Η σφαγή τής 25ης Αυγούστου.
(Βιβλιογραφία: «Ιστορία τής Κρήτης» τού Θεοχάρη Δετοράκη, «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας» τού Παιδαγωγικού Ινστιτούτου).
Ηράκλειο Κρήτης 25-8-2001
……….Ένα δραματικό γεγονός που στοίχισε την ζωή πολλών Ηρακλειωτών και την καταστροφή ενός μεγάλου τμήματος τής πόλης, εκτιλύχθηκε σαν σήμερα εκατόν τρία χρόνια πριν στο Ηράκλειο και αποτέλεσε την αιτία να δρομολογηθεί ταχύτατα η απελευθέρωση τής Κρήτης από τον τουρκικό ζυγό. Στις 25 Αυγούστου 1898, η πόλη τού Ηρακλείου συγκλονίστηκε από την μανία τού τουρκικού όχλου, που ξέσπασε[ ]κατά των χριστιανών. Πρόκειται για μία ημέρα κατά την οποία εδώ και έναν αιώνα οι Ηρακλειώτες τιμούν την μνήμη των θυμάτων.
……….Τα γεγονότα που οδήγησαν στην μεγάλη σφαγή και τελικά στην απελευθέρωση τής Κρήτης ξεκίνησαν ουσιαστικά δύο χρόνια νωρίτερα (1896), με ενέργειες τής ελληνικής κυβέρνησης και των Μεγάλων Δυνάμεων, καθώς και τής άρνησης των τουρκικών αρχών να αποχωρήσουν από το νησί.
Η πορεία
……….Τον Σεπτέμβριο τού 1896 διορίστηκε Γενικός Διοικητής Κρήτης ο Γεώργιος Βέροβιτς πασάς, ηγεμόνας προηγουμένως τής Σάμου. Ένα μόλις μήνα αργότερα η κατάσταση στο νησί άρχισε να εκτραχύνεται. Δολοφονήθηκε ο εισαγγελέας Κριάρης στα Χανιά και κυκλοφόρησε απειλητική προκήρυξη εις βάρος των Χριστιανών. Οι Μεγάλες Δυνάμεις ανησυχούσαν για τις εξελίξεις και πίεζαν την Τουρκία να θέσει αμέσως σε εφαρμογή τις διατάξεις τού νέου Οργανισμού. Πράγματι, οργανώθηκε η Κρητική Χωροφυλακή και τον Ιανουάριο τού 1897 διορίστηκε αρχηγός της ο Άγγλος ταγματάρχης Μπορ. Τα σχέδια όμως τής τουρκικής αντίδρασης για υπονόμευση τού νέου Οργανισμού άρχισαν να εφαρμόζονται με φόνους και βιαιοπραγίες. Στα μέσα Ιανουαρίου πυρπολήθηκαν η Επισκοπή και οι χριστιανικές συνοικίες των Χανίων και μεγάλος φόβος υπήρχε να επεκταθούν οι βιαιότητες και στις άλλες πόλεις.
……….Ενώ λοιπόν οι Μεγάλες Δυνάμεις προσπαθούσαν να αποτρέψουν την γενίκευση των ταραχών, η ελληνική κυβέρνηση τού Δεληγιάννη, πιεζόμενη από την αντιπολίτευση και την κοινή γνώμη, αποφάσιζε να επέμβει στην Κρήτη. Η ενεργός ανάμειξη τής Ελλάδας στην επανάσταση τής Κρήτης ήταν αφορμή τού «ατυχούς» ελληνοτουρκικού πολέμου τού 1897. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε ν’ανακαλέσει τις δυνάμεις της από την Κρήτη στις 21 Απριλίου τού ίδιου χρόνου και το κρητικό όνειρο γιά την Ένωση φάνηκε να διαψεύδεται γιά μία ακόμη φορά. Έτσι, οι ηγέτες των Κρητών αποφάσισαν να δεχθούν την προτεινόμενη από τις Μεγάλες Δυνάμεις λύση τής αυτονομίας, την οποία ως τότε απέρριπταν κατηγορηματικά.
……….Τα πιό ακανθώδη σημεία στην πρόταση των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν η μορφή τού νέου πολιτεύματος και κυρίως το πρόσωπο τού πρώτου ηγεμόνα. Οι Κρήτες ζητούσαν να είναι Ευρωπαίος «….διότι μόνον Ευρωπαίος Κυβερνήτης θα κέκτηται και εξωτερικώς το αναγκαίον κύρος, όπως υποστήριξη τελεσφόρως την αυτονομίαν τού τόπου κατά ενδεχομένην επέμβασιν και επιβουλήν τής Πύλης....». Στο πρόσωπο όμως κοινής αποδοχής από την Ευρώπη δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν μεταξύ τους οι Μεγάλες Δυνάμεις, και έτσι πρότειναν και επέβαλαν τελικά ως Ύπατο Αρμοστή τον πρίγκιπα Γεώργιο, δευτερότοκο υιό τού βασιλιά Γεωργίου Α΄ τής Ελλάδας.
……….Τα όπλα είχαν πλέον σιγήσει, αλλά δεν είχαν κατατεθεί. Στις επανειλημμένες εκκλήσεις και πιέσεις των Ναυάρχων των Μεγάλων Δυνάμεων για αφοπλισμό, οι Κρήτες έθεταν ως απαράβατο όρο και προϋπόθεση την απομάκρυνση από την Κρήτη τού τουρκικού στρατού, ο οποίος ήταν σύμβολο τής τουρκικής κατοχής, αλλά και το στήριγμα των ατάκτων και των τουρκοκρητών. Η Κρήτη τέθηκε υπό διεθνή προστασία με διανομή των περιφερειών της μεταξύ των Δυνάμεων. Την περιοχή των Χανίων ανέλαβαν Γάλλοι, τού Ρεθύμνου Ρώσοι, τού Ηρακλείου Άγγλοι και τού Λασιθίου Ιταλοί. Η Εκτελεστική Επιτροπή τής Κρήτης εργάστηκε σκληρά γιά την οργάνωση των επί μέρους θεμάτων τής διοίκησης τού νησιού, σε στενή συνεργασία με τις κατά τόπους επαναστατικές επιτροπές και υπό την εποπτεία και την εγγύηση των Μεγάλων Δυνάμεων. Tο πρόβλημα ήταν η ομαλή μετάβαση τής εξουσίας στο πρόσωπο τού Ύπατου Αρμοστή.
Η σφαγή…