,

,

Ἡ ὑπογραφὴ τοῦ ἑλληνοτουρκικοῦ συμφώνου φιλίας-οὐδετερότητας- διαιτησίας καὶ οἱ ἐπιπτώσεις του. 

(30 Ὀκτωβρίου 1930)

……….Οἱ διαδοχικὲς κινήσεις τοῦ Ε. Βενιζέλου κορυφώθηκαν μὲ τὴν ὑπογραφὴ στὶς 30/10/1930 στὴν Ἄγκυρα τριῶν συμφωνιῶν.  Ἑνὸς συμφώνου φιλίας, οὐδετερότητος καὶ διαιτησίας, μίας συμφωνίας γιὰ τὸ θέμα τῶν ναυτικῶν ἐξοπλισμῶν καὶ μίας ἐμπορικῆς συμβάσεως ποὺ περιελάμβανε σύμβαση ἐγκαταστάσεως καὶ προξενικὴ σύμβαση.

……….Ἡ ἐξέλιξη αὐτή, ἔθεσε τὶς σχέσεις τῶν δύο χωρῶν (Ἑλλάδος καὶ τουρκίας), σὲ νέες βάσεις… καὶ ἦταν τὸ ἐπιστέγασμα τῶν μακρῶν διαπραγματεύσεων ποὺ ξεκίνησαν μετὰ τὴν Συνθήκη τῆς Λωζάννης, τὸν Ἰούλιο τοῦ 1923 καὶ εἰσήλθαν σὲ φάση ἐπιλύσεως μετὰ τὶς ἐκλογὲς τοῦ Αὐγούστου τοῦ 1928 καὶ τὴν ἀνάληψη τῆς πρωθυπουργίας ἀπὸ τὸν Ε. Βενιζέλο.

……….Προσπάθειες προσεγγίσεως εἶχαν γίνει καὶ ἀπὸ προηγούμενες κυβερνήσεις. Ἡ πλέον πρόσφατη ἐκδηλώθηκε τὸν Μάρτιο τοῦ 1928, ὅταν ἐκπρόσωποι τῶν δύο χωρῶν καὶ τῆς Ἰταλίας, συμφώνησαν νὰ ὑπογραφοῦν τρία διμερῆ σύμφωνα. Οἱ ἑλληνοτουρκικὲς ὅμως διαφορὲς ποὺ ἀφοροῦσαν τὸ πρόβλημα τῶν ἀνταλλάξιμων, δὲν ἐπέτρεψαν τὴν σύναψη αὐτοῦ τοῦ συμφώνου.

……….Ὁ Ε. Βενιζέλος ἐκδήλωσε ἄμεσα τὴν ἐπιθυμία του νὰ ἐπιλυθῇ τὸ θέμα αὐτό, ἀπευθύνοντας ἐπιστολὴ στὸν Μουσταφᾶ Κεμὰλ στὶς 30 Αὐγούστου 1928, ἐνῷ παράλληλα προωθοῦσε καὶ στὸν ἄξονα τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς του, τὴν προσέγγιση μὲ τὴν Ἰταλία. Τὴν πρόθεσή του αὐτὴ εἶχε ἐπανειλλημένως ἐκφράσει κατὰ τὴν διάρκεια τῆς προεκλογικῆς περιόδου ὅπως ἐπισήμανε καὶ στὴν ἐν λόγῳ ἐπιστολή, στὴν ὁποία προσδιόριζε ἐπίσης ὅτι τὸ σύμφωνο φιλίας, μὴ ἐπιθέσεως καὶ διαιτησίας, θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχῃ τὸ εὑρύτερο δυνατὸ περιεχόμενο. Παρόμοια κίνηση πραγματοποίησε κατὰ τὴν προεκλογικὴ περίοδο καὶ πρὸς τὴν Ἰταλία.

……….Ἡ θετικὴ ἀπάντηση τοῦ Μουσταφᾶ Κεμάλ, ὁ ὁποῖος εἶχε ἤδη δηλώσει δημόσια ὅτι δὲν ὑφίσταται γιὰ τὴν τουρκία καμμία ἐδαφικὴ ἀμφισβήτηση, ἀκολουθώντας τὸ παράδειγμα τοῦ Βενιζέλου στὸ θέμα αὐτό, ἔθεσε τὶς βάσεις γιὰ τὴν «διευθέτηση τῶν ἐκκρεμοτήτων».

