Τὸ παρασκήνιο τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς τῶν Συμμάχων καὶ ἀντιπάλων, ἕναν χρόνο πρὶν τὴν κήρυξη τοῦ πολέμου ἀπὸ τὴν Ἰταλία καὶ ἡ στάση τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ 

……….Παρὰ τὴν ἀνησυχία τῆς Ἑλληνικῆς κυβερνήσεως γιὰ τὴν ἐπεκτατικὴ πολιτικὴ τῆς Ἰταλίας, ἡ ὁποία αὐξανόταν μετὰ τὴν ἐπίθεση τῆς τελευταίας στὴν Αἰθιοπία, οἱ σχέσεις τῶν δύο χωρῶν διατηροῦντο τυπικὰ ὀμαλές. Ἡ ἀπόβαση ὅμως ἰταλικοῦ στρατοῦ στὴν ἀλβανία στὶς 7 Ἀπριλίου 1939, προσέδωσε ἀναπόφευκτα νέα διάσταση στὸ θέμα. Τὰ στρατιωτικὰ μέτρα ποὺ ἔλαβε ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς – τὸν ὁποῖο ἀπασχολοῦσε τουλάχιστον ἀπὸ τὴν Ἄνοιξη τοῦ 1934 τὸ ἐνδεχόμενο ἰταλικῆς ἐπιθετικῆς δραστηριότητας μὲ βάση τὴν ἀλβανία – ἀπέβλεπαν οὐσιαστικὰ στὸ νὰ μὴν προκληθῇ ἡ Ἰταλία.

……….Παράλληλα ζήτησε ἀπὸ τὸν Ἄγγλο πρεσβευτὴ νὰ τὸν ἐνημερώσῃ γιὰ τὶς προθέσεις τῆς κυβερνήσεώς του. Ἡ ἀγγλικὴ στάση ἀπέναντι στὴν Ἑλλάδα εἶχε ἤδη διαμορφωθεῖ καὶ ἐντασσόταν στὸ πλαίσιο τῆς πολιτικῆς κατευνασμοῦ ποὺ ἐφάρμοσε πρὸς τὴν Ἰταλία καὶ ὁ Ἰ. Μεταξᾶς. Στὸ πλαίσιο αὐτό, ἡ δήλωση τοῦ Ἄγγλου πρωθυπουργοῦ, Ν. Τσάμπερλαιν, στὰ μέσα Ἀπριλίου τοῦ 1939, ὅτι ἡ χώρα του ἐγγυᾶται τὴν ἀνεξαρτησία τῆς Ἑλλάδος, πραγματοποιήθηκε κατόπιν διαβουλεύσεων μὲ τὴν Ἰταλικὴ κυβέρνηση, ἐνῷ ἡ ἀναφορᾶ στὴν κατάληψη τῆς ἀλβανίας, διατυπώθηκε μὲ τὸν λιγότερο προκλητικὸ τρόπο.

……….Παρ’ όλ’ αὐτά, τὸ φθινόπωρο τοῦ 1939, κι ἐνῷ ἡ γερμανικὴ ἐπίθεση στὴν Πολωνία ὁδήγησε στὴν ἔναρξη τοῦ Β΄Π.Π. ἡ Ἑλλάδα καὶ ἡ Ἰταλία ἐπαναδιακήρυξαν τὶς «εἰλικρινά» φιλικὲς σχέσεις τους, μὲ ἀφορμὴ τὶς διαπραγματεύσεις γιὰ τὴν ἀνανέωση τοῦ ἑλληνοϊταλικοῦ συμφώνου φιλίας τοῦ 1928, τὸ ὁποῖο ὅμως τελικὰ ἡ ἑλληνικὴ κυβέρνηση ἄφησε νὰ ἐκπνεύσῃ. Ἡ διεθνὴς συγκυρία δὲν ἄφηνε περιθώρια γιὰ ψευδαισθήσεις. Καὶ οἱ δύο χῶρες, γιὰ τοὺς δικοὺς της λόγους ἡ κάθε μία, ἐπεδίωκαν  ἀναβολὴ τῆς ἐμπλοκῆς τους στὸν πόλεμο. Γιὰ τὴν Ἰταλία, ἡ διακήρυξη τῶν φιλικῶν αἰσθημάτων πρὸς τὴν Ἑλλάδα καὶ ἡ ἀπόφασή της νὰ ἀποσύρῃ τὰ στρατεύματά της ἀπὸ τὰ ἑλληνοαλβανικὰ σύνορα, ἦταν ἄλλη μία σαφὴς ἔνδειξη, ὅτι δὲν ἐπιθυμοῦσε ἐμπλοκὴ στὸν παγκόσμιο πόλεμο στὴν παροῦσα φάση του.

