εφτά χρόνια πρωτύτερα. Επί πλέον συμφωνούσε ν’ αναγνωρίσει τον Αυτοκράτορα ως επικυρίαρχό του και να τού πληρώνει ετήσιο φόρο. Ο Ιωάννης, αηδιασμένος από τους Λατίνους συμμάχους του, δέχτηκε τους όρους και στις 21 Μαΐου έλυσε την πολιορκία. Καθώς ο μεγάλος αυτοκρατορικός στρατός βάδιζε πίσω προς την Αντιόχεια, ο Zengi προχώρησε προς την Shaizar· αλλά, εκτός από μερικές ελαφρές αψιμαχίες, δεν διακινδύνευσε να παρέμβει στην υποχώρηση.
……….Όταν ο στρατός έφθασε στην Αντιόχεια, ο Ιωάννης επέμεινε να κάνει πανηγυρική είσοδο στην πόλη. Μπήκε καβάλα με τον πρίγκιπα τής Αντιόχειας και τον κόμη τής Έδεσσας να βαδίζουν πεζή σαν ιπποκόμοι δεξιά και αριστερά του. Ο πατριάρχης με ολόκληρο τον κλήρο τον υποδέχτηκε στην πύλη και τον οδήγησε, μέσ’ από τους δρόμους που ήταν στολισμένοι με πολύχρωμα υφάσματα, στην μητρόπολη γιά μία δοξολογία και κατόπιν στο παλάτι όπου εγκαταστάθηκε. Εκεί κάλεσε τον Raymond και, αφήνοντας να νοηθεί ότι ο πρίγκιπας είχε τελευταία παραβεί τα καθήκοντά του ως υποτελής, απαίτησε να επιτραπεί στον στρατό του να μπει στην πόλη και να τού παραδοθεί η ακρόπολη. Είπε ότι η μελλοντική εκστρατεία κατά των μωαμεθανών θα σχεδιαζόταν στην Αντιόχεια, και χρειαζόταν την ακρόπολη για ν’ αποθηκεύσει το πολεμικό του υλικό και ν’ ασφαλίσει τον θησαυρό του. Οι Φράγκοι τρομοκρατήθηκαν. Ενώ ο Raymond ζήτησε χρόνο γιά να εξετάσει το αίτημα, ο Joscelin γλίστρησε έξω από το παλάτι. Μόλις βρέθηκε έξω είπε στους στρατιώτες του να διαδώσουν την φήμη στον λατινικό πληθυσμό ότι ο Αυτοκράτορας απαιτούσε την άμεση έξωσή τους, και να τους παρακινήσουν να επιτεθούν κατά τού ελληνικού πληθυσμού. Όταν άρχισε η εξέγερση έσπευσε πίσω στο παλάτι και είπε στον Ιωάννη ότι είχε έρθει με κίνδυνο τής ζωής του να τον ειδοποιήσει γιά τον κίνδυνο που διέτρεχε. Υπήρχε ασφαλώς αναταραχή στους δρόμους, και μερικοί ανύποπτοι Έλληνες σφαγιάστηκαν. Στην Ανατολή δεν μπορεί κανείς να πει πότε θα τελειώσει μία στάση. Ο Ιωάννης δεν ήθελε να υποφέρουν οι Έλληνες τής πόλεως ούτε και ο ίδιος ν’ αποκοπεί στο παλάτι από τον στρατό του που βρισκόταν στην αντικρινή όχθη τού Ορόντη. Επί πλέον είχε πληροφορηθεί ότι, χάρη στην διπλωματία τού Zengi, οι σελτζούκοι τής Μικράς Ασίας είχαν εισβάλει στην Κιλικία και έκαναν επιδρομή στα Άδανα. Αντιλήφθηκε το τέχνασμα τού Joscelin, αλλά πριν να μπορέσει να διακινδυνεύσει μία ανοιχτή ρήξη με τους Λατίνους έπρεπε να είναι απόλυτα σίγουρος γιά τις συγκοινωνίες του. Κάλεσε τον Raymond και τον Joscelin και τους είπε ότι επί τού παρόντος δεν θα ζητούσε περισσότερα παρά μία ανανέωση τού όρκου υποτέλειάς τους και ότι τώρα έπρεπε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Εγκατέλειψε το παλάτι γιά να επιστρέψει στον στρατό του· και αμέσως οι πρίγκιπες σταμάτησαν την εξέγερση. Αλλά εξακολουθούσαν να είναι ανήσυχοι και επιζητούσαν να ξανακερδίσουν την καλή διάθεση τού Αυτοκράτορα. Ο Raymond μάλιστα προσφέρθηκε να δεχθεί αυτοκρατορικούς υπαλλήλους στην πόλη μαντεύοντας σωστά ότι ο Ιωάννης δεν θα δεχόταν μία τόσο ανειλικρινή προσφορά. Λίγο αργότερα ο Ιωάννης αποχαιρέτησε τον Raymond και τον Joscelin με μία φαινομενική επίδειξη φιλίας και με πλήρη αμοιβαία δυσπιστία. Κατόπιν οδήγησε πάλι τον στρατό του στην Κιλικία.
……….Είναι αξιοπαρατήρητο ότι κατά την διάρκεια όλων των διαπραγματεύσεων τού Ιωάννη γιά την Αντιόχεια δεν έγινε καθόλου λόγος γιά την Εκκλησία. Με την συνθήκη τού Δεβόλη, το πατριαρχείο έπρεπε ν’ αποδοθεί πάλι στην ελληνική γραμμή· και είναι φανερό ότι οι Λατινικές εκκλησιαστικές αρχές είχαν τον φόβο μήπως ο Αυτοκράτορας επιμείνει σ’ αυτόν τον όρο γιατί, τον Μάρτιο τού 1138, σχεδόν, ασφαλώς σε απάντηση προς ερώτημα τής Αντιόχειας, ο πάπας Ιννοκέντιος II εξέδωσε διαταγή που απαγόρευε σε μέλη τής εκκλησίας του να παραμείνουν με τον βυζαντινό στρατό αν αυτός ενεργούσε εναντίον των λατινικών αρχών στην Αντιόχεια. Πρέπει ο Ιωάννης να μην ήθελε ν’ ανακαινίσει θρησκευτικά ζητήματα πριν βρεθεί πολιτικά και στρατηγικά σε ασφαλέστερο έδαφος. Αν πετύχαινε να δώσει στον Raymond ένα άλλο πριγκιπάτο αντί τής Αντιόχειας, τότε θα επανέφερε έναν Έλληνα πατριάρχη στην πόλη. Αλλά στο μεταξύ ανέχθηκε δημοσία την παρουσία ενός Λατίνου όταν κατά την επίσημη είσοδό του ο Radulph τού Domfront ήρθε να τον χαιρετήσει και τον οδήγησε στη μητρόπολη γιά την δοξολογία.
……….Ο Ιωάννης επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη αφού έστειλε ένα μέρος τού στρατού του να τιμωρήσει τον Σελτζούκο Masud γιά την επιδρομή του στην Κιλικία. Ο Masud ζήτησε ειρήνη και πλήρωσε αποζημίωση. Κατά την διάρκεια τού 1139 και μέσα στο 1140, ο Αυτοκράτορας απασχολήθηκε με τον Δανισμένδη εμίρη, ο οποίος ως τώρα ήταν πιό επικίνδυνος εχθρός από τον Σελτζούκο. Το 1139 ο Μωάμεθ όχι μόνο εισέβαλε στην άνω Κιλικία και κατέλαβε το φρούριο Βάχκα, αλλά έκανε και μία επιδρομή προς δυσμάς ως τον Σαγγάριο ποταμό. Η συμμαχία του με τον Κωνσταντίνο Γαβρά, τον αποστάτη δούκα τής Τραπεζούντας, κάλυπτε το βόρειο πλευρό του. Κατά το καλοκαίρι τού 1139, ο Ιωάννης έδιωξε τους Δανισμένδες από την Βιθυνία και την Παφλαγονία και το φθινόπωρο βάδισε προς ανατολάς κατά μήκος τής ακτής τού Ευξείνου. Ο Κωνσταντίνος Γαβράς έσπευσε να υποταχθεί και ο αυτοκρατορικός στρατός έστρεψε προς το εσωτερικό τής χώρας γιά να πολιορκήσει το δανισμενδικό φρούριο Νικσάρ. Η επιχείρηση ήταν δύσκολη. Το φρούριο ήταν από φυσικής πλευράς ισχυρό και υπερασπιζόταν καλά· και σ’ αυτή την άγρια ορεινή χώρα ήταν δύσκολο να κρατά τις συγκοινωνίες του ανοιχτές. Ο Ιωάννης είχε στενοχωρηθεί από τις βαριές απώλειες που είχε υποστεί ο στρατός του και από την λιποταξία προς τον εχθρό τού ανιψιού του, Ιωάννη, γιού τού αδελφού του Ισαάκιου, ο οποίος έγινε μωαμεθανός και παντρεύτηκε την κόρη τού Masud. Οι Οθωμανοί σουλτάνοι ισχυρίζονταν ότι ήταν απόγονοί του.
