,
,
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ (22-29 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1921) – Η διακοπή τής πορείας προς Άγκυρα – Η έκθεση τής Στρατιάς προς την Κυβέρνηση και το τηλεγράφημα τού πρωθυπουργού Γούναρη
.
Το χρονικό εν συντομία
22 Αυγούστου 1921
……….Η Στρατιά Μικράς Ασίας με την προοπτική αποχωρήσεώς της από τα δυτικά τού Σαγγαρίου, διέταξε το Γ΄ Σώμα Στρατού το οποίο είχε ενισχυθεί με την ΙΧ Μεραρχία, να καταλάβει αντέρεισμα τής κορυφογραμμής δυτικώς Καρακαγιά, με απώτερο αντικειμενικό σκοπό την γραμμή Καγιάμπασι-Καργαλί. Την επίθεση, κατόπιν διαταγής τής Στρατιάς θα συνέτρεχε το Α΄ Σώμα Στρατού, το οποίο όμως σε συνεννόηση με την ΙΙ Μεραρχία δέχθηκε πρότασή της να επιχειρήσει εκείνη αντ’ αυτού, λόγω αποτελεσματικότερης θέσεώς της. Μάλιστα η πρωτοβουλία αυτή δημιούργησε ένταση μεταξύ τού Υπ. Στρατιωτικών τής Κυβερνήσεως Θεοτόκη, ο οποίος παρέμενε στην Προύσα, και τού Διοικητή τής Στρατιάς Αντιστράτηγου Παπούλα, ο οποίος ζήτησε να παραιτηθεί. Εν προκειμένω, οι Ελληνικές δυνάμεις κατέλαβαν το Εσκή Πολατλί, χωρίς όμως να ολοκληρωθεί ο αντικειμενικός σκοπός εκείνη την ημέρα.
23 Αυγούστου 1921
……….Η έκθεση που συνέταξε προς την κυβέρνηση η Στρατιά Μικράς Ασίας σχετικά με την διακοπή τής πορείας προς Άγκυρα, εστάλη στον Υπουργό των Στρατιωτικών στην Προύσα μέσω τού Υποστρατήγου Ξ. Στρατηγού. Την ίδια ημέρα, μέσω τηλεγραφήματος προς τον Υπουργό των Στρατιωτικών, η Στρατιά ζητούσε μόλις φτάσει στην Προύσα ο Πρόεδρος τής κυβερνήσεως να μελετηθεί κατά πόσο συνέφερε η συνέχιση τής προελάσεως. Επειδή ο Πρόεδρος δεν μπόρεσε να μεταβή στην Προύσα, ο Υποστράτηγος Ξ. Στρατηγός μετέβη στην Αθήνα.
……….Την ίδια ημέρα η Στρατιά Μικράς Ασίας με την προοπτική αποχωρήσεώς της από τα δυτικά τού Σαγγαρίου, συνεχίζει χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία τις επιχειρήσεις που ξεκίνησαν την προηγουμένη μέσω τού Γ΄ Σώματος Στρατού προς κατάληψη των ορισθέντων θέσεων.