……….Ὁ Ἰ. Μεταξᾶς εἶχε προσπαθήσει τὸν Ἰούνιο τοῦ 1938, νὰ συνάψῃ συμμαχία μὲ τὴν Ἀγγλία. Ἐπανῆλθε στὸ αἴτημά του ἀμέσως μετὰ τὴν Συμφωνία τοῦ Μονάχου, ὅταν διαμελίστηκε ἡ Τσεχοσλοβακία, γιὰ νὰ κατευναστῇ προσωρινὰ ἡ ἐπεκτατική διάθεση τῆς Γερμανίας. Ἡ ἄρνηση τῶν προτάσεων τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ ἀπὸ τὴν Ἀγγλία, ὡφείλετο στὴν πεποίθηση ὅτι ἡ ἀγγλική κυβέρνηση μποροῦσε νὰ ἐξασφαλίσῃ ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα ὅ,τι ἐπιθυμοῦσε, χωρὶς νὰ ἀναλάβῃ συμβατικὲς ὑποχρεώσεις (παλιᾶ μου τέχνη κόσκινο…). Στὸ πλαίσιο αὐτό, ἡ ἀγγλικὴ πολιτικὴ στὴν Ἀνατολικὴ Μεσόγειο προσδιοριζόταν πρωταρχικῶς ἀπὸ τὴν στάση τῆς Ἰταλίας στὴν συγκεκριμένη ζώνη. Κατὰ συνέπεια, ἡ ἐκτίμηση καὶ τῆς ἀγγλικῆς στρατιωτικῆς ἡγεσίας, ἦταν ὅτι τὰ ἀγγλικὰ συμφέροντα ἐξυπηρετοῦντο καλύτερα στὴν δεδομένη συγκυρία, ἄν ἡ Ἑλλάδα παρέμενε οὐδέτερη ὅσο διάστημα καὶ ἡ Ἰταλία δὲν ἐμπλέκετο στὸν πόλεμο. Ἡ στάση τῆς Ἀγγλίας, χωρὶς νὰ τὸ γνωρίζει ὁ Ἰ. Μεταξᾶς, συνέπιπτε μὲ τὴν πολιτικὴ οὐδετερότητος ποὺ καὶ ὁ ἴδιος προσπαθοῦσε νὰ τηρήσῃ ἐκείνη τὴν περίοδο.

……….[…] Ἡ διαφορετική ὅμως ἀντιμετώπιση ἀπὸ τὴν Ἀγγλία τῆς τουρκίας σὲ σχέση μὲ τὴν Ἑλλάδα, εἶναι ἐνδεικτικὴ τῆς διαφορετικῆς σημασίας ποὺ τοὺς ἀποδίδει. Ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα ἐπεδίωξε τὴν χρήση λιμένων καὶ ἐπιλεγμένων βάσεων, ὅπως ἡ Κρήτη. Ἡ γεωπολιτική ὅμως σημασία τῆς τουρκίας, ἀπαιτοῦσε διαφορετικὴ μεταχείριση, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν προσφορὰ στὴν τουρκία ἀπὸ Ἀγγλία καὶ Γαλλία, μιᾶς τυπικῆς συμμαχίας, ποὺ τόσο πολὺ ἐπιθυμοῦσε ἡ Ἑλλάδα χωρὶς νὰ τὸ ἔχει ἐπιτύχῃ.  Ἡ τουρκία προσχώρησε σ’ αὐτὴν τὸ καλοκαίρι τοῦ 1939, μετὰ ἀπὸ ἐπίπονες διαπραγματεύσεις, κι ἀφοῦ ἀπέσπασε τὸ σαντζάκιο τῆς Ἀλεξανδρέττας ἀπὸ τὴν Γαλλία.