……….Στὴν διάρκεια ὅμως τοῦ χρόνου ποὺ ἀκολούθησε, ἡ διάσταση ἀπόψεως ὡς πρὸς τὴν οἰκονομικὴ πλευρᾶ τῆς συμβάσεως ἀνταλλαγῆς παρεμπόδισε τὴν ρύθμιση. Ἡ λύση δόθηκε ἀπὸ τὸν Ε.Βενιζέλο, μὲ τὴν ἀπόφασή του ἀποδοχῆς τοῦ συμψηφισμοῦ τῶν περιουσιῶν ποὺ ὑπάγοντο στὸ καθεστὼς τῆς ἀνταλλαγῆς. Οἱ περιουσίες τῶν προσώπων ποὺ δὲν ὑπάγοντο στὴν ἀνταλλαγὴ καὶ εἶχαν διατεθεῖ στοὺς πρόσφυγες, δὲν ἐπιστρέφονταν στοὺς δικαιούχους τους, ἐπειδὴ αὐτὸ δὲν ἦταν πλέον δυνατό. Καὶ στὸ θέμα αὐτό, ἡ ἑλληνικὴ πλευρά ἀποφάσισε (μὲ βάση τὴν ἀρχὴ τοῦ συμψηφισμοῦ), τὴν καταβολὴ 450.000 λιρῶν Ἀγγλίας…

……….Ἡ τουρκία ἀνέλαβε τὴν ἀπόδοση στοὺς Ἕλληνες ὑπηκόους τῆς Κωνσταντινουπόλεως,  ὅλων τῶν κτημάτων τους ποὺ εἶχαν καταληφθεῖ σὲ αὐτὴ τὴν περιφέρεια. Ἐπὶ πλέον, διευκρινίσθηκε ὅτι «ἐγκατεστημένοι», δηλαδὴ ὅσοι ἀπάρτιζαν τὴν μειονότητα στὸ κάθε κράτος, ἦταν οἱ Ἕλληνες καὶ οἱ μουσουλμάνοι, ποὺ βρίσκονταν στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ τὴν Δυτικὴ Θρᾲκη ἀντιστοίχως, τὴν 10^η Ἰουνίου 1930, ἡμέρα ὑπογραφῆς τῆς Συμβάσεως τῆς Ἀγκύρας, ἡ ὁποία ἐκκαθάρισε ὁριστικῶς τὰ ζητήματα ἀνταλλαγῆς τῶν πληθυσμῶν.

……….Οἱ πρόσφυγες καὶ οἱ πληθυσμοὶ ποὺ ἀνταλλάχθηκαν, ἦταν, πάνω ἀπὸ  (<1.000.000) ἕνα ἑκατομμύριο Ἕλληνες, καὶ τετρακόσιες χιλιάδες  (400.000) τοῦρκοι. Εἶναι προφανὲς ὅτι ἡ ἀπόφαση τοῦ Βενιζέλου νὰ δεχθῇ ἡ Ἑλλάδα τὴν καταβολὴ τῶν 450.000 λιρῶν, ὅταν σύμφωνα μὲ ὅλες τὶς ἐνδείξεις ἡ ἀξία τῶν περιουσιῶν τῶν ξεριζωμένων Ἑλλήνων ἦταν πολὺ μεγαλύτερη ἐκείνης τῶν τούρκων, ἀποτελοῦσε σημαντικὴ πολιτικὴ παραχώρηση στὸν βωμὸ τῆς συννενοήσεως τῶν δύο χωρῶν.