24 Αυγούστου 1921
……….Αφικνούνται προ τού Σαντουκλί δύο αποσπάσματα σχηματισθέντα από τμήματα τής IV Μεραρχίας και τού 49ου Συντάγματος, τεθέντα υπό ενιαία διοίκηση. Αποστολή τους, η εκκαθάριση τής σιδηροδρομικής γραμμής νοτίως τού Σαντουκλί, όπου έδρευε η 6η τουρκική Μεραρχία. Με την άφιξή τους προσέκρουσαν σε ισχυρή τουρκική δύναμη, την οποία όμως έως τις 17:30 εξουδετέρωσαν καταλαμβάνοντας το Σαντουκλί. Οι τούρκοι εγκατέλειψαν στο πεδίο μάχης 16 νεκρούς, παίρνοντας μαζί τους, βάσει πληροφοριών, 16 νεκρούς και 60 τραυματίες μεταξύ των οποίων και τον Διοικητή τού 50ού Συντάγματος Πεζικού. Αιτία τής επιχειρήσεως ήταν οι συνεχείς παρενοχλήσεις τού Νοτίου Συγκροτήματος από την τουρκική Μεραρχία και αφορμή, η επιδρομή τους στις 7 Αυγούστου κατά τού Τουμλού Μπουνάρ, όπου στον ομώνυμο σιδηροδρομικό σταθμό ήταν εγκατεστημένοι διάφοροι βοηθητικοί σχηματισμοί και σταθμός ανεφοδιασμού τής Ελληνικής Στρατιάς. Τότε η τουρκική επίθεση αποκρούσθηκε από την ολιγάριθμη φρουρά και αποσύρθηκε στο Σαντουκλί. Μετά από αυτό, το Νότιο Συγκρότημα έλαβε την απόφαση εκκαθαρίσεως τής περιοχής. Τα δύο αποσπάσματα αποχώρησαν από το Σαντουκλί στις 30 Αυγούστου, μετά τις εξελίξεις στο μέτωπο Σαγγαρίου.
……….Την ίδια ημέρα, η Στρατιά Μικράς Ασίας μετά την αποτυχία διευρύνσεως τού προγεφυρώματος, αποφάσισε να διακόψει τις επιθετικές επιχειρήσεις και να αναλάβει αμυντικό αγώνα περιμένοντας τις αποφάσεις τής κυβερνήσεως μετά την έκθεση που έστειλε στις 23/8. Γιά να αμβλύνει τις εντυπώσεις στο στράτευμα, διευκρίνισε ότι με αυτή την απόφαση επεδίωκε την εξοικονόμηση δυνάμεως γιά να ενισχύσει τον επιθετικό της ελιγμό.
……….Από την πλευρά των αντιπάλων, η τουρκική στρατιά Δυτικού Μετώπου αρχίζει να συγκεντρώνει ισχυρές εφεδρικές δυνάμεις.
25 Αυγούστου 1921
……….Το Στρατηγείο τής Στρατιάς εγκαταστάθηκε παρά την γέφυρα Καβουντζί Κιοπρού, ενώ τα Α΄, Β΄ και Γ΄ Σώματα Στρατού ανασυντάσσονται, ευθυγραμμίζοντας και επεκτείνοντας την γραμμή τού μετώπου, κινήσεις που θα ολοκληρωθούν στις 27 Αυγούστου.
……….Ενώ η Ελληνική Στρατιά μεταπίπτει σε άμυνα, οι τούρκοι αρχίζουν να αναπτύσσουν επιθετική δραστηριότητα σε ολόκληρο το μέτωπο με μεγαλύτερη έκταση στις ζώνες των Β΄ και Γ΄ Σωμάτων Στρατού. Οι επιθέσεις έγιναν με δύναμη ενός ή δύο συνταγμάτων πεζικού, υποστηριζομένου από ισχυρό πυροβολικό. Όλες τους οι επιθέσεις αποκρούσθηκαν, δίνοντας στους επιτιθέμενους την εντύπωση ότι οι Ελληνικές θέσεις κατέχοντο ισχυρώς.
26 Αυγούστου 1921
Διαφωνίες μεταξύ Στρατιάς Μικράς Ασίας και Διοικήσεων Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού.
……….Η Στρατιά Μικράς Ασίας έχοντας πληροφορίες ότι οι τουρκικές δυνάμεις σκόπευαν να επιτεθούν κατά τού Γ΄ Σώματος Στρατού με ισχυρές δυνάμεις, έδωσε διαταγή στα Β΄ και Α΄ Σώματα Στρατού να επιχειρήσουν επίθεση αντιπερισπασμού άμα την εκδηλώσει τής τουρκικής επιθέσεως. Ταυτοχρόνως, το Γ΄ Σώμα Στρατού θα αμύνετο μέχρις εσχάτων. Και οι δύο Διοικήσεις των Σωμάτων εξέφρασαν τις αντιρρήσεις τους ως προς τον σχεδιασμό, παρά ταύτα εξέδωσαν στις Μεραρχίες τους την διαταγή επιθέσεως η οποία θα εκδηλωνόταν εν καιρώ.