……….Ὁ ἴδιος ὁ Μεταξᾶς ἐξέφρασε στὸν Βρετανὸ πρέσβη τὴν ἀπορία του, ἀλλὰ καὶ τὴν δυσαρέσκειά του, λέγοντας: «[…] Εἰλικρινὰ δὲν καταλαβαίνω τὴν πολιτικὴ σας. Χρειάζεστε τὴν Ἑλλάδα. Στὸ παρελθὸν τὴν χρησιμοποιήσατε ὅταν τὴν εἴχατε ἀνάγκη καὶ θὰ τὴν χρειαστεῖτε καὶ πάλι στὸ μέλλον. Ἐν τοῦτοις ἐνῷ κάνετε τόσα πολλὰ γιὰ τὴν τουρκία, δὲν φαίνεστε διατεθειμένοι νὰ κάνετε τίποτα γιὰ τὴν Ἑλλάδα, νὰ σταθεῖτε στὸ πλευρὸ της, νὰ τὴν βοηθήσετε.»

……….Τελικά, μετὰ ἀπὸ σφοδρὴ κριτική ποὺ ἄσκησαν ὁρισμένα ΜΜΕ κατὰ τῆς Ἀγγλικῆς καὶ Γαλλικῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς καὶ γιὰ νὰ ἐνθαρρύνουν καὶ καθησυχάσουν τὴν κοινὴ γνώμη, ὁ Γάλλος πρωθυπουργός Ντελαντιὲ καὶ ὁ Ἄγγλος Τσάμπερλαιν, δήλωσαν ὅτι σὲ περίπτωση ἐπιθέσως θὰ παράσχουν βοήθεια.

……….Ἡ στάση τῆς Ἑλλάδος τόσο ὡς πρὸς τὴν ἐπιλογὴ συμμαχικοῦ στρατοπέδου, ὅσο καὶ ὡς πρὸς τὴν τήρηση οὐδετερότητος, ἦταν ὄχι μόνο λογική, ἀλλὰ καὶ ἐπιβεβλημένη στὸ πλαίσιο τῶν ἐξαιρετικὰ περιορισμένων δυνατοτήτων ποὺ διέθετε στὸ πεδίο τῆς ἐξωτερικῆς πολιτικῆς.

……….Οἱ σημαντικότεροι λόγοι ποὺ ὥθησαν τὸν Ἰ. Μεταξᾶ νὰ προσεγγίσῃ τὴν Ἀγγλία, εἶναι οἱ ἀκόλουθοι. Τὸ ἀναμφισβήτητο γεγονὸς ὅτι ἦταν ἁπόλυτη κυρίαρχος στὴν θάλασσα, παρὰ τὴν προσπάθεια τῆς Ἰταλίας ν’ ἀποκτήσῃ ἰσχυρὴ ναυτικὴ παρουσία στὴν Μεσόγειο. Ἐπίσης ὁ Μεταξᾶς εἶχε ἀποφασίσει συνειδητά, παρὰ τὴν φαινομενικὴ ἰδεολογική συγγένεια μὲ τὰ καθεστῶτα τῆς Γερμανίας καὶ τῆς Ἰταλίας, νὰ βαδίσῃ μὲ τὴν χώρα καὶ τὸν λαό του ἑνωμένο στὸν ἀναπόφευκτο πόλεμο, ἀποφεύγοντας τὴν διαίρεση σὲ στρατόπεδα, ὅπως εἶχε συμβεῖ μὲ τραγικὰ ἀποτελέσματα τὴν περίοδο τοῦ ἐθνικοῦ διχασμοῦ τὸ 1915. Μία διαίρεση ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ ὁδηγήσῃ ὅπως τότε, σὲ διαμελισμὸ τῆς χώρας ἀπὸ τοὺς ἐπιτήδειους γείτονες, ἀλλὰ καὶ συμμάχους.