……….Το φθινόπωρο τού 1140 ο Ιωάννης εγκατέλειψε την εκστρατεία και επανέφερε τον στρατό του στην Κωνσταντινούπολη, με την πρόθεση να ξαναρχίσει τον επόμενο χρόνο. Αλλά τον επόμενο χρόνο ο εμίρης Μωάμεθ πέθανε και η δανισμενδική ισχύς εξουδετερώθηκε προσωρινώς από εμφύλιο πόλεμο μεταξύ των κληρονόμων του. Ο Ιωάννης μπόρεσε να στραφεί και πάλι προς τα μεγαλύτερα σχέδιά του και να συγκεντρώσει την προσοχή του στην Συρία. Εκεί τα οφέλη από την εκστρατεία του κατά των μωαμεθανών το 1137 είχαν γρήγορα χαθεί. Ο Zengi είχε ανακτήσει το Kafartab από τους Φράγκους τον Μάϊο τού 1137 και την Maarat an-Numan, την Bizaa και την Atharib το Φθινόπωρο. Κατά τα τέσσερα επόμενα έτη, όταν ο Zengi ήταν πλήρως απασχολημένος με την απόπειρά του να καταλάβει την Δαμασκό, οι νωχελείς Φράγκοι τού βορρά δεν επωφελήθηκαν από τις δυσκολίες του. Κάθε χρόνο, ο Raymond και ο Shawar τού Χαλεπίου έκαναν επιδρομές ο ένας στα εδάφη τού άλλου· αλλά δεν έγινε καμμιά σοβαρότερη σύγκρουση. Η χώρα τής Έδεσσας είχε σχετική ειρήνη, χάρη στις εσωτερικές έριδες των μωαμεθανών ηγεμόνων γύρω από τα σύνορα, που εντάθηκαν από τον θάνατο τού Δανισμένδη Μωάμεθ. Στον Αυτοκράτορα Ιωάννη που παρακολουθούσε με προσοχή από την Κωνσταντινούπολη τα διάφορα γεγονότα, φαινόταν καθαρά ότι οι Φράγκοι τής βόρειας Συρίας ήσαν χωρίς καμμιά αξία ως στρατιώτες τής Χριστιανοσύνης.
……….Η φαινομενική νωχέλεια τού Raymond οφειλόταν εν μέρει στην έλλειψη ανθρώπινου δυναμικού και εν μέρει στην φιλονικία του με τον πατριάρχη Radulph. Δεν είχε ποτέ σκοπό να τηρήσει τον όρκο του ότι θα υπάκουε στον πατριάρχη σε όλα· και η αλαζονεία τού Radulph τον εξαγρίωσε. Βρήκε συμμάχους στο προσωπικό τής μητροπόλεως, με επικεφαλής τον αρχιδιάκονο Lambert και είχαν κανονικό, τον Arnulph τής Καλαβρίας. Ενθαρρυνόμενοι από τον Raymond, αυτοί έφυγαν γιά την Ρώμη περί τα τέλη τού 1137 να παραπονεθούν γιά την αντικανονική εκλογή τού Radulph. Καθώς περνούσαν από τις κτήσεις τού βασιλέα Roger II, ο Arnulph, που είχε γεννηθεί υπήκοός του, τον ερέθισε εναντίον τού Radulph τονίζοντας ότι ο Radulph είχε εξασφαλίσει τον θρόνο τής Αντιόχειας στον Raymond, που τον εποφθαλμιούσε ο Roger. Ο Radulph αναγκάστηκε να τους ακολουθήσει στην Ρώμη γιά να δικαιολογηθεί. Όταν με την σειρά του, έφτασε στην νότια Ιταλία, ο Roger, τον συνέλαβε· αλλά ήταν τέτοια η γοητεία των τρόπων του και τόσο πειστική η γλώσσα του, ώστε πολύ σύντομα κέρδισε τον βασιλέα με το μέρος του. Πήγε στην Ρώμη, όπου και πάλι η γοητεία του θριάμβευσε. Κατέθεσε μόνος του το pallium που φορούσε στον βωμό τού Αγίου Πέτρου και το ξαναπήρε από τα χέρια τού πάπα. Όταν ξαναπέρασε, στην επιστροφή, από την νότια Ιταλία γιά να πάρει πάλι τον πατριαρχικό του θρόνο, ο βασιλέας Roger τον μεταχειρίστηκε σαν τιμώμενο ξένο του. Αλλά όταν έφθασε στην Αντιόχεια ο Κλήρος του, υποστηριζόμενος από τον Raymond, αρνήθηκε να τού κάνει την συνηθισμένη φιλοφρόνηση να τον υποδεχτεί στις πύλες τής πόλεως. Ο Radulph, παίζοντας τον ρόλο τού ήπιου προσβεβλημένου ανθρώπου, αποτραβήχτηκε διακριτικά στο μοναστήρι τού Αγίου Συμεών, όπου παρέμεινε ώσπου ο Joscelin τής Έδεσσας, πάντοτε έτοιμος να φέρνει σε δύσκολη θέση τον Raymond, τον κάλεσε να πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη στην πόλη του, όπου ο πατριάρχης έγινε δεκτός ως πνευματικός επικυρίαρχος. Ο Raymond σε λίγο έκρινε ότι ήταν ασφαλέστερο να τον έχει πίσω στην Αντιόχεια. Όταν ξαναγύρισε, τον υποδέχτηκαν και τον χαιρέτησαν με όλες τις τιμές που θα μπορούσε να επιθυμήσει.
……….Αλλά εξ αιτίας των ενεργειών τού Raymond, η έρευνα γιά την θέση του ξανάρχισε στην Ρώμη. Τον Απρίλιο τού 1139, εστάλη ο αρχιεπίσκοπος τής Λυών Πέτρος, να ερευνήσει την υπόθεση επί τόπου. Ο Πέτρος, που ήταν πολύ γέρος, πήγε πρώτα να επισκεφθεί τους Αγίους Τόπους και ταξιδεύοντας προς τον βορρά, πέθανε στην Acre. Ο θάνατός του αποθάρρυνε τους εχθρούς τού Radulph· ακόμα και ο Arnulf τής Καλαβρίας πρόσφερε την υποταγή του. Αλλά ο Radulph από την αλαζονεία του αρνήθηκε να την δεχθεί. Κατόπιν τούτου ο Arnulf, μανιασμένος, ξαναγύρισε στην Ρώμη και έπεισε τον πάπα να στείλει άλλον λεγάτο, τον Άλμπερικ, επίσκοπο τής Οστίας. Ο νέος λεγάτος έφθασε το Νοέμβριο τού 1139 και αμέσως κάλεσε μία σύνοδο στην οποία έλαβαν μέρος όλοι οι Λατίνοι ιεράρχες τής Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου και τού πατριάρχη τής Ιερουσαλήμ. Ήταν φανερό ότι η συμπάθεια τής συνόδου στρεφόταν προς τον πρίγκιπα και προς τον επαναστατημένο Κλήρο. Γι’ αυτό ο Radulph αρνήθηκε να παραστεί στις συνεδριάσεις της που γίνονταν στην μητρόπολη τού Αγίου Πέτρου, ενώ ο μοναδικός υποστηρικτής του, Σερλόν, αρχιεπίσκοπος Απάμειας, όταν επιχείρησε να υπερασπίσει τον πατριάρχη, διώχτηκε από την συγκέντρωση. Αφού δεν υπάκουσε σε τρείς προσκλήσεις να παρουσιασθεί και ν’ απολογηθεί στις κατηγορίες εναντίον του, ο Radulph κηρύχθηκε έκπτωτος. Στην θέση του η σύνοδος εξέλεξε τον Aimery de Limoges, πρωθιερέα. Έναν αγροίκο, ενεργητικό και σχεδόν αγράμματο άνθρωπο, ο οποίος χρωστούσε την πρώτη του προαγωγή στον Radulph αλλά είχε φροντίσει να πιάσει φιλία με τον Raymond. Μετά την καθαίρεσή του ο Radulph φυλακίστηκε από τον Raymond. Αργότερα δραπέτευσε και πήγε στην Ρώμη όπου και πάλι κέρδισε την εύνοια τού πάπα και των καρδιναλίων. Αλλά πριν μπορέσει να χρησιμοποιήσει την βοήθειά τους για ν’ αποκατασταθεί, πέθανε, όπως νομίστηκε από δηλητήριο, κάποτε μέσα στο 1142. Το επεισόδιο εξασφάλισε γιά τον Raymond την πιστή συνεργασία τής Εκκλησίας τής Αντιόχειας· αλλά η βάναυση μεταχείριση τού πατριάρχη άφησε άσχημη εντύπωση, ακόμα και μεταξύ εκείνων των εκκλησιαστικών που τον αντιπαθούσαν περισσότερο.
……….Την Άνοιξη τού 1142, ο Ιωάννης ήταν έτοιμος να επανέλθει στην Συρία. Όπως το 1136, προστάτευσε τα νώτα του με μία συμμαχία με τον Γερμανό μονάρχη εναντίον τού Roger τής Σικελίας. Οι πρέσβεις του πήγαν στην Αυλή τού Conrad III, διαδόχου τού Λοθαρίου, γιά να κάνουν τις απαιτούμενες διαπραγματεύσεις και να επισφραγίσουν την φιλία με ένα γάμο. Επέστρεψαν το 1142, φέρνοντας μαζί τους την κουνιάδα τού Conrad, Βέρθα φον Σούλτσμπαχ, η οποία με το όνομα Ειρήνη επρόκειτο να γίνει σύζυγος τού νεώτερου γιού τού Ιωάννη, Μανουήλ. Εξασφαλίστηκε επίσης η καλή θέληση των ιταλικών ναυτικών πόλεων.
……….Την Άνοιξη τού 1142 ο Ιωάννης και οι γιοί του επικεφαλής τού στρατού τους, διέσχισαν την Μικρά Ασία και κατέβηκαν στην Αττάλεια, απωθώντας τους σελτζούκους και τους τουρκομάνους υπηκόους τους οι οποίοι και πάλι είχαν αποπειραθεί να εισβάλουν στην Φρυγία και ενισχύοντας τις παραμεθόριες οχυρώσεις. Ενώ περίμενε στην Αττάλεια, ο Αυτοκράτορας υπέστη βαριά απώλεια. Ο πρεσβύτερος γιός του Αλέξιος, ο διάδοχος τού θρόνου, αρρώστησε και πέθανε εκεί. Ο δεύτερος και τρίτος γιός του, Ανδρόνικος και Ισαάκιος, ορίστηκαν να μεταφέρουν την σορό διά θαλάσσης στην Κωνσταντινούπολη· και κατά την διάρκεια τού ταξιδιού, πέθανε και ο Ανδρόνικος. Παρά την θλίψη του, ο Ιωάννης προχώρησε προς ανατολάς, διαδίδοντας ότι πήγαινε γιά την άνω Κιλικία, ν’ ανακαταλάβει τα φρούρια που είχαν κυριεύσει οι Δανισμένδες· γιατί δεν ήθελε να προκαλέσει τις υποψίες των Φράγκων. Ο στρατός πέρασε με σύντονες πορείες μέσ’ από την Κιλικία και επάνω από την οροσειρά τού Αμανού, τού Γκιαούρ Νταγ, και κατά τα μέσα Σεπτεμβρίου [1142] εμφανίσθηκε αναπάντεχα στο Turbessel, την δεύτερη πρωτεύουσα τού Joscelin τής Έδεσσας. Ο Joscelin, αιφνιδιασμένος, έσπευσε να προσκυνήσει τον Αυτοκράτορα και να τού δώσει ως όμηρο την θυγατέρα του Isabella. Κατόπιν ο Ιωάννης έστρεψε προς την Αντιόχεια, και στις 25 Σεπτεμβρίου 1142 έφθασε στο Μπαγράς, το μεγάλο φρούριο των Ναϊτών που δέσποζε τού δρόμου από την Κιλικία προς την Αντιόχεια. Από εκεί έστειλε στον Raymond την απαίτηση να τού παραδοθεί ολόκληρη η πόλη και επανέλαβε την προσφορά του να δώσει στον πρίγκιπα ένα πριγκιπάτο από τις μελλοντικές κατακτήσεις.
……….Ο Raymond είχε φοβηθεί. Ήταν βέβαιο ότι ο Αυτοκράτορας ήταν τώρα αποφασισμένος να διεκδικήσει την απαίτησή του με την βία· και φαίνεται ότι οι ντόπιοι χριστιανοί ήταν έτοιμοι να βοηθήσουν τους Βυζαντινούς. Οι Φράγκοι προσπάθησαν να κερδίσουν χρόνο. Αλλάζοντας τελείως την νομική θέση στην οποία είχε στηριχθεί το 1131, ο Raymond απάντησε ότι έπρεπε να συμβουλευθεί τους υποτελείς του. Έγινε ένα συμβούλιο στην Αντιόχεια κατά το οποίο οι υποτελείς, ίσως παρακινούμενοι από το νέο πατριάρχη, δήλωσαν ότι ο Raymond κυβερνούσε την Αντιόχεια μόνο ως σύζυγος τής κληρονόμου και γι’ αυτόν τον λόγο δεν είχε δικαίωμα να διαθέσει τα εδάφη της και ότι ακόμα ο πρίγκιπας και η πριγκίπισσα μαζί δεν μπορούσαν ν’ αποξενωθούν ή ν’ ανταλλάξουν το πριγκιπάτο χωρίς την συγκατάθεση των υποτελών τους, οι οποίοι θα τους εκθρόνιζαν, αν επιχειρούσαν να κάνουν κάτι τέτοιο. Ο επίσκοπος τής Jabala, ο οποίος μετέφερε την απάντηση τού συμβουλίου στον Ιωάννη, υποστήριξε την απόρριψη τής αυτοκρατορικής αξιώσεως, αναφέροντας την εξουσία τού πάπα· αλλά πρόσφερε στον Ιωάννη μία επίσημη είσοδο στην Αντιόχεια. Αυτή η απάντηση, εντελώς αντίθετη προς όλες τις προηγούμενες ενέργειες τού Raymond, δεν άφηνε στον Ιωάννη άλλη εκλογή παρά τον πόλεμο. Αλλά η εποχή ήταν πολύ προχωρημένη γιά άμεση δράση. Αφού λεηλάτησε τα κτήματα των Φράγκων στα πέριξ τής πόλεως, αποτραβήχτηκε στην Κιλικία, γιά ν’ ανακτήσει τα φρούρια που είχαν καταλάβει οι Δανισμένδες και γιά να περάσει τον Χειμώνα.