Η τηλεγραφική αναφορά του Α. Παπούλα ότι η παράταση των επιχειρήσεων είναι επικίνδυνη
……….Το απόγευμα τής 26ης Αυγούστου, η Διοίκηση Στρατιάς (Α. Παπούλας) ανέφερε τηλεγραφικώς στον Υπουργό των Στρατιωτικών Θεοτόκη στην Προύσα ότι θεωρούσε επικίνδυνη την παράταση των επιχειρήσεων, προτείνοντας ως άριστη λύση την επίτευξη ανακωχής μετά από τις μέχρι τότε επιτυχίες. «Επίτευξιν ταχείας ανακωχής κατόπιν μέχρι σήμερον επιτυχιών θα ήτο αρίστη και από ηθικής απόψεως και συμφέροντος στρατεύματος…». Ο Υπουργός όμως, έχοντας διαφορετική γνώμη, θεώρησε ότι η διακοπή των επιχειρήσεων θα είχε δυσμενή επίπτωση στο εσωτερικό και το εξωτερικό, αιφνιδιάστηκε δε από τον χαρακτηρισμό τής καταστάσεως ως επικίνδυνης. Ενημέρωσε με την σειρά του τον Πρόεδρο τής Κυβερνήσεως, μεταδίδοντάς του και πρόταση τού Αντιστρατήγου Δούσμανη γιά συνάντηση με την Διοίκηση τής Στρατιάς, έτσι ώστε να αποφασισθεί υπευθύνως κατά πόσο θα ήταν δυνατή η νικηφόρα συνέχιση τού αγώνα.
27 Αυγούστου 1921
Οι διαφωνίες μεταξύ Στρατιάς Μικράς Ασίας και Διοικήσεων Α΄ και Β΄ Σωμάτων Στρατού συνεχίζονται.
……….Ενώ η Στρατιά Μικράς Ασίας έδωσε διαταγές στα Α΄ και Β΄ Σώματα Στρατού να προετοιμαστούν γιά επίθεση αντιπερισπασμού άμα τη εκδηλώσει τουρκικής επιθέσεως στο Γ΄ Σ.Σ. (βλ. 26/8), η Διοίκηση τού Β΄ Σώματος Στρατού ενήργησε αυτοβούλως ως προς την κίνηση των τμημάτων της. Ανακάλεσε όμως τις διαταγές της κατόπιν επεμβάσεως τής Στρατιάς. Η Στρατιά τότε αντικατέστησε τον Συνταγματάρχη Ιππικού Νικολαΐδη Παναγιώτου, ενώ ο Βασιλόπαις Ανδρέας ως Διοικητής τού Β΄ Σ.Σ., θιγόμενος από την ενέργεια τής Στρατιάς ζήτησε την αντικατάστασή του, χωρίς όμως η αίτησή του να γίνει αποδεκτή.
……….Η τουρκική Στρατιά Δυτικού Μετώπου προπαρασκευάζει την επίθεσή της κατά των Α΄ και Γ΄ Σωμάτων Στρατού, συγκεντρώνοντας τις μονάδες τις στους χώρους εξορμήσεως. Οι τούρκοι μετά την μεταφορά προς Δυσμάς τής ΙΧ Μεραρχίας μας, σε συνδυασμό με την διακοπή τής Ελληνικής επιθέσεως (βλ.24/8) και την εγκατάλειψη από μέρους μας ορισμένων προκεχωρημένων θέσεων (γιά να ευθυγραμμιστεί το μέτωπο), σχημάτισαν την εντύπωση ότι οι Ελληνικές δυνάμεις θα συμπτύσσονταν δυτικά τού Σαγγαρίου. Αποφάσισαν τότε (από τις 25/8), να επιτεθούν με ισχυρές δυνάμεις κατά τού κέντρου και τού αριστερού τής Ελληνικής Στρατιάς.
28 Αυγούστου 1921
Η τουρκική επίθεση κατά του Α΄ Σ.Σ.
……….Τέσσερεις τουρκικές Μεραρχίες επιτίθενται κατά τού Α΄ Σώματος Στρατού και υποστηριζόμενες από ισχυρό πυροβολικό προσβάλουν το Αρντίζ Ντάγ το οποίο κατείχε η Ι Μεραρχία. Στις βόρειες προσβάσεις τού Αρντίζ Ντάγ κράτησαν σταθερά την θέση τους το 4ο και 5ο Σύνταγμα, τα οποία ανέκοψαν και καθήλωσαν τους τούρκους. Στα ανατολικά όμως υψώματα, οι τούρκοι προωθήθηκαν απειλώντας την Ι Μεραρχία. Με επέμβαση όμως τής V Μεραρχίας τού Β΄Σ.Σ. οι τούρκοι κάμφθηκαν και συμπτύχθηκαν. Δύο τάγματα Ευζώνων τής Ι Μεραρχίας αντεπιτέθηκαν κατά τού δεξιού των τούρκων, τρέποντάς σε άτακτη φυγή την Ι Ομάδα Μεραρχιών τους, η οποία συμπαρέσυρε και την ΙΙ τουρκική Ομάδα. Στα νώτα τής Ελληνικής Στρατιάς από τα Ανατολικά τού Καλέ Γκρότο, κινήθηκαν η 2η και 3η Μεραρχία τουρκικού ιππικού, η οποίες και κατέλαβαν το Μανγκάλ Ντάγ και τα υψώματα νοτίως τού χωριού Γκιούν Γκιουρμέζ. Τις κινήσεις τους παρακολουθούσε η Ελληνική Ταξιαρχία Ιππικού.
Η τουρκική επίθεση κατά του Γ΄ Σ.Σ.
……….Το νεοσυγκροτηθέν τουρκικό Σώμα Στρατού μαζί με τις 15η, 23η Μεραρχίες, επιτέθηκε τις πρωινές ώρες βορείως τής σιδηροδρομικής γραμμής γιά να καταλάβει το Ντουά Τεπέ. Η πρώτη τουρκική επίθεση ανακόπηκε από την VII Μεραρχία τού Γ΄ Σώματος Στρατού, αλλά λίγο πριν το μεσημέρι επαναλήφθηκε ασκώντας την μεγαλύτερη πίεση στο κέντρο. Έτσι η 15η τουρκική μεραρχία κατέλαβε τις κορυφές τού Ντουά Τεπέ (Δίδυμοι Λόφοι), ενώ η VII Μεραρχία μας κατόρθωσε να αποκαταστήσει την συνέχεια τού μετώπου της συμπτυσσόμενη στα υψώματα δυτικά τού Ντουά Τεπέ. Προσπάθεια ανακαταλήψεως τού Ντουά Τεπέ απέτυχε.
Η έκπληξη τής Διοικήσεως τού Β΄Σ.Σ.
……….Η Διοίκηση τού Β΄ Σώματος Στρατού έλαβε με έκπληξή της διαταγή εκτελέσεως τής ανακληθήσας κατόπιν εντολής τής Στρατιάς (βλ.27/8), κινήσεως των τμημάτων της προς ενίσχυση τού Γ’ Σώματος Στρατού. Λόγω εμπλοκής όμως των τμημάτων της πλέον σε μάχες, μπόρεσε να τα μετακινήσει στα νώτα τού Γ΄ Σώματος Στρατού τα μεσάνυκτα τής 29ης. (Στις 27/8 η Διοίκηση τού Β’ Σ.Σ. είχε αυτοβούλως μετακινήσει τα τμήματά της με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένταση με την Στρατιά γι’ αυτή της την πρωτοβουλία).