……….Ἡ Ἑλλάδα ἦταν ἡ μόνη χώρα τῆς Νοτιοανατολικῆς Εὐρώπης ποὺ δὲν ὑποτάχτηκε οἰκονομικὰ καὶ πολιτικὰ στὴν χιτλερικὴ Γερμανία κι’ αὐτὸ ὑπῆρξε καὶ πάλι συνειδητὴ ἐπιλογὴ τοῦ Ἰ. Μεταξᾶ. Τὸν Ἰούνιο τοῦ 1940, ἡ Ἀγγλία ἀποδέσμευσε τελικὰ 2.000.000 στερλῖνες γιὰ νὰ μπορέσῃ ἡ Ἑλλάδα ν’ ἀγοράσῃ πολεμικὸ ὑλικό, ἀλλὰ ἦταν μᾶλλον ἀργά, διότι ὁ πόλεμος ποὺ ξέσπασε τρεῖς μῆνες μετά, τὸν Σεπτέμβριο τοῦ 1939, δὲν ἐπέτρεψε τὴν ἐκπλήρωση τοῦ μεγαλύτερου μέρους τῶν ἑλληνικῶν παραγγελιῶν.

……….Ἡ Ἑλλάδα εἰσῆλθε στὸ 1940 χωρὶς νὰ ἔχει ἐξασφαλίσῃ καμμία οὐσιαστικὴ ἐγγύηση ἀπὸ τοὺς ἰσχυροὺς συμμάχους της. Ἡ ἑλληνικὴ τακτική – ῥεαλιστικὴ στὴν σύλληψή της, ἀλλὰ ἔντονα προβληματικὴ στὴν ἐκτέλεσή της – δὲν ἦταν δυνατὸν στὴν τότε διεθνὴ συγκυρία νὰ ἐξισορροπήσῃ καὶ νὰ πείσῃ τὶς δυνάμεις τοῦ Ἄξονα γιὰ τὴν οὐδετερότητά της. Στὴν Ἰταλία εἶχε ἤδη ξεκινήσει ἀπὸ νωρὶς μία ἐπιχείρηση προπαγάνδας κατὰ τῆς Ἑλλάδος, ἐνῷ παράλληλα τέθηκε σὲ ἐφαρμογὴ σχέδιο προκλητικῶν ἐνεργειῶν σὲ βάρος της, ὅπως ἡ πτήση ἰταλικῶν ἀεροσκαφῶν ἐντὸς ἑλληνικοῦ ἐναέριου χώρου, ἐπιθέσεις ἀεροσκαφῶν σὲ ἑλληνικὰ ἐμπορικὰ πλοῖα, ἐπιθέσεις ἐναντίον πλοίων τοῦ Ἑλληνικοῦ Στόλου, μὲ ἀποκορύφωμα τὸν τορπιλισμὸ καὶ τὴν βύθιση τοῦ εὑδρόμου Ἕλλη στὸ λιμάνι τῆς Τήνου στις 15 Αὐγούστου, ἀπὸ τὸ ἰταλικὸ ὑποβρύχιο Δελφίνο.

……….Τὸ φθινόπωρο τοῦ 1940, ἕνα χρόνο μετὰ τὴν ἔναρξη τοῦ Β΄ Π.Π. ἡ γερμανικὴ κυριαρχία στὴν Εὐρώπη λειτούργησε καταλυτικὰ στὴν ἀπόφαση τῆς Ἰταλίας νὰ ὑλοποιήσῃ τὴν πολιτικὴ ποὺ ἔχει ἐγκαινιάσει μετὰ τὴν ἄνοδο τοῦ Μουσολίνι στὴν ἐξουσία. Ἡ ἰταλικὴ κυβέρνηση πίστευε ὅτι ἡ ἐπίθεση κατὰ τῆς Ἑλλάδος καὶ ἡ συνακόλουθη κατάληψή της, θὰ ἑδραίωνε τὴν ἰταλικὴ παρουσία στὰ Βαλκάνια ὅπου ἡ Γερμανία εἶχε κάνει πρὸ πολλοῦ αἰσθητὴ τὴν παρουσία της καὶ ταυτόχρονα θὰ αμφισβητοῦσε τὴν ἀγγλικὴ κυριαρχία στὴν Ἀνατολική Μεσόγειο. Ἦταν ἐπίσης πεπεισμένη ὅτι ἡ κατάληψη τῆς Ἑλλάδος δὲν θὰ παρουσίαζε προβλήματα. Στὸ ἴδιο συμπέρασμα εἶχε καταλήξει, χωρὶς βεβαίως νὰ τὸ ἀνακοινώσῃ καὶ ἡ ἀγγλικὴ στρατιωτικὴ ἡγεσία, ἡ ὁποία ἐκτιμοῦσε ὅτι μετὰ τοὺς πρώτους ἀεροπορικοὺς βομβαρδισμούς, ἡ ἑλληνικὴ ἀντίσταση θὰ κατέρρεε. Διαψεύστηκαν καὶ οἱ δύο.

……….Ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς, ἀπορρίπτοντας τὸ τελεσίγραφο τῆς Ἰταλίας τὸ ξημέρωμα τῆς 28^ης Ὀκτωβρίου 1940, ἀποδέχθηκε τὸν πόλεμο χωρὶς κανένα δισταγμό. Ὅπως ἐξήγησε λίγες ἡμέρες ἀργότερα σὲ ἐμπιστευτικὴ ἐνημέρωση τῶν διευθυντῶν τῶν ἡμερησίων ἐφημερίδων Ἀθηνῶν, ἐάν ἱκανοποιοῦσε τὶς ἀξιώσεις τοῦ Μουσολίνι, αὐτὸ θὰ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα τὴν κατάληψη τῆς βορείου Ἑλλάδος ἀπὸ τοὺς βούργαρους, τῶν περισσοτέρων νησιῶν ἀπὸ τὴν Ἀγγλία καὶ βεβαίως ἑνὸς μεγάλου τμήματος ἀπὸ τὴν Ἰταλία, μὲ συνέπεια τὸν διαμελισμὸ μας σὲ τρία τουλάχιστον κρατικὰ μορφώματα καὶ τὸν διχασμὸ τοῦ φρονήματος τῶν πολιτῶν. Αὐτὸς ὁ νέος διχασμὸς θὰ ἦταν πολὺ χειρότερος ἀπὸ τοῦ 1915, μὲ ἀπρόβλεπτες γιὰ τὴν ἐδαφική ἀκεραιότητα τῆς χώρας μελλοντικὲς ἐξελίξεις.

……….Ἧταν προτιμότερη ἡ ἔντιμη πτώση τῶν Ἑλλήνων ἑνωμένων, μέχρι νὰ κοπάσῃ ἡ καταιγίδα ποὺ σάρωνε τότε ὁλόκληρο τὸν κόσμο. Ἀκολούθησε τὸ Ἕπος τοῦ ’40.

---

Πηγές:

• 1.  Βιβλιόραμα 2007-Ἱστορία τῆς Ἑλλάδος τοῦ 20ού αἰώνα-τόμος 2^ος 

• 2.  Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους – τόμος 25^ος

• 3. Εἰκόνων 

• Ἐπιμέλεια κειμένου: Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο

Copyright (©) «Ἑλληνικὸ Ἡμερολόγιο»