……….Τὸ σύμφωνο φιλίας ποὺ ὑπογράφηκε περιεῖχε καὶ διάταξη ποὺ ἐμπόδιζε τὰ δύο κράτη στὸ νὰ λάβουν μέρος σὲ ὁποιαδήποτε πολιτικὴ ἤ οἰκονομικὴ συνεννόηση ἡ ὁποία θὰ στρεφόταν ἐναντίον ἑνὸς ἀπὸ αὐτά. Τὸ ναυτικὸ πρωτόκολλο, προώθησε τὸν ἀμοιβαῖο περιορισμὸ τῶν ναυτικῶν ἐξοπλισμῶν θεσπίζοντας τὴν ὑποχρέωση ἐνημερώσεως τοῦ ἀντισυμβαλλομένου, ἕξι μῆνες πρὶν προβοῦν σὲ σχετικὴ παραγγελία, ὥστε νὰ δοθῇ χρόνος στὶς κυβερνήσεις τους νὰ προλάβουν τὴν ἐξέλιξη αὐτή, μὲ ἀνταλλαγὴ ἀπόψεων. Τὸ θέμα συζητήθηκε ἐκτενῶς στὴν Βουλή κατὰ τὴν συνεδρίαση γιὰ τὴν κύρωση τῶν συμφωνιῶν. Ὁ Ε. Βενιζέλος καὶ ὁ ὑπουργὸς Ἐξωτερικῶν,  Α. Μιχαλακόπουλος,  καθὼς καὶ ὁ Α. Παπαναστασίου, ἀναγνώρισαν τὴν νέα πραγματικότητα στὴν τουρκία, καὶ ἐπεδίωξαν τὴν ἑδραίωση εἰλικρινοῦς φιλίας καὶ συνεργασίας σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα.

……….[…] Ἡ ὑπογραφή τῶν συμφώνων μὲ τὴν Ἑλλάδα ὑπογράμμισε τὴν ἐνεργὸ ἐπανεμφάνιση τῆς τουρκίας στὶς βαλκανικὲς ὑποθέσεις, ὅπου μέχρι τοὺς βαλκανικοὺς πολέμους, ὡς ὀθωμανικὴ αὐτοκρατορία εἶχε μακραίωνη καὶ κυρίαρχη παρουσία. Ἡ ἐνέργεια αὐτή, ἐντάσσεται στὸ γενικότερο πλαίσιο τῆς εὐρωπαϊκῆς της στροφῆς, ἐνῷ παράλληλα διατήρησε καλὲς σχέσεις μὲ τὴν Σοβιετικὴ Ἕνωση.

……….Στὴν Εὐρώπη, ἡ τουρκία διεκδίκησε καὶ πέτυχε τὴν ἑδραίωσή της στὴν διεθνὴ πλέον σκηνή, μὲ τὴν ἔνταξή της στὴν Κοινωνία τῶν Ἐθνῶν τὸ 1932 καὶ μὲ τὴν Συνθήκη τοῦ Μοντραὶ τὸ 1936, ἐπανέκτησε τὸν ἔλεγχο τῆς ναυσιπλοΐας στὰ Δαρδανέλια. Περισσότερο ἀπὸ τὴν συνθήκη τῆς Λωζάννης  τὸ 1923, οἱ συμφωνίες τοῦ 1930, ἀναγνώρισαν τὸ τέλος τῆς ἐδαφικῆς ἐπέκτασης σὲ βάρος τῆς τουρκίας θίγοντας τὰ στερεότυπα τῆς «Μεγάλης Ἰδέας» ποὺ ὁ ἴδιος ὁ Βενιζέλος προώθησε, δημιουργώντας ταυτόχρονα στὰ ἕδρανα τῆς Βουλῆς προφάσεις ἀγορεύσεων.

……….Ἐνδεικτικὸ τῆς ἀποφασιστικότητας τοῦ Βενιζέλου εἶναι τὸ ὅτι ἐπέλεξε τὴν τελετὴ μετακομιδῆς τῶν ὀστῶν τοῦ Θεοδώρου Κολοκοτρώνη στὴν Τρίπολη (στὸ πλαίσιο τῶν ἐορτασμῶν τῆς ἑκατονταετηρίδος), γιὰ νὰ καταστήσῃ συμβολικὰ σαφές ὅτι οἱ ἀγῶνες ἐθνικῆς ἀποκαταστάσεως εἶχαν τερματισθεῖ…