……….Μετά την κατάληψη τού Ντουά Τεπέ από τους τούρκους, αυτοί μετακίνησαν την προσπάθειά τους επιτιθέμενοι κατά τής 17ης Μεραρχίας τού Γ΄Σ.Σ. προς Καρτάλ Τεπέ. Η μάχη ξεκίνησε από τις 15:30 και συνεχίστηκε με αμείωτη σφοδρότητα όλη την νύκτα μέχρι το πρωί τής 29ης Αυγούστου. Οι διαδοχικές επιθέσεις των τούρκων προσέκρουαν στην πείσμονα και σθεναρή αντίσταση τής διλοχίας τού 2/39 Συντάγματος Ευζώνων διά τής λόγχης και χειροβομβίδων. Καταλήψεις και ανακαταλήψεις μεσολάβησαν μέχρι που στις 11:00 τής 29ης, οι τούρκοι άρχισαν να συμπτύσσονται στις θέσεις εξορμήσεώς τους.
Το τηλεγράφημα τού Πρωθυπουργού Δημητρίου Γούναρη
……….Ο Πρόεδρος τής Κυβερνήσεως Δημήτριος Γούναρης, λαμβάνοντας γνώση τής Εκθέσεως τής Στρατιάς και των ερωτημάτων της ως προς την εξέλιξη τής Εκστρατείας, απάντησε με τηλεγράφημα στον Υπουργό των Στρατιωτικών Ν. Θεοτόκη ότι :
……….Πριν οποιασδήποτε απαντήσεώς του, η Στρατιά, παραμένοντας α ν ε π η ρ έ α σ τ η και α δ έ σ μ ε υ τ η από κάθε πολιτική σκέψη και επιδίωξη, να ρυθμίσει τις αποφάσεις και ενέργειές της σύμφωνα με το στρατιωτικό συμφέρον. Όταν δε θα το επέτρεπε η κατάσταση, και εφ’ όσον επιδιωκόμενος πολιτικός στόχος είναι ο εξαναγκασμός τού αντιπάλου σε ειρήνευση, η Στρατιά επιβάλλεται, κατά την γνώμη του, να κρατήσει υπό την κατοχή της την μεγαλύτερη δυνατή εδαφική έκταση, έτσι ώστε να ασκηθεί πίεση στον αντίπαλο. Η Στρατιά σταθμίζοντας, όφειλε να επιλέξει την εδαφική γραμμή που θα μάς έδινε αυτό το πλεονέκτημα, χρησιμοποιώντας ταυτοχρόνως όσων το δυνατόν μικρότερο αριθμό δυνάμεων, έτσι ώστε να μειωθεί αριθμητικά ο στρατός.
29 Αυγούστου 1921
……….Μετά την κατάληψη τού Ντουά Τεπέ από τους τούρκους, το Γ΄ Σώμα Στρατού σύμφωνα με την διαταγή τής Στρατιάς, ξεκίνησε επιχείρηση γιά την επανάκτησή του. Τέσσερα τάγματα πεζικού και μοίρας ορειβατικού πυροβολικού τής VII Μεραρχίας, υποστηριζόμενα και από το υπόλοιπο διαθέσιμο πυροβολικό άρχισαν την επίθεση στις 07:00 π.μ. Το αριστερό τμήμα, μετά από σκληρό αγώνα κατάφερε να καταλάβει το ύψωμα βορείως τού χωριού Εζινελί. Τα νοτιότερα τμήματα καθηλώθηκαν από την σφοδρότητα πυρός τού αντιπάλου. Στην δεξιά πτέρυγα τού Γ΄Σ.Σ. η Χ Μεραρχία καθηλώθηκε από τα αντίπαλα πυρά, ενώ σε δεύτερη εξόρμηση μαζί με την ΙΧ Μεραρχία, κατέλαβαν την θέση βορειοδυτικώς τού Καραγιαφσάν. Το 25ο Σύνταγμα τής ΙΧ Μεραρχίας υπέστη σοβαρές απώλειες.
……….Τρία Ελληνικά τάγματα επιτέθηκαν στις υποχωρούσες και συμπτυσσόμενες 57 και 17 τουρκικές Μεραρχίες στην θέση Καρτάλ Τεπέ- Καρά Ντάγ, και αφού ανέτρεψαν τις οπισθοφυλακές τους, τις κατεδίωξαν μέχρι τα χωριά Μεντεσέ και Εσκί Πολατλί, συλλαμβάνοντας 124 αιχμαλώτους με τον οπλισμό τους.
……….Το Α΄ Σώμα Στρατού, παραμένοντας ανενόχλητο μετά την αποτυχημένη τουρκική επίθεση, κάλυψε τα νώτα του με μικτό απόσπασμα συγκροτηθέν από σύνταγμα πεζικού και μοίρα ορειβατικού πυροβολικού τής ΧΙΙ Μεραρχίας. Στην δε Ταξιαρχία Ιππικού που είχε τεθεί υπό την διοίκησή του, ανατέθηκε η κάλυψη τού εκτεθειμένου Β’ Σώματος Στρατού μετά την προς Δυσμάς μετακίνησή του. Η παρουσία τού Μικτού Αποσπάσματος και τής Ταξιαρχίας στην περιοχή Καραπινάρ, συγκρατούσε σε αδράνεια τις τουρκικές Μεραρχίες Ιππικού νοτίως τού χειμάρρου Κατραντζί.
Η ενημέρωση των Σωμάτων για την αλλαγή προθέσεων τής Στρατιάς
……….Το απόγευμα η Στρατιά ενημέρωσε τα Σώματα Στρατού γιά τις προθέσεις της να εγκατασταθεί σε αμυντική γραμμή δυτικά τού Σαγγαρίου. Γι’ αυτό διέταξε το Α΄ Σώμα Στρατού να αποσυρθεί την νύκτα από το Αρντίζ Ντάγ και το Τσάλ Νταγ στην γραμμή Σαριχαλίλ – Ιλιτζά, ενώ το Γ΄ Σ.Σ. κάμπτοντας ελαφρά το δεξί του προς Νότο, θα συνδεόταν με το Α’ Σ.Σ. Το Β΄Σ.Σ. θα προέβαινε σε αναγνώριση των θέσεων που θα καταλάμβανε δυτικά τού Σαγγαρίου.
Η απάντηση τής Στρατιάς στο τηλεγράφημα τού Πρωθυπουργού
……….Η Στρατιά έχοντας ήδη λάβει την απόφαση να διακόψει τις επιχειρήσεις και να επιστρέψει στις θέσεις ανατολικά τού Εσκή Σεχήρ, όταν έλαβε και την απάντηση τού Δ. Γούναρη έσπευσε να αναφέρει ότι οι ενισχυμένοι τούρκοι ανέλαβαν επίθεση, οπότε αδυνατώντας να διατηρηθεί στα ανατολικά τού Σαγγαρίου, ήταν αναγκασμένη να περάσει τον ποταμό υπό δυσχερείς συνθήκες. Οποιαδήποτε μετέπειτα απόφαση θα εξαρτάτο από τις εξελίξεις μετά την διάβαση τού ποταμού. Συγχρόνως ζητούσε αποστολή ενισχύσεων και την πρόσκληση των στρατευσίμων τής κλάσεως 1922, προτείνοντας αντί μείωση, αύξηση τής στρατιωτικής δυνάμεως.