……….Από την Κιλικία, ο Ιωάννης έστειλε μία πρεσβεία στην Ιερουσαλήμ στον βασιλέα Fulk να τού αναγγείλει την επιθυμία του να επισκεφθεί τους Αγίους Τόπους και να συζητήσει με τον βασιλέα κοινή δράση εναντίον των απίστων. Ο Fulk βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Δεν ήθελε να κατέβει στην Παλαιστίνη ο μεγάλος αυτοκρατορικός στρατός· το τίμημα τής βοήθειας τού Αυτοκράτορα θα ήταν αναπόφευκτα η αναγνώριση τής επικυριαρχίας του. Ο επίσκοπος τής Βηθλεέμ, Ανσέλμος, συνοδευόμενος από τον Roard, καστελλάνο τής Ιερουσαλήμ και από τον Godfrey, αββά τού Ναού, ο οποίος ήξερε καλά ελληνικά, πήγαν στον Ιωάννη να τού εξηγήσουν ότι η Παλαιστίνη ήταν φτωχή χώρα που δεν μπορούσε να διαθέσει εφόδια γιά την συντήρηση ενός τόσο μεγάλου στρατού όπως ήταν ο αυτοκρατορικός, αλλ’ αν ήθελε να έρθει με μία μικρότερη συνοδεία, ο βασιλιάς θα ήταν ευτυχής να τον υποδεχθεί. Ο Ιωάννης αποφάσισε να μην επιμείνει περισσότερο στο αίτημά του γιά την ώρα.
……….Τον Μάρτιο τού 1143, όταν είχαν γίνει οι προετοιμασίες τού Αυτοκράτορα γιά την κατάληψη τής Αντιόχειας, έκανε μία μικρή διακοπή γιά να πάει να κυνηγήσει αγριογούρουνα στα βουνά τού Ταύρου. Σ’ ένα από τα κυνήγια τραυματίστηκε τυχαία από ένα βέλος. Δεν έδωσε προσοχή στο τραύμα· αλλά άρχισε να το σκέφτεται όταν είδε ότι πέθαινε από δηλητηρίαση τού αίματος. Ο Ιωάννης αντιμετώπισε το τέλος του με ηρεμία. Ως την τελευταία στιγμή εργαζόταν τακτοποιώντας την διαδοχή του και την ομαλή συνέχιση τής κυβερνήσεως. Οι δύο πρεσβύτεροι γιοί του είχαν πεθάνει. Ο τρίτος, ο Ισαάκιος, που ήταν στην Κωνσταντινούπολη, ήταν ένας νέος με αβέβαιο χαρακτήρα. Ο Ιωάννης αποφάσισε να τον διαδεχθεί ο νεώτερος και λαμπρότερος, Μανουήλ, και έπεισε τον πιστό του φίλο, τον μεγάλο δομέστιχο Αξούχ να υποστηρίξει την θέση τού Μανουήλ. Με τα ίδια του τα αδύνατα χέρια, έβαλε το στέμμα στο κεφάλι τού Μανουήλ και κάλεσε τους στρατηγούς του να επευφημήσουν τον νέο Αυτοκράτορα. Αφού έκανε την τελευταία του εξομολόγηση σ’ έναν άγιο μοναχό από την Παμφυλία, πέθανε στις 8 Απριλίου 1143.
……….Ο θάνατος τού Ιωάννη Β’ έσωσε την Φραγκική Αντιόχεια. Ενώ ο Αξούχ έσπευδε στην Κωνσταντινούπολη πριν φτάσει η είδηση, γιά να εξασφαλίσει το παλάτι και την κυβέρνηση από κάθε πιθανή απόπειρα τού γιού τού Ιωάννη, Ισαάκιου, να διεκδικήσει τον θρόνο, ο Μανουήλ οδηγούσε τον στρατό διά μέσου τής Ανατολίας, πίσω στην πρωτεύουσα. Ως ότου εξασφαλίσει την πρωτεύουσά του δεν ήταν δυνατό ν’ ασχοληθεί με άλλες περιπέτειες στην Ανατολή. Το αυτοκρατορικό σχέδιο παραμερίστηκε, όχι όμως γιά πολύ.
-
Πηγή: Ο δεύτερος τόμος από το έργο τού μεγάλου βυζαντινολόγου Στήβεν Ράνσιμαν, «Ιστορία των Σταυροφοριών».
-
Εικόνα 1 από γαλλικό χειρόγραφο τού 1338, με τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Β’ Κομνηνό να πρωτοστατεί στην πολιορκία τού φρουρίου τής Σαϊζάρ στην Συρία. Η Ελληνική ονομασία τής Σαϊζάρ είναι Λάρισσα.
-
Εικόνα 2 από γαλλικό χειρόγραφο τού 1338, με τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Β΄Κομνηνό σε σκηνή κυνηγιού.