Ἔτσι οἱ Ἀλύτρωτες Πατρῖδες μετονομάσθησαν καὶ ἐπιβλήθηκαν στὴν συλλογικὴ ἐθνικὴ μνήμη, ὡς «Χαμένες» ἤ «Ἀξέχαστες»…

……….Μεταξὺ τῶν ἐξαιρεθέντων πληθυσμῶν τῆς ὑποχρεωτικῆς ἀνταλλαγῆς, ἦταν καὶ οἱ μουσουλμάνοι τῆς Δυτικῆς Θρᾲκης. Ἀπὸ τὴν πλευρά τῆς Ἑλληνικῆς κυβέρνησης, ἡ ἐξαίρεση στὴν περιοχὴ τῆς Θρᾲκης, εἶχε σὰν ἀντιστάθμισμα τὴν παραμονὴ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καὶ τῆς ἑλληνικῆς μειονότητας στὴν Κωνσταντινούπολη. Ἐφ’ ἐξῆς, ἡ μεταχείριση τῆς μειονότητας στὴν μία χώρα, θὰ ἀποτελοῦσε «ἐγγύηση» γιὰ τὴν μεταχείριση τῆς ἀντίστοιχης στὴν ἄλλη.

……….Μεταξὺ τῶν μουσουλμάνων τῆς Θρᾲκης, ἐπικρατούσαν οἱ Παλαιότουρκοι ἤ Παλαιομουσουλμάνοι, προσκολλημένοι στὴν θρησκευτική παράδοση καὶ τὸ ὀθωμανικό παρελθόν. Ἡ ἐπιφυλακτική ἔως ἀπροκάλυπτα ἐχθρικὴ στάση τους ἀπέναντι στὴν κεμαλικὴ τουρκία, ἰσοδυναμοῦσε μὲ ἀποξένωση καὶ ἀποκοπὴ τους ἀπὸ τὸ ὑπόλοιπο τουρκικὸ «ἔθνος» καὶ τὸ νέο του κράτος. Ἀπὸ τὴν πλευρά του, τὸ ἑλληνικὸ κράτος εἶχε κάθε συμφέρον νὰ ἐνθαρρύνῃ αὐτὴ τὴν κατάσταση, ὅπως καὶ ἔκανε ἀρχικά, προκαλώντας τὶς διαμαρτυρίες τῆς τουρκίας.

……….Τοὺς Παλαιομουσουλμάνους εὐνοοῦσε ἐξ ἄλλου καὶ ἡ θέσπιση χωριστοῦ «ἐκλογικοῦ συλλόγου» ἀπὸ τὸ 1923, δηλαδὴ ἰδιαίτερης ἐκλογικῆς περιφέρειας γιὰ ὅλους τοὺς μουσουλμάνους  τῆς Θρᾲκης ποὺ περιελάμβανε καὶ τὸν ἀγροτικὸ πληθυσμό τῶν Πομάκων, κατ’ ἐξοχήν προσηλωμένων στὴν θρησκεία καὶ τὴν παράδοση. Ὡστόσο, στὸν βωμὸ τῆς «ἑλληνοτουρκικῆς φιλίας» ποὺ ἐπιχείρησε ὑπεραισιόδοξα ὁ Ε. Βενιζέλος (1928-1930), θυσιάστηκε ἡ μέχρι τότε πολιτικὴ καὶ πολλὰ ἐρείσματά της.

……….Κατ’ ἀπαίτηση τῆς Ἄγκυρας, ἀπομακρύνθηκαν ἀπὸ τὴν Θρᾲκη ἑκατόν πενήντα (150) ἀντικεμαλικοί ποὺ εἶχαν καταφύγει ἐκεῖ, μὲ ἐπικεφαλῆς τὸν τελευταῖο ἀνώτατο θρησκευτικὸ ἡγέτη (σεϊχουλισλάμη) τοῦ ὀθωμανικοῦ καθεστῶτος.

……….Ἄνοιξε ἐπιπλέον τουρκικὸ προξενεῖο στὴν Κομοτηνή. .Ἐκ μέρους τῆς Ἑλλάδος δὲν μποροῦσε νὰ ὑπάρξῃ ἐπισημότερη παραδοχὴ ὅτι ἡ τουρκία ἐδικαιοῦτο νὰ ἐνδιαφέρεται γιὰ ὁμοεθνεῖς της (ὄχι βέβαια γιὰ «ὁμόθρησκους»).

……….Ἔγινε ἐπίσης ἀποδεκτὴ ἡ ἐπιβολὴ καίριων κεμαλικῶν μεταρρυθμίσεων, ὅπως τοῦ λατινικοῦ ἀλφαβήτου. Ἀπὸ τὴν στιγμὴ ἐκείνη εἶχε πλέον δρομολογηθεῖ ἀνεπιστρεπτί ἡ σταδιακὴ μετατροπὴ τοῦ μουσουλμανικοῦ πληθυσμοῦ σὲ « ἐθνικὴ» μειονότητα.

……….Ἡ Ἄγκυρα τῇ ἀνοχῇ καὶ πολλὲς φορὲς τῇ ἀρωγῂ ὅλων τῶν ἑλληνικῶν κυβερνήσεων, ἔδρασε μὲ ποικίλους τρόπους, γιὰ νὰ ἀφομοιώσῃ ἀκόμη καὶ τοὺς Πομάκους στὸν τουρκικὸ ἐθνικισμό. Ἀπὸ τὸ 1933, οἱ ὀπαδοὶ τοῦ κεμαλισμοῦ, ἀπέκτησαν ἐπι πλέον τὴν ὑποστήριξη τοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος, ποὺ ἔσπευσε νὰ τοὺς προσεταιριστεῖ μετὰ τὴν ἄνοδό του στὴν ἐξουσία, πρακτικὴ ἡ ὁποία ἐφαρμόζεται ἀπὸ τοὺς κομματικοὺς μηχανισμοὺς πρὸς ἄγραν ψήφων ἔως τὶς μέρες μας (2020).

---

Πηγές:

• Βιβλιόραμα 2007- Ἱστορία τῆς Ἑλλάδος τοῦ 20^ου αἰῶνα-τόμος 2^ος

• Η Ελληνοτουρκική εγκάρδιος συννενόησις

• Η επίδραση των Συνθηκών Λωζάννης, Μοντραί, Παρισίων, επί των εθνικών συμφερόντων

•  Η Συνθήκη τής Λωζάννης

• Πληθυσμιακή δημογραφική αλλοίωση και αφελληνισμός των εντασσομένων στις Θρακικές σποράδες νήσων Ίμβρου και Τενέδου

• Σεπτεμβριανά – Η σύγχρονη άλωση τής Πόλης

• Ο μαζικός διωγμός Ελλήνων τής Κωνσταντινουπόλεως  τον Μάρτιο τού 1964

• Ο τουρκικός φόρος Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας εις βάρος των Ελλήνων το 1942.

• Ο ορισμός τής Γενοκτονίας

• Οι μουσουλμάνοι τής Θράκης εκτουρκίζονται υπό την ένοχη σιωπή τής Ελλάδας 

• Πόντος μία χαμένη (;) Πατρίδα

• Πόντος. Από τον Θεοφάνη Μαλκίδη

• Η Γενοκτονία των Ελλήνων τού Πόντου

• Η αποσιωποιημένη Ποντιακή γενοκτονία

• Αναμνήσεις από την ζωή των Ελλήνων τού Πόντου και τής Μικράς Ασίας (1914-1923)

•  Ο Βενιζέλος τής ήττας

•  Ἡ Μεγάλη Ιδέα ως κεντρικός άξονας τής Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής

• Η επιστολή Βενιζέλου στο Ινστιτούτο Νομπέλ με την οποία πρότεινε το σχετικό βραβείο ειρήνης να απονεμηθεί στον Κεμάλ

• Τα στενά τού Βοσπόρου και των Δαρδανελίων

• Συμπεράσματα γιά την Μικρασιατική Καταστροφή

• Το ντοκουμέντο τής μεγάλης Μικρασιατικής Καταστροφής υπό το φως των ξένων αρχείων

• Η ανταλλάξιμη περιουσία και η απίστευτη ιστορία της 

Ἐπιμέλεια κειμένου: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο

Copyright (©) «Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο»