,

,

……….Μετὰ ἀπὸ τὴν μάχη τῆς Ζωοπηγῆς, ὁ Γρηγόρης Αὐξεντίου τὴν 1 Ἰανουαρίου 1957, ἔφθασε πληγωμένος στὸ Παλαιχῶρι, ὅπου ὑπῆρχε ἡ δυνατότητα περιθάλψεώς του.

……….Ένα από τα σημαντικότερα κρησφύγετα που χρησιμοποίησε ο ήρωας Γρηγόρης Αυξεντίου τον καιρό τού Αγώνα τής ΕΟΚΑ, βρίσκεται στην καρδιά τού χωριού, δίπλα από την εκκλησία τής Παναγίας Χρυσοπαντανάσσας, στο υπόγειο τού σπιτιού τού Ανδρέα και τής Μαρίτσας Καραολή. Κτίστηκε με υπόδειξη τού ίδιου τού Αυξεντίου, το καλοκαίρι τού 1956, μετά από διαταγή τού Διγενή γιά κατασκευή κρησφυγέτων και σε σπίτια, εκτός εκείνων που υπήρχαν στις ορεινές περιοχές.

……….Ο Διγενής υπέδειξε την κατασκευή αυτών των κρησφυγέτων, γιά περισσότερη ασφάλεια των ανταρτών. Ήταν ένα σύμπλεγμα δύο κρησφυγέτων. Το ένα βρισκόταν σε φούρνο και το άλλο κάτω από μία πετρόκτιστη σκάλα, η οποία εφαπτόταν με το φούρνο. Η είσοδος τού κρησφυγέτου τής σκάλας ήταν μέσα από το κρησφύγετο τού φούρνου. Στην πόρτα του, ήταν επικολλημένες πέτρες, οι οποίες αποτελούσαν συνέχεια τής όλης τοιχοποιίας, έτσι ώστε με το κλείσιμό της, ο τοίχος φαινόταν ως ένα ενιαίο σύνολο.

……….Η σύνδεση τού χώρου τού κρησφυγέτου με το δωμάτιο τού Αυξεντίου στο ανώγειο τού σπιτιού, γινόταν με κινητή σκάλα, από τρύπα στο πάτωμα, το κόψιμο τής οποίας καλυπτόταν από τα δοκάρια. Ο Αυξεντίου, ανάλογα με τις ανάγκες τού Αγώνα, κατέλυε συχνά στο Παλαιχώρι, απ’ όπου διηύθυνε τον τεράστιο τομέα του, που περιλάμβανε μεγάλο τμήμα των επαρχιών Λευκωσίας, Λεμεσού και Λάρνακας. Γιά την επικοινωνία του με το κέντρο τής ΕΟΚΑ στην Λευκωσία, είχε σύνδεσμό του, τον οδηγό των λεωφορείων, Χριστόφορο Μιχαήλ Φορή. Ο Αυξεντίου κράτησε αυστηρά προσωπικό και απόλυτα μυστικό το κρησφύγετό του, ακόμα και από τούς αντάρτες του, που φιλοξενήθηκαν κατά περιόδους στο χωριό και που ξεπέρασαν τούς τριάντα πέντε.

……….Κατά την διάρκεια τής διαμονής του στο Παλαιχώρι, ο Αυξεντίου συνήθως εργαζόταν καθ’ όλη την διάρκεια τής νύκτας, εκτελώντας και χρέη φρουρού. Το δωμάτιό του βρισκόταν πίσω ακριβώς από τον αστυνομικό σταθμό Παλαιχωρίου, όπου στάθμευαν και Άγγλοι στρατιώτες, των οποίων μπορούσε να ελέγχει την κάθε κίνηση. Γιά την απόκρυψη τού πολεμικού υλικού τής ομάδας του, άνδρες τής ΕΟΚΑ Παλαιχωρίου διέθεταν, υπό την πλήρη προσωπική του ευθύνη, κρύπτες στα κτήματά τους, στις περιοχές Άγγουλοι, Ζούμας και Βούναρος.

……….Την πρωτοχρονιά τού 1957, μετά από την μάχη τής Ζωοπηγής, ο Αυξεντίου έφθασε πληγωμένος στο Παλαιχώρι, όπου υπήρχε η δυνατότητα περιθάλψεώς του. Η αποτελεσματικότητα τού κρησφυγέτου αποδείχτηκε όταν στις 7 Ιανουαρίου 1957, ο Αυξεντίου το χρησιμοποίησε κατά την διάρκεια κατ’ οίκον περιορισμού που είχαν επιβάλει οι Άγγλοι στρατιώτες στο χωριό αναζητώντας τον. Παρέμεινε τότε στο κρησφύγετο μαζί με τούς αντάρτες του, Αντώνη Παπαδόπουλο, Αυγουστή Ευσταθίου, Μηνά Μηνά, Ανδρέα Στυλιανού και Φειδία Συμεωνίδη γιά 48 ώρες και οι Άγγλοι δεν μπόρεσαν να τούς εντοπίσουν κατά τις εντατικές έρευνες τους που ακολούθησαν.

……….Ακόμα και τότε ο Αυξεντίου δεν γνωστοποίησε στους άνδρες του την μυστική είσοδο τού κρησφυγέτου τής σκάλας, η οποία βρισκόταν κοντά στο χώρο όπου κρύβονταν, κρατώντας απόλυτα μυστική την ύπαρξη τού δεύτερου κρησφυγέτου. Το κρησφύγετο τού φούρνου χαλάστηκε με εντολή τού Αυξεντίου, όχι όμως και το κρησφύγετο κάτω από την σκάλα, το οποίο προγραμμάτιζε να ξαναχρησιμοποιήσει. Δεν πρόλαβε όμως, γιατί τον πρόλαβε η αθανασία.

……….Ο Γρηγόρης Αυξεντίου μυήθηκε στον αγώνα τής ΕΟΚΑ στις αρχές Ιανουαρίου 1955, από τον ίδιο Αρχηγό Διγενή, και έδρασε με τα ψευδώνυμα Ζήδρος, Ρήγας, Αίας, Άρης, Ζώτος και Ανταίος. Το κρησφύγετό του στο Παλαιχώρι, έκτισαν, με υπόδειξη τού ιδίου, οι αντάρτες του, Γεώργιος Μάτσης, Λεωνίδας Στεφανίτης και Αντώνης Παπαδόπουλος σε συνεργασία με τον Ανδρέα Καραολή και την τεχνική βοήθεια τού Σπύρου Μιχαηλίδη.

……….Η αναστήλωση έγινε από το «Συμβούλιο Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-59» και την αρχιτεκτονική επιμέλεια του αρχιτέκτονα Ιωάννη Αριστοδήμου, το 1997. Ο χώρος τού κρησφυγέτου παραχωρήθηκε δωρεάν από τον Ανδρέα και την Μαρίτσα Καραολή και ενώθηκε με το σπίτι τής Ελένης Αναστάση Παπαμιχαήλ, δωρηθέν από τούς κληρονόμους της.

***

Πηγή κειμένου και εικόνων το Ιδρυματικό Αποθετήριο τής Βιβλιοθήκης τού Πανεπιστημίου Κύπρου «Λήκυθος»

Επιμέλεια κειμένου και εικόνας: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο